0P\ Tussen waanzin
en genie
v 3
De echte moord in
de detective
eenzame
Een
A
bij
Utrilïo's
zeventigste
verjaardag
in de „broeikas55 Bonn
JS
HET PAROOL PS
ZATERDAG 19 DECEMBER 1953
PAG. 3
UIT de „grote"
talloze
v
ZEVENTIG jaar wordt de Fran
se scolder Maurice Utrillo
op de 26e December a.s.
en zijn lange leven zou stof ge
noeg opleveren voor een tiental
romans en films. Van hem èn
van zijn moeder, de schilderes
Maria Clémentine (Suzanne) Va-
ladon, die in 1938 overleden is.
Suzanna Valadon, die op het
Franse platteland geboren werd
en heel jong reeds in Parijs
terecht kwam, waar zij in Mont-
martre het leven van een ker-
mis-acrobate leerde kennen. Zij
heeft nooit enige les gehad, doch
tekende met groot talent van haar
kinderjaren af. Zo raakt deze te
kenende acrobate in schilderskrin
gen verzeild, waar zij o.a. model
staat voor Renoir en De Toulou
se Lautrec. In 1883 wordt zij
moeder van een kind, dat Mau
rice wordt gedooot. De vader
moet een zekere Boissy geweest
zijn, een verlopen en drankzuch
tig schilder. Van beide ouders
houdt Maurice wat over: van de
vader alle slechte eigenschappen
en van de moeder het talent.
Het had ook nog erger gekund.
Lautrec, om even op Suzanne
Valadon terug te komen, ontdekt
haar talent en verzekert haar de
steun van o.a. een Degas. Ze
huwt achtereenvolgens nog Paul
Moussis en in 1909 de schilder
André Utter, die haar introdu
ceert in een kring van avaht-
garde kunstenaars als Apollinai-
re, André Salmon. Max Jacob,
Carco, Picasso, Braque. Dat
heeft op haar kunst de grootste
invloed. Zij begint te schilderen
(voordien tekende en graveerde
zij alleen maar) en ontwikkelt
zich tot de kunstenares van be
tekenis. die Suzanne Valadon is
geweest.
OVER Maurice zgn de meest
wilde verhalen in omloop.
Men weet niet precies, wat
er van waar is. Heel kort gele
den heeft nog Vlaminck, de Pa-
rgse expressionist, in een boek
geprotesteerd tegen de vergaan
de ui.tbuiterij van Utrillo door
mensen, die hem na staan (in
..Paysages et Personnages"). Er
gaan verhalen, dat Maurice, vol
komen drankzuchtig, min of meer
gedwongen werd te schilderen on
der bedreiging van onthouding
van drank. Periodes van godsdien
stigheid en misschien godsdienst
waanzin wisselen hiermee af.
Vast staat, dat Maurice reeds
op 10-jarige leeftijd drankzuchtig
was. Hij droeg toen al de naam
Maurice Utrillo: een Spaans lite
rator, Miguel Utrillo, had om Su
zanne Valadon te helpen, hem
Parijse ogen om
te zien
(Vervolg van pagina S
van Katholiek Frankrijk, na de
dood van André Gide het volgende
telegram heeft ontvangen..De hel
bestaat niet stop geniet dus van
het leven ston waarschuw Claudel
stop André Gide."
Al schrijvende is Georges Ravon
langzamerhand een bekend jour
nalist geworden. Hij trekt er min
der op uit en citeert een collega,
die beweert: „Een journalist heeft
nas werkelijk iets bereikt wanneer
lij zelf geen regel meer schrijft".
Dat is natuurlijk slechts een slim
me paradox, maar Ravon vindt
wel dat een moderne redacteur
veel van een ambtenaar heeft ge
kregen, een ambtenaar die op on-
regelde tijden eet. Hij zelf splitst
zijn dagen in twee delen: de uren
die hij slecht gehumeurd en ze
nuwachtig naar het onderwerp
voor zijn cursiefjes zoekt, en de
gelukkige tijd daarna.
