Maurits Mok
Meten met twee maten
Malewitsj
G
J\ieutve gedicht
en van
stamvader van de
geometrisch abstracte kunst
NIEUWE ROTTERDAMSE COURANT ZATERDAG 1 FEBRUARI 1938
LETTERKUNDIGE KRONIEK
n vooral ook dat ongeveer tegelijkertijd met Moks
bundel G e d e n k'eerste epische werk verscheen, is
beklemmend zou we-! eigenlijk één lang lyrisch gedicht en
lden. gingen in zijn'een befaamd voorbeeld in dezen is
vroege gedichten veelal schuil ach- het grootste epische werk van deze
bekroond met de poëzieprijs van ter een tegenwoordig enigszins wee,tijd. de Cantos van Ezra Pound,
Amsterdam heeft een nieuwe bun- aandoende melancholie (vgl. de mat- dat feitelijk door iedereen wordt be-
del lvriek BeDüblieeerd Betiteld' ""neurtoon van de C r i t e r i u m- jschouwd als een reeks lyrische (rag-
aei k gepuDliceera, getlieia. poez;e) of achter een laconieke skep- menten.)
Gedenk de mens. Paul Ro-sjs in de geest van;
denko heeft in ons blad eens ge- EEN van de- belan2njkste motieven
schreven over de, door te weinigen - -iw 'e zeer bewust In het epische werk van Mok is
nog erkende, verdiensten van deze j <"t op jm la oen de seaode raai geLrlïdfde°ongX ooïog8en°op d"t
dichter als lyricus. Mok dankt zijn en °P de bar de kastelein die schenkt.
faam in de eerste plaats immers aan Na zljn lyrische b in hee„ Mok
datgene waarmee hij een unicum zich ontwikkeld tot schrijver van epi-
wist te zijn in een „wereld van sche verzen en deze ontwikkeling is
kortademige lyrici en anekdotici", weieens verklaard o.a. door F. W.
gelijk Rodenko onze poëzie van aan ]ieeÜ'kï?,ze" u" 8"°?'
P-- bij de dichter van verbondenheid
blJn? Uitsluitend miniaturen om- met de massa's en he, heelal, welk eigenlijk de" wil voor de daad
schrijft. Exodus, Kaas- en gevoel dan voor Mok de mogelijkhe-; en. in elk geval, bezig was. poëzie
broodspel. De V liegende den van een bovenpersoonlijke kunst'te meten met een maatstaf die mets
Hollander, Storm uit het zou hebben geopend. Dat dit gevoel; met poëzie uitstaande heeft. Men zag
n(ic. n n van solidariteit, van verbondenheidbehalve aan de zwakheden het vul-
i i -• i_ orwBgsta- met een collectivum bij een dichterwerk dat bij poëzie van enige om-
kin g het zijn breeduitgespon- die tot dusver van zijn individuele vang onvermijdelijk is veelal ook
nen epische gedichten, werk van emoties had getuigd, niet uit het aan de verdiensten van deze poëzie
een fenomeen, een bezienswaardig- "'rets ontstond, spreekt wel vanzelf,
heid wiens uitzonderlijkheid alleen'^
reeds de aandacht waard leek te men het lijkt wel een rekensom
zijn. Maar behalve dat deze dichter metje is eens gewezen op het ex-
door zijn ..lange adem" de aandacht pi'essionistische karakter van Moks
trok, hij heeft evenzeer bewonde- Ly"al<„e'? de d>e h«M
presaionisme vertoont in de richting
ring voor zijn werk gewekt; mis- van een solidariteit met de massa,
kend mag hij dan ook niet worden Meer houvast biedt een verklaring
genoemd, al is de vraag gewettigd, waarin rekening wordt gehouden
of men niet toch steeds langs zijn met da P°h««Je ontw.kkeling in de
laren lussen nerficr en veertie trven
betekenis heen heeft gekeken.
onderwerp alleen al, los gezien dus
van de wijze waarop het poëtisch is
verwerkt, berust mede zijn faam.
