Veertig jaar geleden eindigde de slag om'het Verdun van het Oosten
Verdun
zaterdag 29 januari 1983 mmmpagina 11
ter nadert. Half november. In één dag
daalt de temperatuur van tien graden bo
ven nul tot beneden het vriespunt. Paulus
vraagt om winterkleding voor zijn solda
ten. Die kleding is er wel maar honderden
kilometers van het front...
Ook het eten wordt schaarser. Rond de
kerstdagen is het broodrantsoen tot één
dikke snee brood per dag gedaald en wat
aardappelsoep zonder vlees. Is er dan geen
aanvoer meer? Heel weinig, want er is in
middels meer gebeurd. De Russen hebben
door hun aanvallen buiten Stalingrad, die
ze zowel vanuit het noorden als vanuit het
zuiden hebben ingezet, de Duitsers opge
sloten. Op 22 november krijgt Hitier hier
over van Paulus een telegram.
Om aan het ailernodigste te komen, is
dagelijks vijfhonderd ton eten, brandstof
en munitie nodig. Goering, Duitslands op
perste Luehtmachtgeneraal, heeft aan Hit-
Ier beloofd dat hij daar wel voor zal zor
gen, maar hij kan die belofte op geen stuk
ken na waar maken. En daardoor krijgen
de ingesloten Duitsers aan alles gebrek.
Vaak kunnen de vliegtuigen vanwege het
weer niet opstijgen en als ze dat wel kun
nen, komen er altijd minder terug dan et-
heen gaan. Want de Russen schieten er
tientallen neer. Is het een wonder dat de
generaal die voor de luchtbrug verantwoor
delijkheid draagt op een gegeven moment
zelfmoord pleegt?
Dat Hitler in zijn Berlijnse bunker totaal
geen indruk heeft van wat er werkelijk in
Stalingrad gebeurt, blijkt uit een opdracht
aan Paulus om een onderscheidingsteken te
laten maken dat iedere militair in Stalin
grad mag dragen. De koude, verkleumde
en hongerende soldaten hebben wel andere
zorgen... Een soldaat schrijft in een brief:
we zullen hier sterven door een kogel of
doodvriezen.
Vele andere brieven ademen dezelfde
geest. Het moreel krijgt een geduchte
knauw. Uit verzamelde brieven na afloop
van de slag om Stalingrad blijkt later dat
nog maar twee procent van de soldaten
trouw aan de nazi-ideologie is gebleven.
Operatie
Wintergewitter
Hitier zelf is tot geen enkele stap terug te
bewegen. Zijn generaals zien met lede ogen
aan hoe het zesde leger van Paulus lang
zaam maar zeker de ondergang tegemoet
gaat. Eind november krijgt veldmaarschalk
Von Manstein het bevel om een nieuwe le
gergroep samen te stellen uit restanten van
onderdelen die zware verliezen hebben ge
leden, Met dat nieuwe leger moet hij Pau
lus ontzetten. De codenaam voor die po
ging heet Wintergewitter (letterlijk: winter-
onweer). Als op hetzelfde moment dat Von
Manstein zijn offensief begint, vanuit Sta
lingrad geprobeerd zal worden om uit te
breken (die operatie heel Donnerschlag,
d.w.z. donderslag) dan is er nog een goede
kans dat het zesde leger het redt. De eerste
operatie mag van Hitler wèl uitgevoerd
worden, de tweede niet. Alles wil hij tegen
gaan om troepen uit Stalingrad weg te ha
len. En zo wordt de ontzettingspoging een
mislukking. Tot op veertig kilometer af
stand van Stalingrad weet Von Manstein te
komen. Verder kan hij niet komen door de
toenemende Russische tegenstand.
Wel probeert Von Manstein Paulus over
te halen toch nog uit te breken om zo
doende contact te maken. Die durft het niet
aan. Omdat Hitier het niet wil hebben,
maar ook omdat hij nog maar een kleine
honderd tanks heeft en heel weinig ben
zine. En een tank met een lege benzinetank
wil niet ver(der)...
Er is nog een klein vliegveld in Duitse
handen. Gewonden kunnen daardoor afge
voerd worden. Maar er zijn veel meer ge
wonden dan er mee kunnen. Daarom wor
den zwaar gewonden in de ijzige vrieskou
gelegd. Ze vriezen dan snel dood. Eten
wordt nogal eens gestolen. Dat is natuur
lijk verboden. Dus wordt de doodstraf
erop toegepast. Dat er ondanks die zware
straf toch maar liefst driehonderd dood
vonnissen worden uitgesproken en voltrok
ken, zegt genoeg over de honger. Trou
wens, Paulus zelf is soms ook zover dat hij
het niet meer weet. ,,Wat moet ik zeggen
als een soldaat op mij af komt en me
vraagt: generaal hebt u soms nog een stuk
brood voor me?"
