Maurits Mok Meten met twee maten Malewitsj G J\ieutve gedicht en van stamvader van de geometrisch abstracte kunst NIEUWE ROTTERDAMSE COURANT ZATERDAG 1 FEBRUARI 1938 LETTERKUNDIGE KRONIEK n vooral ook dat ongeveer tegelijkertijd met Moks bundel G e d e n k'eerste epische werk verscheen, is beklemmend zou we-! eigenlijk één lang lyrisch gedicht en lden. gingen in zijn'een befaamd voorbeeld in dezen is vroege gedichten veelal schuil ach- het grootste epische werk van deze bekroond met de poëzieprijs van ter een tegenwoordig enigszins wee,tijd. de Cantos van Ezra Pound, Amsterdam heeft een nieuwe bun- aandoende melancholie (vgl. de mat- dat feitelijk door iedereen wordt be- del lvriek BeDüblieeerd Betiteld' ""neurtoon van de C r i t e r i u m- jschouwd als een reeks lyrische (rag- aei k gepuDliceera, getlieia. poez;e) of achter een laconieke skep- menten.) Gedenk de mens. Paul Ro-sjs in de geest van; denko heeft in ons blad eens ge- EEN van de- belan2njkste motieven schreven over de, door te weinigen - -iw 'e zeer bewust In het epische werk van Mok is nog erkende, verdiensten van deze j <"t op jm la oen de seaode raai geLrlïdfde°ongX ooïog8en°op d"t dichter als lyricus. Mok dankt zijn en °P de bar de kastelein die schenkt. faam in de eerste plaats immers aan Na zljn lyrische b in hee„ Mok datgene waarmee hij een unicum zich ontwikkeld tot schrijver van epi- wist te zijn in een „wereld van sche verzen en deze ontwikkeling is kortademige lyrici en anekdotici", weieens verklaard o.a. door F. W. gelijk Rodenko onze poëzie van aan ]ieeÜ'kï?,ze" u" 8"°?' P-- bij de dichter van verbondenheid blJn? Uitsluitend miniaturen om- met de massa's en he, heelal, welk eigenlijk de" wil voor de daad schrijft. Exodus, Kaas- en gevoel dan voor Mok de mogelijkhe-; en. in elk geval, bezig was. poëzie broodspel. De V liegende den van een bovenpersoonlijke kunst'te meten met een maatstaf die mets Hollander, Storm uit het zou hebben geopend. Dat dit gevoel; met poëzie uitstaande heeft. Men zag n(ic. n n van solidariteit, van verbondenheidbehalve aan de zwakheden het vul- i i -• i_ orwBgsta- met een collectivum bij een dichterwerk dat bij poëzie van enige om- kin g het zijn breeduitgespon- die tot dusver van zijn individuele vang onvermijdelijk is veelal ook nen epische gedichten, werk van emoties had getuigd, niet uit het aan de verdiensten van deze poëzie een fenomeen, een bezienswaardig- "'rets ontstond, spreekt wel vanzelf, heid wiens uitzonderlijkheid alleen'^ reeds de aandacht waard leek te men het lijkt wel een rekensom zijn. Maar behalve dat deze dichter metje is eens gewezen op het ex- door zijn ..lange adem" de aandacht pi'essionistische karakter van Moks trok, hij heeft evenzeer bewonde- Ly"al<„e'? de d>e h«M presaionisme vertoont in de richting ring voor zijn werk gewekt; mis- van een solidariteit met de massa, kend mag hij dan ook niet worden Meer houvast biedt een verklaring genoemd, al is de vraag gewettigd, waarin rekening wordt gehouden of men niet toch steeds langs zijn met da P°h««Je ontw.kkeling in de laren lussen nerficr en veertie trven betekenis heen heeft gekeken. onderwerp alleen al, los gezien dus van de wijze waarop het poëtisch is verwerkt, berust mede zijn faam. Sympathiek zo ongeveer het tegen overgestelde van goed, heeft Rodenko] eens gezegd vooral sympathiek heeft men dit werk gevonden en daarbij werd dan vergeten dat men jaren tussen dertig en veertig, toen voor de Joden een nog ongekende 'lijdensperiode een aanvang nam en Mok is als lyrisch dichter begon-(zich van de dichter, als van zovele nen, als dichter van, zo