Verhalen, boeken, gedenktekens
Storm in de Delta, het kwik zakt
Veel Zeeuwse jongeren voelen zich nog betrokken bij de watersnoodramp
Broekhuis' contrabarometer houdt rampnacht van 1953 geruisloos in de peiling
Reformatorisch Dagblad ^LiUkO vrijdag 29 januari 1993
maar een haartje", zegt hij. Monique hoort
thuis over de ramp niet zo veel. „Ik denk
dat mijn ouders het moeilijk vinden om er
over te praten. Het is ten slotte een vrese
lijke gebeurtenis geweest".
Beivareiï
„Eigenlijk zou het geen kwaad kun
nen als er voor de vloed meer aandacht
kwam", denkt Elize. Mart is het met
haar eens. „Veel mensen zijn weggevallen.
Degenen die de ramp niet hebben mee
gemaakt, willen weten wat toen gebeurd is.
Waar het water gestaan heeften welke
huizen onderwaterstonden bij voorbeeld.
Omdat haast niemand meer daarover
kan vertellen, wordt het belangrijker de ge
gevens te bewaren voor hen die het zelf
niet meegemaakt hebben".
„De dodenherdenking van de Twee
de Wereldoorlog zegt me eigenlijk meer",
vindt Monique. „Ik weet niet hoe het
komt, maar misschien omdat het veel erger
was". Monique is niet de enige die zich
meer aangesproken voelt door de doden
herdenking op 4 mei dan die op 1 febru
ari. Uit de steekproef op haar school bleek
bijna de helft van de leerlingen (48 pro
cent) de dodenherdenking even hoog in te
'schatten als de watersnoodherdenking.
Nog eens 32 procent hechtte meer waarde
aan de dodenherdenking dan die aan de
watersnoodramp. De overige 20 procent
had een tegenovergestelde mening.
De oorlog speelde zich echter langer
geleden af dan de watersnoodramp. „Mis
schien zegt mij de watersnoodherden
king minder omdat in ons dorp, Krabben-
dijke, meer aandacht voor de slachtof
fers van de Tweede Wereldoorlog is. Dan is
het twee minuten stil, maar bij de wa
tersnoodherdenking gebeurt zo iets niet. Er
staat niet eens een monument van de
ramp in ons dorp", zegt Monique. Ze zou
het best een idee vinden om ook bij de
watersnoodherdenking twee minuten stilte
te houden. „Het is ten slotte en vreselijke
gebeurtenis geweest".
Stormvloedkering
Als het stormt, denken de meisjes wel
eens: wie weet, straks breken de dijken
weer. Mart heeft daar minder last van.
„We hebben nu de stormvloedkering en de
dijken zijn zo'n twee meter verhoogd".
„Dat kan best zo zijn", reageert Monique.
„Toch... toen twee jaar terug, met die or
kaan, vond ik het best eng. Ik was op Waar
de. Het water stond heel noog, het sloeg
zelfs gaten in de dijk". „Je weet maar nooit",
vult Elize aan, „er is niet voor niets dijk-
wacht".
Elizes vader heeft bij de dijkwacht ge
zeten. Met een storm van windkracht tien
of harder werd hij wel eens opgepiept
om, als het echt nodig zou zijn, de deuren
onder de spoordijk te sluiten. Hij is nu
dijkwacht af. „Je bent het namelijk tot je
veertigste". Elize lijkt het wel leuk om la
ter eveneens vrijwilliger te worden. „Een
beetje sensatie mag ik wel", verklaart ze.
Mart denkt later zeker bij de dijkwacht te
gaan. „Je weet maar nooit waarvoor het
goed is. Als er iets gebeurt en je hebt niets
gedaan, zul je je het later altijd kwalijk
nemen", denkt hij.
Op de "Storm in de Delta"-contrabarometer staat een tekening van een dijkdoorbraak in
de Alblasserwaard.
meter en schommelen de prijzen tussen
de 895 en 1245 gulden. Laatstgenoemd
prijskaartje hangt overigens alleen aan
een stukje Italiaans handwerk, een kast van
appelhouten ingelegd wortelnoten. De
barometer wordt verder uitgevoerd in ei
ken, mahonie, noten en beuken in alle
kleuren. „De klant kan de barometer dus
geheel aan het interieur aanpassen".
Het u-vormige instrument heeft een
linker- en een rechterbuis van gehard labo
ratoriumglas; het kwikreservoir zit aan
de bovenkant. Al naar gelang de luchtdruk
hoog of laag is, daalt of stijgt in de rech
terbuis de gekleurde olie -aniline— die op de
kwik drijft.