Sympathiek zo ongeveer het tegen
overgestelde van goed, heeft Rodenko]
eens gezegd vooral sympathiek
heeft men dit werk gevonden en
daarbij werd dan vergeten dat men
jaren tussen dertig en veertig, toen
voor de Joden een nog ongekende
'lijdensperiode een aanvang nam en
Mok is als lyrisch dichter begon-(zich van de dichter, als van zovele
nen, als dichter van, zo op het eer-;joodse kunstenaars en intellectuelen
ste gezicht, rustige en evenwichtige, die zich met een term van Mok
vaak ook wat matte verzen, „tradi- ze]f buiten het „oude verbond"
tioneel van vorm en regelmatig hadden geplaatst, een gevoel van
van prosodie, die bij al hun mat- bedreigd zijn en van verbondenheid
heid en traagheid soms loch even met z;Jn „volk", dat geen volk was,
diep verontrust en verontrustend meester ging maken. Menno ter
konden zijn. De intensiteit van Moks Braak heeft indertijd de aandacht
naoorlogse lyriek halen de verzen gevestigd op de overeenkomsten in
uit zijn beginperiode echter bij lan-,Moks gedicht Exodus, dat men
ge niet. De wanhoop en uitzichtloos- ^an beschouwen als een poëtische
heid die deze dichter later, in Sto r- versie van het Bijbelboek, met de
Jodenvervolging in het Derde rijk,
en Rodenko spreekt van een prijsge
ven bij Mok van het subjectieve, van
een gevoel van opgenomen zijn en
van een nieuw besef van continuï
teit, die niet alleen de achtergronden
vormen van Moks epiek, maar ook
van zijn latere lyriek. (Overi
gens moet hierbij geen al te strenge
scheiding worden gemaakt tussen
epiek en lyriek, daar de moderne
epiek nu eenmaal niet te scheiden
is van haar lyrische „bijmengsels"
Hoorniks onvolprezen Mattheus
Advertentie
Elisabeth komt
met een slechte
tijding, Aernt l
'Aernt voelde terjtond de
geladen stemming. De ver
heuging. die bi) her men van
Elisabeth als een vleug door
brekend licht in zijn blik had
geglansd, doofde uit en een
verontruste vraag kwam er
woordloos voor in de plaats,
toen hij op Elisabeth toetrad
en haar hand greep.
'Slechte tijding?' Er was
schrik in heel zijn houding en
hij hieldhaarhand omklemd.'
Met fijn, historisch getint
gevoel en in licht roman
tische verteltrant wordt in
bovenstaand fragment het
leven en de politieke tegen
stelling in Sticht en Over-
sticht in de eerste helft van
de 15e eeuw uitgebeeld door
voorbij.
Voor de lyrische gedichten die Mok
na de oorlog geschreven heeft, geldt
dit laatste in het bijzonder; in de'
eerste plaats is de lyriek van deze
dichter al van oudsher in de schaduw j
van zijn epiek gesteld Mok is nu
eenmaal de dichter van Kaas- en1
o o d s p e 1 en van Storm uit!
het oosten en verder heeft er i
zich de laatste jaren in het werk van I
Mok een soort versmalling voorge-1
daan, iets wat licht de indruk van een
verarming kon wekken, waardoor zijn
recente gedichten niet de waardering,
of zelfs maar de aandacht hebben
gekregen die hun toekwam. Van een 1
werkelijke verarming is. poëtisch ge
zien, echter allerminst sprake, in
tegendeel, er heeft zich een versobe
ring voltrokken, een verstrakking die
de poëzie van Mok, als men zijn
lyriek van de laatste jaren verge
lijkt met zijn epiek, alleen maar ten
goede blijkt te zijn gekomen.
Maar ook binnen het kader van
zijn recente werk valt er een steeds
voortschrijdende versobering aan te
wijzen; poëtische middelen als bij
voorbeeld het rijm, dat in Moks vo
rige bundel Stormen en stilten
nog volop toepassing vond, ontbreken
in Gedenk de mens vrijwel ge
heel. Strak, hoekig, scherp en zake
lijk, ontdaan van alle fraaiheden, ge
schreven ook zonder de geringste be
haagzucht aldus zou men het ka
rakter van de gedichten in deze bun
del kunnen omschrijven. Ze zijn
eigenlijk allerminst „sympathiek"
deze verzen, maar vaak onontkoom
baar beklemmend. Met hoe weinig
middelen wordt, bijvoorbeeld, een
Maurits Mok
maximum aan suggestiviteit bereikt
in;
MIJN VADER
Mijn vader, staat daar in zun jas
blootshoofds tegen de lijd,,
dun haai. een handvol grijze as
over zijn hoofd gespreid.
