gewaagd! t einde van de woningnood
in zicht komt: AANPAKKEN!
KROTTEN
De aether staat
voor u open
Erfenis van voorbije eeuw
moet snel verdwijnen
Driekwart millioen Nederlanders
in honderdveertig duizend
HET VRIJE VOLK DONDERDAG 2i DECEMBER 1953
PAGINA 8
Utrecht, Jacob Gasthuissteeg.
Een straatje, waar nauwelijks
licht komt en waar voortdu
rend de lucht hangt van riool
water. Een geveltje dat nog
aardig 1 ij k t, maar dat staat
voor een bar krot. Zoals er
tienduizenden in Nederland zijn.
Nóg heet op deze dag aan het eind van 1953 Nationaal
Probleem Nummer Een: WONINGNOOD. Maar er zijn
duidelijke aanwijzingen, dat de woningnood over enige
tijd zijn eerste plaats van overigens zeer twijfelachtige
reputatie zal moeten ontruimen.
De moeilijk te onderschatten opvolger heet: KROT.
We beseffen: veel verloofde paren en jonggehuwden, die op
het ogenblik wanhopig zoeken naar twee kamers plus een
keuken, zullen geneigd zijn tegen hun voorhoofd te tikken als
een krant gaat schrijven over het einde van de woningnood.
Zij weten niet meer, dat eens (in 1938) ongeveer vijf procent
van ons woningbezit leegstond. Ze geloven niet, dat in de
rommelhokken der huizenbezitters de befaamde bordjes slechts
wachten op een lik verf. „TE H U U R."
Maar het is zo!
„SLOPERS GEVRAAGD". Onder
deze titel zal Het Vrije Volk
een nieuwe serie sociale repor
tages beginnen over krotten, krot
bewoners en... krotopruiming. Im
mers, het einde van de woningnood
komt in de verte in zicht. Dat
einde zal onder geen beding mo
gen betekenenverslapping van
onze bouwactiviteit.
We zullen, ook na 1960, dóór moeten
gaan met het bouwen van tien
duizenden woningen per jaar. Ter
verzekering van de werkgelegen
heid van 220.000 bouwvak- en
duizenden andere arbeiders, nering
doenden en zelfstandigen, die
direct belang hebben bij het bouw
bedrijf.
MAAR BOVENAL: om radicaal een
einde te maken aan de krot-
tenerfenis der negentiende eeuw.
Driekwart millioen Nederlanders,
die leven in circa 140.000 krotten,
hebben nu het eindelijk zal
kunnen recht op een betere
woning en verheffing van hun
levenspeil.
Een goede aanpak van het krotten-
probleem straks zal echter niet
mogelijk zijn, wanneer verzuimd
wordt het nü in volle omvang
onder ogen te zien en nü de plan
nen voor te bereiden. Sterker nog:
het is nodig zich intensief met de
krotopruiming te gaan bezighou
den.
Want krotopruiming wil ook zeggen:
heropvoeding van grote groepen
krotbewoners.
Krotopruiming wil zeggen, wijk- en
stadssanering. Krotopruiming werpt
enorme financiële, juridische en
technische problemen op. En
bovenal menselijke!
„Slopers gevraagd". Vandaag een
artikel met enkele algemene
aspecten, dat beschouwd moet
worden als een inleiding op onze
reportage.
Illlllllllllllllll
De deskundigen harrewarren nog
over de juiste datum. Er is een en
kele optimist die het op 1955 wil hou
den. Een autoriteit als oud-minister
In 't Veld zegt: 1960. Voorzichtige
mannen praten over 1963.
Nuchterllngen wijzen er op, dat in
enkele plattelandsgemeenten de ech
te woning-nood al verteden tijd is;
dat bepaalde middelgrote gemeenten
binnen drie jaar door de misère zul
len zijn; dat het in de grote steden
in het westen van het land, met,
name in Amsterdam en Den Haag,
wel 1965 kan worden. Maar ze geven
toe: de cijfers liegen niet. Rekent u
maar mee.
Het tekort is op 31 December, vol
gende week dus, ruim 200.000 wonin
gen.
