De opname, die een van de leden van de groep maakte van Sergei Batowrin achter een
getralied raam van Psychiatrische Kliniek no. 14 in Moskou.
zaterdag 29 januari 1983
teken als de 'vredesduif' van de officiële
Russische vredesbeweging opgenomen.
Batowrin en zijn medestanders - ze ma
ken er geen geheim van - baseren hun op
vattingen op een optimistische mensvisie,
dezelfde vorm van humanisme die ook in
het Westen zijn duizenden heeft verslagen
(alleen Rozenoer tekent nadrukkelijk aan
dat hij zich geïnspireerd weet door de
(joodse) religie). Batowrin zelf is al lange
tijd pacifist. Om de overgemilitairiseerde
Sowjetmaatschappij te ontvluchten, pro
beerde hij sinds 1976 een emigratievergun
ning te krijgen. De laatste maanden - zegt
hij - is mij echter duidelijk geworden dat ik
daarmee in feite alleen mijn persoonlijk
voordeel op het oog had. Mijn taak ligt
echter hier in de Sowjet-Unie. Daarom ben
ik nu met mijn pogingen om weg te komen
gestopt.
Er zijn in hetgeen de groep naar voren
brengt onmiskenbare trekken van overeen
komst met hetgeen de vredesbeweging in
het Westen propageert. Alleen de simpele
naïviteit ten aanzien van de bedoelingen
van de Sowjet-top ontbreekt. Men appel
leert weliswaar aan de officieel beleden
jgoede oogmerken van de leiders in het
Kremlin, maar zeker het optreden van de
Sowjets tegen de groep zelf gedurende de
afgelopen maanden heeft de leden duide
lijk gemaakt dat er slechts sprake is van eer
belijden met de mond.
Het optreden van de autoriteiten tegen
!de groep wordt des te wranger, wanneer
'men bedenkt dat op 13 december vorig jaar
'in de Verenigde Naties met volledige in
stemming van de Sowjetdelegatie een reso
lutie werd aanvaard, waarin particuliere
iinitiatieven tot bevordering van de vrede
van harte werden toegejuicht. De resolutie
bepleit uitwisseling van ideeën op dit vlak
en waarschuwt dat het particuliere vredes
werk niet van overheidswege of anderszins
mag worden tegengestaan. Schendingen
dienen gerapporteerd te worden aan secre
taris generaal Perez de Cuellar. Over een
jaar komt de zaak in de algemene vergade
ring van de VN terug.
Voor het vestigen van wederzijds ver
trouwen verwachten de leden van de groep
weinig van de autoriteiten uit Oost en
West, maar stellen ze al hun hoop op in
schakeling van de basis. Bij de volken zelf
moet het beginnen, zegt Sergei Batowrin.
En daartoe moeten ze elkaar voor alles le
ren kennen. In de medio vorig jaar gefor
muleerde 'vredesvoorstellen' van de groep
ligt daar - afgezien van de oproep tot be
vriezing van de kernwapenwedloop - dan
ook alle nadruk op.
Enkele van die voorstellen zijn:
vakantie-uitwisseling van Sowjetrussi-
sche en Amerikaanse kinderen, inclu
sief die van de hoogste regeringsleiders;
televisiedebatten die gelijktijdig in
beide landen worden uitgezonden en
waarin de kijkers aan politici en promi
nenten van de 'overkant' vragen kun
nen stellen;
het instellen van een Russisch-Ameri-
kaans huwelijksbureau en de opening
van medische centra in beide landen om
gezamenlijk onderzoek te verrichten;
!S een bureau voor schriftelijk contact,
dat burgers van beide landen in staat
stelt elkaar beter te leren kennen;
Gezamenlijke Russisch-Amerikaanse
ruimtevluchten en de inrichting van een
gezamenlijk ruimtestation in een baan
om de aarde;
een gezamenlijk instituut in beide lan
den dat opiniepeilingen houdt over alle
vraagstukken van wederzijdse betrek
kingen;
gezamenlijk overleg over 'vredespropa-
ganda' in het onderwijs.
