fD
H.
De Ramp verwoord
O»
CD
3
wetenschap
Op 16 maart gaat de
Westerschelde-tunnel open.
Dan verdwijnt het laatste
stukje Zeeuws isolement.
Helaas. De verbindingen
worden te goed.
NIEK VAN SAS OP PAGINA 2
cultuur
Hoe moet je iets zoeken wat
overal al is? Als een vis het
water zoekt, springt hij ten
einde raad op de kant, kijkt
achterom, denkt: Ach...! en
stikt.
DOORNROOSJES PRINS OP PAGINA 3
boeken
Eenmaal per week sopt ze de
wc en de badkamer, dagelijks
stofzuigt ze de huiskamer en
poetst ze het aanrecht. Soms
denkt ze: „Heb ik hiervoor
nu psychologie gestudeerd?"
NELLEKE VERMEER OP PAGIfilA 4
muziek
'Ik vind dat ik voorbij ben',
zegt Conny Stuart. Het is
typerend voor de ironie,
maar ook voor de wat
wrange scherpte waarmee ze
uit de hoek kon komen.
HERMAN VEENHOF OP PAGINA 5
Nedi
X
eindredactie: willem bouwman en hugo de bruijne; vormgeving: rien van den berg
<|NED-R;anDS fotoarch'-r (cpc)
De herdenking van vijftig jaar
watersnood 1953 gaat gepaard
met veel nieuwe boeken en
enkele heruitgaven.
Een overzicht.
DOOR WILLEM BOUWMAN
Lét boek over de watersnood is
De ramp van Kees Slager, voor het eerst ver
schenen in 1992, aan de vooravond van het
veertigste herdenkingsjaar. De nieuwe editie
is gecorrigeerd en aangevuld; een minpunt
zijn de foto's, die in de nieuwe druk bedui
dend minder goed zijn afgedrukt. Slagers
voornaamste bron zijn de gesprekken met 250
ooggetuigen van de ramp; daarnaast door
zocht hij archieven, politierapporten, de weer
berichten van het KNMI en alle relevante lite
ratuur die over het onderwerp verschenen is.
Het boek bestaat uit twee delen. In het eerste
deel beschrijft Slager van uur tot uur en van
dag tot dag het verloop van de watersnood,
vanuit een voortdurend wisselend perspectief,
vanuit Strijen, Ouddorp, Sirjansland en tien
tallen andere plaatsen waar het leven door de
ramp werd omgekeerd. Hij registreert de fees
telijkheden op zaterdagavond 31 januari in
Kortgene, Noord-Beveland, waar juist een
nieuw raadhuis geopend was. De burgemees
ter maakte van de gelegenheid gebruik de mi
nister van verkeer en waterstaat Algera (Sla
ger schrijft Algra, een andere ARP'er) een brief
te sturen met het verzoek om de aanleg van
een dam of brug naar Walcheren of Zuid-Be
veland, „dit in verband met het feit dat het ei
land Noord-Beveland heden gedurende ver
schillende uren onbereikbaar was tengevolge
van de hoge waterstand". De minister zou eer
der en anders van de noodzaak worden over
tuigd dan de burgemeester lief was.
Achteraf
Het tweede deel is thematisch en belicht de
evacuatie, de achterblijvers, de dijken en het
dijkherstel, het geloof, de schadevergoedin
gen, de schuldvraag, de verwerking en nog
meer aspecten van de ramp. Geleidelijk gaat
de lezer begrijpen dat de ramp vele vaders
had: de dijken waren slecht onderhouden, ge
meentebesturen en polderbesturen werkten
langs elkaar heen, veel burgemeesters en dijk
graven reageerden traag, de huizen in het
rampgebied waren zwakker dan elders in het
land, de hulpverlening kwam langzaam op
gang. Echt onderzoek is nooit gedaan. De Ka
mer vond een parlementair onderzoek niet
nodig en zou de regering 'op een passend mo
ment' vragen om verantwoording. Dat mo
ment is nooit gekomen.
Kees Slager heeft het verzuim goeddeels ver
holpen. Goeddeels, want sommige plaatsen
krijgen weinig of geen aandacht in het boek,
zoals Dussen en Dinteloord, waar zes en zeven
doden vielen. Mogelijk gebeurde er te weinig
of waren er geen ooggetuigen meer. Verder is
Slager sterk in het oordeel achteraf: De rege
ring reageerde sloom, het kabinet werd 's zon
dagsavonds pas bijeengeroepen; burgemees
ters aarzelden met maatregelen omdat ze de
ernst van de situatie niet doorzagen. Maar zij
wisten niet wat er aan de hand was en hadden
geen herinnering aan een ramp van zo'n for
maat. Kees Slager weet wat er gebeurde, soms
iets te goed, maar storend is dat nauwelijks,
want hij heeft het relaas van honderden oog
getuigen - wie niet beter weet zou denken dat
iedere overlevende het hart op de tong heeft
liggen - verweven in een meeslepend boek,
dat de lezer zichzelf en zijn bezwaren verge
ten doet.