op het eer-;joodse kunstenaars en intellectuelen ste gezicht, rustige en evenwichtige, die zich met een term van Mok vaak ook wat matte verzen, „tradi- ze]f buiten het „oude verbond" tioneel van vorm en regelmatig hadden geplaatst, een gevoel van van prosodie, die bij al hun mat- bedreigd zijn en van verbondenheid heid en traagheid soms loch even met z;Jn „volk", dat geen volk was, diep verontrust en verontrustend meester ging maken. Menno ter konden zijn. De intensiteit van Moks Braak heeft indertijd de aandacht naoorlogse lyriek halen de verzen gevestigd op de overeenkomsten in uit zijn beginperiode echter bij lan-,Moks gedicht Exodus, dat men ge niet. De wanhoop en uitzichtloos- ^an beschouwen als een poëtische heid die deze dichter later, in Sto r- versie van het Bijbelboek, met de Jodenvervolging in het Derde rijk, en Rodenko spreekt van een prijsge ven bij Mok van het subjectieve, van een gevoel van opgenomen zijn en van een nieuw besef van continuï teit, die niet alleen de achtergronden vormen van Moks epiek, maar ook van zijn latere lyriek. (Overi gens moet hierbij geen al te strenge scheiding worden gemaakt tussen epiek en lyriek, daar de moderne epiek nu eenmaal niet te scheiden is van haar lyrische „bijmengsels" Hoorniks onvolprezen Mattheus Advertentie Elisabeth komt met een slechte tijding, Aernt l 'Aernt voelde terjtond de geladen stemming. De ver heuging. die bi) her men van Elisabeth als een vleug door brekend licht in zijn blik had geglansd, doofde uit en een verontruste vraag kwam er woordloos voor in de plaats, toen hij op Elisabeth toetrad en haar hand greep. 'Slechte tijding?' Er was schrik in heel zijn houding en hij hieldhaarhand omklemd.' Met fijn, historisch getint gevoel en in licht roman tische verteltrant wordt in bovenstaand fragment het leven en de politieke tegen stelling in Sticht en Over- sticht in de eerste helft van de 15e eeuw uitgebeeld door voorbij. Voor de lyrische gedichten die Mok na de oorlog geschreven heeft, geldt dit laatste in het bijzonder; in de' eerste plaats is de lyriek van deze dichter al van oudsher in de schaduw j van zijn epiek gesteld Mok is nu eenmaal de dichter van Kaas- en1 o o d s p e 1 en van Storm uit! het oosten en verder heeft er i zich de laatste jaren in het werk van I Mok een soort versmalling voorge-1 daan, iets wat licht de indruk van een verarming kon wekken, waardoor zijn recente gedichten niet de waardering, of zelfs maar de aandacht hebben gekregen die hun toekwam. Van een 1 werkelijke verarming is. poëtisch ge zien, echter allerminst sprake, in tegendeel, er heeft zich een versobe ring voltrokken, een verstrakking die de poëzie van Mok, als men zijn lyriek van de laatste jaren verge lijkt met zijn epiek, alleen maar ten goede blijkt te zijn gekomen. Maar ook binnen het kader van zijn recente werk valt er een steeds voortschrijdende versobering aan te wijzen; poëtische middelen als bij voorbeeld het rijm, dat in Moks vo rige bundel Stormen en stilten nog volop toepassing vond, ontbreken in Gedenk de mens vrijwel ge heel. Strak, hoekig, scherp en zake lijk, ontdaan van alle fraaiheden, ge schreven ook zonder de geringste be haagzucht aldus zou men het ka rakter van de gedichten in deze bun del kunnen omschrijven. Ze zijn eigenlijk allerminst „sympathiek" deze verzen, maar vaak onontkoom baar beklemmend. Met hoe weinig middelen wordt, bijvoorbeeld, een Maurits Mok maximum aan suggestiviteit bereikt in; MIJN VADER Mijn vader, staat daar in zun jas blootshoofds tegen de lijd,, dun haai. een handvol grijze as over zijn hoofd gespreid. Een man alleen; de