Stormglas
De thermometer-de meest voorko
mende metgezel van de barometer— doet
het met de temperatuurschalen van de
Zweed Anders Celsius en de Duitser Daniel
Fahrenheit. Wèl zijn maxima en mini
ma begrensd: van vijftig graden boven het
smeltpunt van ijs tot tien graden vorst.
Dick Broekhuis voegde aan zijn con-
rrabarometer ook het curieuze stormglas
toe. Robert Fitzroy-deze man bracht als
kapitein van de Beagle ook Darwin naar de
Galapos-eilanden, maar hij was fel te
genstander van diens ideeën- bedacht het
glazen buisje van 25 cm. „In het glas zit
een mengsel van alcohol en chemicaliën,
waaraan kamfer is toegevoegd. Over de
werking van het glas doen veel pseudo-des-
kundige verhalen de ronde. Recente on
derzoeken wijzen in de richting van een sa
menspel van elektriciteit in de atmos
feer, luchtdruk en temperatuur. Aan de ge
dragingen van de kamperkristallen kan
men zien wat voor weer het wordt. Een hel
der glas duidt op weersverbetering. Drij
ven er bovenin witte donsvlokken, dan is er
zwaar weer op komst. Ik beschouw het
kamfer- of wonderglas als een aardige aan
vulling op mijn "Storm in de Delta' -
contrabarometer".
Voor velen behoort de waters
noodramp tot een grijs verleden
dat nog slechts gekend wordt
uit geschiedenisboeken. Toch
worden de herdenkingen rond
de ramp steeds uitgebreider. Hoe
verder weg, hoe meer aandacht,
zo lijkt het. Zegt de vloed de te
genwoordige generatie meer
dan de mensen van toen?
Door Lena Oskam
veel meer zegt. Het is voor hen slechts
een verhaal uit een geschiedenisboekje",
zegt Terheij de.
Veelzeggend
F. Francke, docent geschiedenis aan
de reformatorische Renobothschool in
Krabbendijke, constateert desondanks
dat veel jongeren belangstelling voor de wa
tersnoodramp hebben. „Als de leerlin
gen een werkstuk moeten maken, kiezen er
zeker vier a vijf per klas voor het thema
watersnoodramp". De betrokkenheid bij de
ramp blijkt eveneens uit een steekproef
die twee weken geleden onder 82 leerlingen
uit tweede, derde en vierde klassen van
de mavo-afdeling gehouden werd. Veruit
de meerderheid (64 procent) geeft aan
dat de ramp hen veel zegt, slechts één scho
lier antwoordde op deze vraag: „weinig".
Monique Harthoorn zegt niet ver
baasd te zijn dat zo veel leeftijdsgenoten
zich betrokken voelen bij de waters
noodramp. De 16-jarige scholiere van de
Rehobothmavo is even stil. „Het is
schokkend om te horen dat hier zo veel
mensen de verdrinkingsdood vonden.
Dat zegt je toch wel wat". Haar mede-scho
lier Mart Hoekman (14) knikt: „Het
scheelt, denk ik, dat het in Zeeland gebeur
de. Van mijn oma heb ik hele verhalen
gehoord". Ook Elize Saman (15) heeft
thuis van haar ouders —„ze waren drie en
vijf'— over de ramp van februari 1953 ge
hoord. Evenals Monique en Mart gaf zij
in het onderzoekje aan dat de watersnood
ramp haar veel doet.
„Ho maar
„Maar", zegt ze, „je moet natuurlijk
wel nuchter blijven. Er gebeuren rampen in
Mart, Monique en Elize bij het gedenk
teken in Rilland-Bath. „De watersnoodramp
is een vreselijke gebeurtenis".
Foto Willem Mieras
de wereld die veel erger zijn. Zo sterven
heel veel mensen van de honger". „Dat alle
maal gebeurt nu en de ramp was toen",
vult Mart aan. „Sommige mensen hangen
hele verhalen over de ramp op. Dan
denk ik: Ho maar", verzucht Monique.
„Toch mag je wat toen gebeurd is niet
uitvlakken", vindt Mart. „Er moet maar ie
mand van je naaste familie verdronken
zijn. Wij "kennen niemand die de verdrin
kingsdood gevonden heeft, maar voor
onze opa's en oma's was dat anders. Wij le
ven gewoon een tijd later".
Wat de scholieren over de ramp we
ten, is uit verhalen thuis, op school en uit
boeken. „Er is weinig van de ramp te
zien", vinden ze. „Elize en ik wonen ander
halve kilometer van de dijk in Rilland-
Bath' vandaan", vertelt Mart. „Toch heb ik
nooit wat gezien dat herinnerde aan de
ramp. Alleen in het dorp. Daar staat een ge
denkteken. Op de spui staan de twaalf
namen van de mensen die op Rilland-Bath
verdronken zijn". Elize weet te vertellen
dat daar ook de naam van de burgemeester
bij staat. „Hij wilde kijken hoe het op
Bath was. Hij ging de golven tegemoet en
verdronk".
