De Deltawerken van
Drees tot Drees
Weersvoorspellingen vooral veel sneller dan 30 jaar geleden
1974
PAGINA 3
DE aanbouw van 66 pijlers is een onderdeelvan de Oosterscheldewerken.
- foto dick oe boer
ZATERDAG 29 JANUAR11983
Dr. Willem Drees Sr. - fotoanp
door Mick Salet
SOMS kan één simpel citaat meer
vertellen dan een heel
geschiedenisboekje kan uitleggen.
Als de toenmalige minister
president, dr. Willem Drees,
terugkijkt op de watersnoodramp,
zegt hij: „Bij mij kwam de
herinnering op aan de radio
berichten, die binnenstroomden op
de tiende mei 1940, het een nog
onheilspellender dan het ander."
Het maakt de tijdgeest voelbaar. Het
wordt weer duidelijk waarom het geld
binnenstroomde op postgiro 9575 van
het Nationale Rampenfonds, dat in
twee maanden al 100 miljoen binnen
had, waarom het Roode Kruis de
inzameling van kleding voor de
slachtoffers al snel moest stoppen
omdat alle magazijnen tot aan de nok
toe vol waren en er miljoenen kilo's aan
geschonken kleren overbleven, waar
later vluchtelingen van achter Het
IJzeren Gordijn weer van profiteerden,
en waarom koningin Juliana in een
alom beluisterde radio-rede bewogen
sprak: „Landgenoten, de doorbraak
van de dijken riep een springvloed op
van medeleven met elkander. De
eendracht uit de oorlogstijd was
plotseling weer paraat. Dit hief ons volk
ineens boven alle afscheidingen der
samenleving uit. We voelen er allen de
weldadigheid van, weer samen te
werken in het streven voor één grote
zaak."
Alleen die beurzen-open-dijken-
dicht-mentaliteit uit de dagen van
Drees senior kan duidelijk maken hoe
(officieel vijf jaar later) de Delta-wet
geboren werd. Net zoals men de sfeer
van de jaren zeventig moet snuiven en
PPR moet proeven om te begrijpen hoe
er tot een half-open Oosterscheldedam
besloten kon worden. En de Haagse
bezuinigingsdrift van vandaag moet
men onthouden om de afloop van de
Delta-geschiedenis straks te kunnen
wegen. De geschiedenis van de Delta
werken is niet te verklaren met een
opsomming van politieke besluiten,
maar vergt een wandeling door het snel
veranderende Nederland van Drees
senior tot Drees junior. Nederland van
nul tot nu.
Momentopname
De Delta-werken aan de hand van
drie doorslaggevende politieke
momentopnamen. De eerste flash
back: 10 februari 1953. De Tweede
Kamer, vijftig leden minder dan nu,
maar zeker niet minder gezaghebbend,
is bijeen om de politieke gevolgen van
de watersnoodramp te bespreken aan
de hand van een verklaring, die
minister-president Drees een week
eerder, net terug uit het rampgebied, in
de Kamer heeft afgelegd. Na een
opsomming van meelevende
telegrammen uit de hele wereld door
voorzitter Kortenhorst, breekt de
retoriek, geboren uit rampspoed „en
een zucht van de ziedende zee", los.
In het taalkundig geweld van
„engelen der vernieling die zijn
neergedaald" en „de gruwel der
verwoesting die zich onverhoeds en
genadeloos op ons volk stortte", valt de
zakelijkheid van PvdA-er Burger op als
een Mondriaan tussen de Marissen en
Breitners: „Wij geloven niet dat iemand
met al te uitvoerig beklag is gebaat,
daar veeleer dient te domineren wat
ons ten deze te doén staat. Hoe kunnen
we dit in de toekomst voorkomen? Het
antwoord luidt dan: sluit de zeegaten
af. Maar aan deze werken, hoe
aantrekkelijk ook, zijn wij nog in geen
jaren toe. Niemand weet zelfs of zij
technisch uitvoerbaar zijn".
De Cardium en Ostrea waren nog
Jules Verne-verhalen. Het was de tijd
door Wim Koek
HET gesprek met de meteoroloog
begint met een kort college over
hoe stormen ontstaan. Ze blijken te
worden veroorzaakt door
temperatuurverschillen in de
hogere luchtstromingen. Deze
maken een golvende beweging. De
toppen van de golven zijn warm, de
dalen koud. Worden de verschillen
tussen die twee erg groot dan
ontstaat er een fenomeen dat lager,
dichter bij de aarde een soort
opwaartse luchtkolk doet ontstaan.
