Oude Tonge
Brieven van Luther
Jubilee Campaign NL
in actie tegen nieuwe
godsdienstwet Wit-Rusland
Uitslagen
Damclub
'Denk
en Zet'
Goeree A Overf lakkee
Woord
Daad 5
Goeree A Overf lakkee
EIIAtlDEn-VIIEUWS
VRUDAG 22 NOVEMBER 2002
De Ramp van 1953
(deel 26)
Het totale woningbezit van
Oude Tonge in 1953 werd op
ongeveer 750 huizen gesteld.
Daarvan werden er 172
geheel verwoest en 30 wonin
gen werden onherstelbaar
beschadigd. Door de Ramp
zijn veel slecht gebouwde
woningen verwoest; wonin
gen die overigens niet zo lang
meer bewoond hadden geble
ven. Doch dat was een zaak
van bouwtechnische aard.
Ook de bewoners van de Schoolstraat wer
den door de springvloed midden in de
nacht opgeschrikt. Klokgelui is lang niet
overal in Oude Tonge te horen geweest.
De felle noordwester joeg immers de
waarschuwende klanken slechts één rich
ting op. Bovendien zijn er altijd mensen
die 'overal doorheen slapen'.
In de schoolstraat op nummer 19 ontdek
ten de bewoners zelf wat er aan de hand
was. Op dat adres woonde Aren van
Noord die gehuwd was met Maria Luijen-
dijk. Zij hadden vier dochters van wie de
jongste, Lijda, alleen nog thuis was. De
andere dochters waren al gehuwd. Elisa
beth was gehuwd met Marinus Donker
sloot, zij woonden met drie kinderen in de
Kerkstraat van Oude Tonge. Anna was
gehuwd met Nico Vroegop en woonde in
Delft en de andere dochter, Willy was
gehuwd met Marinus van Baaien. Zij
woonden in Middelburg.
Vier dochters. Is dat zo bijzonder? Nee,
maai- de moeder Maria Luijendijk kwam
ook uit een gezin met vier dochters en de
moeder daarvan eveneens. Een genealo
gisch aardigheidje.
Het was bij de familie Van Noord de
gewoonte om 's zaterdagsavonds naar de
familie Donkersloot in de Kerkstraat op
bezoek te gaan. Dat de stormwind door de
straten van Oude Tonge joeg was niet voor
de eerste keer en die kon de mensen niet
van hun bezoek weerhouden. Na terugkeer
gingen zij naar bed. Men had geen weet
van het algemene gevaar dat in de Greve-
lingen en de Krammer door het stijgende
water steeds groter was geworden. De
School straat lag als het ware aan de voet
van de Molendijk te sluimeren.
Vader en moeder Van Noord sliepen bene
den in de bedstee en Lijda sliep boven.
Het preciese uur is niet bekend waarop
Van Noord wakker werd van rare, ondefi
nieerbare geluiden. Die bleken afkomstig
te zijn van murmelend water dat door een
luchtrooster naar binnen drong. Van Noord
sloeg alarm en riep: "Laten we naar boven
gaan!" Maar daar wilde zijn vrouw niets
van weten. Zij was van nature erg bang
van water en daarom antwoordde ze: "we
gaan het huis uit, we gaan naar het dorp!"
Lijda was intussen ook beneden gekomen.
Men had zich vlug aangekleed. Nog even
ging Van Noord naar boven om zijn pak en
zijn portemonnee te halen. Daar stonden
ze met zijn drieën in het portaal maar de
buitendeur kon niet meer worden geopend
door de druk van het water dat rijkelijk
vanuit de Molenpolder over de Molendijk
de Schoolstraat binnenstroomde. Gelukkig
was er een zijraam dat nog open gescho
ven kon worden en daar kropen zij door
heen naar buiten .Tot hun middel in het
water waadden ze hand in hand recht toe
recht aan naar het talud van de dijk. Maar
J
jgBjHH
Schoolstraat Oude Tonge i.<
beneden langs de Molendijk lag een flinke
greppel. Vrouw Van Noord plonsde daar
pardoes midden in. Zij ging kopje onder.
Onmiddellijk werd zij door haar man en
dochter eruit getrokken waarna ze alle drie
een klein eindje langs de dijk bleven lopen
tot het punt waar een looppad over de
greppel lag. Dat paadje lag tegenover het
zogenaamde Hogerhuis, een blokje van
vijf woningen op de Molendijk.
