Oosterscheldewerken:
dans der miljarden
Bij Deltawerken; Nederland loopt voorop met zorg voor milieu
Plannen, realiteit en tegenvallende cijfers
MTNÖOITMtEK
PAGINA 9
Technisch
hoogstandje
van Waterstaat
en aannemerij
ZATERDAG 29 JANUARI 1983
door Piet de Bont
AL vóór de watersnoodramp van
februari '53 bestonden er plannen
om het Brouwershavense Gat en de
Oosterschelde af te sluiten.
Kort na de ramp wordt de
Deltacommissie ingesteld, die de
opdracht krijgt te onderzoeken op
welke wijze Zuidwest-Nederland
optimaal kan.worden beveiligd. Daarbij
wordt dankbaar gebruik gemaakt van
onderzoekingen, die dr. ir. Johan van
Veen, een hoofdingenieur van
Rijkswaterstaat, jaren eerder had
verricht.
In '58 resulteren de aanbevelingen
van de commissie in de totstandkoming
van de Deltawet. Volgens die wet zullen
de Hollandsche IJssel, het Veerse Gat,
de Haringvliet, het Brouwershavense
Gat, de Oosterschelde, de Zandkreek,
de Grevelingen en het Volkerak worden
afgesloten. Bovendien wordt besloten
een groot aantal dijken, onder meer in
Zuidwest-Nederland, te versterken.
Dit complex van werken gaat men het
Deltaplan noemen.
De hand gaat aan de ploeg en tegen
het eind van de jaren vijftig komt de
stormvloedkering in de Hollandsche
IJssel gereed.
In mei '60 gaat de Zandkreek dicht,
een jaar later het Veerse Gat.
In 1965 wordt de oostkant van de
Grevelingen afgedamd en in '70 komt
de Volkerakdam gereed. Een jaar later
wordt de Haringvlietdam met zijn
geweldige uitwateringssluizen
opgeleverd. Weer een jaar later de
Brouwersdam. De Grevelingen zit nu
potdicht.
Twee jaar nadat een begin is
gemaakt met het afsluiten van de
Oosterschelde (de dam moet in '78
kant en klaar zijn) begint er oppositie te
komen tegen het dicht maken van deze
grootste, maar ook gevaarlijkste
zeearm. Er komen actiegroepen die
zich geducht roeren onder politici en
bevolking. Uiteindelijk, het is inmiddels
'76 geworden, wordt besloten een dam
aan te leggen met daartussen
schuiven.
Om de Schelde-Rijnverbinding, die
volgens afspraak met de Belgen
getijvrij moet blijven, te beschermen en
om zout en zoet water van elkaar te
kunnen scheiden moeten er bij Bergen
op Zoom en Sint Philipsland dammen
komen (Oesterdam en Philipsdam). Al
die werken zijn nu in volle gang.
Na de ramp van 1953 werd ook
besloten binnen dertig jaar alle dijken
in ons land, die niet aan de
veiligheidseisen voldeden, te
versterken. Dat plan is door
geldproblemen nog maar gedeeltelijk
uitgevoerd.
Van de zeewaterkeringen moet thans
nog 310 km worden versterkt, van de
rivierdijken nog circa 600 km.
Volgens deskundigen is de
Westkapelse Zeedijk de zwakste van
Zeeland. Maar ook de dijken bij
Borssele behoren tot de zwakke in
Zuidwest-Nederland. Bij een
dijkdoorbraak zou de kerncentrale
onder water komen te staan.
Waarschijnlijk zal het nog tot 1990
duren vóór deze dijken op Deltahoogte
zijn gebracht.
Als het Deltaplan is uitgevoerd zal er,
volgens ramingen van nu, twaalf tot
dertien miljard gulden zijn uitgegeven,
tien miljard meer dan men in '57 had
gepland. Maar toen ging men ook van
een potdichte Oosterschelde uit.