Of zijn „En courant", zoals zijn
spiegelende stukjes heten, ook al
tijd even grappig of amusant of
treffend zijn is een heel andere
vraag. Ik kan er niet altijd erg
enthousiast over worden. Carmig-
gelts Kronkels waardeer ik veel
meer. Maar dat neemt niet weg,
dat Des yeux pour voir een boei
end beeld geeft van een Parijs'
journal istenbesl aan
JAN BRUSSE
literatuur zijn een boek, dat men aan liefhebbers
voorbeelden bekend van originele ontspanningslectuur
van schrijvers, die in ware niet warm genoeg kan aanbevelen,
misdaden of andere gebeurtenis-
sen stof vonden voor hun werk. j\UDERE lezers zullen zich uit
Poe's „Mystery of Marie Roget" A/ de twintiger jaren wellicht
en Stendhal's „Le Rouge et Le n°g het geruchtmakende
Noir", om slechts twee voorbeel- proces wegens moord tegen Edith
den te noemen, werden geïnspt- Thompson en Frederick Bywaters
reerd door waar-gebeurde mis- herinneren, dat eindigde met een
daden, die indruk op deze schrij- dubbele executie. Edith Thompson
vers hadden gemaakt. Ook de werd gehangen, omdat zij In haar
schrijvers van detective-romans minnebrieven Bywaters, die jonger
en thrillers vertrouwen niet altijd was dan zij, aangespoord zou heb-
uitsluitend op hun fantasie en dit hen haar man te doden. De ver
artikeltje wil de aandacht vestigen dediging. voerde tevergeefs, aan,
op een paar goedkoop herdrukte hit niet het geval was en
detective-romans die hun oor- tegenwoordig wordt in Engeland
sprong in Engelse rechtszalen vrijwel algemeen aangenomen,
vonden. dat Edith Thompson inderdaad on-
Iedere kenner van de 18e-eeuw- schuldig was, al is het wel waar-
se Engelse literatuur heeft wel scnijnlijk, dat Bywaters haar niet
eens gehoord van het mysterie van als zodanig bedoelde brieven op-
in 1891 als zoon erkend en hem Utrillo regelt. Hoe Utrillo een het Londense dienstmeisje Eliza- vatte als aansporingen tot moord,
zijn naam geschonken. In 1899 kapel ingericht heeft, waar een beth Canning, dat in Januari 1753 Mrs- F- Tennyson Jesse, sohrgf-
vindt zijn nieuwe vader, Paul marmeren Jeanne d'Arc staat te- enige weken lang spoorloos ver- r' rechtsgeleerde en redactrice
Moussis, een plaats voor Mauri- midden van de meest afschuwelij- dween en dat na haar terugkeer van dit proces in de beroemde
ce op een bank. maar zijn bru- ke goedkope gipsen beeldjes en twee vrouwen beschuldigde"haar serie British Trials, heeft met ver-
taliteiten maken hem er onmoge- briefkaarten, en hoe hij „elke dag, beroofd en gevangen gehouden te anderde namen de hele zaak en de
lijk. Achttien is hij, als men hem verscheidene keren al die Jeanne hebben. Dit was een enorm schan- fi§"uur van Mrs. Thompson gere-
voor het eerst naar een kliniek d'Arcs kust", daal, dat in haar eigen tijd en construeerd in ,,A Pin to See the
brengt om er een behandeling te Utrillo schildert dan niet meer zelfs nu no" vele beroemde pennen Peepshow" (Penguin). Zij ziet
ondergaan en daar is het, dat naar prentbriefkaarten. „Zijn" in bewe»in°- bracht Ik noem haar Julia Almond als een Engal-
dr Ettlinger de familie aanraadt kunsthandelaar (we moeten ons slechts haar tijd°-enóten Henry se Madam^ Bovary, een romanti-
Maurice te laten schilderen bij Utrillo dan voorstellen als gezeten Fielding en Samue? Johnson en in sche dag"droomster, wier nood'.ot-
wijze van arbeidstherapie. burger met een eigen villa) haalt onze el<*en tijd Li'Han de la Torre t'°e brieven niet ingegeven wer-
hem men een auto af en «amen -. den door moordplannen, maar
door een onbedwingbare behoefte
om zichzelf te dramatiseren. Heel
het leven van deze vrouw was een
toneelspel, een liefdesroman in de
- - - - - ci£cii n u i_*i11 -i n u
Men zegt „at hg begon met hem men een auto af en samen en Johif Dlcltson Carr
laar nt'pnihripfkaarron fn «nnil. P'a.a.n r.n nan naai- hnitnn nraav
naar prentbriefkaarten te schil
deren en dat hij dit ook later ge-
daan heeft. Er zijn uit zijn latere natuur tekent, 's Avonds