Er zijn dagen dat er meer dan tiendui
zend Duitsers sneuvelen, De Duitse kranten
staan vol met overlijdensadveitenties.
Maar Hitier, veilig zittend in zijn onder
aardse bunker in Berlijn, weigert alles. Vol
houden tot de laatste man en de laatste ko
Russische sldaten vechten van huis tot huis.
gel zo luidt zijn bevel. En Paulus? Hij ge
hoorzaamt.
Het einde
Op 8 januari 1943 komen twee Russische
officieren (met witte vlaggen) door de
Duitse linies om aan generaal Paulus een
ultimatum te overhandigen. Ze wijzen in
een schriftelijk stuk dat ze meegenomen
hebben op de onhoudbare situatie voor de
Duitsers. Als ze zich overgeven mogen ze
hun uniformen en persoonlijke eigen
dommen houden, ze krijgen voldoende
eten en de gewonden zullen verzorgd wor
den.
Bliikbaar voel: Paulus wel voor capitula
Veldslagen worden meermalen
vergeleken met Verdun. Waarom?
In de Eerste Wereldoorlog was de
Noordfranse stad Verdun aan de
Maas het centrum van de Franse ver
dediging tegen de Duitsers. In de
eerste helft van 1916 woedde daar
een enorme veldslag die maanden
duurde. De verliezen aan Franse
kant waren ruim 350.000 man. De
Duitse verliezen beliepen ongeveer
hetzelfde aantal. Sindsdien is Ver
dun een begrip voor een langdurige
en bloedige veldslag.
tie want hij vraagt aan Hitler om vrijheid
van handelen. Maar diens antwoord Iaat
zich raden: afwijzen en doorvechten. En zo
wordt op het ultimatum niet eens geant
woord.
Twee dagen later breekt een beschieting
los van ongekende hevigheid. De verliezen
zijn ontzettend. Op een gegeven moment is
er van een hele divisie nog zeventig man
over. Het laatste vliegveld dat er nog is,
valt in handen van de Russen. Dat betekent
geen post meer en geen afvoer van gewon
den. AI gaus is het aantal onverzorgde ge
wonden gestegen tot boven 10.000.
Op 24 januari 1943 krijgt Hitier het vol
gende telegram uit Stalingrad: bevelvoering
niet meer mogelijk. Verdere verdediging
zinloos. Vijf infanteriedivisies volledig ver
nietigd. Om mensenlevens te redden wordt
onmiddellijke toestemming tot capitulatie
gevraagd. Ook Von Manstein die bij Hitier
wel een potje kan breken belt naar zijn Ber
lijnse baas en ondersteunt het verzoek.
Maar het antwoord is: Ik verbied overgave.
Op 30 januari wordt Paulus bevorderd
tot veldmaarschalk. De dag daarop capitu
leert hij. Waarom nog die bevordering?
Wellicht om hem aan te sporen zelfmoord
te plegen. Er is tot dat moment nog nooit
een veldmaarschalk in vijandelijke handen
gevallen. Op diezelfde 30e januari 1943 is
het tien jaar terug dat Hitier aan de macht
gekomen is. Maar er is weinig aanleiding
om dat jubileum met vreugde te vieren.
31 januari 1943. Paulus capituleert. Nog
zo'n zestigduizend Duitsers zijn in leven.
Dat is nog over van een groot leger van
ongeveer driehonderdduizend man. On
geveer tweehonderdveertigduizend zijn ge
sneuveld, gewond, gevangen genomen of
vermist vóór de capitulatie.
Hitiers eigenwaan en koppigheid heeft in
tienduizenden Duitse gezinnen rouw ge
bracht. Het hele volk mag rouwen, ja moet
dat. Maar de Führer gaat wel door met
oorlogvoeren.
Met grote vertraging komen maanden la
ter enkele zakken met brieven van soldaten
aan hun familie in Duitsland aan. Het zijn
nog brieven uit Stalingrad. Aan Hitier
wordt gevraagd wat men er mee doen
moet. Het antwoord is veelzeggend: Stalin
grad? Die stad ken ik niet..
DUITSE OPMARS AAN
MfTOÖSl FRONT
'7