Vanuit een bovenraam bij Jan van Kempen
werd op twijfelachtige toon geroepen: "dat
jullie daar doorheen gaan".
Het antwoord luidde: "komen jullie er ook
maar uit!"
Maar het verlaten van een woning behoor
de inmiddels in de Schoolstraat al tot de
onmogelijkheden, daar het water in snel
tempo aan hoogte begon te winnen. Er
dreven al pakken stro rond die ondanks de
duisternis toch goed te onderscheiden vie
len. Het kleine gezin liep over de Molen
dijk naar het dorp. Moederen dochter gin
gen rechtstreeks naar Opoe Luijendijk die
met haar dochters Pie en Ger op de Kaai
woonden. Opoe had een manufacturen-
winkeltje en verkocht ook kleren en elle-
goed. Van Noord zelf wandelde in zijn nat
te plunje naar zijn dochter Bets in de
Kerkstraat. Schoonzoon Marien Donker
sloot was niet meer thuis. Hij was met de
schop onder de arm naar de Kaai gegaan
waar de strijd tegen het water moest wor
den gevoerd, een strijd die in die nacht
steeds hopelozer werd. De kinderen van
Donkersloot werden gewekt en aange
kleed. Ook zij zouden gaan vluchten naar
opoe Luijendijk. Eemaal buiten gekomen
moesten zij nog gaan rennen ook om op
tijd op de veilige plaats van de Kaai te
komen. Het huisje op de Kaai zat al gauw
vol mensen en daar zou een dag later de
familie van Marien van Kempen nog bij
komen. Van slapen kwam niet veel terecht.
In de resterende uren van deze rampnacht
was het wachten meer op het ochtendglo
ren van de komende dag.
"Ik ga eerst eens kijken wat er vannacht is
gebeurd", zei Van Noord en verüet evenals
zijn schoonzoon het winkeltje op de Kaai.
Hoe zouden zij hun dorp aantreffen? Zou
den er slachtoffers zijn gevallen? Deze vra
gen leken misschien overbodig maar wat
wisten zij op dat moment? De angst was
enorm groot voor de gevolgen van de storm
en het wassende water. Maar dat het zo erg
zou zijn!
Na terugkeer wist Van Noord te vertellen
dat hun huis aan de Schoolstraat er niet
meer stond. Ook de vrijstaande woning van
Jan van Kempen stond niet meer overeind.
Weg! Dat betekende dat ze alles aan aardse
goederen waren kwijt geraakt. Maar Van
ruw
Schoolstraat Oude Tonge midden.
Noord had op de Molendijk ook vernomen
dat zijn moeder Elisabeth van Noord-van
de Berg in de Molenweg in haar eigen bed
stede zou zijn verdronken. Het bij haar
inwonende echtpaar had tijdens hun vlucht
geen tijd gehad om de 84-jarige vrouw
'mee' te nemen...
Ook Donkersloot kwam thuis met vreselij
ke berichten. Zijn ouders Comelis Donker
sloot en Willemina Munters van de Sta
tionsweg zouden zijn verdronken. Er volg
den nog veel meer berichten.
Lijda van Noord vond het op die zondag
ochtend heel ontluisterend dat men elkaar
niet eens condoleerde met zulk een verües.
Kwamen deze berichten zo gelaten over?
Misschien ligt het antwoord in het feit dat
er nog zoveel andere familieleden, buren en
kennissen waren verdronken. Dat het
medeleven daardoor een vanzelfsprekende
aangelegenheid was geworden want nie-
Aan de Schoolstraat heeft ook nog een
blokje van zes woningen gestaan. Ook deze
huizen werden een prooi der golven. Echter
de bewoners ervan hebben hun huis op tijd
kunnen verlaten. Overigens maar net op
tijd. dankzij het reddingswerk van Cor van
de Tonnekreek die thans (hoe kan het zo) in
de Schoolstraat woonachtig is. Later hier
over hopelijk meer.
Enkele dagen later vertrokken de families
Van Noord en Donkersloot per schip uit het
rampgebied. Zij voeren niet naar Dintel
maar rechtstreeks naar Rotterdam alwaar
zij in de Ahoy-hal werden opgevangen.