storm valt aan en jaagt hem voor zich uit. Zijn ogen zien mij met meer aan, diep in zijn grijze huid. Het motief yan de Jodenvervolging, is in deze gedichten nog steeds aan wezig, maar het heeft zich als het ware versmald tot iets van persoon-1 lijke, individuele tragiek en ander- zijds heeft het juist een algemene geldigheid gekregen doordat de dich ter zijn „ik" telkens het accent geeft van de mens überhaupt. Een gedicht als Leven dat wij hier onder laten volgen, geeft duidelijk weer, in welk een wereld Moks poëzie ons verplaatst een wereld van hopeloosheid, zin loosheid en menselijke machteloos- jheid: LEVEN Leven vergeten moeten dal men is geschapen zonder ogen die het licht 'doorgronden kunnen, zonder diepzee vinnen die hemelen vol helder water dragen. Menselijk alle zenuwpunten sloten legen geheimenwoorden blijven steken in oppervlakken uaar geen trilling j een innerlijke adem prijsgeeft j En toch beslaan, toch dag na dag 'aanvatten met twee hongerige armen !en nachten loven waar het lichaam j spoorloos in wegzinkt. Of. vastgebeten in de eigen kracht, 1met hamerende angst de stille splijten. het duister uitwonen tol op zijn grond van ledigheid. nis i Bert ■enhage PUI RODENKO 'Ie enige poëziecriticusde op de poëziekritiek. De samenstel-1 bijeengebracht in de bloemlezing p„r jang sinds 'lange tijd, heeft in de Ier van deze nieuwe bloemlezing is Verdoemde dichters, waarin bloemlezing Ve/ twee maten, zoals hij zelfpartijdig, hij heeft belang bij zijn j verzen staan van de „poetes maudits zegt. de kern xan '.0 jaar NederlandseIkeuze geen eigenbelang maar van o.a. Gerard de Nerval, Baudelaire, poëzie geïsoleerd en experimenteel gesplitst.1 belang omdat zijn keuze een pro- Rimbaud, Verlaine, Max Jacob tn Ook als men niet aaiuicenit.dat een natuur- gramma wil zijn. een bepaalde rich- Antonin Artaud, in zijn Ter i n 1 e ï- wetenscliappelükc methode geschikt te i ting wil aangeven. Dit is nu juist wat d i n g zegt Rodenko dat het begrip ■naken is voor de behandeling au poëzie zijn bloemlezing, die noch onder de „poésie maudite" eigenlijk nooit na- de samensteller van deze bloemlezing „objectieve" noch onder de „subjec- der onderzocht werd en dat de be- heeli weieens de neiging te veel te gras-ltieve" categorie bloemlezingen valt, kende bundel van Verlaine Les duinen op zijn eigen rommelzolderdan zo interessant maakt. Maar dit'p0£tes maudits meer een nog vormt de manier waarop deze bundel maakt ook, dat hij het eerste gedeel- bloemlezing was van dichters werd samengesteld een belangwekkend te van de bundel, waarin naar objec-dje toen nog miskend waren dan experiment. In lirt eerste gedeelte selrr- tiviteit gestreefd wordt. m.i. gerust een bepaling van het begrip „poésie teerde Rodenko volgens het „objectieve" i weg had kunnen laten. Als partijdige j maudite Volgens Rodenko is dit een criterium goed-slecbt, daarna volgt een ver-herwaardering van 50 jaar Neder- poëzie wier werkzaamheid functie is autwoordiug van zijn keuze en bel slot landse poëzie is Met de andere: van een mysterie, het mysterie van It gevormd door een aantal gedichten i m a a t belangwekkend, afgezien van de eenheid of identiteit van dood en dezelfde dichter* -li.