Het stormt.
„Een storm is energie, een
gigantische hoeveelheid energie", zegt
de meteoroloog, die graag ongenoemd
wil blijven, maar van wie vast staat dat
hij een jarenlange praktische ervaring
heeft, in het bijzonder in de regio
Zeeland en West-Brabant.
Bestaat de storm eenmaal dan gaat
van zandzakken en bossen rijshout.
Met de totale belastingopbrengst van
1953 had men de huidige
Oosterschelde-dam maar half kunnen
betalen.
Drammerige dissident in het debat,
waarin nu al historische figuren als
Romme, Oud, Schouten en Tilanus het
woord voerden, is de communist
Gortzak. „Mijnheer de voorzitter. Eén
vraag, die dwingend bij ons volk is
opgekomen, luidt: wat is de oorzaak
van deze verschrikkelijke ramp? Deze
vraag beantwoordt de regering niet."
Falen
Helemaal ongelijk had Gortzak niet,
maar zijn toon sloot de oren van toen
voor aantoonbaar falen. Drees had
slechts gezegd dat „de gemaakte
fouten in het niet verzinken bij al het
goede dat werd gepresteerd." Maar
Gortzak legt bewijsmateriaal op tafel:
„Dit was bij de overheid bekend, maar
de regering die dit wist, heeft in de
afgelopen jaren nagelaten de dijken en
kustverdediging in een toestand te
brengen, die nodig was. Miljarden zijn
uit het volk geperst en door de regering
op Amerikaans bevel in de bodemloze
put van oorlogsvoorbereiding
geworpen, maar de regering liet na om
voldoende geld te steken in de
bescherming van ons land tegen een
wélbestaande vijand, het water aan
onze westelijke grens". De verwijzing
naar de niet-bestaande vijand aan de
oostelijke grens, kan de fijnproever niet
ontgaan.
Voor de tijdsbepaling: Stalin zou pas
enkele maanden later overlijden,
senator McCarthy was ook nog druk
bezig, Paul de Groot, Gortzak en
Wagenaar zaten nog onbeklad door
partijgenoten in hun Kamerbankjes en
Ina Brouwer was nog te jong voor de
kleuterschool.
Het was dan ook niet zo vreemd dat
Burger en Romme een door de Kamer
gesteunde motie indienden om de CPN
te weren uit de Watersnoodcommissie
van Kamerleden. De „commies" zaten
toch ook niet in de Kamer-commissies
voor defensie en BZ? Alleen de liberaal
Oud, die ook „geen greintje
waardering" voor de houding van
Gortzak kon opbrengen, vond toch wel
dat men moest „aanvaarden dat de
CPN zes procent van de Nederlandse
kiezers vertegenwoordigt" en dus ook
in die speciale Kamer-commissie moest
zitten. Burger vond van niet, Oud van
wel. Daar kan het huidige liberal-
die een eigen leven leiden, los van de
gebeurtenissen in de hogere
luchtstromingen waar hij aanvankelijk
werd „aangestoken". „Een storm is er
op gericht zichzelf in stand te houden
en zoekt daarom de route die het best
aan die levensvoorwaarde voldoet",
zegt de meteoroloog. Deze wetenschap
maakt het ook mogelijk de route
tevoren met grote nauwkeurigheid te
berekenen.
Kan dat tegenwoordig beter en met
grotere zekerheid dan 30 jaar geleden.
Of anders gesteld: zou bij een exacte
herhaling van de
weersomstandigheden van februari
1953 de bevolking van Zeeland en
West-Brabant tijdig kunnen worden
gewaarschuwd?
„Ook dertig jaar geleden was men in
staat de route en de hevigheid van die
fatale storm wiskundig te berekenen.
Het probleem was alleen dat men nog
aan het rekenen was terwijl de storm
verwoestend voorbij trok. We hadden
toen niet de rekenmogelijkheden van
labour" praatgroepje van Des Indes
nog eens een mooie avond aan
besteden. Maar met of zonder
communisten, de eerste steen voor een
gehele afsluiting van onze zee-armen
was politiek gelegd. Dat stond als een
paal boven water.
