'Het lijkt warempel wel of u in 1977 leeft.
FRED RACKE
KIJKT IN 'T
KOFFIEDIK
ZATERDAG 28 JANUARI 1978
Eigenlijk een onmisbaar in
strument die computer.
Misschien nog niet een ap
paraat met het „boze oog" dat
de burger controleert, zoals in
Orwells toekomstvisie op
1984, maar toch in ieder geval
een brein dat aardig op weg is
die staatsburger in zijn greep
te krijgen.
Wat te denken bijvoorbeeld van
die computer van de Ita
liaanse belastingdienst, die zo
zorgvuldig allerlei catego
rieën van bij voorbaat ver
dachte onderdanen uit zijn
geheugen selecteert? Eige
naars van zeer kostbare au
tomobielen en sterren uit de
wereld van het amusement
rollen er op commando uit:
„Rino Rinaldini, bezitter van
een Maserati Gran Turismo
'78, waarde 25 miljoen lire,
waar komt dat geld vandaan'
Verdacht! Verdacht! Ver
dacht!"
Gaat dat zo met een computer'
Ach, wellicht komt het er in
andere bewoordingen uit,
maar dat het er uit komt is een
feit. En dan vraag je je af: wie
heeft nu ooit beslist dat al die
auto's met hun kopers en hun
waarde in die computer
moesten worden gestopt?
En wie bepaalde eens: dat is een
ster uit de wereld van het
amusement en die niet! Of
zouden alle beroepen van alle
Italianen ooit ergens in een
elektronisch geheugen zijn
geregistreerd en is er een gi
gantische databank waarin
belastinginspecteurs achter
dochtig rondgraaien?
Nou ja, Italië ligt ver van ons
bed. Wij Nederlanders zien
niet gauw spoken, nuchter als
we zijn. Maar toch... het kan
nooit kwaad de zaken hier
eens op een rijtje te zetten.
Hoe ziet het profiel van de
Nederlander er eigenlijk uit'
Het computerprofiel welte
verstaan!
Ook de Nederlandse belas
tinginspecteur achter'n
beeldscherm
Een aanzienlijk deel van de Ne
derlandse bevolking bevindt
zich, vastgelegd in miljarden
minuscule gemagnetiseerde
veldjes, in het Rijks Com
puter Centrum in Apeldoorn.
Ooit, 27 jaar geleden, in een
oud Haags fabriekscomplex
opgezet - nu uitgegroeid tot
een machtig bedrijf met zo'n
vierhonderd man aan tech
nici, programmeurs, systee
manalisten en wat dies meer
zij, met een batterij com
puters waarvan de jaarhuur
rond tien miljoen gulden be
draagt.
Greep
Wie zijn daar allemaal geregi
streerd?
We doen maar een greep: de
personeels- èn salarisadmini
stratie voor 185.000 ambtena
ren, de salarisadministratie
onderwijs waarin ongeveer
235.000 betrekkingen zijn op
genomen, de administratie
van de rijksstudietoelagen,
het personeel van een aantal
overheidsbedrijven, de ver-
volgings- en verzetsslach-
toffers, de ontvangers van
aanvullende huursubsidies.
Ook 's Rijks Belastingen zijn er
kind aan huis. De ongeveer
drie miljoen Nederlanders die
een aangiftebiljet ontvangen
hebben er allemaal hun
prive-registratienummer. Dat
is gemakkelijk om iedereen te
traceren. Straks bijvoorbeeld,
als er op alle inspecties over
het gehele land interactieve
beeldschermterminals staan.
Dat zijn televisieschermen
gecombineerd met een soort
schrijfmachine, die verbon
den zijn met de computer.
Met deze apparaten kan je als
het ware praten met de com
puter. Wat je op de schrijf
machine zet wordt zichtbaar
op het scherm en tegelij
kertijd begrepen door het
verre elektronische brein, dat
vriendelijk antwoordt op elke
vraag.
Pietersen
Zo kan het gebeuren, dat een
inspecteur in Groningen bij
controle van een boekhou
ding een bijverdienste van P
Pietersen in Maastricht te
genkomt. Hij vraagt het regi
stratienummer van die
Pietersen in de computer op
en zet onder dat nummer de
omschrijving van dat interes
sante bedrag. Druk op de knop
en prima!
