1
Boterhammen werd halt toegeroepen
nF FFRPIIAPIPAMD
ADVERTENTIE
WATERSNOOD
Hei PAROOL vrijdag 24 januari 2003
Kees Slager: De ramp, herziene en uit
gebreide druk
Uitgeverij Atlas, €29,95
Het beeld dat velen van de
watersnoodramp hadden
was 'het land van leed en ke
rels', een sterk geromanti
seerd beeld. In 1993, veertig
jaar na de ramp, stelde Kees
Slager dat beeld met zijn
boek De ramp stevig bij. Veel
burgemeesters die als een
lcip zonder kop rondliepen. Dijkgraven die
van toeten noch blazen wisten. Achterstal
lig onderhoud. Vloedplanken die tijdens de
oorlog in de kachel waren verdwenen. Een
waarschuwingssysteem dat niet deugde, de
afwezigheid van een rampenplan en een
traag reagerende regering.
De regering beloofde een parlementaire en
quête, 'op een passend moment', maar dat
passende moment kwam nooit. Waarna Sla
ger maar een éénmans parlementaire en
quêtecommissie vormde, met zijn boek als
rapport. Onlangs verscheen een herziene
en uitgebreide uitgave.
Veel burgemeesters bleken tijdens de ramp
'papieren ventjes', zoals de zoon van een
veekoper het uitdrukte. Terwijl het water
door de straten van Veere kolkte, lag de bur
gemeester, jonkheer I. den Beer Poortugael,
klaarwakker op zijn bed. Hij ondernam
geen actie. De jonkheer sprak later in zijn
dagboek zijn bewondering uit voor zijn
daadkrachtige wethouder: 'Ikzelf heb dat
bepaald niet in mijn bloed zitten. Ik ben
gauwer de kluts kwijt.' Burgemeester De
Jonge van Sint-Philipsland bleek ook tot
niets in staat. Een collega-burgemeester trof
hem aan, doelloos over een dijk lopend, on
der het uitroepen van 'Wat een gaeten! Wat
een gaeten!'
Slager schetst een ontluisterend beeld. In
Kortgene steeg het water, maar bleef het ge
meentebestuur doorfeesten. In Kruiningen
weigerde de burgemeester de dorpelingen
te waarschuwen: 'Het geeft zo'n paniek als
we nu meteen het hele dorp wakker ma
ken.' Op meer plaatsen werd ondanks de
kritieke situatie geen alarm geslagen. Soms
namen bestuurders verkeerde beslissingen,
zoals in Den Bommel, waar op advies van
de boeren het gat in de Molendijk niet werd
gedicht, met rampzalig gevolg.
De reconstructie van Slager van de hulpver
lening levert even verbijsterende als hilari
sche momenten op. Een christelijke vrou
wenclub besloot de hulpverleners, die bij
Kattendijke de dijk aan het dichten waren,
van boterhammen te voorzien. Slager ci
teert iemand van de Heidemij: "De socialis
tische vrouwen vonden dat zij niet moch
ten achterblijven. Dus die begonnen ook bo
terhammen te smeren en koffie te zetten.
Op 't laatst was het zo erg dat we een poli
tieagent op de dijk hebben gezet om de wa
gens met boterhammen tegen te houden."
Er ging wel meer mis. Zierilczee werd da
genlang met broden gebombardeerd (op
een gegeven moment lagen er 20.000 bro
den in de Grote Kerk opgeslagen) en in
Brouwershaven werden vaten met drinkwa
ter door een vliegtuig gedropt, waarbij men
vergat er een parachute aan te binden waar
door de vaten te pletter sloegen.
De goedbedoelde hulp uit het buitenland
zwol aan tot een nieuwe zondvloed. Na
twee weken schatte het Rode Kruis dat voor
acht miljoen mensen kleren waren ingeza
meld, terwijl in het hele rampgebied
580.000 mensen woonden. De directeur van
het Rode Kruis sprak over 'een ramp in een
ramp'.
had. Ik was zeer ontdaan door de troostelo
ze aanblik die het overstroomde gebied bood:
hele dorpen in het water, lange eenzame dij
ken, stukken slib met slechts puin, hout en
naakte bomen, een watervlakte die alleen
door een horizon werd afgesloten, een grauwe
troosteloze horizon."
Later werkte Kooistra zijn in de 'zeepbel' ge
maakte 'luchtkrabbels' uit. In het boekje zijn
tien van zijn prachtige tekeningen afgedrukt.
Een ervan heeft dode dieren als onderwerp.
Kooistra, die met militaire voertuigen door
het getroffen gebied meeliftte, schrijft erover
in zijn dagboek: "Ik ben gedwongen om met
de laatste auto mee te gaan. Het spijt mij erg
nu ik juist zo geïnspireerd ben door de dode
dieren mijn werk te moeten afbreken. Later
passeren we het lijk van een vrouw. Later zal
ik er spijt van krijgen dat ik toen niet ben op
gesprongen om het te tekenen."