Direct bij haar oprichting nam de groep
van Batowrin c.s. enige afstand van de dis
sidente beweging in de Sowjet-Unie. Niet
omdat ze het niet eens zou zijn met de po
gingen vanuit dezekring om verandering te
brengen in de situatie van ontrechting en
rechteloosheid en voortdurende schending
van de mensenrechten in de Sowjet-Unie.
Maar wèl om de autoriteiten niet direct al
een stok in handen te geven om te slaan.
Maar het mocht niet baten.
Vervolging
Vier dagen na de persconferentie reeds
krijgen twee leden van de groep, Batowrin
en de ingenieur Vladimir Fleisjgakker, de
militie op bezoek. Ze worden opgeroepen
op het politiebureau te verschijnen,- maar
\veigeren: ze hadden immers niets onwet
tigs gedaan en hadden geen enkele aanlei
ding gegeven tot zo'n oproep. Weer drie
dagen later - 11 en 12 juni - worden bijna
alle leden van de groep ontboden door de
politie. Ze worden gewaarschuwd dat hun
activiteiten 'provocerend, gemeenschaps-
vijandig en onwettig' zijn en worden
bedreigd met vervolging wegens criminele
handelingen.
Daarna volgen de gebeurtenissen elkaar
snel op. Omdat de groep had aangekon
digd zaterdags en zondags een telefoon
dienst te willen organiseren om ook andere
burgers in de gelegenheid te stellen voor
stellen in te dienen, worden de telefoonaan
sluitingen van Batowrin en Rozenoer afge
sneden. Batowrin krijgt vervolgens huisar
rest opgelegd. Zijn vrouw Natalja, die net
op dat moment even weg is om boodschap
pen te doen, vindt bij haar thuiskomst mili
tiemensen voor de deur. Ze komt haar ei
gen huis niet meer in. Ook buitenlandse
correspondenten wordt de toegang ont
zegd. Batowrins huis wordt uitgekamd en
verschillende documenten en tekeningen
van zijn hand over oorlog en vrede worden
inbeslaggenomen. Ook bij andere leden
van de groep vinden huiszoekingen plaats.
In juli worden de groepsleden bijna elke
dag ontboden op het politiebureau voor
ondervragingen.
Op 5 augustus besluit de groep ter gele
genheid van 'Hirosjima Day' (de herden
king van het feit dat in 1945 de eerste
atoombom op de Japanse stad met die
naam werd geworpen) een expositie te or
ganiseren van Batowrins werk over oorlog
en vrede. Batowrin daarover: ,,Er zat
werkelijk niets bij dat door de autoriteiten
als 'crimineel' of iets dergelijks zou kunnen
SERGEI ROZENOER
worden aangemerkt en de naam USSR
kwam zelfs op geen enkele tekening voor.
De expositie is precies twintig minuten
open geweest. Niemand werd toegelaten.
Wij zaten op de zestiende verdieping van
een gebouw en toen we op een gegeven mo
ment van een balkon naar beneden keken,
zagen we enkele ons bekende westerse jour
nalisten voor de deur staan. We riepen:
waarom komen jullie niet boven? Ze ant
woordden: we worden niet toegelaten.
Even later kwam een horde KGB-mensen
de kamer binnen. We werden allemaal ge
fouilleerd en al mijn tekeningen werden
van de muur gehaald, werk van zo'n twee
jaar nota bene. Ze namen alles mee, zeiden'
ze, om te kijken of er niets subversiefs bij
zat. Ik heb ze nog steeds niet terug."
Een dag later wordt Sergei Batowrin
gearresteerd en overgebracht' naar Psychia
trische Kliniek nummer 14 aan de Bekhte-
revstraat in Moskou. Deze kliniek heeft
speciale cellen voor dissidenten en staat be
kend als 'opvanghuis' voor burgers die zich
niet willen laten gezeggen door de autoritei
ten en op hun rechten blijven staan. Na de
behandeling door de staatspsychiaters ge
ven ze hun verzet veelal 'vrijwillig' op.