We gaan tot 1960 per Jaar 65.000
woningen bouwen, waarvan er tel
kens 32.000 beschikbaar komen voor
opheffing van het tekort. (De rest is
bestemd voor vervanging en voor de
normale uitbreiding van de bevol
king.) Welnu, tot eind 1959 lopen we
dus in zes keer 32.000 woningen, to
taal 192,000. Begin I960 zijn we er
doorheen.
Cijfers liegen niet.
Cijfers kunnen echter zoals
alle zaken in dit leven heel
betrekkelijk zijn. De cijfers hierbo
ven z ij n betrekkelijk.
Ze geven het einde aan van het
woningtekort. Niet van de woning
nood.
Want: ongeveer 140.000 krotten
worden op het ogenblik meegeteld
Het krot en het kind. Een
van de punten, die in onze re
portage aan de orde zullen ko
men. Dit is een keuken van
een krot in Sleen. Een keuken?
Geen water, geen afvoer. Vocht
en ongedierte over de grond.
Tien mensen in één kamer. In
deze sfeer groeit een meisje op
van tien jaar.
bij het bepalen van onze woning
voorraad. In die krotten leven tussen
een half millioen en driekwart mil
lioen mensen!
Dat die krotten er zijn, is niet de
schuld van deze generatie, niet de
schuld van onze na-oorlogse regeer
ders. Ze zijn de afschuwelijke erfenis
uit de achttiende eeuw en uit het
begin en midden der vorige eeuw.
De tijd van de industriële revolutie
en de daarbij behorende revolutie
bouw. De tijd. dat woningbouw voor
arbeiders uitsluitend een zaak was
van op winst belust, .particulier ini
tiatief" en de overheid zich princi
pieel niet met die woningbouw be
moeide.
Ze hadden al afgebroken moeten
worden in het begm van déze eeuw.
maar Wereldoorlog I stagneerde de
huizenbouw en veroorzaakte woning
tekort. Toen dat tekort nog nauwe
lijks was ingehaald, werd de wereld
gedompeld in de economische crisis
van 1928 en de Nederlandse regerin
gen der dertiger jaren die het
Plan van de Arbeid naast zich neer
legden waren bepaald geen rege
ringen, die oog hadden voor de so
ciale nood der krotbevolking.
Na de aanpassingpolitiek der derti
ger jaren kwam Wereldoorlog II,
Daarna de bevrijding: 80.000 huizen
verwoest: 440.000 beschadigd. De krot
ten bleven bewoond. De krotten
moesten bewoond blijven, want de
enige andere keus was... de blote
hemeL
Sindsdien werden, voornamelijk
onder het bewind van de socialisti
sche minister van Wederopbouw In
't Veld. ruim 320.000 nieuwe wonin
gen gebouwd.
Het einde van de woningnood komt
in zicht.
NEDERLAND MOET ZICH GAAN
BEZIGHOUDEN MET HET KROT!
Nonnenstraat 86. wonen mensen in
een krot. waar geen gas is en geen
electra. Waar geen waterleiding is en
waar een oude emmer in de kamer
als WC gebruikt wordt,. Waar zelfs
overdag de ratten niet te weren zijn
en waar 's nachts bij het bed van
de kinderen een olielamp moet bran
den om die ratten op een afstand te
houden.
Er is een gemeente in Friesland, die
't Bildt heet. Van de 1733 wonin
gen in deze gemeente zijn niet, min
der dan 525 één-kamerwoningen. In
82 van die één-kamerwoningen hui
zen vier mensen: 55 worden bewoond
door vijf mensen; 36 door zes men
sen
In de plaats Oude-Pekela worden
216 één-kamevkrotten tot de woning
voorraad gerekend. In 116 van deze
„woningen" wordt de kamer bevolkt
door meer dan drie personen. (Vier
van zeven, drie van negen, twee van
tien.)
In Oude-Pekela slaapt dan ook
bijvoorbeeld een echtpaar in één
ruimte met drie dochters van twintig
vijftien en twaalf jaar. Daar slaapt
een jongetje tussen zijn vader en
moeder, en een baby van één jaar in
bed bij zijn grootouders.
"Jl/Tisschien zegt u: „Alles goed en
wel, maar overbevolking heeft, in
wezen niets te maken met krotwo
ning." Toch wel.