Een man alleen; de storm valt aan
en jaagt hem voor zich uit.
Zijn ogen zien mij met meer aan,
diep in zijn grijze huid.
Het motief yan de Jodenvervolging,
is in deze gedichten nog steeds aan
wezig, maar het heeft zich als het
ware versmald tot iets van persoon-1
lijke, individuele tragiek en ander-
zijds heeft het juist een algemene
geldigheid gekregen doordat de dich
ter zijn „ik" telkens het accent geeft
van de mens überhaupt. Een gedicht
als Leven dat wij hier onder laten
volgen, geeft duidelijk weer, in welk
een wereld Moks poëzie ons verplaatst
een wereld van hopeloosheid, zin
loosheid en menselijke machteloos-
jheid:
LEVEN
Leven vergeten moeten dal men is
geschapen zonder ogen die het licht
'doorgronden kunnen, zonder diepzee
vinnen
die hemelen vol helder water dragen.
Menselijk alle zenuwpunten
sloten
legen geheimenwoorden blijven
steken
in oppervlakken uaar geen trilling
j een innerlijke adem prijsgeeft
j En toch beslaan, toch dag na dag
'aanvatten met twee hongerige armen
!en nachten loven waar het lichaam
j spoorloos in wegzinkt.
Of. vastgebeten in de eigen kracht,
1met hamerende angst de stille splijten.
het duister uitwonen tol op zijn grond
van ledigheid.
nis i Bert
■enhage
PUI RODENKO 'Ie enige poëziecriticusde op de poëziekritiek. De samenstel-1 bijeengebracht in de bloemlezing
p„r jang sinds 'lange tijd, heeft in de Ier van deze nieuwe bloemlezing is Verdoemde dichters, waarin
bloemlezing Ve/ twee maten, zoals hij zelfpartijdig, hij heeft belang bij zijn j verzen staan van de „poetes maudits
zegt. de kern xan '.0 jaar NederlandseIkeuze geen eigenbelang maar van o.a. Gerard de Nerval, Baudelaire,
poëzie geïsoleerd en experimenteel gesplitst.1 belang omdat zijn keuze een pro- Rimbaud, Verlaine, Max Jacob tn
Ook als men niet aaiuicenit.dat een natuur- gramma wil zijn. een bepaalde rich- Antonin Artaud, in zijn Ter i n 1 e ï-
wetenscliappelükc methode geschikt te i ting wil aangeven. Dit is nu juist wat d i n g zegt Rodenko dat het begrip
■naken is voor de behandeling au poëzie zijn bloemlezing, die noch onder de „poésie maudite" eigenlijk nooit na-
de samensteller van deze bloemlezing „objectieve" noch onder de „subjec- der onderzocht werd en dat de be-
heeli weieens de neiging te veel te gras-ltieve" categorie bloemlezingen valt, kende bundel van Verlaine Les
duinen op zijn eigen rommelzolderdan zo interessant maakt. Maar dit'p0£tes maudits meer een
nog vormt de manier waarop deze bundel maakt ook, dat hij het eerste gedeel- bloemlezing was van dichters
werd samengesteld een belangwekkend te van de bundel, waarin naar objec-dje toen nog miskend waren dan
experiment. In lirt eerste gedeelte selrr- tiviteit gestreefd wordt. m.i. gerust een bepaling van het begrip „poésie
teerde Rodenko volgens het „objectieve" i weg had kunnen laten. Als partijdige j maudite Volgens Rodenko is dit een
criterium goed-slecbt, daarna volgt een ver-herwaardering van 50 jaar Neder- poëzie wier werkzaamheid functie is
autwoordiug van zijn keuze en bel slot landse poëzie is Met de andere: van een mysterie, het mysterie van
It gevormd door een aantal gedichten i m a a t belangwekkend, afgezien van de eenheid of identiteit van dood en
dezelfde dichter* -li.- al in het
gedeelte vertegenwoordigd waren, i
uitgekozen volgens bet „subjectiev
rium. namelijk: loop ik nog warm
paalde gedichten van iliebtci
ste i de vele uitstekende formuleringen die
r 11,1er in de verantwoording te vinden
L'r',e"zijn.
r I'c-I Rodenko weet steeds een verras-
sende formule te vinden voor bepaal-
creativiteit. De antieke onderwereld
is niet alleen het rijk van de dood.
