Japan verlangt naar een nieuwe lente
Tonnen-administratie
Zaterdag
SEN JAPANNEDERLAND
D
Haagsche Courant Het Binnenhof
zaterdag 30 januari 1993
Japan is van slag. Zaken als armoede, zwervers en werkloosheid kenden de
Japanners tot voor kort slechts van schrijnende tv-reportages uit een
onbegrijpelijk land als de VS. Dankzij een diepe recessie maken ze het nu
allemaal aan den lijve mee.
door Martin de Bruin
Vlak voor de kerstdagen ging Tomo-
ki Tomita een eindje rijden met zijn
vrouw en vier kinderen. Hij parkeer
de zijn auto in de bergen en bevestig
de een slang aan de uitlaat die hij
dopr het raam naar binnen stak.
Terwijl zijn drie jonge kinderen -
drie, vijf en zeven jaar - op de ach
terbank lagen te slapen, namen To
mita en zijn vrouw voorin de baby op
schoot.
Toen hun lichamen de» volgende dag
warden ontdekt vond men een brief
jewaarop stond dat Tomita zichzelf
en, zijn gezin van het leven had be
roofd omdat hij zijn schuld van
25.000 gulden aan een woekeraar
niet kon betalen.
Ü£t aantal zelfmoorden in Japan om
fn^anciële redenen bedroeg vorig
jqar 1660. Het aantal faillisementen
stijgt fors. Het probleem is nog ver
ergerd door de relatief late introduc
tie van de credit card
in het midden van de
jaren tachtig. Jonge
mensen - met name
vypuwen - hapten gre
tig^ toe en bestelden
dikwijls tientallen cre
dit cards tegelijk. Eén
van de populairste Ja
panse bioscoopfilms
van het afgelopen jaar
heet 'Credit Escape
Agent' en gaat over
een gezin dat vanwege
dqjioge schulden een nieuwe identi
teit moet aannemen.
De Japanse film kende tot voor kort
een happy end, maar inmiddels weet
men beter. Het door schandalen ge
teisterde politieke en financiële ap
paraat verschuilt zich echter op
nieuw achter een fagade en wil ei
genlijk nog weinig weten van een re
cessie. De corruptie viert nog steeds
hoogtij. Officieel wordt geschat dat
in een jaar tijd (tot juni 1992) bedrij
ven 35 miljoen gulden aan illegale
giften hebben overgemaakt aan poli
tici. Maar het werkelijke bedrag zou
vele malen hoger liggen.
Premier Kiichi Miyazawa i wiens ka
binet eind vorig jaar is afgetreden
onder druk van het zoveelste corrup
tieschandaal) wist het begin deze
maand tijdens zijn nieuwjaars-
speech mooi te vertellen. Japan
moet zich afwenden van de VS en
zich richten op de 'thuisregio' Azië,
'een nieuwe manier van denken in
de komende eeuw'.
Miyazawa zal de komende maanden
veel Aziatische landen met een be
zoek vereren om dat idee gestalte te
geven. De meeste van zijn landgeno
ten zullen hem daarbij ongetwijfeld
steunen. Uit een begin deze maand
gepresenteerd opinie-onderzoek
blijkt dat slechts zes procent van de
Japanners gelooft dat de banden
met de VS in de nabije toekomst zul
len verbeteren.
Dat is op zich geen eigenaardige con
clusie gezien de verhouding tussen
beide volkeren. Sony, Matsushita.
Fujitsu, Toshiba, Toyota: ze staan in
de VS model voor de verloren tech
nologische slag. De Amerikanen
moesten de afgelopen decennia eer
biedig door de knieën voor het Azia
tische wonderkind dat een machtige
wereldeconomie werd.
De Amerikanen die openlijk een boy
cot van het Japanse produkt beplei
ten, hebben echter eindelijk weer
eens een positief bericht kunnen ho
ren. Waar de specialisten van Wall
Street, het financiële centrum van
de VS, herstel van 's lands huis
houdboekje zien gloren, lijkt de re
cessie in Japan ongenadig toe te
slaan.
Recessie of aanpassing? De deskun
digen zijn er nog niet over eens wat
het economisch paradijs tussen de
Japanse Zee en de Pacific overkomt.
De aan groei gewende Aziaten
moeten zien te leven met het idee
dat hun economie de top heeft be
reikt. Andere wegen moeten worden
ingeslagen, daarbij geholpen door
een ijzersterke technologische basis.