Vier maanden later gaat een an
dere ambtenaar in Limburg
achter zijn beeldscherm zit
ten met het aangiftebiljet van
Pietersen naast zich. Hij toetst
het nummer in. en ziedaar,
alje bijverdiensten van
Pietersen, nauwkeurig be
waard door de computer, ver
schijnen op het scherm.
Zo kan dat, maar bijzonder is
het niet. Helemaal simpel is
de oplossing eigenlijk van de
Dienst Omroepbijdragen om
zwartkijkers op te sporen.
Acht beeldschermen zijn
verbonden met het Hendrik
Reinoud Computercentrum
van de PTT in Leidschendam.
Daar zijn de 4,8 miljoen radio-
en tv-bezitters geregistreerd.
Nu zou het te dwaas zijn als de
heren opsporingsambtenaren
maar lukraak de straat op
gingen om willekeurig aan te
bellen. Welnee, de computer
sorteert plichtsgetrouw uit op
welk huisnummer in een
straat geen kijkgeld wordt be
taald. Daar belt men aan,
want daar zou wel eens een
frauduleus geval kunnen zit
ten. Kijkt immers niet bijna
iedereen in Nederland naar
de tv?
De wanbetaler
Laten we nog eens verder gras
duinen in al die computers
waarin zo'n stukje profiel van
de staatsburger is opgesla
gen. We zitten natuurlijk in
het geheugen van de tele
foondienst. het ziekenfonds,
de verzekeringsmaatschappij
of de bank. Dat is een einde
loze rits databanken, waarin
een klein brokje zakelijke ge
schiedenis van ieder individu
is opgeborgen.
Niet om benauwd over te doen.
Al is het vervelend dat de Ne
derlandse financieringsin
stellingen verbonden zijn met
het Bureau Krediet Registra
tie in Tiel, waar in de com
puter de zwarte lijst is opge
borgen van alle wanbetalers.
Niet dat ze je doopceel ver
strekken. Ze antwoorden in
zo'n geval alleen „de vorde
ring van die meneer is in han
den van derden gesteld". Dat
weet de bank die om informa
tie vraagt meer dan genoeg.
Ook postorderklanten talmen
wel eens met, de aflossing.
Dus die komen in de com
puter van de Algemene Bond
van Postorderbedrijven.
Mensen, die zich tegen al die
computerisering verzetten
zeggen: er in kom je makke
lijk - maar er uit?
Over al deze privacy-gevoelige
zaken zal straks de discussie
weer ontbranden wanneer
het kabinetVan Agt met het
reeds eindeloos lang in voor
bereiding zijnde wetsvoorstel
ter beteugeling van persoons
registratiesystemen komt.
Dan staat ook weer de vraag
centraal of iedere staatsbur
ger, dus alle dertien miljoen,
een eigen registratienummer
moet hebban.
Voor sommigen een on
heilspellende gedachte, maar
de overheid denkt: toch wel
hancjig zo keurig in een kastje
opgeborgen...
Proefproject
Wij zetten inmiddels onze
speurtocht naar dat com
puterprofiel voort, en belan
den welgemoed bij de proef,
die inmiddels al wordt geno
men met de centrale per-
sonenadministratie. Dat ge
beurt in vier gemeenten:
Amersfoort, Dordrecht,
Leidschendam en Zoeter-
rheer. Van zo'n 250.000 inwo
ners zijn de gegevens in de
computer opgeborgen. De
overheid wil alvast wat erva
ring opdoen met al die-
rompslomp die de burger zijn
gemeente- en lands
bestuurders bezorgt: verhui
zen, trouwen, nieuwe onder
danen kweken, kortom muta
ties waarmee de computer
gevoed moet worden om zijn
inhoud „dagvers" te houden.
Het project is een beetje met
geheimzinnigheid omhuld.
Niet dat er voor de burger re
den is tot achterdocht, maar
met dat „gezeur" over de be
scherming van de peroonlijke
levenssfeer heerst er bij de
overheid een soort stilz
wijgende afspraak om het zo
veel mogelijk binnenskamers
te houden.