maar ook van de scheppingskracht
en in een „christelijke" samenleving
als de onze neemt een „descente aux
j enfers" in wezen een verheerlij-
igen tijd zyu'f Spoorde Rodenko in de dmgen, nieuwe relaties te vinden
.Ir bloemlezing Y/eune griffels, schone tussen bepaalde verschijnselen inking van de scheppingskracht het
leien ilc voorlopers »p van de cxpcrimen- de literatuur en een originele kijk t.e karsktei" aan van een zich inlaten
telen «lic bij probeerde te vangen omlcr <l<- geven op problemen die allang dood- met de Boze. van een satansmis. In
noemer avantgardistis.be poëzie m betgeredeneerd en geclassificeerd le-jheRomantic Agony vanMano
tweede gedeelte van deze nieuwe bundel is Ken pjjj heeft bovendien het voor- praz worden een aantal verschijnselen
bij op zoek naar voorbeelden. VoorbeeldenLj^ dal er achter zijn theorieen een|opgesomd die heel duidelijk door Ro
oi programma samen ie ste - samenhangend wereldbeeld staat,denko als kenmerken van de „poésie
.ording van de viaag. expert- namelijk een levensbeschouwing in maudite" aangegeven worden, en de
nil. nu lie experimentele existentjalisygChe zin die kritiek op vraag is gewettigd.of de „poésie mau-
meuwe u-wegtng ten otte details in zijn essays niet gemakke- djte" jn feite niet een onderdeel van
r" 10,11 'J„ Kjk maakt zonder een frontaanval op de romantiek vormt, waarmee het
wir. ge bet gehele beeld. Toch blijken som- hele verschijnsel m een wijoer
van ie mjge van zjjn formuleringen met he- verband komt te staan dan Rodenko
ug ge- lemaal waterdicht te zijn, zoals bij- bedoeld heeft. Het is verder de vraag
'T GJivoorbeeld hel tegenover elkaar stel-of al]e „verdoemde dichters" in dc-
„d een wederz «Is «.hvofrdei uitdari. k 'J.eV?n e*ï gfrd,c1}1 als gesloten een-ze bloemlezing ook inderdaad ..poé-
R 1 i hf.'d 1,1 2Ichzelf- als Vk}e>'\ he,el' sie maudite" hebben geschreven. Va-
gcfiefde termhiolo-ie tr Gbruiken.M tegenover een gedicht dat te be- ché bijvoorbeeld heeft bijna alleen
- - e schouwen is als een „doorgangshuis maar brieven geschreven, over net
als een poging van de dichter om 0pnemen van Mallarmé valt bepaald
het onzegbare onder woorden te te twisten> terwijl bijvoorbeeld Vil-
brengen, een poging die telkens op-]iers de rIsle Adam, die wel geen
nieuw op een echec moet uitlopen. pQgZie heeft geschreven maar toch
Bon toon llypr.
daarmee
len Ier liranl'
mentelen v%;
poëzie als elke i
gecanoniseerd
poëzielicfbekliej
dichten van Ver
tweede gedeelte
titeld Met de ar.
in bet Itr
de blut
bel
istcllen
Maurits MokOerleuk 'Ie in
Bakker/Daameti V./'., 's-Grc
Gescliicdscliryving
van een objectieve bloemlezing is in wezen
een historiografische bezigheid is iets
anders dan bet opstellen van -een „program
ma" voor de toekomst, vooral omdat
Rodenko de experimentelen voorschrijft
a lout prix origineel te zijn en daarby op
komt voor bet goed recht van verschijnselen
als het gongonsme en eufuisme in de poëzie
van vroeger eeuwen. Originaliteit als
poëtische lucht is zeker geen onverstandig
voorschrift en een dichter moei niet bang
zyn, origineel te willen zijn,
In feite zijn er twee soorten bloem
lezingen; aan de ene kant die waar
in gestreefd wordt naar een zo groot
[mogelijke historische objectiviteit en
,aan de andere kant die waarin de sa
mensteller uitkomt voor zijn eigen
[persoonlijke voorkeur. De laatste
[zijn alleen interessant voor zover de
i samensteller interessant is; een
[voorbeeld daarvan is bijvoorbeeld de
[bloemlezing die Gide van de Franse
poëzie maakte. In de titel van de
bloemlezing van Rodenko Met
i t w e e maten ligt een zekere
I partijdigheid opgesloten. Wie met
twee maten meet is niet onpartijdig,
hij heeft belang bij één van beide
[maten. Hier faalt m.i. tussen haak
jes het toepasselijk verklaren van
[een natuurwetenschappelijke metho-
Een bepaald gedicht kan tegelijker
tijd het één en het ander zijn, zon
der dat beide aspecten elkaar behoe
ven uit t«> sluiten.
