Colofon
Veertig jaar geleden
werd Nederland in
diepe rouw gedompeld
Bijlage van het
Rotterdams Dagblad
1
Om 12 uur 's nachts klonk het ver
trouwde Wilhelmus door de radio.
De zender ging zoals altijd om dat
tijdstip uit de lucht en zou tot de
volgende ochtend 8 uur zwijgen.
Nederland ging slapen.
Even daarvoor had de radionieuws
dienst nog gewaarschuwd dat Ne
derland een zware storm te wach
ten stond. Maar ach, dat was in de
afgelopen decennia wel meer voor
gekomen en zo extreem was deze
storm ook weer niet. Het overgrote
deel van Nederland ging rustig sla
pen, van hoog tot laag, van minister
tot arbeider.
Slechts weinigen zagen dat het die
zaterdag, 31 januari 1953, niet
goed kon gaan. In sommige geval
len werd hun noodkreet begrepen,
anderen klampten zich vast aan
volkswijsheden. Een beroemde
was: Wil het niet ebben, dan gaat
het niet vloeien. Bovendien hadden
de dijken het toch elke keer weer
gehouden...
Maar in die gedenkwaardige nacht
hielden de dijken het niet of nauwe
lijks. Zuid-Holland werd voor een
ramp behoed omdat de Schieland-
se Hoge Zeedijk net voor doorbra
ken kon worden gered.
Zuidelijker was er geen houden
aan. De zwakke en slecht onder
houden dijken begaven het op
talloze plaatsen en het water eiste
1.835 mensenlevens. Voor velen
kwam de ultieme boodschap, vaak
op de voet gevolgd door het onhel
zelf, te laat:
Het water! Het water komt!
'Dat gaat fout'. Mensen, vertrouwd met het wa
ter, weten dat al heel snel op die zaterdag. Zo
idioot was het nog nooit geweest. Voorzienigen
zetten toen al vloedplanken in hun huizen. De
Zierikzeese hotelhouder J. Rombouts maakte
die zaterdagmiddag een tochtje over Schou-
wen-Duiveland en merkte bij de Schelphoek
dat zout water op z'n voorruit kwam. Elders
constateerde men dat het water in de sloten
verontrustend hoog was. Ook Maarten Mole
naar, tegenwoordig wethouder in Nieuwer-
kerk aan den IJssel begreep dat het niet goed
kon gaan. Hij kwam van school uit Gouda ge
fietst en had het niet zo erg meegemaakt in z'n
jonge leven.
Het staat in schrille tegenstelling
tot de verantwoordelijken voor de
dijk of de gemeenschap. De mees
ten maakten zich geen zorgen,
ondanks de waarschuwing van de
Stormvloedwaarschuwingsdienst
van de KNMI.
De zware noordwester storm, die
ongewoon lang aanhield, stuwde
het water hoog op in de zeearmen.
De eb zette niet in en toen de
vloed kwam. gecombineerd met
springtij was het leed geschied.
Ongeveer twee uur voor de hoog
ste waterstand bezweken de dij
ken.
Schielandse Zeedijk
De Hoge Schielandse Zeedijk was
van cruciaal belang voor Zuid-
Holland. Men wist dat er diverse
zwakke plekken waren en in ge
val van een dijkdoorbraak zou het
gehele achterland onderstromen.
Tot Leiden toe, waarbij ook Rot
terdam en de omliggende polders
met een zeer hoge waterstand te
maken zouden hebben gekregen.
Voorzienigheid, doortastendheid,,
en een dosis geluk voorkwamen
breuken in de Schielandse Zee
dijk tussen Rotterdam en Gouda.
Vooral bij Nieuwerkerk aan den
IJssel was de situatie precair en
moest een schip in de dijk worden
Tekst. Frits Baarda, Cees Buitendijk, Joke van
Eek, Ad Hoogerwerf, Ben van Haren, Peter de
Lange, Rein Wolters, Peter van Zwienen.
Foto's: Hans Akkersdijk. Ingrid van Beek, Roel
Dijkstra, Gemeentelijke Archiefdienst, Niels van
der Hoeven, Bart Hofmeester, Ad Molendijk,
Jaap Rozema.