DE bijna drie kilometer lanye bruy, die Rijkswaterstaat tassen Schouwen en het
werkeiland Neeltje Jans pal op de grens van Oosterschelde en Noordzee heeft geslagen
voor het vervoer van mens en materiaal naar en van de kolossale bouwplaats voor de
pij lerdam. - foto dick de boer
door Piet de Bont
DRIE miljard is er nu al uitgegeven
voor de aanleg van de doorlaatbare
dam in de monding van de
Oosterschelde, het „werk van de
eeuw" zoals het technisch
hoogstandje, waarmee Waterstaat
en aannemerij in Zeeland bezig
zijn, wordt genoemd.
En dan te weten dat men er in '57, toen
de Kamer ja zei tegen het Deltaplan,
van uitging dat er twee en een half
miljard nodig was om het hele
rampgebied van '53 afdoende te
beveiligen.
In het stormseizoen van 1986 moet
de doorlaatbare dam in de
Oosterscheldemond, een project dat
zeker voor zesduizend man brood op
de plank betekent, kant en klaar zijn,
maar geen mens die de verzekering
geeft dat '86 wordt gehaald.
De stormvloedkering, die door de
voor de gelegenheid gevormde
aannemerscombinatie Dosbouw (een
joint venture van zes heel grote
Nederlandse aannemersbedrijven)
wordt aangelegd, krijgt een totale
lengte van 2800 meter.
In de kering komen 63 afsluitbare
openingen, die bij bar slecht weer met
sluizen dichtgaan. In de kering worden
66 pijlers van voorgespannen beton
gebouwd, die in hoogte variëren van 35
tot 45 meter. De afstand tussen de
pijlers bedraagt 45 meter. Als alles een
beetje meezit wordt in april van dit jaar
de eerste pijler op de bodem van de
Oosterschelde neergezet.
Lastig
Dat de kosten van de bouw van deze
pijlerdam de pan uitrijzen komt mede
doordat de Oosterschelde een knap
lastige zeearm is. De bodem in de
monding bleek veel moeilijker te
temmen dan verwacht. Om het
gigantische karwei goed te kunnen
klaren moesten peperdure
werkschepen en ander geavanceerd
gereedschap, zoals een heuse
onderwaterauto, worden ontworpen. Al
een kleine zeven jaar wordt er nu
gebouwd aan deze pijlerdam, waarvoor
in de Oosterscheldemond een
compleet werkeiland -Neeltje Jans-
verrees. Daar zijn -in immense
bouwdokken- de 66 pijlers, waartussen
de stalen schuiven komen te hangen,
gebouwd. Zestien pijlers worden in het
sluitgat Hammen neergezet, 17 in de
Schaar van Roggenplaat, en 33 in de
Roompot.
Na voltooiing van deze dam,
waarvoor na veel gewrijf en geschrijf
uiteindelijk werd gekozen, blijft in de
Oosterschelde 77 procent van het
huidige getijverschil gehandhaafd. Op
deze wijze wordt, zoals in het onlangs
verschenen Deltaboek fijntjes is
opgemerkt, „het belang van de
veiligheid op geen enkele manier
geschaad en dat van de
milieubescherming in overwegende
mate gered".
Om dat doel te bereiken was het ook
nodig de Oosterschelde in
compartimenten in te delen.
Daarvoor worden onder andere twee
dammen aangelegd; een tussen St.
Philipsland en de bestaande
Grevelingendam (Philipsdam) en een
tussen Tholen en Zuid-Beveland
(Oesterdam). In de Philipsdam, die
aangelegd wordt in de belangrijke
scheepvaartroute tussen het noordelijk
Deltabekken en het Kanaal door Zuid-
Beveland en de Westerschelde, verrijst
een groot sluizencomplex, dat geschikt
is voor de vierbaksduwvaart. Omdat de
sluizen (Krammersluizen) op de grens
van de zoute Oosterschelde en het
zoete Volkerak worden gebouwd,
worden zij van een ingenieus zout-
zoet-scheidingssysteem voorzien. Over
het sluizencomplex wordt, op een
hoogte van zestien meter, een brug
gebouwd, die straks een schakel vormt
ZESENZESTIG pijlers worden er op de weerbarstige bodem van de Oosterschelde neergezet, een karwei-van-jewelste, waarmee in
april wordt begonnen. Tussen de pijlers worden stalen schuiven gehangen, die neergelaten worden als storm en water Zeeland weer
bedreigen. - foto dick de boer
gouden jaren driftig ijverde voor
metropoolvorming, heeft er ritsen
woningen gepland.