Een andere saillante bewering in
Rodenko's verantwoording van zijn
dubbele bloemlezing is ook: geschie
denis is toegepaste linguïstiek, het
is de taal die geschiedenis maakt en
omdat het woord „koning" in de to
tale structuur van de taal een andere
plaats had gekregen, moest Lodewijk
XVI afgezet en onthoofd worden.
Hoewel de taal inderdaad een zeer
belangrijke, en veelal niet op zijn
juiste waarde geschatte, rol in de sa
menleving speelt, gaat Rodenko's be
wering, dat veranderingen in de taal
structuur bepalend zouden zijn voor
veranderingen in de maatschappij,
toch te ver. Deze overdrijving voor
eigen parochie is echter wel weer
verklaarbaar als men ziet hoe wei
nig de taal en het gedicht over het
algemeen nog naar waarde geschat
worden.
typisch onder het begrip „verdoem
de dichter" valt, niet werd opgeno
men. Over de samenstelling van een
bloemlezing kan men natuurlijk van
mening verschillen, maar Rodenko
heeft ongetwijfeld een waardevolle
bijdrage geleverd voor de kennis van
een aantal met elkaar verwante
dichters, van wie een groot gedeelte
in de vergetelheid dreigde te verzin
ken.
Zoals één van de „poètes maudits"
Jean de Boschère zegt: „La poésie
n'a pas de frondaisons dans les jours,
mortels le bras du verbe s'étend
comme la béguine supplie a travers
l'étemité en het is de verdienste
van Rodenko dat hij deze arm met
zijn bloemlezing zo uitstekend onder
steund heeft.
LUDO PIETERS
Paul Rodenko: Met twee maten, de kern
van 50 jaar Nederlandse poëzie geïsoleerd
en experimenteel gesplitst (Ooievaarreeks
38, Bert Bakker/Daamen N'.V, Den
T7VENMIN naar waarde geschat werd:
het grootste gedeelte van de dich- MutgA' Paul Rodenko: Gedoemde dichters,
ters van wie Rodenko gedichten heeft les poètes maudits (Ooievaarreeks no. 63).
Eniue.
r
tike 1
A. Jurriaan Zoetmulder
in zijn roman
hEyfW"7
oJer het Sticht"
verkrijgbaar in de erkend*
bockhandel
gebonden f 8 90.
-Tr—^NIGE jaren voor Mondriaani
heeft Kasimir Malewitsj
vervolgen thans ons ar
tikel uan vorige week naar
aanleiding van de collectie
verken van de Russische kunstenaar in
het Stedelijk Museum te Amsterdam
de volstrekt geometrische, abstracte
kunst in de wereld gebracht. Hij mag
er de stamvader van heten. Of Mon
driaan van zijn stap op de hoogte is
geweest, valt niet te zeggen, maar in
elk geval mag de stamvaderstitel
eveneens aan Mondriaan c.s. worden
toegekend al dadelijk gezien de in
vloed die zij met de Stijlgroep heb
ben verkregen. Wat bewoog Malewitsj
en vervolgens Mondriaan tot hun on
gekende, toentertijd verbazingwekken
de stap? Zij volgden eerst de moderne
stromingen en kwamen van het kubis
me, werkende in de sfeer van diverse
tendenties naar het abstracte, tot hun
louter geometrische vormgeving. Van
alle nieuwe stromingen in het begin
van de eeuw kan men een voorge
schiedenis nagaan en van de geome
trie kan men zelfs zeggen, dat dez<
altijd een element van de kunst i
geweest, dat niet zelden een aanzien-
„Muziekinstrumenten", een kubistisch
werk t an Malewitsj.
lijke rol speelde, bijv. bewust gehan-< expositie het schilderen van com
teerd door renaissancemeesters. Cézan-posities opgegeven, toen hij in '17 ge
ne zag de geometrische grond vormen komen was tot het bijna witte vlat
in de natuur, tn de zichtbare realiteit |0p een wj[ veld. Uil de getoonde
in dat exotische en primitieve kunst- |collect,e nloel dit althans worden op.