De burgers van de vier gemeen
ten hebben overigens alle
rechten. Ze kunnen namelijk
inzage krijgen van hun bij de
proef betrokken gegevens.
Weet u hoe dat gaat?
Wel, zeer eenvoudig en snel.
Wie wil weten wat ervan hem of
haar in de computer zit, be
geeft zich naar het gemeente
huis en vult een daartoe be
stemd aanvraagformulier in.
Uiteraard na zich bij de afde
ling bevolking behoorlijk
gelegitimeerd te hebben en
de verschuldigde leges door
het loket te hebben gescho
ven.
Vervolgens wordt het aan
vraagformulier gestuurd naar
Infonet, het particuliere ser
vice-bureau in Amsterdam
waar de computer is gehuis
vest. Daar wordt een afschrift
gemaakt van de gegevens. Dit
afschrift wordt naar de ge
meente gezonden waar de
aanvrager het in ontvangst
mag komen nemen. Na legi
timatie!
Mocht blijken dat er een fout in
voorkomt dan is correctie
mogelijk. Daarna ontvangt
men een nieuw afschrift. Dat
is gratis, mits....de oorspron
kelijke fout niet aan de be
trokkene te wijten was.
Dat is dus in een ommezien ge
beurd.
Proef
De proef met deze Centrale Per
sonen-administratie houdt
echter niet in, dat alle andere
-gemeenten in Nederland stil
zouden zitten. De meeste, met
in totaal zo'n tien miljoen in
woners, zijn op eigen initiatief
al tot automatisering overge
gaan. Ze zijn verbonden met
tien regionale computer
centra en werken nauw sa
men in de SOAG, het Sa
menwerkingsverband voor
de Overkoepeling van de Au
tomatisering bij Gemeenten.
We pakken er even eentje tus
senuit. Etten-Leur bijvoor
beeld, in het warme zuiden.
Daar prijken op de afdeling
bevolking beeldscherm-ter
minals die rechtstreeks aan
gesloten zijn op de regionale
computer, waar de gegevens
van de 27.000 inwoners wor
den bewaard. Het werkt pret
tig, zeggen de ambtenaren.
De wachttijden voor de loket
ten zijn afgenomen en zelfs de
uitgifte van de zwembada
bonnementen loopt via het
systeem.
Geen angst overigens, dat de
privacy wordt geschonden.
Slechts enkele medewerkers
mogen de beeldschermen
bedienen en krijgen dan nog
alleen via een code toegang
tot de databank. Die code
wordt door de computer au
tomatisch elke dag op
nieuw willekeurig bepaald.
Daar is geen speld tussen te
krijgen, heerst de overtui
ging.
Het mozaïek
Wij gaan inmiddels verder op
onze verkenning naar het
mozaïek van de gecomputeri
seerde staatsburger.
Zullen we de autobezitters in de
computers van de Rijksdienst
voor het Wegverkeer in
Veendam maar overslaan?
Overigens: de politie in de
grote steden krijgt straks de
beschikking over terminals
om zelf door de kentekens in
de computer „te bladeren".
We zullen het ook maar niet
hebben over de 300.000 bij de
arbeidsbureaus ingeschreven
werkzoekenden, de kruisver
enigingen en de centrale re
ceptenadministratie van de
Kon. Ned. Maatschappij voor
Pharmacie. Natuurlijk zitten
er ook circa vier miljoen re
keninghouders met hun fi
nanciële hebben en houden in
het girobestand en wordt op
Schiphol uw' paspoort-
nummer via 33 beeldscher
men door de Marechaussee
gecontroleerd.
En wie echt zekerheid wil heb
ben, dat hij straks bij een va
kantiereis niet wordt tegen
gehouden, kan navragen of
hij en eventueel waarom hij er
in voorkomt. Even eerst het
Reglement Bescherming
Persoonlijke Levenssfeer
Gesignaleerden Registratie
Schiphol nalezen hoe dat in
z'n werk gaat. In te zien bij de
staf van de Koninklijke Mare
chaussee of in de centrale bi
bliotheek van het ministerie
van justitie in Den Haag.
Zo zie je nog eens wat van eigen
land ook.