Wat was er in november 1974,
precies 21 jaar nadat Nederland
feestelijk vlagde omdat alle lekgeslagen
dijken gedicht waren, veranderd? Wie
het antwoord op schrift wil zetten kan
een boekenkast vullen: de stijgende
welvaart, de ontzuiling, de jaren zestig
en ga zo maar door. Eigenlijk was 1974
misschien wel het einde van dat
tijdperk, waarin Nederland rijk werd en
een andere karakter kreeg.
1974: Het jaar van de mislukte
benzine-bon, de blindheid voor de
nieuwe economische realiteit, Van Agt
en de strijd om de Bloemenhove-
abortus-kliniek, de eveneens verloren
voetbal-finale om het Weltmeisterschaft
en de jaren van het eerste en laatste
kabinet-Den Uyl, waarin de milieu
beweging via D'66 en PPR een
ongekende machtspositie had.
En dat is de tweede flash-back.
Novemberse nachten in het Catshuis
en de Tweede Kamer, waar Den Uyl's
woorden over tijden, die niet meer
terug zouden keren na de oliecrisis, wel
nagalmen, maar nog niet in daden
worden omgezet. Het open houden van
de Oosterschelde is D'66 en PPR een
kabinetscrisis waard en met dat
dreigende mes op tafel, gaat de
meerderheid in kabinet en Kamer
akkoord met de half-open-dam, die nu
in de Oosterschelde gebouwd wordt. In
de geest van 1953 en met de letter van
de daaruit voortgekomen Deltawet,
houdt de meerderheid van Provinciale
Staten van Zeeland vast aan een
gehele afsluiting, maar met 75 tegen 67
stemmen gaat de Kamer akkoord met
de half open-dam. Een gat in de dam
en een gat in de Deltawet.
Wie zoekt naar doorslaggevende
argumenten van voor of tegen is
tevergeefs bezig. Wat dat betreft is de
draai van 180 graden, die de
verantwoordelijke minister Westerterp
maakte, het duidelijkste voorbeeld. Het
gaat om de sfeer die dagen, of liever:
die nachten. De sfeer van het milieu is
heilig. Politieke problemen komen ons
vandaag niet uit. Wat een schitterend
wonder der techniek ligt daar toch op
nu. Zelfs 20 jaar geleden werkten we -
vooruitlopend op het tijdrovende
rekenwerk - nog met vuistregels,
gebaseerd op ervaring."
Computers
„Dat is nu anders. De tijd, die nodig
is een momentopname van de totale
meteorologische situatie helemaal en
nauwkeurig te berekenen, is, dankzij de
computers, teruggebracht van soms
wel een half etmaal tot vijf uur.
Bovendien werd dertig jaar geleden
maar van twee luchtlagen de
afzonderlijke invloed op het totaal
berekend en nu worden er vijftien
verschillende luchtlagen in de
berekeningen meegenomen, hetgeen
weer tot veel nauwi<euriger resultaten
leidt."
„We kunnen nu 72 uur van tevoren
vrij nauwkeurige verwachtingen
opstellen en we zijn zeker in staat het
gevaar van een storm te onderkennen,
lang voor die de Nederlandse kust
de tekentafel én: de grootste kosten
worden pas door volgen.de kabinetten
betaald.
Droom
Financieel realisme was nog gewoon
rechts. Bij de verkiezingen dat jaar
werd Drees junior met zijn DS'70-
droom van de politieke kaart geveegd.
Natuurlijk, in het politieke akkoord was
vastgelegd dat de kosten van de half-
milieu-vriendelijke Oosterschelde-dam
niet uit de pan zouden mogen rijzen.
Maximale kosten: zo'n drie miljard
gulden. Maar hoe hard was dat? Soms
kan één citaat meer vertellen dan een
heel geschiedenisboek. PPR-minister
Trip uit het kabinet Den Uyl,
terugkijkend op de beslissing voor de
half-open dam en de daaraan
verbonden kosten: „Rijkswaterstaat
wilde 'm graag maken en het lijkt me
menselijk dat ze dan niet zeggen: het
kan ook het dubbele worden".
Het wordt dus meer dan het dubbele.