Uitmgen vaak een sterk geometrisch' srhilder„<m bevat
karakter hebben, zy nog eens m ae\°
herinnering gebracht. De eerste s(yl.|de collectie een reeks tekeningen cn
waarmee de Grieken hun vazen de- andere documenten die van veel
coreerden was de geometrische. Als'waarde zijn. Men is in het Stedelijk
versiering zijn geometrische figuren Museum nog bezig een catalogus van
zo oud als de mensheid. Ongetwijfeld
mag ook in de wijze waarop met de
Jugendstil aandacht aan de ornamen
tiek werd gegeven, een voorbode van
de abstracte kunst worden gezien.
Noch Malewitsj, noch Mondriaan
zocht evenwel decoratieve motieven
zij zochten evenals anderen in die
jaren, die de kunst van de -macht
van het gegeven onderwerp, van het
geziene voorbeeld wilden bevrijden
een autonome vormentaal. Tegenover
de macht van het onderwerp, ont
leend aan de zichtbare werkelijkheid.
stelde Malewitsj het supremaat, de
ippermacht van de beeldende vormen-
nal. Een zodanige vormentaal, dat hij
•<jn gevoel dat hem tot schilderen
Irong. op puur beeldende wijze tot
gestal'e kon brengen, met een vorm
dus die enkel en alleen bestaat uit
intrinsieke beeldende waarden. De be-
het geheel voor te bereiden en o.m.
zal hierbij de kwestie van chronologie
en dateringen de nodige studie ver
gen. Een aantal tekeningen zijn
van een datum voorzien. De laatste
suprematische tekeningen blijken
van '17 te zijn, hetgeen dus overeen
stemt met het eindigen van het schil
deren in dat jaar. De vroegst geda
teerde geometrische tekeningen zijn
van '14. Er zijn evenwel ook tekenin
gen van later datum dan '17. Dat
zijn dan, o.a. uit '24, getekende ar
chitectuurideeën. waarbij er zijn met
de titel „de huizen der toekomst".
Het zijn ontwerpschetsen in een stijl
die ten zeerste is verwant aan de
eerste ontwerpen van de architecten
der Nederlandse Stijlgroep. Wat voot
i7i;nTi.-neite ueeiuenue wuurueii. uk uk- i
vrediging van dit verlangen vond hijMalewitsj in .4 nog architectuur
in zijn geometrische stijl, waaraan hij [van de toekomst was, werd in ons
de naam suprematisme gaf. jland door Rietveld in dat jaar le
Utrecht zelfs al in praktijk gebracht.
AAN 1
HET VOORGAANDE dient dan
vooral nog te worden toegevoegd,
dat de geometrie an sich de gees
ten op kunstgebied reeds zeer vroeg
heeft beziggehouden. Plato handelde TNTUSSEN bevestigt deze reeks teke-
-ver de absolute schoonheid, die vol-! rangen dus mei alleen dat Male-
iwitsj in 1/ ophield met het maken
En ook Oud had dit te Rotterdam
met een gevel en een bouwkeet reeds
gedaan.
gens hem uitsluitend te vinden was
van suprematische composities doch
vuil lUUiC.uaiiavut vvn.uuoiuvo ovcm
in geometrische figuren. De vol-|(evens bl,jk, eruIt da. hlJ zij„ acti.
maakte schoonheid die daarmee tejviteiten naar ander artistiek terrein
vinden was, achtte hij evenwel onbe- 'overbracht. Hij was en hij heeft,
reikbaar voor de schilderkunst, voor het ook neergeschreven tot de;
de beeldende kunst. Dit onbereikbare overtuiging geraakt dal de schilder
hebben Malewitsj en Mondriaan kunst als „overleefd' te beschouwen
zij zullen Plato's inzichten stellig ge-iv'el- Haar rol uitgespeeld. Het
kend hebben, want evenals andere ab- i suprematisme had een vormentaal
stracte schilders hebben zij zich veel
in de kunstfilosofie verdiept nage
streefd. Een hoog ideaal, een stout
moedige greep. Maar zij verbonden
er de consequentie aan die Plato al
had aangewezen. Met hun beeldende
opvatting raakte het zelfstandige
beeldhouwwerk of schilderij gedaan.