Projectontwikkelaars denken aan
pretparken en natuurbeschermers aan
stiltegebieden. De steen der wijzen is
nog niet gevonden, ai wordt er druk
gestudeerd.
Laatste onderdeel van de
compartimenteringswerken, die in dit
gebied worden uitgevoerd, is het ruim
acht kilometer lange spuikanaal, dat
ten westen van de Schelde-
Rijnverbinding van het Zoommeer (het
watergebied ten oosten van de
Oesterdam) naar de Westerschelde
wordt gegraven. Dat kanaal is nodig om
waterpeil en waterkwaliteit van het
zoete Zoommeer goed te kunnen
beheersen. Bij de uitmonding van het
kanaal in de Westerschelde wordt ter
hoogte van Bath een spuisluis
gebouwd
in de nieuwe verbinding West-Brabant
- Schouwen-Duiveland via de
Philipsdam. Door die nieuwe weg
verdwijnt het pontje dat nu nog tussen
Anna Jacobapolder en Zijpe heen en
weer vaart.
Hevel
Onderdeel van de werken vormt de
bouw van een hevel in de
Grevelingendam, nodig voor de
waterbeheersing van het gebied. De
plaats van de hevel is zó gekozen, dat
de mogelijkheden voor een zoute
danwel een zoete Grevelingen worden
opengehouden.
Het tracé van de Oesterdam ligt voor
het grootste deel dicht tegen de
Schelde-Rijnverbinding aan om het
waardevolle getijdemilieu zoveel
mogelijk in tact te houden.
Juist ten zuiden van hetTholense
Gat wordt in de dam een sluis
gebouwd, de Bergse Diepsluis.
Aanvankelijk zou dat een liftsluis
worden (ook geschikt voor wat grotere
schepen) maar omdat de staatskas
nagenoeg leeg is, heeft de minister van
Verkeer en Waterstaat besloten te
volstaan met een piepklein sluisje. Een
beslissing waartegen Brabant, en
Bergen op Zoom in het bijzonder, te
hoop loopt. Bergen op Zoom, dat
steeds een open verbinding met de
Noordzee heeft gehad (de scheepvaart
van en naar de stad moet straks ook in
de monding van de Oosterschelde door
een sluis heen) wil een goede
scheepvaartsluis. Vooralsnog ziet het
er naar uit dat de minister het pleit gaat
winnen. Geen geld, geen liftsluis.
De sluis bij Bergen op Zoom is
overigens lang niet het enige
Deltaproject dat door bezuinigingen
wordt getroffen. Ook de verbreding van
het Kanaal door Zuid-Beveland en de
verhoging van tal van dijken in
Zeeland, staan op het inleverlijstje.
-Kanaal en dijken komen wel aan de
beurt, maar straks pas.
Tegenvaller
Grote tegenvaller bij de werken in de
omgeving van Bergen op Zoom is vorig
jaar de doorbraak van de
Markiezaatskade-in-aanleg geweest.
Deze dam, die het speciedepot op de
Molenplaat met het
Kreekraksluizencomplex verbindt en
die over grote afstand een ondergrond
heeft, die zo mogelijk nog beroerder is
dan die in de Oosterscheldemond, brak
door. Schade: 35 miljoen. „Te zuinig
gebouwd zeggen critici. „Zuinigheid
die de wijsheid bedroog". Een
uitvoerder moet er nachten van wakker
hebben geleden.
Achter de Markiezaatskade ontstaat
het Markiezaatsmeer, waarvan de
plannenmakers zich nu al meester
hebben gemaakt.
Bergen op Zoom, dat in de voorbije
Segerig
De watersport werpt al begerige blikken
op dit „heerlijk rustige" spuikanaal, dat
taboe is voor de scheepvaart. De
roeibond wil er zelfs een internationale
wedstrijdbaan van maken. Overigens
moet de belastingbetaler ook voor de
uitvoering van de
compartimenteringswerken diep in de
beurs tasten, zij het lang niet zo diep
als voor de bouw van de pijlerdam in de
monding van de Oosterschelde. Medio
'82 raamde men de kosten er van op
circa een miljard.