tijd ook andere getuigenissen. Hoe dan (onder geleide natuurlijk, zo- - ---- coneeispei, een ueraesroman in ae
het zij: pleiten tegen Utrillo doet als geheel dit leven van Utrillo Jolden h«r Miiwfdir oiSiiriü stiï1 van Robert Hichens (Bella
het niet. Men weet. dat o.a. ook onder controle staat: van Lucie, f,® bijzondei onginele £,onna_ £>e Tuin van Allah etc
Breitner naar prentbriefkaarten van zijn biechtvader, van zijn mo- aan roman te schrgven, over en dafc' allemaal goed,'tot ze
gaan ze dan naar buiten, waai- T
Utrillo van uit het voertuig naar de f Wglen Josephine Tey (als
:tuur tekent, 's Avonds is er toneelschrijfster bekend onder
haar andere pseudoniem Gordon
als haar tegenspeler een groene,
en foto's werlctê; niemand ziet derator, van zijn kunsthandelaar) J^t er zou gebeuren, als er in het
op Breitner neer. Het komt er een kalm bezoek aan een café. Engeland-van-Nu een tweede EH- maar hartstochtelijke ionen
alleen op aan. wat men er van Utrillo wil er pianospelen, want zabeth Canning zou opstaan en bij hp,
maakt en hoe sterk de persoon- hij verbeeldt zich een groot musi- de politie met een soortgelijk ver- minimise werkelhkheid maakte
lijke herinneringen en belevenis- cus te zijn evenals een groot haal zou komen aandragen. Het |V fc beetle lantaarn
sen door dergelijke prentbrief- dichter, en het gehele gezelschap re^ltaat was de voortreffelijke mlsscMen de karakter- en milieu-
kaarten opgewekt worden. speelt comedie om hem -in die roman „The Franchise Affair -f.hildeninè' ziin uiterst minutieus
Utrillo nu, heeft in zijn schil- waan te latendie zowel door de Pocket als de maa?hefg wil d^n Sok m^rzhA
dergen een Parijs doen herleven Een tragisch, een benauwend, Penguin reeiks herdrukt werd. Er luclitie- amusement Deze
(buitenwijken en kerken veelal) een bedroevend leven, waarin komt niet één moord in voor, maar rorna,_ is efn overtuigend «tuk
op een wijze, die hem tot een vol- Utrillo „op het scherp van het de roman ls spannender dan het rr;minolo°ïe en als zo-
komen eigen talent, tot een groot zwaard" balanceert tussen waan- gemiddelde Amerikaanse Mickey tïoo^t- interessant
HE
schilder stempelen. Er moet aan
worden toegevoegd: niet steeds.
Want Utrilïo's werk kan sterk wis
selen in kwaliteit. Er zijn perio
des geweest sommigen zeggen:
als hij terwille van de drank
schilderde die heel zwak zijn.
Maar in zijn beste werk is Utril
lo ongetwijfeld de grote schilder
van de troosteloze en bizarre Pa
rijse voorstad, van het oude en
haast landelijke Montmartre, van
verweerde kathedralen, van het
Franse landschap.
ET leven van Utrillo is een
aaneenschakeling geweest
van een „vie de Bohème",
van schilderen en nog eens schil
deren, van drankzucht en gods
dienstigheid, van interneringen in
klinieken. Omstreeks 1935 huwde
hij een schrijfster, Lucie Pauwels,
die hem onder haar hoede nam.
We hebben over deze laatste
jaren een getuigenis van de criti
cus Michel Georges-Michel die
hem in 1939 een bezoek bracht,
nog geheel verbaasd door het
feit. dat Utrillo zo'n geregeld le
ven leidt en zo juist zelfs de
„Prix Carnegie" behaald heeft.
„Wat zrjn we ver verwijderd van
de Utrillo van vroeger, van de
razende, die lelijke gezichten trok
tegen de mensen op straat en
vloekte: „Nee, ik ben niet gek,
alleen maar alcoholisch!„Hij
verviel in razernij", zei toen zijn
stiefvader, de schilder André Ut
ter, „wanneer hij mensen op de
terrassen zag zitten en wij hem
meesleepten naar de andere zij
de van de boulevard hij was
alleen maar jaloers op hen
Het verhaal van dit bezoek gaat
verder met een beschrijving, hoe
Utrilïo's vrouw Lucie volkomen
d'e teugels (en de koorden van
de beurs) in handen heeft en het
leven en de werkzaamheden van
HET OUDE PARIJSE MONT
MARTRE met zijn dorpse karak
ter heeft Utrillo in zijn wisselende
gestalte vele keren, onbevangen
en haast kinderlijk, op het doek
gebracht
genie.