Hun vormgeving en stijl waren niet
daarvoor bestemd, doch voor het be
reiken van een universele stijl, zoals
Mondriaan c.s. het noemde, terwijl
Malewitsj sprak van een „wereldar
chitectuur". Zij waren utopisten en
waarom zij zich vergisten, hebben we bij zijn bezoek in '26 aan het Bau-
vorige week gezegd. Maar, zoalshau,s ^u,ltsla"d-
'Al dadelijk is Malewitsj theorie in
geschapen en een toepassing van de
kleur, die nu moesten worden ver
breid, opdat zij het gezicht van dc
wereld zouden gaan bepalen. Hij wijd
de zich dus in de eerste jaren na de
omwenteling in zijn land aan het
kunstonderricht volgens zijn ideeën
en aan het geven van een weten
schappelijke grondslag daaraan. Hier
van getuigen in deze collectie een
groot aantal didactische tekeningen,
die hij gebruikte om zijn leer, die hij
„de relativiteitstheorie van de kleu
ren- en vormenkunst" noemde, dui
delijk te maken. Het lijkt waarschijn
lijk dat hij deze reeks gebruikt heeft
eveneens werd opgemerkt, waren zij
met hun streven ook uiterst belang
rijke pioniers van de 20ste-eeuwse
stijl.
Malewitsj heeft we bepalen ons
nu weer nader tot de Amsterdamse
teressant, omdat hij de vormgeving
en stijl van de impressionisten, van
Cézanne, de kubisten en futuristen
diepgaand heeft ontleed en daarmee
dan ook zijn eigen evolutie en de ont
wikkeling van zijn geometrisch ab-
Een suprematische compositie ian Male-
toilsj, getiteld: „Ceel, oranje, groen".
stracte stijl. Een zeer typisch voor-l
oeeld heeft men hiermee van het la-1
boratoriumwerk, dat
door dc vrije kunstenaars, die met
hun origineie
nieuwe wegen en mogelijkheden
zulke, welke dc tijd verlangt vin
den. waarop de beoefenaars van de-
gebonden kunstvormen kunnen voort
bouwen. Voor het tot stand komen
van de 20ste-eeuwse stijl heeft Male
witsj zeer belangrijk creatief re-
searohwerk verricht. Toen hij en an
dere voorstanders van de abstracte
vormentaal in Rusland, zoals de con
structivisten, hun ideeën niet meer
verbreiden mochten, werd hun werk
overgenomen door het Bauhaus. Men
behoeft alleen maar de ontwikkeling
van Kandinsky na te gaan om te
zien hoezeer deze leermeester van
het Bauhaus heeft geprofiteerd van
Malewitsj' voorbeeld, al verwerkte
hij het op een eigen manier. Zo heeft
het Bauhaus ook de leer en dc prak
tijk van de Stijlgroep tot zich getrok
ken en verwerkt, evenals trouwens
vrijwel alle nieuwe stromingen die
waren opgekomen in de kunst, de ar
chitectuur en de gebonden kunstvor
men, waarbij het streven was, alle
kunstzinnige activiteiten te binden on
der de opperleiding van de architec
tuur, een idee dus die »;r*\'ers als
Malewitsj en Mondriaan in het bij
zonder dierbaar was. De grote, inter
nationale invloed van het Bauhaus en
nadien van zijn leraren, die naar
Amerika de wijk moesten nemen,
kan moeilijk overschat worden, al
waren er ook wel andere centra en
figuren die de nieuwe stijl en vorm
hebben gebracht, zoals Le Corbusier
n Frankrijk en Amerikaanse bouw
meesters.
de vormen met elkaar in harmonie
en contrasten tot de harmonie van
zijn composities. Het is onnavolgbaar
en onkopieerbaar, al lijkt het soms
heel eenvoudig werk te zijn.
Terwijl Mondriaan het statische
zocht, bracht Malewitsj het dynami
sche. De eerste stemt tot meditatie,
de tweede na het simpele begin
en voor de slotfase die tot het blan
ke niets leidde vitaliseert de geest.