Na eerst nog een nachtje te hebben doorge
bracht bij Piet Kroon die met Tanny van
Kempen uit Oude Tonge was gehuwd, kre
gen zij een evacuatie-adres aangeboden bij
de familie Koning in de Indische buurt van
's-Gravenhage. Daar hadden de Oude Ton
genaren het niet naar de zin. Aren van
Noord wist al gauw een huisje te huren in
de Molenstraat achter de molen van Oude
Tonge. Hun eigen huis lag immers in puin.
Na wat heen en weer getrek bij de gemeen
te Oude Tonge over de grond die eigendom
was van Van Noord, werd tenslotte als com
pensatie gekozen voor een perceel grond op
de hoek Schoolstraat-Jozefdreef. Daar
werd in 1955 een nieuw huis gebouwd
waarvoor Lijda de eerste steen heeft mogen
leggen. Pas veel later vertrok het echtpaar
Van Noord naar Ebbe en Vloed. Aren van
Noord bereikte de zeer hoge leeftijd van 95
jaar en zijn vrouw Maria Luijendijk mocht
zelfs 99 jaar oud worden. In het hiiis aan de
Schoolstraat woont thans Jan Mackloet uit
Nieuwe Tonge.
Lijda van Noord is gehuwd met Jan Ma
ckloet uit Sommelsdijk. Zij kregen drie
zoons, Aart, Erik en Daan. Aart is op jeug
dige leeftijd door een verkeersongeluk om
het leven gekomen.
Schoolstraat Oude Tonge. familie Van Gurp.
mand staat immers onverschillig tegenover
de dood! Wat was er bijvoorbeeld gebeurd
bij hun naaste buren? Jan van Kempen op
nummer 18 die de vorige nacht nog geroe
pen had: "gaan jullie daar nog doorheen?"
Zijn vrouw Johanna Hille was met hun bij
na vijijarig zoontje Pieter onder het dak van
het huis terecht gekomen toen de woning
door de druk van het water in elkaar stortte.
Deze arme zielen hebben geen kans gehad
om zelfs maar ergens aan vast te grijpen. De
vrouw was in verwachting wat de tragiek
alleen maar had verergerd! Johanna Hille
was afkomstig uit Schiedam en was naar
Flakkee gekomen om als kinderjuffrouw
bij dokter De Man in Nieuwe Tonge te gaan
werken. Haar man. Jan van Kempen, heeft
zich met het jongste kind weten te redden.
Na de Ramp is Jan van Kempen met zijn
zoontje naar Canada geëmigreerd maar
keerde later terug naar Flakkee.
Op nummer 30 van de Schoolstraat woon
de een bejaard echtpaar met een inwonende
oude man. Het echtpaar was Willem de
Gast die gehuwd was met Dina L. Sluimer.
De inwonende man was Aren van der
Spaan. Alle drie mensen zijn verdronken.
Een geheel ander verhaal, maar even droe
vig als alle andere, betrof de familie Fris uit
dezelfde straat op nummer 29. Daan Fris
met zijn vrouw Ger Hartman en de kinde
ren Nelly. Laura, Kees en Gerda waren toen
het water binnen hun woning sloop, naar
boven gevlucht. Gedurende hun verblijf op
zolder vielen stenen van het schoorsteenka
naal naar beneden. Vallende stenen troffen
de bijna vijfjarige Gerda. Een afschuwelij
ke gebeurtenis en dat onder die vreselijke
omstandigheden. De moeder is urenlang
met haar kind in de armen blijven zitten.
Het aantal slachtoffers van de Ramp in de
Schoolstraat kwam daarmee op zes. Wat is
er toch ook binnen de muren van Oude Ton
ge gebeurd?
De schoolstraat
De naam verwijst naar een gebouw waarin
oorspronkelijk onderwijs werd gegeven.
Echter door vernieuwing van het onder
wijs en de gestelde eisen inzake huisves
ting werd dat schoolgebouw verlaten.