Niet dat er nu sprake is van miljarden
bedrog, want als we de normale
stijgingen van lonen- en prijzen van de
afgelopen jaren bij die drie miljard
gulden optellen, valt de financiële
schade nog wel mee. Maar toch, nu pas
.wordt de échte rekening gepresenteerd
van deze beslissing van politieke
moedwil en technisch en financieel
misverstand. Honderden miljoenen
extra door technische tegenvallers en
het onder tafel houden van
pessimistische calculaties. Alsof je een
,bord erwtensoep bestelt en de ober pas
bij het afrekenen vertelt datje voor de
worst apart moet bijbetalen.
Na 1974 vliegt de tijd vooruit en de
economie achteruit en is het tijd voor
de derde flash-back: 25 maart 1982,
nog nauwelijks geschiedenis te
noemen. Op de agenda voor de
Tweede Kamer staat het tiende
voortgangsrapport
Oosterscheldewerken. Voer voor
specialisten en nauwelijks een politiek
punt in de voorbereidende
fractievergaderingen. Behalve bij het
CDA, waar Marius van Amelsvoort zijn
zuinige financiële blik eens over de
oplopende kosten van de Delta-werken
heeft laten glijden, aangespoord door
kosten-kritische betogen uit het VVD-
kamp.
bereikt. Er is dus tijd om te
waarschuwen."
Het rekentuig, dat nodig is om de
huidige resultaten te bereiken, is zo
duur dat het voor landen als Nederland
en België niet meer op te brengen is.
Samen met andere Europese landen is
daarom een weerkundig centrum
opgezet in Reading (Engeland). Daar
vandaan betrekt ook het KNMI het
rekenwerk. Elke zes uur wordt in
Reading opnieuw berekend hoe het
weer er op en rond de Noordzee over
24 uur zal uitzien.
Onweer
Hebben de geografishe ligging van
Zeeland en de kenmerken van
landschap en zee-armen invloed op het
gedrag van stormen?
„Nee, het gaat hier om zulke enorme
hoeveelheden energie dat de
geografische gesteldheid daar geen
invloed op heeft. Er bestaat wel „enige
Hij spoort zijn collega Eversdijk aan
de Algemene Rekenkamer eens in te
schakelen. Drees junior, die daar nu
werkt, heeft wel trek in zo'n financiële
controle van het werk, dat wellicht
nooit zou zijn uitgevoerd als het
kabinet-Biesheuvel niet vroegtijdig was
gevallen en hij, als minister van Verkeer
en Waterstaat, de Oosterschelde
gewoon potdicht had afgesloten.
Schuldvraag
Met de toezegging van rekenmeester
Drees in de zak kan Huib Eversdijk zijn
collega-Kamerleden die 25ste maart
zonder veel moeite overhalen de
onafhankelijke Rekenkamer te vragen
een duik te wagen in de financiële
wereld achter de Oosterscheldedam.
Een belangrijke vraag, in feite de
schuldvraag: wie was verantwoordelijk
voor de uit de hand lopende kosten van
de Oosterschelde-dam?
Was het Rijkswaterstaat, het
technocraten-labyrint, waarin geen
politicus de weg weet, zodat er maar
één uitweg is: het blindelings volgen
van de oncontroleerbare deskundigen?
Of was het de politiek, het Haagse
wereldje, dat besluiten in de waan van
de dag neemt en ondanks de macht
over de financiële kraan, stuurloos en
hulpeloos meedrijft op zichzelf
sturende processen?
Waarschijnlijk alle twee, want de
politiek gaf Rijkswaterstaat de ruimte
en werd daar later zelf het slachtoffer
van. Toen het geld op was, bleek het
punt van terugkeer, de hele zaak dicht
of nog weer anders: de dijken drastisch
verhogen, al gepasseerd.
Hoe de Tweede Kamer zich voelde,
vertelde Huib Eversdijk die 25ste maart
1982, en dat is dan het derde
veelzeggende citaat, waarmee de
geschiedenis van de Oosterschelde
dam getypeerd kan worden: „Het is
nog steeds niet voor honderd procent
zeker of een en ander technisch
haalbaar is, althans, diverse
deskundigen spreken openlijk hun
twijfel uit. De vraag is: wordt het geen
Concorde? Hij zal wel vliegen, maar
vraag niet ten koste van wat?"