Beiden geven de ontspanning van
een ruimtelijke ervaring. Het bewe
gen van Malewitsj' vormen heeft een
karakter, zij zweven niet doelloos of
dichterlijk in de witte ruimte en haar
licht, dooh zij hebben een koers die
werd uitgezet, volgen een richting. Het
mirakel is dan vooral, dat de pre
cisie van de geometrische vormen
taal is samengesmolten met de pre
cisie van een fijn gevoel voor verhou
dingen en ritme. Meestal ook wijken
de vormen net iets af van het vol
maakte. het zijn geen volmaakt zui
vere cirkels, vierkanten of rechthoe
ken enz. Als een niet individuele ex
pressie is het werk bedoeld, maar
het is nochtans zeer persoonlijk met
zijn levende kleur en het ritme dat
de verhoudingen bindt.
Toen Malewitsj een abstracte vor
mentaal zocht, waren daarmee ook
andere avantgardisten te Moskou,
München en Parijs bezig. Nauwe
contacten bestonden er tussen deze
centra. Op zijn reis van of naar Pa
rijs in '12 zal Malewitsj ook München
wel hebben bezocht, waar in dat jaar
de tweede tentoonstelling van Der
blaue Reiter werd gehouden, tot wel
ker deelnemers hij behoorde. Kan
dinsky had toen. doch in een vrije,
een niet geometrische stijl, reeds vol
komen abstract werk gemaakt. Met
kleur en vorm werkten in '12 De-
launay en Léger te Parijs eveneens
reeds op abstracte wijze. Het spreekt
vanzelf, dat Malewitsj van een en an
der goed kennis zal hebben genomen
en daarbij dan ook van het werk
van nog een andere pionier te Parijs,
de Tsjech Kupka, die in '12 begon
met het schilderen van composities
bestaande uit verticale balken van
kleur. In eerste aanleg ontstond in
Kupka's atelier de geometrische ab
stracte kunst. Het zou ook vreemd
zijn. indien Mondriaan, die in die ja-
VOEKEND naar een vorm die de
'-1 schilderkunst zou bevrijden van [ren te Parijs verbleef, van de experi-
het onderwerp of het motief, zodat zij menten van Kupka onkundig was gc-
absoluut zelfstandig zou worden, zo- bleven en aldus mag men dan. dunkt
als bijv. de muzieK een geheel zelf-'ons, veronderstellen, dat Kupka's
standige kunstvorm is, \ona Maie- voorbeeld van zekere betekenis is ge-
witsj met zijn geometrische werk het1 weest, zowel voor Malewitsj als voor
'Mondriaan, die respectievelijk in '13
en omtrent '17 de stamvaders wer
den van de bewust als zodanig
beoefende geometrische abstracte
kunst.
Met belangstelling zien wij de be
schrijvende catalogus van deze on
langs te voorschijn gekomen collectie
werken van Malewitsj en van de do-
lot dat Plato voorspelde. Hij vernie
tigde zich als vrij kunstenaar
vruchtbare vernietiging voor andere
artistieke terreinen maar in het
proces daarvan heeft hij een reeks
composities geschilderd die niet al
leen belangrijk zijn als stijlvoorbeel
den of als materiaal, waarmee zijn
inzichten rijpten, d<och die voor ons
ook onmiskenbare waarde bezitten cumenten betreffende zijn activitei-
als zelfstandige creaties, als kunst- ten tegemoet. Er bestaat, voor zover
werken. Hij construeerde niet met,bekend, geen tweede zo omvangrijke
passer en liniaal, zo hebben we al I overzichteliike en bijna complete ver-
opgemerkt. Deze composities zijn zameling. Na de eerste exDositie
niet verstandelijk ontworpen, doch
geschilderd van het gevoel en de
creatieve visie uit. Een levend weef
sel zijn de witte vlakken waarop zich
de vormen met de spanning van een
fascinerend ritme bewegen. Ook die
vormen zijn inderdaad geschilderd en
met fijn gevoel zijn de kleurwaarden
op elkaar afgestemd. Sensitief en vi-
Amsterdam zal zij ook in het buiten
land worden getoond. Met even°ers
grote belangstelling wachten wij af,
welke definitieve bestemming deze,
voor de kennis van de abstracte
kunst zo belangrijke collectie zal krij
gen. In de rubriek In de marge
vindt men nog iets over een dMe-
rlngskwestie. die ten aanzien van Ma-
taal bracht Malewitsj zijn bewegen- lewitsj' werk naar voren is gebracht.