Documentatie: Lex Smit.
Infographic: Frits van Someren.
Vormgeving: Cor Hengstmengel.
Eindredactie; Peter van Zwienen.
Verder bedanken wij de vele instanties en perso
nen die hun medewerking hebben verleend. Hun
verhalen hebben er toe bijgedragen dat we een
beeld hebben kunnen schetsen van wat zich veer
tig jaar geleden in die afschuwelijke nacht heeft
afgespeeld.
Ook zijn wij dank verschuldigd aan de auteur
Kees Slager, uit wiens boek 'De Ramp, een recon
structie', wij vrijelijk mochten citeren en dat ook
een bron van inspiratie vormde.
gevaren om een doorbraak te
voorkomen.
Rotterdam
In Rotterdam was de ontredde
ring vooral op Zuid groot. In laag
gelegen buurten zoals 'De Laant
jes', de Kiefhoek en de Leeuwen
kuil in Hillesluis, Bloemhof en
Afrikaanderwijk stond in een
mum van tijd anderhalve meter
water. De dijken van de Nieuwe
Maas en de Maas-, Rijn-, Spoor
weg- en Binnenhaven bleken niet
bestand of hoog genoeg voor het
door de storm opgezweepte water.
De overlast en schade was groot.
Railverkeer over de Putselaan
was niet meer mogelijk.
Rhoon en Poortugaal kwam ook
onder water te staan doordat de
dijken van de Johannapolder,
Meeuwenplaat en Zalmplaat het
niet hielden.
Waterweg
Ingeseind door de actieve ANP-
correspondent uit Vlaardingen,
Dirk van der Ende, meldde zon
dagochtend de radio-nieuws
dienst al dat in Vlaardingen tanks
van de installatie van de BPM
(meer bekend als Shell-opslag
aan de Galgkade) waren wegge
dreven naar de Rotterdamse kant
van de rivier. Het buitendijkse
gebied was zo snel onder gelopen,
dat benedenverdiepingen van
kantoren en woonhuizen blank
stonden voor men er erg in had.
Het waren spannende momenten
voor de mensen in de Oostwijk en
Vettenoordsepolder in Vlaardin
gen, omdat de smalle spoordijk
toch maar een wankele dam was
waartegen het water tekeer ging.
De sluizen en de spoordijk wer
den versterkt.
Tussen de Buitenhaven en de
Schiedamsedijk bij NS-station
Vlaardingen-Oost is nu, veertig
jaar later, de officiële zeewering
Deltadijk nog steeds niet aange
legd. Het is het enige stukje, dat
nog ontbreekt tussen Hoek van
Holland en Rotterdam. Met de
komst van de stuw bij Maasluis
lijkt de aanleg definitief van de
baan.
De zwaarst getroffen stad op de
noordelijke rivieroever was zon
der meer Maassluis. Daar waren
de sluizen over de Veerhaven net
te laag en sneuvelde de spoordijk
in die buurt. Behalve in het direct
aan de rivier gelegen woonbuurt-
je Het Hoofd stroomde ook pan
den onder in wijkjes als 't Stort en
het Schanseiland, gelegen tussen
de spoordijk en de Maassluisse-
dijk. Een invalide vrouw zag geen
kans zich in veiligheid te stellen
en verdronk in haar woning aan
het Zandpad.
In Schiedam kregen bewoners
van de enkele buitendijks gele
gen woningen aan de Rijnstraat
te maken met wateroverlast. Dij
ken en sluizen hielden het op het
nippertje. Op zaterdagavond was
in de Wilhelminahaven het Rus
sisch stoomschip Korsakov losge
slagen en op drift geraakt. In de
naastgelegen jachthaven ramde
het schip het pas geheel opge
knapte clubhuis, dat vernield
werd, en enkele jachten.
Hoeksche Waard
Vooral de zuidelijke ring van de
Hoeksche Waard had het zwaar te
verduren. Vanaf Piershil tot aan
's-Gravendeel was de nood hoog.