En met die vraag werd een
voorlopige punt achter het politieke
hoofdstuk in de geschiedenis van de
Delta-werken gezet. Minister Smit-
Kroes (Verkeer en Waterstaat)
probeerde daar enkele weken geleden
nog een komma van te maken met haar
dreigement de Oosterschelde helemaal
af te sluiten, maar dat was niet meer
dan een politiek dreigement in het
Catshuis om geld voor haar begroting
te krijgen.
De politieke punt was al gezet. In Den
Haag blijft men voorlopig met de armen
over elkaar zitten, kijkend naar de
voortgang van de werken in Zeeland.
Nu wordt er geschreven in het
hoofdstuk van de techniek. Zal het
lukkenTZal de Concorde vliegen? De
vraag zal de komende jaren
beantwoord worden, maar zelfs daarna
is er geen definitieve punt achter de
geschiedenis van de Delta-werken te
zetten. Want hoe machtig is de
techniek, hoe machtig zijn politici, hoe
machtig is de mens? En daarmee zijn
we bij het laatste, aflsuitende citaat
gekomen. Het zijn afgestofte woorden
van een religieus bewogen koningin
Juliana: „Zelfs onze superieur
ontwikkelde techniek was machteloos.
Zij moest het opgeven tegenover wat
ons lot moest zijn, en dus toch nooit
met mensenmacht te keren is."
Heel veel Zeeuwen zullen zich er,
dertig jaar later, nog door voelen
aangesproken. Wat dat betreft is er
sinds 1953 niets veranderd.
relatie tussen weer en landschap of-
bijvoorbeeld - het warme water van de
Oosterschelde, maar dan praten we
over zaken van een andere orde dan
een storm."
„Onweer bijvoorbeeld. De mensen
zeggen: het onweer heeft de hele dag
boven de Oosterschelde gehangen.
Maar zelfs dat is niet echt wat er
gebeurt. De warmte van de
Oosterschelde veroorzaakt inderdaad
nog een energie-ontlading in een
overdrijvende wolk, maar de wolk drijft
verder. De volgende bliksemschichten
komen weer uit een andere wolk enz."
„Dat de storm van 1953 zo'n
verwoestende invloed had lag
voornamelijk aan een volstrekt
toevallige samenloop van
omstandigheden. De voornaamste
daarvan waren het springtij en de route
van de storm die zodanig op de kust
stond dat het opgestuwde water niet
weg kon en in de trechter, die de
Zeeuwse zeearmen toen vormden,
werd geperst.
Dinsdag 3 februari Waar zijn de
woorden, die in volle diepte de nood
beschrijven van de door het water
overrompelde gebieden? Helaas, wij
hebben ze niet tot onze beschikking.
De naakte feiten zijn zo schril, de cijfers
der doden (tot nu toe 991 geteld) en
der vermisten (een onbekend aantal) zo
schrikwekkend, dat men alleen nog
maar rouw en stilzwijgen heeft als
passende omlijsting Overal
heldhaftige pogingen tot redding van
ingeslotenen, overal angst en
verwarring, overal voedseltekort en
onschatbaar materieel vérlies. De
algehele ellende laat zich met geen pen
beschrijven! Vier militairen
verdronken Dood en verderf in
Roodevaart Afschuwelijk drama
Een der meest troosteloze gebieden in
de rampspoedige Westhoek is de
bruin-gekleurde, golvende binnenzee
bij Moerdijk. Hier is het, in het gehucht
Roodevaart, dat een geheel gezin met
huis en al door de aanvallende vloed
werd weggevaagd. Vader, moeder en
zeven kinderen, die rustig lagen te
slapen, verdwenen in de golven
Collecte in Bisdom Breda Op Zondag
8 februari zal in alle kerken van het
Bisdom Breda een collecte worden
gehouden voor de getroffen gebieden
Staatshoofden betuigen hun
deelneming Telegrammen van
deelneming werden aan onze regering
gezonden door: president Eisenhower
van de VS, koning Haakon van
Noorwegen, groot-hertogin Charlotte
van Luxemburg, president Vincent
Auriol van Frankrijk, van de
Indonesische,van de Italiaanse gezant
en van de Belgische ambassade
Het bezoek van prinses Wilhelmina
Gisterenmiddag arriveerde aan de
steiger te Hoedekenskerke H.K.H.