Meestal wordt zo'n verlaten schoolge
bouw voor andere doeleinden in gebruik
genomen. Een gedeelte van het gebouw
heeft zelfs nog dienst gedaan als nood-
slachtplaats maar de meeste Oude Tonge
naren zullen het als Verenigingsgebouw
herinneren. Vooral in de jaren na de Ramp
toen mevrouw Hartog-van Sint Annaland
de beheerster was. Zij werd bijgestaan
door Bets Bierbooms. Deze vrouw leefde
samen met haar oude vader. Tijdens de
Ramp heeft Bets zich ontfermd over haar
nichtje Maria Bierbooms uit de Julianas-
traat toen zij als enige van haar familie de
Ramp had overleefd. Haar vader Petrus
Bierbooms, haar moeder Jozina M.
Legierse, haar zusjes Willemina en Elisa
beth alsmede haar broertje Petrus zijn
allen in de Julianastraat omgekomen. Deze
mensen waren de naaste buren van Bas de
Boet (zie deel 13). wordt vervolgd)
D. Hoogzand
Van de redactie
In verband met de grote vraag naar levering
van extra Eilanden Nieuwsexemplaren met
afleveringen 'De Ramp van 1953', van de
hand van de heer Hoogzand, delen wij u
mee dat deze niet meer voorradig zijn.
Volgend jaar echter hoopt de auteur een
boek uit te geven waarin al deze bijdragen
zijn verzameld.
(ui
Deze artikelen over de brieven van Luther
die betrekking hebben op zijn huwelijks- en
gezinsleven, hadden niet geschreven kunnen
worden, als hij niet op een bepaald moment
was getrouwd met de gewezen non Cathari-
na van Bora. Lange tijd zag het er niet naar
uit, dat dit ging gebeuren. Hoewel hij de
huwelijkse staat als van God gewild zag,
wilde hij zich liever niet aan een vrouw bin
den. Als hij op de Wartburg hoort, dat vele
monniken trouwen, zegt hij: "Mij zullen ze
geen vrouw opdringen".
Én nog op 30 november 1524 schreef hij aan
Spalatinus: "zoals het op het ogenblik met
mij gesteld is, zal het niet gebeuren, dat ik
een vrouw neem".
Maar het kan verkeren... onverwachts komt
het toch tot een huwelijk met de adellijke
Catharina van Bora. Zij was één van de
twaalf nonnen, die met medeweten van Lu
ther, uit een klooster waren ontvlucht. De
koopman Leonhard Koppe uit Torgan, had
men, verborgen tussen lege haringvaten, op
zijn wagen meegevoerd. Eigenlijk was Cat
harina niet zijn eerste keus. Hij voelde zich
meer aangetrokken tot Eva von Schönfeld.
Maar die trouwde met een arts. Voor Catha
rina van Bora achtte Luther de predikant
Glatz uit Orlamiinde een geschikte man.
Maar Catharina bedankte voor de eer.
In een vertrouwelijk gesprek met Amsdorf,
een boezemvriend van Luther, had zij zich
over een eventueel huwelijk met Luther,
positief uitgelaten. Eerst wilde Luther er niet
aan. Een schoonheid was Catharina niet.
Ook vond hij haar trots en bazig. Tot hij aan
een vriend schreef, dat hij Catharina, als zij
er werkelijk in toestemde, "de duivel ten
spijt" naar het altaar zo voeren. Zo besloot
hij "zich over de arme, verlatene te erbar
men".
Luther heeft nooit spijt gehad van deze stap.
Toen zij trouwden, was de bruid 26 en de
bruidegom 42 jaar. Ondanks dit verschil in
leeftijd, was het een gelukkig huweüjk. Dat
blijkt uit verschillende uitspraken van Lu
ther. Eens zei hij tot zijn vrouw: "sedert ik u
heb, ben ik niet arm meer, maar bezit ik gro
te rijkdommen". Een andere keer bezingt hij
haar lof op deze wijze: "Ik heb een lieve,
trouwe vrouw, op wie mijn hart zich kan ver
laten. Gelijk Salomo zegt: "zij doet mij goed
en geen kwaad, al de dagen van mijn leven!
Ik schat haar hoger dan het bezit van het
koninkrijk Frankrijk of de heerlijkheid van
Croesus".