Bijna de helft van het eiland
kwam onder water te staan. Vijf
kilometer dijk werd door de harde
wind weggeslagen en zeker twin
tig kilometer dijk raakte zwaar
beschadigd. Numansdorp werd
het zwaarst getroffen. Daar had
ook de eerste dijkdoorbraak
plaats. Het dorp raakte door de
overstroming volledig geïsoleerd
van de buitenwereld en 44 men
sen kwamen om in de stroom. Al
le ogen waren echter gericht op 's-
Gravendeel waar de ramp 37 le
vens eiste. Doordat het veer tus
sen Dordrecht en 's-Gravendeel
weer snel in de vaart kon worden
genomen, was het mogelijk de
ramp in dit dorp wereldkundig te
maken. Lange tijd is daarom ge
dacht dat de op die plek in de
Hoeksche Waard de meeste scha
de was aangericht.
Strijen ontkwam evenmin aan de
metershoge golven. Grote polders
als het Land van Essche liepen
onder water en 44 mensen lieten
het leven.
Eiland van Dordrecht
De doorbraak van de dijk in 's-
Gravendeel was de redding voor
de Dordtse Weeskinderendijk. De
dijk liep over maar op een gege
ven moment, na de doorbraak aan
de overkant van de Dordtsche Kil,
stroomde het water gewoon weer
terug. De 2,5 kilometer lange
hoogwaterkering door de oude
stadskern van Dordrecht had het
zwaar te verduren, maar brak niet
door. Het water stond echter zo
hoog (3,75 meter boven NAP) dat
het over de waterkering
heenkwam. Meer dan de helft van
de stad liep daardoor onderwater.
De bekende buitenpolder De
Biesbosch liep bovendien volle
dig onder. Vanaf het Eiland van
Dordrecht kwam de eerste mel
ding van een slachtoffer van de
watersnood, het was een man die
op de rijksweg bij de Moerdijk-
brug stond te liften.
West-Alblasserwaard
Het westelijk deel van de Alblas-
serwaard is voor het grootste deel
alleen buitendijks getroffen door
de watersnood. Het water stond
daar tot een halve meter hoogte.
De ramp kostte aan vier mensen
het leven. Het water kreeg vrij
spel in de Alblasserwaard doordat
de dijk bij Papendrecht brak. Dit
was echter op een punt dat heel
bewust een zwak deel van de dijk
vormde. Het werd dan ook niet
voor niets het 'Gat van Papen
drecht' genoemd. Het Gat werd
gebruikt voor het/geval de Alblas
serwaard onder water stond. Op
het moment dat het water in de ri
vier lager stond dan op het land
werd de dijk op dit punt doorge
stoken en kon het water weglo
pen.
Oost-Usselmonde
De dijkdoorbraak bij Papen
drecht was de redding voor
Nieuw-Lekkerland en het gebied
grote waterschade te behoeden.
De doorbraak van de Achter
zeedijk had onder meer tot gevolg
dat het water tot 1,50 meter hoog
te in de fabriek stond.
Voorne Putten
Het Kanaal door Voorne vormde
op Voorne-Putten een messcher
pe scheiding tussen de over
stroomde polders en het droogge-
bleven gebied. De delen westelijk
van het kanaal bleven droog.
Rechts van het kanaal waren de
meeste polders tot het watertje de
bij Zwijndrecht en Dordrecht. De
doorbraak zorgde ervoor dat de
druk van de ketel werd genomen
en die gebieden voor zware scha
de gespaard bleven. Op heel Oost-
IJsselmonde is er sprake geweest
van wateroverlast, maar slachtof
fers zijn er niet gevallen. Door de
dijkoverstromingen kwamen de
buitenpolders op het eiland onder
water te staan en daardoor ook de
woningen in dit gebied. Zwijn
drecht had de twijfelachtige eer
om als eerste gemeente te worden
genoemd op de (inter)nationale
persnetten met de mededeling
dat daar een dijk was over
stroomd. In Barendrecht werd al
les in het werk gesteld om be
schuitfabriek Hooimeijer voor
Bernisse blank komen te staan.