Het criminele profiel
Een heel apart onderwerp
vormt natuurlijk de politie.
Criminele informatie is ui
terst belangrijk bij de opspo
ring van misdadigers. In de
politieregisters van de ver
schillende korpsen bevinden
zich essentiele gegevens, die
kunnen bijdragen om het pro
fiel te schetsen van de crimi
neel.
In die gecomputeriseerde regis
ters komen ook heel wat
mensen vöhr, die het zelf niet
weten. Die in de veronder
stelling leven een rechtscha
pen leven te leiden. Of toch
die ene keer in het verre ver
leden? Die uit de hand gelo
pen studentenbetoging
Het vervelende met die poli
tieregisters is namelijk, dat ze
maar zo zelden „geschoond"
worden. Als politieman denk
je altijd: liever geen ouwe
schoenen weggooien, je kan
nooit weten. En als er „een
redelijk vermoeden van
schuld" bestaat hoeft er he
lemaal niet „geschoond" te
worden. Je blijft er gewoon
in!
Er zijn mensen, die dat een on
behaaglijk gevoel vinden. Ze
denken bijvoorbeeld aan die
sinistere vragen op het be
ruchte meldingsformulier,
dat door omstreden hoofdin
specteur Kalma in de
openbaarheid werd gebracht.
Het reglement, zoals dat voor
het Amsterdamse politiere
gister is opgesteld, geeft aan
dat bij ernstige misdrijven de
gegevens er na 30 jaar uit
moeten worden verwijderd,
de overige na 10 jaar en de zo
genaamde gevaarlijke gedra
gingen na 5 jaar. Maar wan
neer binnen zo'n termijn weer
een „notitie" komt gaat er-
onmiddellijk een nieuwe
termijn in.
Overigens, en ik citeer mr. F.
Kuitenbrouwer, commenta
tor van NRC/Handelsblad en
kritisch analist van uitwassen
op het gebied van automati
sering en privacy, wordt uit
het politieregister wel iede
reen verwijderd die de tach
tigjarige leeftijd heeft bereikt
of inmiddels is overleden.
Maar het laatste geval niet
eerder dan twee jaar na het
overlijden.
Immers, als politieman kan je
niets voor zoete koek aan
nemen.
Ook de zieke mens
«Ook wij „schonen" ons verhaal
van de geregistreerde mens-
nu maar op.
We kunnen toch kwalijk nog
eens uitvoerig stilstaan bij de
activiteiten van een instelling
als de Stichting Samen
werking Automatisering
Ziekenhuizen in Z.O.-Geld-
erland, waar van de patiënten
in de aangesloten ziekenhui
zen en verpleeginrichtingen
wordt vastgelegd hoe lang ze
er liggen en welke verrichtin
gen er zijn uitgevoerd.
Het zij zo.
En dat geldt ook voor Rank Xe
rox in Venray, die een com
putersysteem bedacht om
van elk personeelslid het
ziekteverzuim te analyseren
om eventueel over te gaan tot
„strenge" maatregelen.
Je zou bijna zeggen: het profiel
van de zieke mens ligt ook
vast in de computer. Al rijst
de vraag of hier niet de com
puter in de watten en de
mens in het beton wordt gelegd.
Tot troost
Voor diegenen die angstig zijn
over al die gecomputeri
seerde stukjes profiel die in
middels de revu gepasseerd
zijn, kan het wellicht een
troostende gedachte zijn dat
niet alleen de mens tot object
van automatisering is ver
worden. Het Centraal Bureau
voor de Varkensfokkerij deelt
trots mee ook een computer
te hebben besteld. Voor de
stam boekrégistratie.
De vader viste uit de ochtend
post een vrij neutrale PTT-
enveloppe. Alleen het gesty-
leerde voetballertje, links on
deraan, gaf aan waar het om
ging: een bericht van de Or
ganisatie, voor zijn zoon.
„Voor jou", zei hij tot de jongen,
die er bleekjes bij zat. jkdenk
dat je met het vierde mee moet
doen, zaterdagmorgen". De
jongen haalde de schouders
op. „Met griep zeker",
schamperde hij,, je denkt toch
zeker niet dat het met een
paar dagen afgelopen is nu
die dokter heeft gezegd dat ik
maar eens ouderwets moest
uitzieken"De jongen maakte
de enveloppe open en bestu
deerde de kaart. Hij rom
melde wat in zijn tasje en
viste de code eruit.