- al in het gedeelte vertegenwoordigd waren, i uitgekozen volgens bet „subjectiev rium. namelijk: loop ik nog warm paalde gedichten van iliebtci ste i de vele uitstekende formuleringen die r 11,1er in de verantwoording te vinden L'r',e"zijn. r I'c-I Rodenko weet steeds een verras- sende formule te vinden voor bepaal- creativiteit. De antieke onderwereld is niet alleen het rijk van de dood. maar ook van de scheppingskracht en in een „christelijke" samenleving als de onze neemt een „descente aux j enfers" in wezen een verheerlij- igen tijd zyu'f Spoorde Rodenko in de dmgen, nieuwe relaties te vinden .Ir bloemlezing Y/eune griffels, schone tussen bepaalde verschijnselen inking van de scheppingskracht het leien ilc voorlopers »p van de cxpcrimen- de literatuur en een originele kijk t.e karsktei" aan van een zich inlaten telen «lic bij probeerde te vangen omlcr <l<- geven op problemen die allang dood- met de Boze. van een satansmis. In noemer avantgardistis.be poëzie m betgeredeneerd en geclassificeerd le-jheRomantic Agony vanMano tweede gedeelte van deze nieuwe bundel is Ken pjjj heeft bovendien het voor- praz worden een aantal verschijnselen bij op zoek naar voorbeelden. VoorbeeldenLj^ dal er achter zijn theorieen een|opgesomd die heel duidelijk door Ro oi programma samen ie ste - samenhangend wereldbeeld staat,denko als kenmerken van de „poésie .ording van de viaag. expert- namelijk een levensbeschouwing in maudite" aangegeven worden, en de nil. nu lie experimentele existentjalisygChe zin die kritiek op vraag is gewettigd.of de „poésie mau- meuwe u-wegtng ten otte details in zijn essays niet gemakke- djte" jn feite niet een onderdeel van r" 10,11 'J„ Kjk maakt zonder een frontaanval op de romantiek vormt, waarmee het wir. ge bet gehele beeld. Toch blijken som- hele verschijnsel m een wijoer van ie mjge van zjjn formuleringen met he- verband komt te staan dan Rodenko ug ge- lemaal waterdicht te zijn, zoals bij- bedoeld heeft. Het is verder de vraag 'T GJivoorbeeld hel tegenover elkaar stel-of al]e „verdoemde dichters" in dc- „d een wederz «Is «.hvofrdei uitdari. k 'J.eV?n e*ï gfrd,c1}1 als gesloten een-ze bloemlezing ook inderdaad ..poé- R 1 i hf.'d 1,1 2Ichzelf- als Vk}e>'\ he,el' sie maudite" hebben geschreven. Va- gcfiefde termhiolo-ie tr Gbruiken.M tegenover een gedicht dat te be- ché bijvoorbeeld heeft bijna alleen - - e schouwen is als een „doorgangshuis maar brieven geschreven, over net als een poging van de dichter om 0pnemen van Mallarmé valt bepaald het onzegbare onder woorden te te twisten> terwijl bijvoorbeeld Vil- brengen, een poging die telkens op-]iers de rIsle Adam, die wel geen nieuw op een echec moet uitlopen. pQgZie heeft geschreven maar toch Bon toon llypr. daarmee len Ier liranl' mentelen v%; poëzie als elke i gecanoniseerd poëzielicfbekliej dichten van Ver tweede gedeelte titeld Met de ar. in bet Itr de blut bel istcllen Maurits MokOerleuk 'Ie in Bakker/Daameti V./'., 's-Grc Gescliicdscliryving van een objectieve bloemlezing is in wezen een historiografische bezigheid is iets anders dan bet opstellen van -een „program ma" voor de toekomst, vooral omdat Rodenko de experimentelen voorschrijft a lout prix origineel te zijn en daarby op komt voor bet goed recht van verschijnselen als het gongonsme en eufuisme in de poëzie van vroeger eeuwen. Originaliteit als poëtische lucht is zeker geen onverstandig voorschrift en een dichter moei niet bang zyn, origineel te willen zijn, In feite zijn er twee soorten bloem lezingen; aan de ene kant die waar in gestreefd wordt naar een zo groot [mogelijke historische objectiviteit en ,aan de andere kant die waarin de sa mensteller uitkomt voor zijn eigen [persoonlijke voorkeur. De laatste [zijn alleen interessant voor zover de i samensteller interessant is; een [voorbeeld daarvan is bijvoorbeeld de [bloemlezing die Gide van de Franse poëzie maakte. In de titel van de bloemlezing van Rodenko Met i t w e e maten ligt een zekere I partijdigheid opgesloten. Wie met