Alle aan zijn vrouw gerichte brieven, zijn
dan ook in een hartelijke toon gesteld. Soms
noemt hij haar: "Mijn liefje"; "lieve Kathe";
"Mijn hartelijk geliefde huisvrouw". Catha
rina behoorde niet tot de stille, bescheiden
vrouwen. Zij sprak graag en veel. Haar zeld
zame spraakzaamheid hinderde haar man
soms. Hij zei dan: "Vrouwen moeten niet
zoveel spreken". En oordeelt een andere
keer: "Vrouwen bidden niet eer zij beginnen
te spreken en ze kunnen nooit 'Amen' vin
den". Ook vindt hij haar soms te weinig
gehoorzaam en onderdanig. Het deed aan de
goede verstandhouding weinig afbreuk. In
zijn brieven schertst hij met deze karakterei
genschap. Hij noemt haar: "Heerscheres
Kathe", of: "Heer Kathe".
Of hij verlatijnst de naam Kathe in: "Catena
mea" ("mijn keten").
Een andere brief draagt als opschrift: "Aan
mijn vriendelijke, lieve Heer Catharina van
Bora, dr. Lutherin te Wittenberg".
Luther had juist een vrouw als Kathe nodig.
Ze was doortastend en kon flink haar handen
uit de mouwen steken. Hun woning, het
'zwarte klooster' was met de drie verdiepin
gen eigenlijk veel te groot. Ook het huishou
den was druk. Behalve hun eigen kinderen
hadden zij twee kinderen aangenomen. Het
waren Else en Lena Kaufman, kinderen van
een overleden zuster van Luther. Bovendien
ontbrak het nooit aan gasten uit allerlei krin
gen. Ieder was welkom aan hun tafel. Men
logeerde graag bij Luther en genoot van de
gulle gastheer en de gezellige maaltijden.
Het betekende voor Catharina een druk
leven. Veel steun ontving zij van 'tante
Lena'. Ze was in hetzelfde klooster geweest
als Kathe en had intrek genomen in het huis
van Luther. Ze is er tot haar dood in 1537
gebleven.
Omdat Luther vaak op reis was, kwam meer
malen alle zorg op Kathe neer. Het kostte
soms veel moeite de geldzorgen het hoofd te
bieden. Luther zelf was een slecht financier.
Geld deed hem niet veel. Goedhartig en
grenzeloos gul, gaf hij veel weg. Zelfs kost
bare geschenken, hem door vereerders gege
ven.
Op 25 februari 1532, als hij op reis is,
schrijft hij een brief aan Kathe ten gunste
van een knecht die gaat vertrekken.
"Nu Johannes heengaat, eisen nood en
eer. dat ik hem ontslag verleen. Want ge
weet, dat hij ons trouw en ijverig heeft
gediend en zich waarlijk nederig naar
het Evangelie heeft gedragen, en in alles
zijn plicht heeft gedaan. Denk er eens
aan. hoe dikwijls wij aan slechte lui en
ondankbare scholieren wat gegeven
hebben, aan wie het niet besteed was.
Hou je nu dus eens goed en laat zo'n
vrome jongen dan ook niets tekort
komen, want je weet, dat het aan hem
goed besteed en Gode welgevallig is. Ik
weet wel, dat wij weinig bezitten, maar
ik zou hem graag tien gulden geven, als
ik die had. Maar minder dan vijf gulden
moet je hem toch niet geven, want hij
gaat maar sjofel gekleed. Wat je meer
kan geven, doe dat dan, vraag ik je. Wel
zou de kerkekas terwille van mij deze
knecht wat mogen geven, aangezien ik
mijn knechten op mijn eigen kosten ten
dienste en ten nutte van hun kerk moet
houden. Maar het zij aan hun eigen
believen overgelaten. Laat het aan jou
niet liggen, want er is ook nog een beker.
Laat je gedachten er eens over gaan, hoe
je dat klaar krijgt. God zal wel wat
anders geven, dat weet ik.
Wel hiermede Gode bevolen. Amen
Onder deze omstandigheden was het bezit
van een energieke en praktische vrouw als
Kathe, van grote waarde. Op allerlei manier
zocht zij het inkomen te vermeerderen. Zij
wist de grote tuin productief te maken; zelf
brouwde zij bier, fokte varkens en hield bij
en. Zonder overdrijving... zij runde een be
drijf! In een brief, gedateerd 28 juli 1545,
noemt Luther haar: "predikster, brouwster,
tuinierster en wat zij nog meer kan zijn".
Door haar nimmer aflatende zorg en spaar
zaam beleid, kregen zij wat meer armslag.