Boze afloop
In Hier was eens Capelle heeft Slager de blik
gericht op Capelle, een dorpje bij Zierikzee,
dat bijna geheel door het water werd vernield
en nooit meer is herbouwd. Slager schetst de
geschiedenis van het dorp sinds de vroegste
tijden tot de nacht waarin Capelle ophield te
bestaan. Door de boze afloop oogt het dorpse
leven van voor de ramp als een paradijselijk
bestaan, doordrenkt met de tragiek van de na
derende ondergang..De mensen waren ver
draagzaam. Tussen kerkdijken en niet-kerke-
lijken lag geen kloof, in de oorlog waren er
geen NSB'ers en bij de verkiezingen trokken
alle kiezers, van links tot rechts, op een boe
renwagen naar het stembureau in Nieuwer-
kerk. Schrijnend is het verhaal over het jonge
tje Van der Straten, dat in de rampnacht ver
dronk, nog geen dag oud. Hier was eens Capel
le bevat vele foto's van Capelle en de mensen
die er woonden. Het wekt gevoelens van grote
weemoed en is tot het einde onweerstaan
baar.
Een typisch herdenkingsboek is Februariramp
1953 50jaar geleden 50 jaar verder van Rinus
Antonisse, redacteur bij de Provinciale Zeeuw
se Courant. Antonisse publiceerde veel over
Zeeland en de strijd tegen het water. Hij heeft
zijn kennis luchtig, toegankelijk en ook wat
oppervlakkig uitgestald in dit jubileumboek,
dat voor driekwart is gevuld met foto's, vaak
in kleur. De rest van het boek beschrijft de ge
schiedenis van de Zeeuwse delta, de ramp van
1953 en de Deltawerken. Van hetzelfde soort
is Hoog water. 50 jaar na de watersnoodramp
van journalist en bioloog Inez Flameling, een
kijk- en leesboek, met veel foto's en veel inter
views over heel veel onderwerpen. Tekst en
beelden zijn geordend aan de hand van vier
vragen: Hoe veilig voelen we ons? Wat is vei
ligheid ons waard? Hoe veilig zijn we echt?
Zijn we veilig in de toekomst?, maar voor een
overzicht zorgen ze niet. Hoog water biedt
stukjes proza over van alles wat, zonder dui
delijke samenhang, alsof het om gestolde tele
visie gaat. En net als bij televisie blijf je kijken
als je niet uitkijkt. Als extra krijgt de koper een
cd-rom met beelden en geluiden van de ramp
en een plattegrond van het rampgebied.
Betonnen bakken
Naast het boek van Kees Slager over Capelle
verschenen er boeken over de ramp in Oolt-
gensplaat, in Wolphaartsdijk en Oud-Sabbin-
ge, en in Ouwerkerk, berucht om 'het gat van
Ouwerkerk', de nauwelijks te dichten en hon
derden meters lange breuk in de dijk nabij het
dorp. Uiteindelijk werd het gat gedicht met
caissons, betonnen bakken die werden afge
zonken en gevuld met zand. Over die caissons
gaat het boek van Cor Heijkoop met de weidse
titel Phoenix-caissons. Drijvende kolossen
voor vrede en veiligheid. Het gebruik van
Phoenix-caissons bij het dijkherstel in Zee
land, 1945-1953. De caissons waren een
vondst uit de Tweede Wereldoorlog. De geal
lieerden gebruikten ze bij de invasie in Nor-
mandië voor het aanleggen van kunstmatige
havens aan de Franse kust. Later waren ze van
nut bij het herstel van de kapot gebombar
deerde dijken op Walcheren. En in de herfst
van 1953 bleken ze zelfs bestand tegen sterke
stromingen die sinds de februariramp de pol
ders bij Ouwerkerk wegvraten. Heijkoop be
schrijft de geschiedenis van het caissonge-
bruik met een scherp oog voor het technische
detail. Schema's, situatieschetsen en grondige
documentatie maken het boek tot een klein
standaardwerk.