Ook Sergei wordt behandeld met over
doses neuroleptica. Één van de leden van
de groep ziet kans hem achter het tralie
werk van een raam van de kliniek te foto
graferen (zie de foto elders op deze pa
gina). Een maand later - we schrijven dan
inmiddels 7 september 1982 - wordt Batow
rin na protesten van de zijde van westerse
wetenschapsmensen en vredesactivisten
vrijgelaten. Hij blijft echter op het polikli
nisch register staan en kan dus elk moment
weer door een psychiater voor een nieuwe
behandeling worden opgeroepen.
De pesterijen tegen hem en andere leden
van de groep gaan inmiddels door: telefo
nische bedreigingen, huisarrest, verhoren,
huiszoekingen, ontslagen, aanvallen in de
Sowjetpers etc. Tweemaal vindt een poging
tot moord plaats: KGB-auto's trachten le
den van de groep te 'scheppen'. Ook prof.
Medwedkov zat enige tijd gevangen samen
met een collega, prof. Joeri Khronopoulo.
De groep ziet hun arrestatie als een poging
om hen af te houden van contact met de
circa tweehonderd Scandinavische deelne
mers aan een door de officiële vredesorga
nisatie van de Sowjet-Unie georganiseerde
'vredesmars' door Leningrad en Moskou.
Ze worden op beschuldiging van 'straat-
schennerij' vijftien dagen lang vastgehou
den.
Prof. Medwedkov: „Uit een brief die de
officiële Sowjet-vredesorganisatie schreef
in antwoord op vragen vanuit de vredesbe
weging in het Westen over onze arrestatie is.
ons duidelijk geworden dat we ons hadden
schuldig gemaakt aan straatschennerij,
omdat we een vrouw in de bus zouden heb
ben geslagen. Waar ze het vandaan halen is
ons een volslagen raadsel. Tijdens ons ver
blijf in de gevangenis spraken wij regelma
tig met de daar aanwezige politiemensen,
die zich duidelijk een beetje schaamden
over ons arrest. Omdat ze bang waren dat
we die mensen zouden beïnvloeden, werden
we toen door de gevangenisautoriteiten in
isoleercellen geplaatst. Toen we één van de
gevangenisautoriteiten vroegen op grond
van welk grondwetsartikel ze ons wilden
beschuldigen, antwoordde hij: „Daar kun
nen. we elk van de- tweehonderd artikelen
pagina 3
voor gebruiken." En een ander zei tegen
ons dat wij gevaarlijker waren dan de 'ge
wone' dissidenten: jullie hebben het mas
ker op van de vredesbeweging, maar in
feite zijn jullie anti
socialisten, zei hij.
Nadat we weer vrij waren, hebben KGB-
agenten getracht ons te laten verongeluk
ken. Op een gegeven moment reden mijn
vrouw en ik door de stad, toen plotseling
één van onze voorwielen wegschoot. Mijn
vrouw kon met de grootste moeite onze
auto tot stilstand brengen. Dat lukte op het
nippertje, net toen de begrafenisstoet van
Brezjnjev voorbij kwam. Mijn vrouw
stapte hevig overstuur uit. Toen ze zich
omdraaide, stond een meter of tien ver
derop een ons zeer bekende auto vol ver
trouwde KGB-gezichten. Mijn vrouw heeft
hen de huid vol gescholden, maar zij zeiden
natuurlijk nergens van af te weten. Het is
best mogelijk dat onze 'schaduwen' niet in
opdracht van hogerhand, maar op eigen
initiatief gehandeld hebben, omdat ze ein
delijk wel eens van ons af wilden. Dag in
dag uit voor iemands huisdeur staan gaat
vervelen, hoor."