Sinds kort namelijk is men tot de
overtuiging gekomen, dat de bevol
kingsdichtheid van krotten groter is
dan die van goede huizen! Dat krot
en gezinsgrootte van de krotbewoners
met elkaar verband houden! Een lu
guber verschijnsel.
kunnen doorgaan.
Op de Limietweg 88 in Emmen
bijvoorbeeld staat een hut boven een
hol, dat, geen gas, geen electra en
geen water heeft en waarvan de be
woners hun dorst nog lessen met
veen water, dat met een schuimspaan
wordt ontdaan van torren, spinnen
en ander ongedierte.
In de Vinkenstraat in Amsterdam
huist op no. 184 een kolensjouwer
met zijn vrouw en zeven kinderen in
een ruimte, die vrijwel dag en nacht
openstaat voor regen, wind en on
gedierte, doordat de ramen niet
meer sluiten en de ruiten het niet
meer houden in de scheefgetrokken
kozijnen.
/^enoeg, voor vandaag althans.
De komende weken hopen wij u
nader te laten kennismaken met
bovengenoemde en tientallen andere
krotbewoners. Met hun leven, hun
problemen, hun soms .wanhopige
strijd voor een 'oef,er bestaan.
We zullen proberen u een beeld te
schilderen van wat zeer binnenkort
zal zijn Nationaal Probleem Nummer
Een: HET KROT.
U heeft ermee te maken,
ook wanneer u zo gelukkig
bent te wonen in een goed
huis. In het kielzog van het
krottenvraagstuk worden pro
blemen meegesleept, die ons
leven van alledag beïnvloe
den: werkgelegenheid; huren
en lonen; lichamelijke gezond- krotten door zekere huizen
heid en bovenal geestelijke ge
zondheid; wijksanering, stads
sanering en het lot van kleine
bedrijfjes, gevestigd in krot
achtige ruimten; speculatie in
bezitters; het lot der krotten-
kinderen.
Krotbewoning en KROT
OPRUIMING.
Er worden slopers gevraagd!
Een huis aan de Limietweg
in Emmen. Een huis? Nee,
eigenlijk een bouwval. Dit huis
is eigendom van de bewoners.
Die nog steeds rente en aflos
sing betalen op... een hypo
theek.
Immers, er is weinig fantasie voor
nodig om te kunnen beseffen, hoe ge
woond wordt in bouwvallen, die voor
een goed deel al dertig tot veertig
jaar geleden rijp waren voor de slo
pershamer.
In Nijmegen bijvoorbeeld in de
RADIO-WEGWIJZER
VOOR DE KERST
(Van onze radioredacteur)
T angzaam zijn in deze donkere
■*-' dagen de klanken in onze radio's
stemmig geworden. Het werd Kerst
mis. Vanavond zullen de klokken van
de grootste kathedralen beieren door
de aether, de Kerstnacht in. Twee
dagen zullen de meeste programma's
der Westeuropese omroepen verbon
den zijn met het grote feest der
christelijke volken Wij geven hier
onder uit die programma's de hoog
tepunten.
Kerstnacht
Er is in onze Nederlandse omroep
noch een gebrek aan Kerstliederen,
noch een gebrek aan Kerst-kerk
diensten. D; fijnproevers moeten
hedenavond luisteren naar de Avro
om 22.35. Het omroepkamerkoor on
der leiding van Fred Boshart speelt
dan enkele fraaie, oud-Franse Kerst
liederen. Meer liederen volgen om
23.15, uitgevoerd door Herman Hüls-
mann, de bekende bariton, Jan Bleu-
mers, de violist, en een gemengd koor
onder leiding van Bep Ogterop.
Op de andere zender, Hilversum I
dus, 402 meter, geven om 22.15 Akke
de Vries, alt, Joop Benaarts, hobo, en
Piet Halsema, orgel, hun krachten
aan de uitvoering van Kerstliederen.
Onder de hoede van de NCRV
gaat om 23.00 uur een Kerstnacht
dienst de lucht in uit de Nederlands
hervormde kerk te Ginneken. Ge
volgd om 24 00 uur door... een Neder
lands hervormde dienst uit de Wes-
terkerk te Amsterdam onder auspi
ciën van het IKOR, hetgeen na
tuurlijk wel wat al te veel is van
het goede, en duidt op een gebrek
aan coördinatie, Doordat het IKOR
op Hilversum I doorgaat, moet de
KRO voor de plechtige nachtmis
verhuizen naar Hilversum II, dat
is dus de zender, die normaal
dit kwartaal niet door de KRO ge
bruikt wordt. Die nachtmis uit de
kapei van het Moederhuis der fra
ters in Tilburg wordt uitgezonden in
samenwerking met de Wereldomroep.