Mart herinnert zich uit de verhalen
van zijn oma dat zij op zolder opgesloten
heeft gezeten. „Het water steeg steeds
een traptree hoger. Het bleef net onder de
zolder staan". Mart laat met zijn handen
zien hoe weinig het scheelde of de zolder
had ook blank gestaan. „Het scheelde
Nederland en de zee, hun haat
liefde-huwelijk blijft fascineren,
Zelfs een heuse "Storm in de Del-
ta"-barometer houdt deze relatie ge
ruisloos in de peiling. Dick J. K.
Broekhuis bracht het instrument re
cent op de markt. Het gezicht van
de ontwerper staat op mooi weer,
want zijn "huiskamer-KNMI"
slaat goed aan.
Door W. H Smith
De ruim duizend klokken geven Neder
lands grootste klokkenmakerij wat huise
lijks. A. C. Broekhuis begon veertig jaar
geleden in dezelfde sfeer. „Een week vóór de
watersnoodramp toverde vader het
voorkamertje van het ouderlijk huis om tot
winkeltje. Op de vensterbank werden de
eerste juweliersartikelen te koop aangebo
den. Die ramp, hoe tragisch ook, zorgde
later voor brood op de plank. Iedereen had
een wekker of klok nodig", zegt zoon
Dirk, thans eigenaar-directeur van het be
drijf in de Grote Kerkstraat in Steenber
gen.
Voorspelbaar worden de seconden in
het -nog net- Noordbrabantse stadje weg
getikt. De 33-jarige Broekhuis troont
me langs rijen regulateurs, koperkleurige
comtoises, rijkgestoken, "koekoek" roe
pende klokken en meer dan manshoge hor
loges. Aan de wanden hangen Friese
staart- en stoeltjesklokken of hypermoder
ne uurwerkcreaties. De klant vindt in de
omvangrijke collectie klokken van twee
tientjes tot 20.000 gulden.
Extreem weer
Ook barometers gaan met vaste regel
maat over de toonbank, „We hebben al ja
ren een uitgebreid assortiment barome
ters", vertelt Broekhuis. Toch hadden de
instrumenten in zijn ogen iets onbevre
digends. „In hun soort Teken ze op elkaar. Er
waren er maar weinig met een mooie te
kening. Ik zat te broeden op een fraaie baro
meter".
Eind 1991 zette Broekhuis de eerste
schetsen op papier. „Ik stoeide wat met het
thema "In de Delta". Het eerste ont
werp, de Deltawerken met de stormvloed
kering Neeltje Jans, sprak me echter niet
aan. Uit de tweede schets rolde de Neder
landse kustlijn. Dat werd een soort land
kaart. Ook niets bijzonders. Toen kwam ik
op het idee om het woordje "storm" aan
het thema toe te voegen. Een barometer re
gistreert immers ook extreme weersom
standigheden. Bovendien hebben stormen
alles te maken met de historie van ons
land".
Niet uitbuiten
De ondernemer uit Steenbergen
dook in archieven, snuffelde in boeken en
stuitte op de dijkdoorbraak van 1953.
Hij hoorde'aangrijpende verhalen van men
sen die de ramp hadden meegemaakt.
„Ik merkte dat velen met gemengde gevoe
lens aan deze geschiedenis terugdenken.
Dat maakte me ook een beetje onzeker.
mooi vond. Niet omdat er toen 1835
mensen zijn verdronken en duizenden dak
loos raakten. Bewust heb ik mensen en
dieren op de tekening weggelaten. Op de
oude vergeelde foto zie je ze wel degelijk
liggen".
Weersverwachting
Behalve de naam "Storm in de Delta"
en de afbeelding, geeft de barometer ookso-
ber de stand aan die tijdens de ramp in
veel huiskamérs werd gemeten. Op 1 febru
ari 1953, in het holst van de nacht, daal
de het kwik tot 731 mm.
In hoeverre is de barometer een be
trouwbare weerprofeet?
„De Italiaan Evangelista Torricelli
staat als uitvinder van de barometer te boek.
Hij wilde de druk van de ons omringen
de lucht meten, niet het weer voorspellen.