twee maten meet is niet onpartijdig, hij heeft belang bij één van beide [maten. Hier faalt m.i. tussen haak jes het toepasselijk verklaren van [een natuurwetenschappelijke metho- Een bepaald gedicht kan tegelijker tijd het één en het ander zijn, zon der dat beide aspecten elkaar behoe ven uit t«> sluiten. Een andere saillante bewering in Rodenko's verantwoording van zijn dubbele bloemlezing is ook: geschie denis is toegepaste linguïstiek, het is de taal die geschiedenis maakt en omdat het woord „koning" in de to tale structuur van de taal een andere plaats had gekregen, moest Lodewijk XVI afgezet en onthoofd worden. Hoewel de taal inderdaad een zeer belangrijke, en veelal niet op zijn juiste waarde geschatte, rol in de sa menleving speelt, gaat Rodenko's be wering, dat veranderingen in de taal structuur bepalend zouden zijn voor veranderingen in de maatschappij, toch te ver. Deze overdrijving voor eigen parochie is echter wel weer verklaarbaar als men ziet hoe wei nig de taal en het gedicht over het algemeen nog naar waarde geschat worden. typisch onder het begrip „verdoem de dichter" valt, niet werd opgeno men. Over de samenstelling van een bloemlezing kan men natuurlijk van mening verschillen, maar Rodenko heeft ongetwijfeld een waardevolle bijdrage geleverd voor de kennis van een aantal met elkaar verwante dichters, van wie een groot gedeelte in de vergetelheid dreigde te verzin ken. Zoals één van de „poètes maudits" Jean de Boschère zegt: „La poésie n'a pas de frondaisons dans les jours, mortels le bras du verbe s'étend comme la béguine supplie a travers l'étemité en het is de verdienste van Rodenko dat hij deze arm met zijn bloemlezing zo uitstekend onder steund heeft. LUDO PIETERS Paul Rodenko: Met twee maten, de kern van 50 jaar Nederlandse poëzie geïsoleerd en experimenteel gesplitst (Ooievaarreeks 38, Bert Bakker/Daamen N'.V, Den T7VENMIN naar waarde geschat werd: het grootste gedeelte van de dich- MutgA' Paul Rodenko: Gedoemde dichters, ters van wie Rodenko gedichten heeft les poètes maudits (Ooievaarreeks no. 63). Eniue. r tike 1 A. Jurriaan Zoetmulder in zijn roman hEyfW"7 oJer het Sticht" verkrijgbaar in de erkend* bockhandel gebonden f 8 90. -Tr—^NIGE jaren voor Mondriaani heeft Kasimir Malewitsj vervolgen thans ons ar tikel uan vorige week naar aanleiding van de collectie verken van de Russische kunstenaar in het Stedelijk Museum te Amsterdam de volstrekt geometrische, abstracte kunst in de wereld gebracht. Hij mag er de stamvader van heten. Of Mon driaan van zijn stap op de hoogte is geweest, valt niet te zeggen, maar in elk geval mag de stamvaderstitel eveneens aan Mondriaan c.s. worden toegekend al dadelijk gezien de in vloed die zij met de Stijlgroep heb ben verkregen. Wat bewoog Malewitsj en vervolgens Mondriaan tot hun on gekende, toentertijd verbazingwekken de stap? Zij volgden eerst de moderne stromingen en kwamen van het kubis me, werkende in de sfeer van diverse tendenties naar het abstracte, tot hun louter geometrische vormgeving. Van alle nieuwe stromingen in het begin van de eeuw kan men een voorge schiedenis nagaan en van de geome trie kan men zelfs zeggen, dat dez< altijd een element van de kunst i geweest, dat niet zelden een aanzien- „Muziekinstrumenten", een kubistisch werk t an Malewitsj. lijke rol speelde, bijv. bewust gehan-< expositie het schilderen van com teerd door renaissancemeesters. Cézan-posities opgegeven, toen hij in '17 ge ne zag de geometrische grond vormen komen was tot het bijna witte vlat in de natuur, tn de zichtbare realiteit |0p een wj[ veld. Uil de getoonde in dat exotische en primitieve kunst- |collect,e nloel dit althans worden op. Uitmgen vaak een sterk geometrisch' srhilder„<m bevat karakter hebben, zy nog eens m ae\° herinnering gebracht. De eerste s(yl.