Het grootste deel van Voorne
bleef voor de ramp bespaard
omdat de pas aangelegde Brielse
Maasdam en een inderhaast aan
gelegde nooddam langs het Ka
naal door Voorne het hielden.
Ook Spijkenisse en Geervliet
hielden de voeten droog, dankzij
het tijdig dichten van een gat in
de kruising van de Biertsedjjk en
de Molendijk. Ruim achthonderd
studenten en militairen gingen
van twee kanten de overstroming
met succes te lijf. Het aanstor
mende water werd op deze plek
met ruim honderdduizend zand
zakken gekeerd.
Op Voorne-Putten en Rozenburg
kwam in totaal vijfduizend hecta
re land onder water te staan. De
bewoners van Zuidland, Ouden
hoorn, Biert en Simonshaven
hebben tijdens de stormnacht of
de volgende dag huis en haard
moeten verlaten.
Goeree-Overflakkee
Op Goeree-Overflakke worden de
bewoners het slachtoffer van aar
zelende magistraten. Vooral geen
paniek schoppen onder de bevo-
king was het parool, ondanks
waarschuwingen van anderen. Zij
het laat waarschuwde de burge
meester van Middelharnis aan
het eind van de avond enkele col
lega's, maar in de meeste gevallen
maakte het geen indruk. Pas laat
in de nacht werd men door ver
ontruste mensen geattendeerd op
de catastrofe die stond te wach
ten. Maar toen was het half drie in
de nacht en waren de dijken al
doorgebroken. Het water was niet
te stuiten en sloopte ook binnen
dijken.
Na Schouwen Duiveland was
Goeree Overflakkee het zwaarst
getroffen gebied.
Zeeland
Zeeland was voor de rest van Ne
derland een blinde plek op de
kaart geworden. De verbindingen
waren verbroken en in vele plaat
sen was er ook geen leiding van
de notabelen. Op een enkeling na
waren die er niet, al gevlucht, of
ze sliepen nog. In z'n algemeen
heid kan worden gesteld dat er
vooral op de Zeeuwse eilanden
wel erg laconiek werd gereageerd
op de verontrustende berichten
van hen die zich wel zorgen
maakten. Niemand wist eigenlijk
wie het voortouw moest nemen
en vaak waren het 'gewone' men
sen die hun schouders onder het
karwei zetten zonder precies te
weten wat moest worden gedaan.
Het gevolg van deze ongewilde
anarchie was desastreus. Kerk
klokken werden te laat in de
nacht geluid en hun gebeier ver
waaide in de storm. Dijkdoorbra
ken waren niet meer te voorko
men en ook de verwaarloosde en
ondermijnde binnendijken waren
niet bestand tegen de beukende
golven. De vaak zwakke arbei
dershuisjes zakten als kaarten
huizen ineen en wat wel overeind
bleef werd dusdanig ondermijnd
dat de vloed van zondagmiddag
alsnog voor dood en verderf zorg
de.
West-Brabant
In Brabant, Tholen en St. Philip-
sland was het in het algemeen al
niet veel anders dan in Zeeland.
Men hield niet echt rekening met
grote problemen, zo ver van de
zee verwijderd. Een gunstige uit
zondering vormde onder anderen
de burgemeester van Willemstad,
die al in een vroegtijdig stadium
onderkende dat het er wel eens
om zou kunnen gaan spannen.
Het resultaat was dat de vestings
tad wel zwaar werd gehavend,
maar dat het persoonlijk leed be
perkt bleef.
In andere plaatsen was men min
der alert en doortastend, maar de
vraag is of bijvoorbeeld Stavenis-
se hoe dan ook had kunnen wor
den gered. Na het breken van de
vloedplanken in het dorp zelf, be
zweek de dijk over een lengte van
1.800 meter. Daar was geen kruid
tegen gewassen.
Achter de
plaatsna
men staat
het aantal
slachtof
fers dat
daar te be
treuren was
vermeld.
Ondergelopen land
[RIMPENERW/
Dijkdoorbraak
krimpen a/d IJssel 4
VOORNE
iiaard 2
jvenbergen 7
teloord 7
F/300193