Ooltgensplaat en de ramp van '53 van histori
cusjan Bruijns dateert al van 1994, maar is op
nieuw in de handel. De vele foto's van foto
graaf L. Holleman, tevens goud- en zilversmid,
vullen driekwart van het boek; de tekst is het
verhaal van overlevenden, ingeleid met een
korte geschiedenis van Ooltgensplaat, een
dorp op Goeree-Overflakkee, waar twee men
sen verdronken. Dorp in het water. Wol
phaartsdijk en Oud-Sabbinge tijdens de wa
tersnoodramp van februari 1953 is een foto
boek met uitgebreide toelichtingen van Ar-
jaan Katsman. In Woolphaartsdijk,
Zuid-Beveland, verdronken twaalf mensen.
Ook dit boek is al wat ouder (1996), maar is
opnieuw door de uitgever uitgestald.
De februariramp liet sporen na in de literaT
tuur. Meteen in 1953 verscheen De kleine ark
van Jan de Hartog, waarin Jan en Adinda, de
pleegkinderen van dominee Grijpma, de ramp
ternauwernood overleven. De opbrengst van
De kleine ark, honderdduizend gulden, was
bestemd voor het Rampenfonds, dat de gift
weigerde met de woorden: 'niet meer nodig'.
Nu verscheen de zevende druk, met tekenin
gen van J.F. Doeve en een nawoord van Wim
Hazeu.
De dichter Ad Zuiderent beleefde de ramp als
kleine jongen in Zuid-Holland. Hij verzamelde
250 persoonlijke verhalen, gedichten, kinder
boeken en literaire getuigenissen van schrij
vers en dichters over de watersnood. Een deel
daarvan is opgenomen in Na de watersnood.
Schrijvers en dichters en de ramp van 1953.
Volgens Zuiderent speelt het trauma van de
watersnood pas een rol in de literatuur vanaf
de jaren negentig. Een voorbeeld daarvan is
Overal waar ik keek was water, de herinnerin
gen aan de watersnoodramp in Oosterland
van Maartje Stuut-Deurloo. Tijdens de ramp
was ze een peuter, die groot werd in een gezin
waarin praten over de ramp verboden was,
omdat het zo vreselijk was geweest. Maartje
Stuut heeft daaronder geleden. Om het ver
driet te verwerken vroeg ze haar zeven broers
en zussen te vertellen wat er was gebeurd en
hoe ze het hadden beleefd. Zes van de zeven
werkten mee - Rinus weigerde - en maakten
het mogelijk dat Maartje Stuut een prachtig,
want sober, indringend en gevoelvol boek kon
schrijven over een ramp die veel langer bleek
te duren dan de februaridagen van 1953.
Boeken over
de Ramp
De ramp. Een reconstructie
van de watersnood van
1953
Kees Slager. Uitg. Atlas Am
sterdam, 2002; 557 blz.,
€29,95
Hier was eens Capelle
Kees Slager. Uitg. Den Boer
De Ruiter i.s.m. Stichting oog
getuigen van de 20ste eeuw
Zeeland, 2002; 128 blz., €9,95
isbn 90-74576-37-0
Februariramp 1953 50 jaar
geleden 50 jaar verder
Rinus Antonisse. Uitg. Uniepers
Abcoude, 2002; 160 blz.,
€24,90
Hoog water. 50 jaar na de
watersnoodramp
Inez Flameling. Uitg. Kosmos-
Z&K Uitgevers Utrecht; Veen
Magazines Amsterdam, Minis
terie van V&W Den Haag,
2002; 184 blz., €15,-
Phoenix-caissons. Drijvende
kolossen voor vrede en vei
ligheid. Het gebruik van
Phoenix-caissons bij het
dijkherstel in Zeeland, 1945-
1953
Cor Heijkoop. Uitg. Stichting
Caissons Ouwerkerk/Museum
Watersnood 1953 Ouwerkerk,
2002; 1j34 blz., €11,95; isbn
90-807535-1-3
Ooltgensplaat en de ramp
van *53
Jan Bruijns. Uitg. De Koperen
Tuin Goes, 1994; 120 blz., €8,-
isbn 90-72138-36-8
Dorp in het water. Wol
phaartsdijk en Oud-Sabbin
ge tijdens de watersnood
ramp van februari 1953
Arjaan Katsman. Uitg. De
Koperen Tuin Goes, 1996; 40
blz., €5,-; isbn 90-72138-59-7
De kleine ark
Jan de Hartog. Uitg. Signature
Utrecht, 2003; 264 blz.,
€18,95; isbn 90-5672-045-7
Na de watersnood. Schrij
vers en dichters en de ramp
van 1953
Ad Zuiderent (samenstelling en
inleiding). Uitg. Querido Am
sterdam, 2003; 352 blz.,
17,95 Overal waar ik
keek was water. Herinne
ringen aan de watersnood
ramp van 1 februari 1953
Maartje Stuut-Deurloo. Uitg.
Boekhandel De Vries Zierikzee,
2002; 116 blz., €11,50; isbn
90-8070-923-8