De zogenaamde contrabarometer van
onze landgenoot Christiaan Huygens be
wijst echter wèl zijn nut voor de weers
verwachting. De schaalverdeling is name
lijk tienmaal groter en geeft kleine ver
anderingen dus veel nauwkeuriger aan. Een
Franse pastoor noteerde jarenlang de
weertypen bij een bepaalde luchtdruk. Aan
de hand van zijn meteorologische-tabel
kan men met de contrabarometer redelijk
nauwkeurige uitspraken over weersver
wachtingen doen. Het weer hangt niet uit
sluitend af van luchtdruk, maar een forse
daling kondigt dikwijls wèl een storm aan.
Neerslagkansen bij barometerstanden
beneden 760 nun of 1013,3 mbarzijn aan
merkelijk groter dan bij standen daarbo
ven".
Beperkte oplage
Ook de "Storm in de Delta" van
Broekhuis -een creatie onder het label
K&K Classic- is een contrabarometer.
Het instrument heeft een schaalverdeling in
mm en mbar met de daarbij behorende
.weersindicaties. Van heel droog
(790mm/1053 mbar) tot storm
(730mm/974 mbar). De barometer is ver
krijgbaar in drie stijlvolle modellen, elk
in een beperkte, gecertificeerde oplage van
250 stuks. Afhankelijk van de uitvoering
variëren de afmetingen van 1,20 tot 1,25
Bij de nationale herdenking van de wa
tersnoodramp in 1978 was commissaris van
de Koningin dr. C. Boertien aanwezig.
Vijfjaar later woonde prinses Juliana de
plechtigheid bij. Nu, veertig jaar na de
watersnood, hoopt koningin Beatrix de na
tionale herdenking in Nieuwerkerk en
Ouwerkerk mee te maken. Volgens een
woordvoerster van de Rijksvoorlich
tingsdienst is het echter niet zo dat de her
denking van de watersnoodramp als
steeds belangrijker gezien wordt.
„In dit geval is koningin Beatrix ge
vraagd. Tien jaar geleden was het prinses
Juliana, maar zo lang was ze nog niet ko
ningin-af.'Bovendien heeft zij de ramp veel
bewuster meegemaakt. Nederland is
destijds behoorlijk getroffen. Daarom is het
goed dat een lid van het Koninklijk Huis
bij de herdenking aanwezig is".
Nu nadenken
R. H. Terheijde, directeur van de
Provinciale VVV van Zeeland, signaleert
wèl dat de watersnoodramp duidelijk
meer in de picture komt. „Het heeft te ma
ken met het aantal jaren dat het geleden
is". De directeur ziet parallellen met de
Tweede Wereldoorlog. „De eerste jaren
na de oorlog was men druk doende met de
wederopbouw. Het denken aan de oor
log zelf werd weggedrukt. De herdenking
van de Tweede Wereldoorlog kwam pas
jaren later op gang. Bevrijdingsdag is lang
geen speciale dag geweest. Nu heeft
iedereen vrij op 5 mei".
Hetzelfde vindt volgens de directeur
rond de watersnood plaats. „De wederop
bouw is voltooid, de Deltawerken zijn
er; nu gaat men nadenken". Terheijde ver
wacht dat de herdenkingen bij 45 en 50
jaar nog uitgebrei
der zullen zijn.
„Steeds meer plaat
sen willen aan
dacht schenken aan
de gebeurtenis
sen van. de vloed.
Geen enkele
plaats wil nog ach
terblijven".
De directeur
vindt dit een goede
zaak. „Het aan
tal punten dat her
innert aan de
watersnoodramp is niet zo groot. En dat is
jammer. De mensen gaan zich realiseren
dat het belangrijk is dat het nageslacht weet
heeft van de gebeurtenissen destijds. Het
blijkt namelijk dat de ramp jongeren niet zo
DickJ. K
Broekhuis: „Ik zat
te broeden op een
fraaie barometer".
Foto RD
Mocht ik de stormvloed wel op mijn ba
rometer uitbeelden? Ik heb het toch gedaan.
Het werd een eenvoudige tekening van
een dijkdoorbraak in de Alblasserwaard".
U werd daarvoor op de vingers getikt?
„Een van de eerste kopers van de baro
meter herkende de onheilsplek direct. De
man had daar in die februari-nacht naas
te familieleden verloren. Met spanning
wachtte ik zijn reactie af. Tot mijn op
luchting uitte hij zijn dankbaarheid. Deze
geschiedenis moest bewaard worden
voor het nageslacht. Mijn naaste familie
maakte de ramp ook bewust mee. Moe
der heeft een week op een dak gezeten. Aan
de Pelsedijk bij Nieuw-Vossemeer.
Ik wil benadrukken dat ik de barome
ter niet gemaakt heb om de 1953-ramp
commercieel uit te buiten. Ik heb het in
strument gemaakt, omdat ik hem gewoon