Clochard
De Japanner weet echter inmiddels
wat het betekent om als clochard
road te dolen in een niemandsland.
Tot voor kort kende hij dit armoede-
beeld slechts van documentaires
over Amerika, maar ook in Japan
neemt het probleem van de baan- en
Economische
recessie
slaat
diepe
wonden
thuislozen toe. Hoe kon Japan dit
overkomen?
De werknemers maken veel langere
werkdagen dan hun collega's elders.
Het is geen ongewoon verschijnsel
dat Japanners door te hard werken
komen te overlijden. Gemiddeld
neemt een Japanner maar zeven da
gen per jaar vrij. De overheid pro
beert het aantal ui'en per jaar dat er
wordt gewerkt te verminderen van
2100 tot 1800 (ter vergelijking in
Nederland 1734 uur in 1992). De
huidige recessie lijkt dit streven een
flinke impuls te geven. Want de stag
nerende economie vereist een gron
dige aanpassing.
De noodzaak van 'risutora' oftewel
herstructurering is inmiddels tot
alle lagen doorgedrongen. Voor het
eerst sinds de oliecrisis in 1974 heeft
de regering toegegeven dat Japan
zich eindelijk net als Europa in een
recessie bevindt. De meeste bedrij
ven ontkomen er niet aan lonen te
bevriezen (veel grote
bedrijven hebben hun
'verantwoordelijke'
leidinggevenden zelfs
geconfronteerd met
een salarisverlaging
van vijftien procent),
personeel te ontslaan
of lopende banden stil
te zetten. Zelfs de
kleinste ondernemin
gen hebben het zwaar
te verduren.
Winstdalingen van
veertig procent zijn geen uitzonde
ring meer. De elektronica-industrie
meldt vermindering van resultaten
van zestig tot zeventig procent. Au
tofabrikanten zijn getroffen door
een koopstop waardoor twintig pro
cent minder auto's worden afgezet.
In de spiraal naar beneden worden
diverse toeleverende industrieën ge
troffen, zoals de staalsector met een
winstval voor belastingen van zestig
procent.
Geisha's klagen dat de zaken nooit
eerder zo slecht zijn gegaan. Ze wa
ren alleen maar gewend aan groei,
groei en nog eens groei. Een aardige
illustratie komt van de nationale be-
lastïngdienst. Die heeft onlangs be
rekend dat het Japanse bedrijfs
leven in 1991 het lieve sommetje van
6,14 biljoen yen 88 miljard) heeft
uitgegeven om de relaties het naar
hun zin te maken met 'eten en drin
ken'. Maar ook dat is inmiddels dras
tisch minder geworden.
Verliezen
Een miljoen Japanners leeft op dit
moment met het ontmoedigende
vooruitzicht te worden ontslagen
door bedrijven die altijd levenslang
werk hebben gegarandeerd. Veel
crediteuren hebben huizenhoge
schulden, waardoor Japan voor een
nieuw sociaal en financieel probleem
van enorme omvang is geplaatst.
De normaal gesproken zo volgzame
Japanse werknemers accepteren de
Mannen bidden tijdens het zgn. ijswaterbaden in de Teppozu Inari tempel in Tokio. De combinatie van gebed en koude
zou een positieve invloed op de gezondheid hebben.
dreigende stroom van ontslagen niet
zonder meer. Er is sprake van een
groeiend aantal ontevreden werkne
mers én werklozen. Aa/i de zelfkant
van de maatschappij, want die flo
reert inmiddels ook, is dat goed te
merken. Woedende, hongerige ar
beiders in het westelijk deel van
Osaka kwamen recent in opstand te
gen het ontbreken van overheids
steun. Zij staken auto's in brand en
gooiden met stenen en huisvuil naar
een plaatselijk politiebureau. Het
vergde 1500 man politie verscheide
ne dagen om het oproer de kop in te
drukken.
De regering houdt vol dat het sociale
vangnet - voornamelijk hulp voor
gehandicapten, eenoudergezinnen
en bejaarden - toereikend is. Maar
net als in het Westen kent Japan in
vrijwel elke stad zijn probleem
buurt. En ook hier zijn het voor een
groot deel 'buitenlanders' (van Ko
reaanse afkomst, nazaten van de zo
genoemde 'burakumin' een traditio
nele groep buitenstaanders en mi
granten vanuit de provincie) die de
buurten bevolken. 's Ochtends
vroeg komen koppelbazen naar de
wijken om dagloners op te pikken
voor werkzaamheden in de bouw of
in de haven. Steekpartijen zijn sche
ring en inslag. Tuberculose, luizen
en ziekten die samenhangen met
overmatig alcoholgebruik, komen
Nederlandse
export naar Japan
in miljoenen guldens
INF0GRAFIEK SlJTHOFF PERS
veel voor.