Prinses Wilhelmina met de veerboot
Prins Hendrik. Zij werd vergezeld door
de Commissaris der Koningin en diens
echtgenote De les van een Ramp
Bisschoppelijke bijdrage tot onze
steunactie De lezer zal het ons
hopelijk niet kwalijk nemen, dat we hem
niet onderhouden over de KVP,
Humanisme, Partijraad,
bestuursverkiezing, Eisenhower en wat
er zich nog verder
beschouwenswaaard in deze wereld
vertoont Eerst leven en dan
filosoferen Pauselijke deelneming
Mgr. P. Giobbe, pauselijke
internuntius, heeft maandagavond het
volgende telegram ontvangen: „Zijne
Heiligheid, diep bewogen door de
vreselijke ramp, die Nederland heeft
getroffen, deelt in de onzegbare smart,
smeekt Gods erbarming over de
slachtoffers en de in nood
verkerende bevolking af en zendt Zijne
Apostolische Zegen" Gezien de
watersnood in de Westelijke Langstraat
worden de BBA-diensten -lijn 22- alleen
van Waalwijk-Den Bosch vv gereden.
Ook de diensten naar Made en
Oosterhout zijn gestaakt. Het is niet te
zeggen voor hoelang omdat de wegen
zeer door het water hebben geleden en
nog lijden Poolse hulpactie
ingezet De Polen, behorende tot de
voormalige Poolse strijdkrachten in
Breda en omgeving, hebben besloten
hulp in welke vorm dan ook te verlenen
aan de door de watersnood getroffen
gebieden Oproep aan de
toneelverenigingen Aan alle
amateurtoneelverenigingen in Breda
wordt verzocht in de komende weken
uitvoeringen te geven ten bate van de
slachtoffers der watersnoodramp
Namens het RK Vrouwengilde
berichten wij, dat wegens de bekende
omstandigheden de „Vrolijke Middag"
heden niet door kan gaan Een
duidelijk voorbeeld van hoe het moet,
stelde de fa. J.P. van Wanrooy, grossier
in schoenen te Kaatsheuvel. Niet
minder dan vijfhonderd paar schoenen
werden geschonken aan het Nationaal
Rampencomité. Laat het dit keer eens
zijn: goed voorbeeld doet volgen
Het bestuur van de Stichting van de
Arbeid heeft een beroep gedaan op alle
Nederlandse werkgevers en
werknemers om als eerste maatregel
één uur loon of salaris af te staan en
eventueel over te werken. Werkgevers
in getroffen gebieden wordt verzocht
geen arbeiders te ontslaan De
heerC. Müller, directeur
hoofdredacteur van de Bredase
Courant, heeft maandag j.l. het feit
herdacht, dat hij veertig jaar aan het
dagbladbedrijf verbonden is. In
verband met de ramp, die Nederland
getroffen heeft, is overwogen de voor
deze gelegenheid geprojecteerde
receptie te verplaatsen naar een ander
tijdstip. Dit bleek echter niet meer
mogelijk, zodat gistermiddag zeer velen
Huize Merula hebben betreden om de
jubilaris en zijn echtgenote geluk te
wensen Breda viert dit jaar géén
carnaval. Dit besluit is genomen door
het algemeen bestuur van de BCV, dat,
ofschoon niet voltallig bijeen, terecht
meende dit besluit zonder meer te
kunnen nemen In tegenstelling tot
andersluidende berichten moeten we
mededelen, dat de patiënten van het
Zierikzeese ziekenhuis niet naar de
zolders zijn vervoerd Een meisje
van 19 jaar heeft bij Halsteren uren lang
aan een telefoondraad gehangen voor
zij in een der boten kon worden
geholpen De directeur van het
Telefoondistrict Breda doet een
dringend beroep op alle
telefoongebruikers het telefoneren tot
het uiterste minimum te beperken,
teneinde te voorkomen dat in verband
met de watersnood noodzakelijk
telefoonverkeer vertraging ondervindt
Gerard Trémerie: vliegende
weldoener De Belgische piloot
Gerard Trémerie heeft met zijn
hefschroefvliegtuig ontzaglijk veel
goed gedaan. Hij heeft tochten over de