Aanvankelijk was het de bedoeling
om Philipsdam en Oesterdam ongeveer
gelijktijdig met de stormvloedkering
klaar te hebben. Omdat de minister het
bezuinigingsmes moet blijven
hanteren, ziet het er naar uit dat beide
dammen weieens een paar jaartjes later
opgeleverd zouden kunnen worden.
Een legertje deskundigen heeft zich
inmiddels over de consequenties
daarvan gebogen.
door Bas Augustijn
DE uitvoering van de laatste fase
van het Deltaplan is allerminst
alleen een zaak voor
waterbouwkundigen en
constructeurs.
Naarmate de Deltawerken vorderden
heeft het milieu steeds meer aandacht
gekregen. Bij de afsluiting van het
Haringvliet was er voor milieuzaken
nog weinig belangstelling, Bij afsluiting
van de Grevelingen werd daaraan meer
gedacht en nu het om de
Oosterschelde gaat vormt het milieu
een van de belangrijke onderdelen van
wat de finale van het Deltaplan wordt
genoemd.
Wat de aandacht voor het milieu
betreft hebben actiegroepen als
bijvoorbeeld SOS in verschillende
opzichten hun doel wel bereikt. Niet
alleen werd onder druk van met name
die kant de Oosterscheldedam, die
eerst „dicht" zou zijn, „doorlaatbaar"
en blijft de getijwerking in het
Oosterscheldegebied voor een groot
deel gehandhaafd. Ook ging
rijkswaterstaat zich in toenemende
mate met het milieu bezighouden en
trok daarvoor geleidelijk aan veel meer
geld en mankracht uit. Het resultaat
van dit alles is nu dat Nederland in de
wereld voorop loopt als het gaat om het
toepassen van milieutechnieken bij het
uitvoeren van waterstaatkundige
werken.
Met name bij de hoofdafdeling Milieu
en Inrichting van de Deltadienst te
Middelburg wordt studie gemaakt van
de meest uiteenlopende
milieuvraagstukken, die gepaard gaan
met de bouw van de grote
waterstaatkundige werken in de
Oosterschelde. Voor een belangrijk
deel worden die studies uitgevoerd in
samenwerking met andere
wetenschappelijke instituten in
Nederland, zoals bijvoorbeeld het Delta
Intituut voor Hydrobiologisch
Onderzoek te Yerseke en de
rijksuniversiteit te Utrecht. De
resultaten van de studies worden
gebruikt om de beleidsmensen aan zo
volledig mogelijke informatie te
helpen.Bij de mensen van de
milieudienst van rijkswaterstaat gaat
het in feite om de volgende doelstelling:
elke ingreep in het Deltagebied moet zo
min mogelijk schade opleveren voor
het milieu. Daarvan uitgaande valt hun
taak globaal in vier delen uiteen:
•Ze bestuderen tevoren uitvoerig
wat de gevolgen voor het milieu zijn
van uitvoering van bepaalde plannen.
•Ze begeleiden in nauw overleg met
de technici de uitvoering van de
werken om daarbij de negatieve
gevolgen voor het milieu zoveel
mogelijk te beperken en de eventuele
positieve gevolgen zoveel mogelijk uit
te buiten.
•Tijdens en na het uitvoeren van de
werkzaamheden wordt bijgehouden of
de tevoren gedane voorspellingen
uitkomen. Op die manier wordt steeds
de eigen milieu-advisering getest.
•Er wordt gebruikt gemaakt van de
kennis over de ontwikkeling van het
milieu in de gebieden, waar gewerkt
wordt (bijvoorbeeld Oosterschelde,
Markiezaat, Volkerakmeer) om
daarmee samen met regionale
overheidsdiensten inrichtings-,
beheers- en beleidsplannen voor die
gebieden op te stellen.
De aandacht van de
milieudeskundigen is voor ongeveer 75
procent op de Oosterschelde gericht.
Ondanks het feit dat de getijbeweging
voor zo'n tachtig procent blijft
gehandhaafd, gaat in dit gebied wel het
een en ander veranderen.