|de collectie een reeks tekeningen cn waarmee de Grieken hun vazen de- andere documenten die van veel coreerden was de geometrische. Als'waarde zijn. Men is in het Stedelijk versiering zijn geometrische figuren Museum nog bezig een catalogus van zo oud als de mensheid. Ongetwijfeld mag ook in de wijze waarop met de Jugendstil aandacht aan de ornamen tiek werd gegeven, een voorbode van de abstracte kunst worden gezien. Noch Malewitsj, noch Mondriaan zocht evenwel decoratieve motieven zij zochten evenals anderen in die jaren, die de kunst van de -macht van het gegeven onderwerp, van het geziene voorbeeld wilden bevrijden een autonome vormentaal. Tegenover de macht van het onderwerp, ont leend aan de zichtbare werkelijkheid. stelde Malewitsj het supremaat, de ippermacht van de beeldende vormen- nal. Een zodanige vormentaal, dat hij •<jn gevoel dat hem tot schilderen Irong. op puur beeldende wijze tot gestal'e kon brengen, met een vorm dus die enkel en alleen bestaat uit intrinsieke beeldende waarden. De be- het geheel voor te bereiden en o.m. zal hierbij de kwestie van chronologie en dateringen de nodige studie ver gen. Een aantal tekeningen zijn van een datum voorzien. De laatste suprematische tekeningen blijken van '17 te zijn, hetgeen dus overeen stemt met het eindigen van het schil deren in dat jaar. De vroegst geda teerde geometrische tekeningen zijn van '14. Er zijn evenwel ook tekenin gen van later datum dan '17. Dat zijn dan, o.a. uit '24, getekende ar chitectuurideeën. waarbij er zijn met de titel „de huizen der toekomst". Het zijn ontwerpschetsen in een stijl die ten zeerste is verwant aan de eerste ontwerpen van de architecten der Nederlandse Stijlgroep. Wat voot i7i;nTi.-neite ueeiuenue wuurueii. uk uk- i vrediging van dit verlangen vond hijMalewitsj in .4 nog architectuur in zijn geometrische stijl, waaraan hij [van de toekomst was, werd in ons de naam suprematisme gaf. jland door Rietveld in dat jaar le Utrecht zelfs al in praktijk gebracht. AAN 1 HET VOORGAANDE dient dan vooral nog te worden toegevoegd, dat de geometrie an sich de gees ten op kunstgebied reeds zeer vroeg heeft beziggehouden. Plato handelde TNTUSSEN bevestigt deze reeks teke- -ver de absolute schoonheid, die vol-! rangen dus mei alleen dat Male- iwitsj in 1/ ophield met het maken En ook Oud had dit te Rotterdam met een gevel en een bouwkeet reeds gedaan. gens hem uitsluitend te vinden was van suprematische composities doch vuil lUUiC.uaiiavut vvn.uuoiuvo ovcm in geometrische figuren. De vol-|(evens bl,jk, eruIt da. hlJ zij„ acti. maakte schoonheid die daarmee tejviteiten naar ander artistiek terrein vinden was, achtte hij evenwel onbe- 'overbracht. Hij was en hij heeft, reikbaar voor de schilderkunst, voor het ook neergeschreven tot de; de beeldende kunst. Dit onbereikbare overtuiging geraakt dal de schilder hebben Malewitsj en Mondriaan kunst als „overleefd' te beschouwen zij zullen Plato's inzichten stellig ge-iv'el- Haar rol uitgespeeld. Het kend hebben, want evenals andere ab- i suprematisme had een vormentaal stracte schilders hebben zij zich veel in de kunstfilosofie verdiept nage streefd. Een hoog ideaal, een stout moedige greep. Maar zij verbonden er de consequentie aan die Plato al had aangewezen. Met hun beeldende opvatting raakte het zelfstandige beeldhouwwerk of schilderij gedaan. Hun vormgeving en stijl waren niet daarvoor bestemd, doch