Luisteraars die de Kerstnacht willen
beleven in de Engelse sfeer, moeten
afstemmen op de prima te ontvan
gen 1500 meter-golf, het Lichte Pro
gramma van de BBC. De Vlaamse
Kerstmis zal komen van 23.30 af uit
de Kerk van Onze Lieve Vrouwe van
de Zavel in BrusseL
Eerste Kerstdag
Het grootste deel van de zendtijd
op Hilversum II is vandaag in han
den van de Vara, uie tussen de pro
gramma's door telkens klokken zal
laten horen van beroemde Europese
kathedralen, zoals St. Paul's in Lon
den en de kathedraal van Straats
burg. Voor het overige draagt het
programma van de socialistische om
roep deze dag een stemmig karakter.
Het begint om 8.20 uur met een con
cert door het Omroep-Dubbelkwartet
onder leiding van Antoon Krelage.
Albert de Klerk begeleidt het koor
en hij doet dat oo het prachtige
Sweelinck-orgel, dat onlangs de
NCRV-studio is komen verrijken. „I
Musici", het Italiaanse ensemble,
speelt van 9.05 uur af zeer stemmige
liederen.
Om 10 uur komt de VPRO met o.a.
„Kersttriptiek". Het is een radio-
weergave van het Oude Evangelie
door Pim van Maanen, een program
ma dat al vorig jaar bij de Wereld
omroep een succes was en thans door
de VPRO geheel opnieuw wordt uit
gevoerd. De regie heeft Jack Dixon,
de jongeman die de VPRO kortge
leden engageerde voor het verzorgen
van televisieprogramma's. Dixon
heeft zich in afwachting van de
televisie voorlopig geworpen op
het regisseren van VPRO-klankbeel-
den en hoorspelen.
Om 12 uur stapt de Avro het pro
gramma binnen en wel met carillon
klanken van de kathedrale basiliek
van St. Jan in Den Bosch. Kerst
groeten van Nederlanders in den
vreemde en van Nederlanders naar
den vreemde staan op het program
ma van alle binnenlandse omroep
verenigingen (VPRO uitgezonderd)
én van de Wereldomroep. Men heeft
aan alle kanten zeer veel moeite ge
daan (en geen kosten gespaard) om
van deze eentonige, maar zeer gelief
de programma's iets te maken. De
Avro begint deze Eerste Kerstdag
om 12.15 uur.
Omlijst met muziek is de Kerst
boodschap van koningin Juliana;
deze boodschap gaat om 13 uur als
Nationaal Programma de lucht in.
Het Avro-progvamma daarna, tot
16 uur, is aan de lichte kant ge
houden. Van kwart voor twee tot
kwart over twee komen de buiten
landse correspondenten aan de lijn
(voor een goed deel direct) óm
een reportage te geven van Kerst
stemmingen in Zuid-Europa, in
Scandinavië, in Berlijn, in Engeland,
enz. Een programma dat met een
beetje geluk aardig kén worden.
Na de Kerstklokken van 16 uur
gaan bij de Vara de kinderen met
Joop Söhne en Jan Moraal onder de
Kerstboom zitten. K. Voskuil komt
op de voor hem ongebruikelijke tijd
van 17,15 uur voor de microfoon met
een toespraak onder de titel „Kerst
maal". Daarna, om 17.30 uur de wel
haast klassiek geworden samenzang
tussen patiënten van het Nederlands
sanatorium m Da vos en hun familie
leden in Hilversum. Henk de Heus
van de Vara is voor dit gewilde pro
gramma naar Zwitserland getrokken.