Ad Zuiderent: Na de watersnood, schrijvers en
dichters en de ramp van 1953
Querido, 2003, €17,95
Kaart Luctor et Emergo van Eppo Doeve ten bate van Nationaal Rampenfonds.
tachtig procent het met hem eens. De even
eens Haagse boekhandel Wattez kwam in
maart met een tegenenquête, die een geheel
andere uitslag liet zien. In het verenigingsar
chief is de brief bewaard die de heer H. Raker
van de Zwolse boekhandel WJ. Berends
schreef op 18 april. Raker beknorde zich over
het wegvallen van de vergoeding: "Neen, ik
vind die hele geschiedenis van dat boek voor
de Boekhandel 'een ramp', uitgezonderd voor
de papiergroothandel, drukkers, clichéma
kers en binders. Die slaan er een aardig slaat
je uit, wat betreft die 450.000 exx. en wij leg
gen er geld bij, wat het publiek toch niet ge
looft."
In april nam koningin Juliana - haar echtge
noot was voorzitter van het fonds - op Paleis
Soestdijk het eerste exemplaar van De Ramp
en een cheque ter waarde van 1 miljoen gul
den in ontvangst. Uiteindelijk werd een ldei-
ne 1,3 miljoen gulden uitgekeerd aan het Na
tionaal Rampenfonds.
Pieter Kooistra: Getroffen, in woord en beeld
Slibreeks nr. 104, Stichting Kunstuitleen Zeeland,
Middelburg. 2003, €9
GETROFFEN kunsten331" Pieter Kooistra
- hij was de uitvinder van de
Kunstuitleen - reisde op don
derdag 5 februari vanuit Am
sterdam af naar het rampge
bied met als doel: 'Een goed
beeld van de ellende tekenen;
de tekeningen ter beschikking
stellen van ons land en ze ver
kopen ten bate van de slachtoffers.'
Die tekeningen zijn nu, tezamen met het dag
boek van de in 1998 overleden Kooistra. uitge
geven ter gelegenheid van de watersnoodher
denking. Kooistra kreeg gedaan dat hij in een
helikopter boven het rampgebied schetsen
mocht maken. Het was ook de eerste keer dat
hij vloog: "Ik zag het landschap onder mij net
zoals ik het uit mijn fantasie vaak getekend
inium Ad Zuiderent verzamelde ver-
inH'fïin halen en gedichten van Neder-
WATEK-SHOOD landse auteurs die de ramp
"onS/fi* van 1953 tot onderwerp heb-
ben. In het dorp waar Rien
Vroegindeweij woonde, kwam
het water pas 's middags: "Om
vier uur kwam het aanrollen,
in een grote grijze massa.
Eindelijk waren we nu ook slachtoffers van de
ramp geworden." De kleine Rien hield er een
Dinky Toy aan over.
God is vaak aanwezig in de verhalen. Rien
hoorde de buurvrouw zeggen dat de water
vloed 'de straffe Gods' was. Maarten 't Hart
schreef een prachtig verhaal over een bijbel
verzameling die waterschade oploopt: het ver
dronken Woord des Heren.
Was het God de Heere die de stormvloed en de
wateren zond? Was het Gods adem die de dij
ken in 1953 had doorbroken? Dit geluid was
na de ramp vanaf veel kansels te horen. Ook
de christelijke pers zag in de ramp een godde
lijk ingrijpen: de watersnood als tuchtroede
Gods. Psalm 107, vers 25 werd regelmatig aan
gehaald. Als Hij spreekt, zo doet Hij een storm
wind opstaan die hare golven omhoog verheft.'
René Zwaap haalt Selma Leydesdorff aan die
in haar boek Het water en de herinnering stelt
dat de religieuze duiding van de ramp in Zee
land nog springlevend is.
Tot slot een fragment van een gedicht van
H.H. ter Balkt: Aanzienlijk nu de zee, februarikleu-
rig, spoelend/ aan zolderramen, kloppend aan deu
ren. Ach Willie,/ in een trekgat weggespoeld waar
land was.
Topstukken
bieden een dwarse
kijk op koloniaal
verleden
Het KITTropenmuseum laat
vanaf I februari 2003 in de
nieuwe exposities zijn
verleden spreken. Een cruciaal
historisch thema geplaatst in
de actuele context van
globalisering en verscherping
van het debat over de
nationale en culturele
identiteit.
Zaterdag I februari
vanaf 12.00 uur
KIT Tropenmuseum
NCDO organiseren
een publieksdag:
'Van ethische politiek
tot modern
wereldburgerschap
Een feestelijke dag met
rondleidingen, een wereldbur
gercursus, actualiteitencolleges
over kunstroof, Papoea, de
Molukken en Indonesië. Een
uitvoering op de gamelan en
nostalgische Indorock,
Aziatische hapjes en drankjes
en een filmprogramma.Voor
jongeren: workshops Papoea-
dansen en spetterende
optredens door Move Your
World. De middag wordt
besloten met een performance
van de Indonesische schrijfster
Ayu Utami en een politiek
debat o.l.v. Chris Kijne (VPRO)
over het 'Koloniaal heden'
KIT TROPENMUSEUM
Linnaeusstraat 2, Amsterdam
www.tropenmuseum.nl