„Klopt", zei hij, nadat hij de
kaart in de plastic hoes had
geschoven en de tekens hem
duidelijk waren geworden.
„Met het vierde tegen Zoeter-
meer. Zaterdag tien uur. Als
linker-verdedigende midden
velder. We beginnen volgens
concept B2. Behoudend maar
toch met drie spitsen. Maar ik
ben er toevallig niet bij. Ik
schrijf af. Zo gaat het toch
niet, met die slappe poten van
me".
De vader haalde de schouders
op.
,Alsjeje carrière op die manier
in de waagschaal wilt stel
len..."
■,En toch", zei de jongen plotse
ling opstandig, „toch doe ik
het niet. Als jij zoveel ver
trouwen in die ouwe dokter
stelt dan moet je consequent
blijven. Uitzieken zei-die. Nou
dat doe ik dan. Maar eens een
keertje niet die rot pillen
Schrijf jij even af?"
De man aarzelde, maar kon het
begrijpen. Aan die telefoon
met die beeldschermpjes kon
je tegenwoordig haarscherp
afleiden of iemand er ziek uit
zag of niet. Hij koos op de
druktoetsen hel nummer da-
t op de kaart was vermeld.
Centrale sportorganisatie"
lichtten de letters op het
schermpje. En dan: „in ge
sprek - druk herhaalknop in -
u wordt teruggebeld". Drie
minuten later zoemde het toe
stel. Het schermpje meldde:
hanteer doorkiesnummer"
De man rommelde wat met de
knopjes en kreeg tenslotte een
hoofd, in beeld. „Wat is de be
doeling?". Jk schrijf af, na
mens mijn zoon", zei de man
en hij moest, eventjes lachen,
om de term, die nog uit
vroeger tijden was overgeble
ven.
Afschrijven.
Maar de man aan de andere
kant lachte niet. Korzelig
sprak hij: „U moet wel even
zeggen waar het om gaal.
Basketbal? Volleybal? Rol-
hockey? Badminton? Welke
afdeling? Overdekt of buiten?
Als u nou de code eens een
beetje beter bekeken had,
dan.
„Al goed", zei de man, .sorry.
Het gaat om Leiden. Afdeling
voetbal. On-overdekt"Het
hoofd op zijn telefoon
schermpje maakte razendsnel
plaats voor een ander. Ouder,
vriendelijker, grijs haar. „U
wenst?" De man groef in zijn
herinnering en glimlachte.
Voetbalde u vroeger niet? In
een juniorenelf lal.UVS
misschien?" De ander knikte.
„Klopt, de-jaren zestig. Lang
voor de fusie. Al die clubs toen
nog. Van Kampen en Filippo
die hadden wij in het eerste.
En .'ja, wie ook nog weer
verder?"
De vader van de voetballer
schoof wat gemakkelijker on
deruit. „U bent uit beeld", zei
de ander en de vader ging
weer ivat rechter zitten. „Ik
was bij Lugdunum zei hij,
„nog voor die splitsing hoor.
Daarna nog eventjes bij LFC
Ik ging er nog aardig tegen
aan. Maar toen de Grote Or
ganisatie kwam moest ik over
naar badminlon-lweede-ge-
neratie. Dat leek ze beter
want ik kon dat ook heel aar
dig".
„Met mij hetzelfde", sprak de
ander. Jk ging nog over naar
RCL Heb daar in het derde
nog even leuk meegedaan.
Maar enfin, je weet het. Die
velden op De Bloemerd wer
den recreatiepark en toen de
Organisatie. Via CRM kwam
ik op deze post. Kon ik toch
nog in de sport blijven. Ik zie
die ouwe Van Staveren nog
wel 'ns, die zit ook hier. En op
een andere afdeling die
Valke. Die is nog in het natio
nale elftal gekomen. In de tijd
dal Inter Football dat runde".
Op het schermpje verschenen nu
aan en uitflitsende letters: „de
tijd vereist een efficient ge
sprek - uw PTT".