Volgens hulpverleners is het aantal
zwervers dat de nacht onder brug
gen en op straat doorbrengt als ge
volg van de werkloosheid, groeiende.
In Japan worden veelal oude daklo
zen met regelmaat slachtoffer van
rechtse jongeren die de kartonnen
dozen waarin zij slapen in brand ste
ken en de hulpelozen met vuurwerk
belagen en (in een enkele geval tot
de dood er opvolgt) afranselen.
Grondwet
Het sociale probleem wordt voorals
nog afgedaan met een verklaring
van de regering dat geen enkele Ja
panner het leven van een zwerver
hoeft te leiden. „De grondwet garan
deert een fundamentele minimum
levensstandaard voor allen", aldus
Shigemitsu Kihara, het hoofd van de
afdeling sociale zaken van Tokio.
„De meeste daklozen willen niet
werken of kunnen niet met andere
mensen opschieten".
Yoshikane Takagi vond een rust
plaats in Kotobuki-cho of Straat van
Gelukzaligheid, in de havenstad Yo
kohama. Hij maakte na de Tweede
Wereldoorlog een fortuin op de
zwarte markt, verloor dit en verliet
vervolgens vrouw en kind. Daarna
zwierf hij van de ene plaats naar de
andere, altijd bp zoek naar een bed
en los werk.
In Kotobuki-cho had hij het geluk
Masaaki Kagoshima te ontmoeten,
een fotograaf die zijn leven wijdde
aan verbetering van de levensom
standigheden in de buurt. Kagoshi
ma vestigde met behulp van anderen
en de overheid een medisch cen
trum, een vakbond voor dagloners
en een opvangtehuis genaamd 'Le
venscentrum'. Hij haalde Takagi
van de straat en hielp hem van zijn
alcoholverslaving af te komen. Ta
kagi is thans voorzitter van hetdien-
stencentrum voor bejaarden in Ko
tobuki-cho.
„Ik denk dat je verwacht dat ik je
vertel hoe ellendig onze levens zijn",
aldus Takagi. „Natuurlijk zijn er
veel dingen die ik graag veranderd
zou zien, vooral de discriminatie,
maar werkelijk, de meesten van ons
leven op de manier waarop zij willen.
Andere mensen willen niets met ons
te maken te hebben, maar hier hel
pen wij elkaar".
Groei
Vooraanstaande banken en onder
zoeksinstituten gaan ervan uit dat
de economische groei in het begro
tingsjaar 1993. dat op 1 april volgend
jaar begint, zich tussen de 2,3 en 3,4
procent zal bewegen. De regering re
kent op 3,5 procent. De voorspellin
gen zijn mede gevoed door cijfers van
het derde kwartaal van 1992 die een
afname laten zien van het bruto na
tionaal produkt met 0,4 procent,
Aan de hand van dat cijfer is de prog
nose van de overheid voor het lopen
de boekjaar van 3,5 procent al naar
beneden bijgesteld. De regering
heeft moeten toegegeven dat die offi
ciële raming te optimistisch is ge
weest. Japan heeft die raming maan
denlang gehandhaafd, ondanks al
lerlei negatievesignalen.
De regering is er lang van overtuigd
geweest dat er geen extra overheids
uitgaven moeten komen om de eco
nomie te stimuleren. Het voorgeno
men overheidsbudget 1026 mil
jard) neemt in het belastingjaar
1993/1994 nauwelijks toe. Maar on
der druk van het bedrijfsleven wor
den toch weer plannen ontwikkeld
voor als de stagnatie in de economie
ernstiger vormen begint aan te ne
men en duidelijk is wat het lopende
boekjaar heeft opgeleverd. Dat zou
betekenen dat er in april of mei een
aanvullend noodpakket ter tafel kan
komen. Suggesties zijn er al, zoals
belastingverlaging voor bedrijven en
verlaging van het disconto.