Zelfs kon Luther van een verarmde zwager
het landgoed Zülsdorf kopen. Hij noemt
Kathe dan wel in zijn brieven schertsend:
"de rijke vrouw van Zülsdorf', of: "Cathari
na von Bora und Zülsdorf'.
Bolnes
H. Hartman
Op 16 november 2002 werd in Wit-Rus-
land een nieuwe godsdienstwet van
kracht. Deze wet betekent vooral voor
kleinere protestantse of evangelische
gemeenten een belangrijke stap terug.
Daarom is de christelijke mensenrechten
organisatie Jubilee Campaign NL een
actie gestart tegen deze nieuwe wet.
Met ingang van 16 november 2002 is elke
reügieuze activiteit van niet-geregistreer-
de (voornamelijk protestantse en evangeli
sche) gemeenten strafbaar. Dit geldt ook
voor kleinschalige bijeenkomsten bij
iemand aan huis. Alle gemeenten met min
der dan 20 leden worden illegaal en alle
religieuze lectuur wordt in het vervolg
eerst door de overheid gecensureerd voor
dat ze mag worden gedrukt en verspreid.
Registratie is niet voor elke gemeente of
gemeenschap mogelijk. Daarnaast zijn er
verschillende gemeenten die principiële
bezwaren hebben tegen de registratie.
Alleen de Russisch orthodoxe kerk hoeft
zich geen zorgen te maken over de nieuwe
wet. Hun politieke invloed is zo groot dat
zij hun positie bij voorbaat veilig hebben
weten te stellen.
De nieuwe godsdienstwet van Wit-Rus
land is in strijd met het internationaal
erkende recht op godsdienstvrijheid. Van
daar dat de christelijke mensenrechtenor
ganisatie Jubilee Campaign NL in actie
komt tegen deze nieuwe regelgeving.
In een brief en een handtekeningactie
wordt de president van Wit-Rusland opge
roepen om de nieuwe wet zo snel mogelijk
te herzien omdat deze in strijd is met
zowel de grondwet van het land als met
internationale verdragen.
Jubilee Campaign NL weet zich in haar
protest tegen de nieuwe wet gesteund door
de minister van Buitenlandse Zaken en
diverse internationale politieke organen.
De kontaktpersonen van Jubilee Cam
paign voeren aktie d.m.v. handtekening -
en schrijfacties via de kerken, clubs en
verenigingen. Ook vragen zij voorbede
voor godsdienstvrijheid in o.a. Wit-Rus
land!
Inlichtingen: tel. 0111-651521 of de web
site www.jubileecamDaign.nl.
V MIDDELHARNIS/
SOMMELSDIJK
Afdeling 1
C. Polder-C. Spee:...l - 1
A.Verolme - A. v.d.Veer1 - 1
H. H.Verolme - I. Mackloet3 - 0
J. A. Dekker - M. Klink3 - 0
Afdeling 2:
I. Koese - M. Prinsi3 - 0
J. A. Nipius - B. du Pree0 - 3
D. A. Doomhein - R. Jacobs1 - 1
J. Groenendijk - J. Jordaan0 - 3
In afdeling 1 maakte C. Polder het de kam
pioen van vorig seizoen C. Spee heel lastig.
Hij moest alles uit de kast halen om tot een
remise te komen. Ook A. v.d.Veer moest
ervaren dat de spelers uit de onderste helft
van de ranglijst zich hevig verzetten om
degradatie te ontlopen en A. Verolme wist
na een goede partij dan ook remise te maken.
H. H.Verolme kreeg zijn partij tegen I. Mac
kloet na een grote vergissing van Mackloet
cadeau. J. A. Dekker maakt zijn eerste plaats
helemaal waar, ook de sterke M. Klink kon
hem niet van de winst afhouden.
In afdeling 2 is I. Koese op dit moment de
onbetwiste koploper en ondanks goed spel
van M. Prins was de winst voor Koese. Ook
J. A. Nipius kon niet voorkomen dat B. du
Pree er met de winst vandoor ging. De groot
ste verrassing van de avond was de remise
van de laag geplaatste D. A. Doomhein
tegen nummer 3 R. Jacobs. J. Groenendijk
tegen J. Jordaan was eerst een gelijk
opgaande partij, maar J. Jordaan wist toch de
winst te behalen.
ro