Twee programmapunten beheersen
op Hilversum I de avond van Eerste
Kerstdag. Een klankbeeld om 20.15
uur, getiteld „Kerstmis 1943—1953",
waarin o.a. de minister van Sociale
Zaken, J. G. Suurhoff, het woord
voert. Dit klankbeeld is een mon
tagereportage van Kerstvieringen
in de afgelopen 10 jaar. En dan, om
21.02 uur, wederom na het beieren
van Kerstklokken „Noche Buena",
een Kerstspel van Jo v. d. Walle. Jo
v. d. Walle, een medewerker van de
Wereldomroep, doet de laatste tijd
veel van zich horen. Hij heeft reeds
een respectabel aantal goede klank
beelden en hoorspelen op zijn naam
staan.
Eerste Kerstdag
op Hilversum I
Katholieke radioluisteraars zullen
allicht, willen horen naar de Pontifi
cale Hoogmis, die in de kathedrale
kerk van St. Catherina - te Utrecht om
10.30 uur wordt opgedragen door mgr.
j A'fri11^ O"1 14 uur geeft
de NCRV dan het woord aan „Be
kende stemmen uit onbekende lan
den' Nederlanders uit Australië,
Canada, Nieuw-Zeeland, Zuid-Afrika
en Zuid-Amerika wisselen daarin
groeten met familie, en vertellen over
hun leven. Sommige van deze emi
granten hebben honderden kilome
ters gereisd om bij een radiostudio
te komen. Hoogtepunt van de avond:
het Kerstconcert uit de Grote Kerk
in Den Haag om 20.20 uur.
Het buitenland:
Eerste Kerstdag in de buitenlandse
radio is in het algemeen veel lichter
van aard, dan in onze omroep. Hoog
tepunt voor Engeland is ongetwijfeld
de toespraak van koningin Elizabeth
om 16 uur, zowel in de Home Service
als in het Lichte Programma. Voor
die toespraak wordt een-verbinding
tot stand gebracht, die de halve
aardbol omspant. Geen nood wan
neer er iets tussen komt. De toe
spraak van de Koningin ligt ook nog
op de plaat vast.
Tweede Kerstdag
Ook bij ons een lichtgekleurde
dag, waarin overigens de kerkdien
sten niet ontbreken: een remon
strantse dienst om 10.30 uur over
Hilversum II, geleid door prof. dr.
W. Banning. Een dienst uit de Beth-
lehemkerk in Den Haag (Nederlands
hervormd), waarin ds. A. K. Straats-
ma voorgaat. (10 uur.)
's Middags is bij de Vara ander
half uur uitgetrokken voor „Het
witte schaap van de familie", een
spel van L. du Garde Peach en Ian
Hay, dat lang een der successen was
van Cor Ruys. Een half uur „Wim
Kan en Corne Vonk" volgt om 15.45
uur. En altijd aardig is het Kerst-
uitwisselingsprogramma, dit keer tus
sen Stockholm en Hilversum (18.20
uur). Een Zweeds meisjeskoor zingt
na en mét het Vara-kinderkoor,
onder leiding van Leida Hulscher.
Hilversum II op
Tweede Kerstdag
is bijna geheel van de KRO. Er
prijken in het programma drie
hoofdschotels. Voor de liefhebbers is
er om 15.15 uur een volledige uit
voering van Baclis beroemde Hohe
Messe, om 20.15 uur een klankbeeld
dat werd samengesteld door Ben
Brans. De titel: „Verjaagde Chris
tenheid". Ben Brans, een der jonge
reporters van de KRO, bezocht vluch
telingen uit landen waar het chris
tendom vervolgd wordt. Kenners die
het klankbeeld reeds hoorden, verze
kerden ons, dat het een aangrijpende
reportage is geworden over de noden
en vreugden van uit hun land ver
dreven mensen, die thans in Neder
land wonen
Derde hoofdschotel is het hoorspel
„Van een Os en een Ezeltje", ge
schreven door Toon Rammelt, de
programmaleider van de KRO. Het
vertelt hoe Hugo van der Goes, de
oude Vlaamse schilder, zijn modellen
zocht, het is gebaseerd op een koste
lijk en speels gegeven.
Zondag, derde
Kerstdag
Een bijna weer normaal program
ma over beide zenders, af en toe
nog in de Kerstsfeer. Hoogtepunt:
Bachs Weihnachtsoratorium, dat om
13.10 uur wordt uitgezonden via Hil
versum I. Het Radio Philhaxmonisch
Orkest voert het uit.