Teleurstelling
Ondanks het getreiter van de kant de au
toriteiten gaat de 'Groep voor het scheppen
van vertrouwen tussen de Sowjet-Unie en
de Verenigde Staten' door. Hoe denkt zij
de Sow jet burgers met haar boodschap te
bereiken? Sergei Rozenoer maakt duidelijk
dat ze daarbij voor een belangrijk deel af
hankelijk is van mondelinge overdracht
van haar ideeën, maar dat is in de Sowjet-
Unie geen onbekend verschijnsel. „Het
nieuws over onze groep heeft zich ontzet
tend snel door het land verspreid. Binnen
een paar maanden tijd hadden we ruim dui
zend sympatisanten, terwijl er in Lenin
grad, Novosibirsk en Odessa nevengroepen
zijn opgericht. Overigens zijn in Siberië
twee aanhangers, die handtekeningen aan
het verzamelen waren, gearresteerd. We
zijn ervan overtuigd dat we nog veel meer
verborgen sympatisanten hebben. Uiter
aard zijn vele mensen bang om ons open
lijk te steunen."
Zijn de Sowjetburgers wel op de hoogte
van de gevaren van de nucleaire bewape
ning? Medwedkov: „Voor velen hier is de
nucleaire holocaust slechts een abstractie.
Er zijn wel enkele teeveeprogramma's ge
weest over de gevolgen van een atoomaan-
val, maar verder is er nauwelijks voorlich
ting over. Daarom is het zeer belangrijk dat
we ook op dit punt komen tot uitwisseling
van informatie met het Westen." Zelf wil
de groep onder meer studiebijeenkomsten
gaan organiseren als middel om een breder
publiek met haar opvattingen te bereiken.
De hoogleraar is terughoudend in zijn
kritiek op westerse vredesbewegingen („Of
ze zich naief opstellen, kan ik niet beoorde
len. Het is niet onze taak hen te bekritise
ren"), maar toch verheelt hij zijn teleur
stelling niet dat er van die zijde zo weinig
reactie is losgekomen met betrekking tot
zijn groep. „Wij zouden meer contact zeer
op prijs stellen, net zo goed als we zeker
ook van plan zijn contacten tot stand te
brengen met onafhankelijke vredesgroepen
in Hongarije en de DDR.
Geen ontspanning
Het. optreden van de Sowjets tegen de
'vertrouwensgroep' van Batowrin c.s. is
het zoveelste bewijs dat de leiders in het
Kremlin ondanks de facade van schone leu
zen beslist niet uit zijn op ontspanning. De
leiders zijn permanent bevreesd voor op
standen en aantasting van- hun eigen posi
tie. Daarom moeten ze er een uitgebreid
controle-apparaat op na houden. Het daar
uit voortvloeiende gebrek aan vrijheid
I wordt gerechtvaardigd door het in stand
I houden van een permanente oorlogsdrei
ging. Iedereen die kritiek heeft, heult met
de imperialisten. Daarom moet elk onaf
hankelijk en kritisch geluid, zelfs al sluit
het zich grotendeels aan bij de door henzelf
veelvuldig gehanteerde leuzen, in de kiem
worden gesmoord. Bewapening tegen het
buitenland en onderdrukking in het bin
nenland gaan hand in hand. Ontspanning
en een gesloten systeem als dat van de Sow
jet-Unie verdragen elkaar niet. De onaf
hankelijke vredesbeweging in de Sowjet-
Unie is er het levende bewijs van.
Wanneer ik afscheid neem, zegt een vu
rige Medwedkov: „De mannen die ons het
zwijgen op willen leggen, staan misschien
om de hoek te wachten. Ze kunnen ons
lichamelijk inderdaad kapot maken. Maar
onze idealen kunnen ze niet begraven. Nie
mand zal onze beweging kunnen stoppen."
„Tot ziens", zegt Sergei Batowrin. Zelden
is de betekenis van deze twee woordjes zo
duidelijk tot me doorgedrongen.