Er zijn heel wat onderzoeksprojecten
gaande om te proberen een inzicht te
krijgen in de veranderingen, die
mogelijk optreden na het gereed
komen van de werken. Er is een
algemeen onderzoek, waarbij tal van
milieu-aspecten in hun onderlinge
samenhang worden bestudeerd, en er
zijn onderzoeken naar speciale
effecten van de waterstaatkundige
werken. Zo'n specifiek onderzoek is
bijvoorbeeld opgezet voor de
schelpdierencultuur. Onderzocht wordt
in hoeverre schorren, slikken, platen en
geulen veranderen als de gemiddelde
hoogwaterstand lager wordt. Samen
met het RIVO (Rijks Instituut voor
Visserij Onderzoek) wordt bekeken wat
vermindering van de getijbeweging
voor gevolgen zal hebben voor de
verwaterplaatsen en kweekpercelen
voor mosselen. De vegetatie van de
schorren wordt bestudeerd. De zand
en slibtransporten door het water, nu
en in de toekomst, worden bekeken
evenals de vraag hoe het in de
toekomst gaat met de aan- en afvoer en
de productie van organische stof, dat
de basis vormt van de voedselketen in
de Oosterschelde.
Andere onderzoekers houden zich
weer bezig met zaken als de chemische
waterkwaliteit, met vogels, met de
vraag wat er met het leven van plant en
dier in de Oosterschelde gebeurt als bij
storm of calamiteiten de
Oosterscheldedam korte of lange tijd
gesloten moet blijven en met nog tal
van andere vragen.
Vragen, waarop lang niet makkelijk
een antwoord is te geven. Zo is nog
niet te zeggen of de schelpdieren in de
toekomst veel of weinig schade zullen
ondervinden van de veranderde
getijbeweging en de reeks andere
veranderingen, die daardoor ontstaan.
Evenmin is op dit moment aan te geven
wat de meest geschikte plaatsen zijn
voor schelpdierencultures.
Ondanks alle wetenschappelijk
onderzoek en het maken van
prognoses moet toch worden
afgewacht wat er precies in hét
Oosterscheldegebied na 1986-het
moment dat de doorlaatbare dam moet
functioneren- gaat gebeuren.
Verwacht wordt dat het dan nog vele
jaren zal duren voordat het dierlijk en
plantaardig leven in en rond de
Oosterschelde zich aan de nieuwe
situatie zal hebben aangepast.
er veel over te praten zijn de
betreffende verenigingen tot dit besluit
gekomen Uit het rampgebied
Halsteren zijn thans negentien doden
geborgen. Nog altijd spoelen er
slachtoffers aan, maar hun aantal is vrij
gering, wanneer men het aantal
vermisten in aanmerking neemt. Men
moet veronderstellen dat veel mensen
nog onder het puin der ingestorte
huizen liggen Geen catastrofe in
de Biesbosch Gunstig nieuws uit
Westhoek Kruisland was gisteravond
om 10 uur praktisch verlaten. Sinds 5
uur was het water nog geen centimeter
gestegen. De toestand is niet
ongunstig. Kruislanders, heinde en ver
verspreid, kunnen gerust zijn. Mannen
bleven in het dorp achter om hen te
bewaken Doesburgse jongens
redden 266 mensen In Doesburg is
zondagmorgen direct contact
opgenomen met de Doesburgse
Zeilvereniging, die ogenblikkelijk een
paar vletten met buitenboordmotoren
heeft afgestaan. Deze zijn onmiddellijk
op een vrachtwagen geladen en,
vergezeld van een bus vol mensen,
naar Bergen op Zoom gestuurd, waar
het de eerste daadwerkelijke hulp was
die daar aan kwam. De jongens hebben
tot maandagavond het genoegen
mogen smaken 266 mensen het leven
te redden. Dinsdag zijn ze weer ingezet
in Steenbergen***
H.M. de Koningin bezocht W.