voor het be reiken van een universele stijl, zoals Mondriaan c.s. het noemde, terwijl Malewitsj sprak van een „wereldar chitectuur". Zij waren utopisten en waarom zij zich vergisten, hebben we bij zijn bezoek in '26 aan het Bau- vorige week gezegd. Maar, zoalshau,s ^u,ltsla"d- 'Al dadelijk is Malewitsj theorie in geschapen en een toepassing van de kleur, die nu moesten worden ver breid, opdat zij het gezicht van dc wereld zouden gaan bepalen. Hij wijd de zich dus in de eerste jaren na de omwenteling in zijn land aan het kunstonderricht volgens zijn ideeën en aan het geven van een weten schappelijke grondslag daaraan. Hier van getuigen in deze collectie een groot aantal didactische tekeningen, die hij gebruikte om zijn leer, die hij „de relativiteitstheorie van de kleu ren- en vormenkunst" noemde, dui delijk te maken. Het lijkt waarschijn lijk dat hij deze reeks gebruikt heeft eveneens werd opgemerkt, waren zij met hun streven ook uiterst belang rijke pioniers van de 20ste-eeuwse stijl. Malewitsj heeft we bepalen ons nu weer nader tot de Amsterdamse teressant, omdat hij de vormgeving en stijl van de impressionisten, van Cézanne, de kubisten en futuristen diepgaand heeft ontleed en daarmee dan ook zijn eigen evolutie en de ont wikkeling van zijn geometrisch ab- Een suprematische compositie ian Male- toilsj, getiteld: „Ceel, oranje, groen". stracte stijl. Een zeer typisch voor-l oeeld heeft men hiermee van het la-1 boratoriumwerk, dat door dc vrije kunstenaars, die met hun origineie nieuwe wegen en mogelijkheden zulke, welke dc tijd verlangt vin den. waarop de beoefenaars van de- gebonden kunstvormen kunnen voort bouwen. Voor het tot stand komen van de 20ste-eeuwse stijl heeft Male witsj zeer belangrijk creatief re- searohwerk verricht. Toen hij en an dere voorstanders van de abstracte vormentaal in Rusland, zoals de con structivisten, hun ideeën niet meer verbreiden mochten, werd hun werk overgenomen door het Bauhaus. Men behoeft alleen maar de ontwikkeling van Kandinsky na te gaan om te zien hoezeer deze leermeester van het Bauhaus heeft geprofiteerd van Malewitsj' voorbeeld, al verwerkte hij het op een eigen manier. Zo heeft het Bauhaus ook de leer en dc prak tijk van de Stijlgroep tot zich getrok ken en verwerkt, evenals trouwens vrijwel alle nieuwe stromingen die waren opgekomen in de kunst, de ar chitectuur en de gebonden kunstvor men, waarbij het streven was, alle kunstzinnige activiteiten te binden on der de opperleiding van de architec tuur, een idee dus die »;r*\'ers als Malewitsj en Mondriaan in het bij zonder dierbaar was. De grote, inter nationale invloed van het Bauhaus en nadien van zijn leraren, die naar Amerika de wijk moesten nemen, kan moeilijk overschat worden, al waren er ook wel andere centra en figuren die de nieuwe stijl en vorm hebben gebracht, zoals Le Corbusier n Frankrijk en Amerikaanse bouw meesters. de vormen met elkaar in harmonie en contrasten tot de harmonie van zijn composities. Het is onnavolgbaar en onkopieerbaar, al lijkt het soms heel eenvoudig werk te zijn. Terwijl Mondriaan het statische zocht, bracht Malewitsj het dynami sche. De eerste stemt tot meditatie, de tweede na het simpele begin en voor de slotfase die tot het blan ke niets leidde vitaliseert de geest. Beiden geven de ontspanning van een ruimtelijke ervaring. Het bewe gen van Malewitsj' vormen heeft een karakter, zij zweven niet doelloos of dichterlijk in de witte ruimte en haar licht, dooh zij hebben een koers die werd uitgezet, volgen een richting. Het mirakel is dan vooral, dat de pre cisie van de geometrische vormen