De Westerse handelspartners voelen
er weinig voor om Japan door middel
van export hun problemen te laten
oplossen, zoals in het verleden wel is
gebeurd. Het handelsoverschot is
gestegen naar ongekende hoogte in
november 7,6 miljard dollar, 20
meer dan in 1991) en verwacht
wordt dat de VS protectionistische
tegenmaatregelen zal nemen zodra
Bill Clinton president is geworden.
Het aantal overnemingen van Ja
panse bedrijven door buitenlandse
concerns is vorig jaar meer dan ver
dubbeld tot 43 (voornamelijk distri
butiebedrijven). Van dit aantal nam
de VS 21 voor zijn rekening. Het met
de acquisities gemoeide bedrag steeg
van 39 miljard yen tot 62 miljard yen
910 miljoen), aldus een overzicht
van het adviesbureau KPMG Peat
Marwick. Ondanks de sterke stijging
steken de cijfers echter nog steeds
mager af bij de aankopen van Japan
se bedrijven in het buitenland.
Holland Village
Ook de economische banden met Ne
derland zijn, ondanks initiatieven
als het Holland Village, nog karig.
Tegenover een invoer van produk-
ten van naar schatting negen mil
jard gulden in 1992 stond een invoer
van 2,2 miljard. Exportreizen in het
kielzog van de koningin hebben daar
nog weinig verandering in kunnen
brengen. Formeel heeft Japan de
meeste barrières wel geslecht, maar
eer een bedrijf voet aan de grond
krijgt zijn er vele jaren verstreken.
Zelfs een multinational als Philips
heeft vorig jaar zijn biezen gepakt
van de effectenbeurs: te duur en te
weinig handel.
Toch houdt Nederland officieel vol
dat er te weinig pogingen worden on
dernomen. A. Jacobi van de ambas
sade in Tokio omschreef het in het
blad van de Economische Voorlich
tingsdienst aldus: „Er zijn hele
boekwerken geschreven over de do's
en de don'ts voor de zakenman in Ja
pan met als gevolg dat de arme be
trokkene hopeloos geïntimideerd
aankomt. Dat is niet nodig. De Ne
derlander die beleefd en correct te
werk gaat valt zich heus geen buil.
Maar niets is koddiger voor een Ja
panner dan een Europeaan die zich
Japanser gedraagt dan een Japan
ner zelf
Japanse fabrikanten kijken inmid
dels met andere ogen naar de bin
nenlandse markt. „We zullen meer
aandacht moeten besteden aan onze
eigen. Japanse, klanten", aldus Akio
Tanii, directeur van Matsushita, Ja
pans grootste fabrikant van consu-
menten-elektronica. Matsushita
probeert wanhopig de gevolgen van
de huidige recessie te vermijden,
maar aangezien ieder Japans huis al
is volgestouwd met elektronische
apparatuur, ziet het er naar uit dat
het bedrijf een zware tijd tegemoet
gaat.
Een onverwacht lichtpuntje is gek
genoeg het voorgenomen huwelijk
van de Japanse kroonprins Naruhi-
to. Volgens het onderzoeksinstituut
NLI zullen veel Japanners het
sprookje op een nieuwe televisie wil
len volgen en willen opnemen op een
nieuwe videorecorder. Maar ook de
detailhandel (cadeaus en nieuwe wo-
ninginrichtingen; het gevolg van een
'boom' op de huwelijksmarkt) en de
grafische branche herdenkingsboe-
kenprofiteren mee. De extra beste-
dingen worden geschat op liefst 47
miljard gulden.
Afvlakking
Niettemin schat het Nomura Onder
zoek Instituut dat in het boekjaar
tot maart 1993 de 516 belangrijkste
industrieën van Japan gemiddeld
dertig procent minder zullen verdie
nen dan in 1991 1992. Het is boven
dien het derde achtereenvolgende
jaar van afvlakking van de winsten.
Het ministerie van internationale
handel en industrie verwacht dat in
die periode de ondernemingen hun
investeringen met bijna twaalf pro
cent zullen hebben teruggebracht.
De detailhandel verkoopt vijf pro
cent minder dan een jaar geleden.
De vooruitzichten op de Japanse
beurs zijn al evenmin florissant,
hoewel juist het diepe dal waarin de
financiële wereld verkeert (de Nik
kei-index kelderde vorigjaar met bij
na 30^) de weg omhoog wellicht
wat gemakkelijker maakt.
Over één ding zijn de meeste Japan
ners het wel eens. Een strenge, don
kere winter is begonnen voor het
keizerrijk. En niemand weet wan
neer het land van de Rijzende Zon
een nieuwe lente zal kunnen begroe
ten.
