meTrnfi:
Sergei Batowrin en de slag om
de vrede in de Sowjet-Unie
zaterdag 29 januari 1983
pagina 2
door Léon Kramer
MOSKOU - Eigenlijk hadden staatschef Leonid Brezjnjev en zijn
collega's in het Politbureau hun handen moeten dichtknijpen, toen
Sergei Batowrin 4 juni vorig jaar op een geïmproviseerde persconfe
rentie in zijn Moskouse tweekamerflat de oprichting van een onaf
hankelijke Russische vredesgroep bekendmaakte. Niet alleen im
mers kreeg de Unie van Socialistische Sowjet Republieken op deze
wijze een organisatie in huis van het soort, dat zij in het Westen
altijd zo'n warm hart zegt toe te dragen. Maar bovendien sloten de
nieuwe 'peaceniks' (zoals ze in internationale pers al snel genoemd
werden) zich bewust aan bij de tot op de Moskouse aanplakborden
geëtaleerde vredesleuzen van de Sowjets. ,,We hebben eigenlijk
hetzelfde doel als de Sowjet-regering", zei de vijfentwintigjarige
Sergei dan ook tegen de in zijn woonkamer verzamelde westerse
correspondenten, namelijk het gevaar van een nucleaire oorlog
terugdringen".
Er mankeerde slechts één ding aan de nieuwe beweging: ze wilde
zich onafhankelijk opstellen, een appèl doen op béide 'grootmach
ten', en niet slechts fungeren als applausmachine voor de Russische
autoriteiten. Dat is in de Sowjet-Unie echter nog steeds (en na An
dropovs aantreden zelfs weer in toenemende mate) een vergrijp
tegen de staat(sveiligheid). En daar hebben de machthebbers in het
Kremlin maar één antwoord op: de KGB. Een paar dagen na de
ontmoeting met de westerse correspondenten begon het gepest:
huisarrest, verhoren, intimidatie, huiszoekingen, afgesneden tele
foons, permanente achtervolging door KGB-agenten, ontslagen,
aanvallen in de pers, arrestaties, opname in psychiatrische klinieken
en zelfs moordaanslagen. Ze zijn in de Sowjet-Unie een bijna feil
loos voorteken van een langdurige toekomst in één van de circa
tweeduizend kampen, psychiatrische klinieken of gevangenissen.
Één van Moskou's met moderne woon
kazernes bestrooide buitenwijken in de
buurt van de imposante Lomonosov Uni
versiteit. Op het geasfalteerde pleintje voor
de flat laat een 'babuschka' haar kleinkin
deren uit. Pa en ma zijn waarschijnlijk alle
bei aan het werk, zoals zoveel vaders en
moeders in de Sowjet-Unie. Twee vrouwen
slepen met boodschappentassen. Het kin-
derspeeltuintje ligt er verlaten bij en op de
parkeerplaats staat een besneeuwde Lada.
Flat nummer 16 is er één als alle andere en
huisnummer 84 bevindt zich op dezelfde
plaats als in alle andere woonblokken in
deze stadswijk.
Het portaal op de tweede etage is niet
verlicht en ik moet m'n ogen haast tegen de
deurpost drukken om het huisnummer te
kunnen onderscheiden. Ik druk op de bel.
Gestommel, een beweging achter het kijk
gaatje en de deur gaat open. Sergei Joere-
vitsj Batowrin, vijfentwintig jaar, kunst
schilder, westerse outfit (half lang haar,
baardje, moderne bril, spijkerbroek),
woordvoerder van Ruslands eerste (en laat
ste?) onafhankelijke vredesgroep, nodigt
mij binnen. De kleine woonkamer is be
hangen met vredesaffiches uit binnen- en
buitenland. 'MIR' vertelt de ene in het
Russisch, 'No nuke is good nuke' zegt een
andere in de internationale voertaal van het
westen.
Sergei spreekt voortreffelijk Engels. Als
zoon van een Sowjet-diplomaat bij de Ver
enigde Naties heeft hij enkele jaren in New
York gewoond. Hij stelt mij voor aan twee
andere leden van de groep: Joeri Medved-
kov en Sergei Rozenoer. Met een derde
maak ik kennis door middel van een foto
aan de wand: het is de taalkundige Oleg
Radzinski. Hij werd eind oktober vorig
jaar gearresteerd op beschuldiging van
anti-Sowjetagitatie en zit in tegenstelling
tot de andere tien leden van de groep, die
ook allen kennismaakten met de lange arm
van het staatsveiligheidsapparaat, nog
steeds vast. Hij lijdt aan astma en is er vrij
slecht aan toe. Waarschijnlijk zal zijn pro
ces in maart plaatsvinden.