„We moeten het ivat korter gaan
houden" sprak de man van de
organisatie.Jammerik had
graag nog even met u gespro
ken over vroeger. En weet u
dat Gerard Désar laatst UVS
opnieuw heeft ivillen oprich
ten? Maar dat was alleen
maar voor voetbal, dus ze
kregen geen kans. Enfin, wat
wilde u eigenlijk".
„Afschrijven voor mijn zoon"
zei de UVS-er van vroeger
„Hij doet hel aardig. Laatst
nog twee goals met het. derde
tegen Den Haag Zuid. Maar
nu moet hij met het vierde te
gen Zoetermeer. Hij was in het
laafste kwartier wal lui. En
nou is'ie bovendien ziek ge
worden". De ander versom
berde Afschrijven.niet
best. Dat kan 'm.De vader
knikte. ,JIeb ik ook gezegd.
Maar we proberen hem met de
ouderwetse geneeswijze van
griep af te helpen.
En dus.
De nieuwe man, die in beeld
verscheen toonde charmant,
dienstbaar gezicht, als een
verzekeringsman, die een tele
fonische schadeclaim eventjes
tot ieders tevredenheid regelt.
Regio-centraleafdeling
verhindering", meldde hij
zich, ,zegt u het maar".
„Mijn zoon. begon de man,
en hij vertelde het verhaaltje
maar weer eens. De man van
de centrale afschrijving leek
aan het einde wat minder
vriendelijk. „Ogenblik",
sprak hij, „even kijken of.
Het schermpje werd nu een
poosje grijs, dan verscheen de
vertegenwoordiger van de
Grote Organisatie weer.
Jk heb", sprak hij, „het eens
even in de computer gezet
Niet dat het de gewoonte is,
om dat meteen te doen. Mees
tal doen we dat op maandag.
Maar ik kreeg een zekere ver
denking. En die blijkt nu wel
ggrond. Weet u, dat uw zoon
nu al voor de vierde maal af
schrijft gegrond, hij in de se
niorenklasse is gaan spelen?
Op twee jaar is dat een be
denkelijk gemiddelde. Dat
kunnen we niet hebben, in de
prestatiesport. U zult hem er
op moeten voorbereiden, dat
hij voortaan maar beter
georganiseerd kan gaan rec-
reeren".
Ik vreesde het al", sprak de
vader gelaten. En dan, met
toch nog een beetje opstan
digheid: „maar,ik be
doel. het vierde.dat is
tóch nog, tja dat doe je toch
ook een beetje voor je lol?"
Het schermpje vertoonde een
schamper lachende amb
tenaar. „M'n beste man",
sprak die, „waarom denkt u
nou toch, dat we de Grote Or
ganisaties hebben opgericht?
Om maar een beetje aan te
sporten? Om prestaties te la
ten verzieken door mensen die
alleen maar voor hun plezier
lopen te hollen? En, andersom,
in de recreatie allerlei mensen
te hebben rondlopen, die zo
nodig van iemand anders
willen winnen? U weet toch
dat competitie alleen in spe
ciale afdelingen is geoorlo
ofd? En dat we in die afdelin
gen uitsluitend mensen kun
nen gebruiken, die zich vol
ledig en altijd kunnen en wil
len inzetten? Hebben we
daarom al die maatschappe
lijke posities gecreëerd voor
als die mensen dertig jaar
geworden zijn? Meneer, ik
had u verstandiger gedacht.
Het lijkt warempel wel of u
nog in 1977 leeft". De vader
Z'an de voetballer haalde de
schouders op. Jk dacht", pro
beerde hij zwakjes.„Den
ken, denken, ja dat zeggen ze
allemaal", sprak de man van
de afschrijvingen abrupt,
„het wordt nou toch eindelijk
eens tijd dat men zich reali
seert, dat er ook in de sport
voor de mensen wordt ge
dacht. goedenmorgen".
Het beeld werd zwart, maar al
spoedig daarna maakten een
oranje ,,R" en een bijbeho
rende zoemtoon duidelijk/dat
nu de tijd voor de verplichte,
dagelijkse gezinswandeling
was aangebroken.