taal is samengesmolten met de pre cisie van een fijn gevoel voor verhou dingen en ritme. Meestal ook wijken de vormen net iets af van het vol maakte. het zijn geen volmaakt zui vere cirkels, vierkanten of rechthoe ken enz. Als een niet individuele ex pressie is het werk bedoeld, maar het is nochtans zeer persoonlijk met zijn levende kleur en het ritme dat de verhoudingen bindt. Toen Malewitsj een abstracte vor mentaal zocht, waren daarmee ook andere avantgardisten te Moskou, München en Parijs bezig. Nauwe contacten bestonden er tussen deze centra. Op zijn reis van of naar Pa rijs in '12 zal Malewitsj ook München wel hebben bezocht, waar in dat jaar de tweede tentoonstelling van Der blaue Reiter werd gehouden, tot wel ker deelnemers hij behoorde. Kan dinsky had toen. doch in een vrije, een niet geometrische stijl, reeds vol komen abstract werk gemaakt. Met kleur en vorm werkten in '12 De- launay en Léger te Parijs eveneens reeds op abstracte wijze. Het spreekt vanzelf, dat Malewitsj van een en an der goed kennis zal hebben genomen en daarbij dan ook van het werk van nog een andere pionier te Parijs, de Tsjech Kupka, die in '12 begon met het schilderen van composities bestaande uit verticale balken van kleur. In eerste aanleg ontstond in Kupka's atelier de geometrische ab stracte kunst. Het zou ook vreemd zijn. indien Mondriaan, die in die ja- VOEKEND naar een vorm die de '-1 schilderkunst zou bevrijden van [ren te Parijs verbleef, van de experi- het onderwerp of het motief, zodat zij menten van Kupka onkundig was gc- absoluut zelfstandig zou worden, zo- bleven en aldus mag men dan. dunkt als bijv. de muzieK een geheel zelf-'ons, veronderstellen, dat Kupka's standige kunstvorm is, \ona Maie- voorbeeld van zekere betekenis is ge- witsj met zijn geometrische werk het1 weest, zowel voor Malewitsj als voor 'Mondriaan, die respectievelijk in '13 en omtrent '17 de stamvaders wer den van de bewust als zodanig beoefende geometrische abstracte kunst. Met belangstelling zien wij de be schrijvende catalogus van deze on langs te voorschijn gekomen collectie werken van Malewitsj en van de do- lot dat Plato voorspelde. Hij vernie tigde zich als vrij kunstenaar vruchtbare vernietiging voor andere artistieke terreinen maar in het proces daarvan heeft hij een reeks composities geschilderd die niet al leen belangrijk zijn als stijlvoorbeel den of als materiaal, waarmee zijn inzichten rijpten, d<och die voor ons ook onmiskenbare waarde bezitten cumenten betreffende zijn activitei- als zelfstandige creaties, als kunst- ten tegemoet. Er bestaat, voor zover werken. Hij construeerde niet met,bekend, geen tweede zo omvangrijke passer en liniaal, zo hebben we al I overzichteliike en bijna complete ver- opgemerkt. Deze composities zijn zameling. Na de eerste exDositie niet verstandelijk ontworpen, doch geschilderd van het gevoel en de creatieve visie uit. Een levend weef sel zijn de witte vlakken waarop zich de vormen met de spanning van een fascinerend ritme bewegen. Ook die vormen zijn inderdaad geschilderd en met fijn gevoel zijn de kleurwaarden op elkaar afgestemd. Sensitief en vi- Amsterdam zal zij ook in het buiten land worden getoond. Met even°ers grote belangstelling wachten wij af, welke definitieve bestemming deze, voor de kennis van de abstracte kunst zo belangrijke collectie zal krij gen. In de rubriek In de marge vindt men nog iets over een dMe- rlngskwestie. die ten aanzien van Ma- taal bracht Malewitsj zijn bewegen- lewitsj' werk naar voren is gebracht.

Krantenbank Zeeland

Watersnood documentatie 1953 - kranten | 1958 | | pagina 2