Evenals de andere leden van de groep is
hij afkomstig uit de betere kringen van de
Sowjetsamenleving. Zijn vader is een be
kend toneelschrijver. Tot de leden van de
groep behoren verder: het echtpaar Maria
en Wladimir Natonowitsj Fleisjgakker,
beide ingenieur van beroep, de fysicus Ser
gei Blik, de tandtechnicus Michail
Ostrovski en zijn vrouw Ljoedmila (beiden
wonen inmiddels in de Verenigde Staten),
de psychiater Igorj Sobkov, de fysicus
Gennadi Kortsjik, de wiskundige Boris
Kaljoeznji, de fysicus Waleri Godjak, de
wiskundige Mark Rejtman en de bioloog
Wladimir Opekin.
Het embleem van de Moskouse onafhanke
lijke vredesgroep.
Ik druk de hand van Joeri Medwedkov,
een gedistingeerde vijftiger, officieel nog
steeds hoogleraar in de sociale en politieke
geografie aan de Moskouse Universiteit.
Samen met zijn vrouw en collega Olga
Medvedkava behoorde hij vorig jaar tot de
oprichters van de onofficiële vredesgroep.
Een gesprek dat twee westerse correspon
denten enkele weken voor mijn bezoek met
hem en zijn vrouw hadden gevoerd, kwam
deze journalisten te staan op 24 uur ver-
Pro/. Joeri Medwedkov (links) en Sergei Batowrin (rechts): dissidenten tegen wil en dank.
hoor door de KGB. Ook prof. Medwedkov
spreekt vloeiend Engels. Hij bekleedde ge
ruime tijd een belangrijke functie binnen
de Wereldgezondheidsorganisatie WHO en
reisde als zodanig veel in het Westen. Se
dert hij zich openlijk aan de zijde van de
'peaceniks' schaarde, mag hij geen colleges
meer geven en tracht men hem af te houden
van contacten met studenten. Hij is welis
waar nog niet ontslagen, maar zijn functie
is zodanig uitgekleed dat hij zich nog
slechts met wat onderzoek kan bezighou
den. Naast hem zit Sergei Rozenoer (30),
een wiskundige van Joodse afkomst.
Ze zijn zich het risico van onze ontmoe
ting zeer bewust. ,,We leven elke dag met
de gedachte dat morgen de laatste dag kan
zijn", zegt Batowrin, terwijl zijn vrouw
Natalja met hun vorig jaar geboren doch
tertje op de arm binnenkomt. „Maar wij
vinden het belangrijker dat onze opvattin
gen bekend worden, ook in het Westen".
Wederzijds vertrouwen
Voordat Sergei Batowrin medio 1982 sa
men met tien medestanders een persconfe
rentie belegde, bestonden er in zijn vrien
denkring al geruime tijd plannen om op
enigerlei wijze uiting te geven aan hun op
vattingen over oorlog en vrede en te trach
ten een bijdrage te leveren aan de ontspan
ning tussen Oost en West. Het klimaat
daarvoor is bepaald niet gunstig. In eigen
land is slechts plaats voor de vredesleuzen
van de autoriteiten, die voortdurend tam
boeren op hetzelfde thema: wij willen wel
ontwapenen, maar we kunnen niet van
wege de agressie van het Westen. De offi
ciële vredesbeweging, het Sowjetcomité
voor de Verdediging van de Vrede, praat
slechts het Kremlin na en kan, zo ze dat al
zou willen, ook niet anders. De etherpropa-
ganda en de pers tekenen dagelijks in
schrille kleuren de agressieve bedoelingen
van met name de Verenigde Staten van
Amerika.
Niettemin worden in officiële toespraken
bij velerlei gelegenheden, in de pers, op ra
dio en televisie vele schone woorden gewijd
aan de bevordering van de vrede in zijn
algemeenheid. En in de Sowjetpers wordt
iedereen aangespoord zich te laten inscha
kelen bij het werk van de bevordering van
de vrede. Als Sergei Batowrin dan ook op 4
juni 1982 de doelstellingen van de nieuwe
beweging voor de in zijn flat bijeengeko
men westerse correspondenten uiteenzet,
knoopt hij déérbij aan. We zijn geen dissi
denten en onze doelstellingen vallen samen
met de openlijk beleden doelstellingen van
de Sowjet-regering, vertelt hij. We willen
slechts bijdragen aan de bevordering van
de vrede in deze wereld en aan de ontspan
ning tussen Oost en West.
Het sleutelwoord voor de nieuwe groep
is: wederzijds vertrouwen. Want, zegt Joeri
Medwedkov met nadruk, oorlog is niet pri
mair een zaak van wapens, maar van de
mensen die ze bedienen en vrede zal dan
ook bij de mensen onderling moeten begin
nen. Daarvoor is nodig wederzijds vertrou
wen en daarom luidt de officiële naam van
de groep, die in de afgelopen maanden in
de wandeling de 'onafhankelijke vredesbe
weging in de Sowjet-Unie' is gaan heten,
eigenlijk: 'Groep voor het scheppen van
vertrouwen tussen de Sowjet-Unie en de
Verenigde Staten'. In het symbool van de
groep is zowel het 'westerse' ban-de-bom-