(Bij het schrijven van dit artikel is
gebruik gemaakt van bronnen bij
o.m. de London Times)
Frans Wijnands
tussen duitsers
Vanmorgen hebben ze m'n afvalton
meegenomen. Van stevige, maar in
het gebruik wat verkreukelde
kunststof. Grijs, zoals meer dingen
in het leven. En groot, hetgeen in dit
land niet ongebruikelijk is. Een ton
voor grote gezinnen, hoewel dat
soort maatschappelijke hoekstenen
schaars zijn geworden in
Rolandswerth. Ook in'dat knusse
Rijn-gehucht is het milieu
bewustzijn van overheidswege nu
onontkoombaar opgedrongen.
Nadat de vuilophalers in hun oranje
werkpakken m'n ton hadden
geleegd, werd 'ie op een volgauto
gestapeld; ten dode opgeschreven.
Natuurlijk moetje óók geen oude
vuilnis-tonnen weggooien vóór je
nieuwe hebt; daar had de gemeente
weken geleden dus al voor gezorgd.
Ik ben m'n grote vertrouwde ton dan
wel kwijt, maar ik heb er drie en een
halve voor in de plaats gekregen. Zó
blinkend schoon nog, dat het
eigenlijkjammer is om ze vuil te
maken.
Ik geloof dat i k nu het Duitse
standaardpakket heb: een helgele, j
bijna lichtgevende ton voor alle
soorten verpakkingsmateriaal en
ander verwerkbar hergebruik-
afval; een bruine ton voor het
keuken- en tuinafval en een grijze
ton voor de resterende troep. Als
milieu-bonus kreeg ik er nog een
klein bruin tonnetje bij, voor in de
keuken zodat ik niet met elk
appelklokhuis naar die grote bruine
ton hoef te lopen.
In een doorsnee-keuken is het met
dat al aardig passen en meten
geworden. Want behalve dat
etenstonnetje en hebordinaire
afvalbakkie moet er nog plaats zijn
voor de lege flessen en het oud
papier. En dan hoefik nog geen
plaatsje te zoeken voor kattebakken
en voerbakken voor een inheemse
Duitse herder, zoals mijn buren.
Gelukkig dat de statiegeld-vrije
I flessen thuis nog bij elkaar mogen
I staan. Pas als ik ze wegbreng moet
ik het sorteren; kleurgewijs in de
daarvoor bestemde containers: wit,
bruin en groen glas.
Het is even wennen, wanneer op
I wélke dagje het een en ander op de
I stoeprand moet leggen of zetten,
maar als je dat eenmaal van buiten
weet gééft het van binnen een goed
gevoel. Voorlopig zal ik nog wel
dagelijks m'n milieu-spoorboekje
raadplegen over de ophaaltijden.
Duitsers blijven Duitsers: als ze
toezeggen de gele tonnen te komen
legen dan zijn ze er stipt op tijd,
I maar je moet het dan natuurlijk niet
in je hoofd halen om die dag de
bruine, of de grijze ton buiten te
zetten. Vreemd, hoe lang het alweer
geleden lijkt dat mijn Brabantse
grootvader als vanzelfsprekend de
afval-scheiding toepaste die ik me
nu, met een gemeentelijk
milieugidsje in de hand, moet
aanleren. Een reeks van
zogenoemde 'boeren' zorgde er toen,
met hun geprivatiseerde
ophaaldiensten voor, dat de schillen,
de todden en het oud ijzer werden
opgehaald. Ik durf zweren dat ze
allemaal Jaap of Japie heetten.
Duitsland, dat met het afval
nauwelijks nog raad weet en aan het
verwerkingsprobleem vele woorden
vuil maakt, heeft de 'groene punt'
ingevoerd. Die staat op alle
denkbare verpakkingen afgedrukt,
zodat de consument kan zien dat dat
materiaal opnieuw verwerkt wordt
en dus niet bij het gewone huisfaval
moet worden gedaan. Ik kan me nu
al verkneukelen over dat voldane
gevoel dat ik binnenkort zal hebben
als ik m'n clementine-schillen en
eierschalen voortaan in de huiselijke
biobak kwak. Om vervolgens met
een tenminste schoon geweten op de
televisie te kunnen kijken naar de
meest rampzalige milieu-vervuiling
overal ter wereld.