Brabant Een ontroerende en
indrukwekkende stilte was het
eerbetoon, waarmee enkele honderden
vluchtelingen gisteren rond het
middaguur hun Koningin in hun
midden ontvingen. Met slechts een
klein gezelschap trad H.M. de
gymnastiekzaal van de Kon. Militaire
Academie binnen op het ogenblik, dat
een aantal actieve dames eten
ronddeelde aan de evacué's, die daar
verzameld waren. Het was geen
plechtig bezoek, het was hartelijk en
bemoedigend Uit de lucht
60.000 broden, 10.000 pakjes
margarine, 2.000 kg. kaas, 5.000 blikjes
melk, 2.000 kg. worst, 5.000 pakjes
kindermeel, 2.000 blikken stamppot met
vlees: zie hier een greep uit de
indrukwekkende lijst van
levensmiddelen, die door de
bemiddeling van het Directoraat
Voedselvoorziening tot dusverre op 't
vliegveld Valkenburg zijn afgeleverd
om de eerste nood van de slachtoffers
in de geïsoleerde gebieden uit de lucht
te lenigen
Donderdag 5 februari Het aantal
slachtoffers nadert nu de 1500
Nieuwe dreigingen,- nieuwe evacuaties
Verbeten blijft men doorvechten
De gulzige aartsvijand van de Lage
Landen, het vernielende water, heeft
van onze polders en dijken nog niet
voldoende weggevreten; van vele
kanten komen berichten, die spreken
van hoogspanning en doodsangst over
nieuwe aanvallen op reeds
aangebrachte vernieuwingen. Zouden
er bij de reeds 1397 getelde doden
(onze eigen berichtgeving) nog meer
slachtoffers komen? Zou het
gisteravond in de dijk bij de Bospolder
op Roozenburg opnieuw geslagen gat
van vier meter een tweede ramp
betekenen? Met man en macht wordt
op de bedreigde punten tegen het
watermonster, dat gisteravond door
een harde tot stormachtige wind
verraderlijk in de rug gesteund werd,
gevochten. Men kan alleen maar
hopen. Zouden Nieuwe Tonge, waar de
toestand critiek is, en Spijkenisse, waar
gevaar dreigde, St. Maartensdijk, waar
enkele zwakke plekken zijn
gesignaleerd, en Hooge Zwaluwe met
die wankele Heliegatsedijk het houden?
Allemaal lugubere vraagtekens met een
open kans, dat de nacht een
verschrikkelijk antwoord geeft
Plichtsverzaking: Militairen
gedegradeerd Een beroepssergeant-
majoor en twee beroepssergeanten
hebben zich met grove
verontachtzaming van hun plicht
onttrokken aan de
hulpverleningswerkzaamheden. Zij zijn
onmiddellijk gedegradeerd Bravo,
sergeant! In Sommelsdijk nabij
Middelharnis is de leiding van de
hulpverlening thans in handen van de
beroepssergeant Cornelis van der Put,
motorordonans eerste klasse,
werkzaam op de technische school van
de luchtmacht op Deelen. De
burgemeester wordt namelijk vermist.
Serg. Van der Put, die toevallig in
Sommeisijk vertoefde, heeft de leiding
in deze gemeente overgenomen
Watersnoodpostzegel De PTT zal op
korte termijn een speciale watersnood
postzegel van tien cent uitgeven,
waarop een toeslag staat van eveneens
tien cent. De opbrengst van de toeslag
komt geheel ten goede van de
watersnood Ontroerende
plechtigheid te Goes Om drie
massagraven, waarin 24 kisten waren
geplaatst, ieder bedekt met palmen en
bloemen, stonden gistermiddag op de
algemene begraafplaats te Goes de
familieleden van de slachtoffers
geschaard Cor is terecht Het
was een vriendelijk, blond knaapje, zo
rond de 11 jaar, te verlegen om brutaal
te zijn en te spontaan om beduusd te
zijn. Het broekemanneke in een zwart
matrozenpakje was vluchteling uit
Wagenberg. In een Bredaas gezin met
nog kleine kinderen vermaakte hij zich
best. Er was maar één schaduw: het
jochie wist niet, waar zijn ouders of
familieleden waren en omgekeerd was
't evenzo. Tot het radiobericht kwam:
Cor was aan het spelen en hij werd
door de microfoonstem ten voeten uit
getekend. Bij het noemen van zijn
naam 'Cor' keek hij op. Toen was de
hereniging nog slechts een zaak van
een tiental minuten