Spillane-bloedbad. Stijl en karak-
J. M. PRANGE lertekening zrjn subliem, kortom.
hoogst interessant.
J. J. STRATENG.
IS „Das Treibhaus" van Wolf
gang Koeppen verschenen
bij Verlag Scherz und Go-
verts te Stuttgart) een sleutel
roman? Dat dit boek in Bonn
speelt en dat met „broeikas"
Bonn wordt bedoeld, ontdekt u
al na de eerste bladzijden. Dat
„Knurrewahn" niemand anders
is dan Schuhmacher, zal voor
u ook geen geheim blijven.
Maar een sleutelroman? Door
de auteur worden geen sensa
tionele onthullingen gedaan
onthuld wordt alleen een sys
teem, een spookachtig, onwer
kelijk opgeblazen „Betrieb",
waarin politieke zaken worden
verhandeld. Deze onnatuurlijk
gegroeide residentie temidden
van muf kleinburgerlijke stad
jes lijkt buiten de wereld te
liggen. „Selbst das Gewitter
schien künstlich zu sein."
„Restauratie!", is de grote
leuze. De moed tot echte ver
nieuwing ontbreekt: de paar
afgevaardigden en ambtenaren
die aan het verzet hebben deel
genomen, verzwijgen hun mis
daad: studenten zitten in hun
kroegen in Kneipjacken en met
Corpsbander. Stamtafels waar
heen men kijkt, en mannen die
„sich in der Politik herumtrei-
ben".
BEHOORT tot hen niet ook
een man als Keetenheuve, de
merkwaardige „held" van
Koeppens boek? Voor '33 is hij
redacteur aan een sociaal-de
mocratisch dagblad geweest.
Hij is geëmigreerd. Hij is te-
ruggekomen. Hij wil niet ter-
zgde staan, wanneer het nieu
we Duitsland wordt opgebouwd.
Hij is lid van de Bondsdag
geworden. En hij verafschuwt
de restauratie en de „politiek
van het kleinere kwaad", het
beginsel van een steriele „prin
cipiële oppositie", de unifor
men en het uniforme. U ziet
dus, hij is een dwaas, een ro
manticus zonder werkelijk
heidsbesef, een dilettant. Hg,
politicus, werkend in de bedrij
vige residentie, staat er buiten.
Van een toekomst droomt hg;
en hij moet erkennen, dat hij,
de ,,ex"-emigrant, die een va
cuum wilde vullen, grond onder
de voeten wilde voelen, dat hij
die zich in de politiek heeft
gestort, een eenzame blijft in
een vreemd land. Hij is niet
meer in staat te geloven of de
fanaticus of welke rol dan
ook te snelen. Zijn tegenzin
tegen partijen, instanties en
instituties neemt toe. Niemand,
hemzelf niet, kan het verwon
deren, dat ook zijn eigen partij
hem wantrouwt.
Altijd heeft hij weer opnieuw
angst „naar huis" te gaan.
Naar huis...? Zijn jonge vrouw
is gestorven. Hg kon haar niet
houden; hij moest aan politiek
doen en brieven schrijven en
vergaderingen leiden. En wan
neer hij inziet, dat een mens
voldoende is om het leven be
tekenis te geven, is het te laat
en is hij teruggeworpen in een
vereenzaming, waaruit hij al
leen op één wijze meent te
kunnen vluchten.
Hij kan en wil geen woorden
meer produceren, niet meer
beminnen, hij wil niet voor de
deur blijven staan... hij geeft
het op, het redevoeringen hou
den en het onder pressie wor
den gezet, het tegen dit en
voor dat moeten vechten en
de loodzware vermoeidheid:
het beklemmende gevoel, dat
ook hij de restauratie was
gaan dienen, kon hij niet lan
ger dragen.
„Er war sich selbst eine Last
und ein Sprung von der Brüclce
machte ihn frei."
DIT onderwerp de mens
zonder contacten, die nieu
we binding zoekt komen
wij in enkele der meest ge
slaagde boeken van na-oorlog-
se Duitse schrijvers tegen.
„Das Treibhaus" is door de
schildering van Bonn met zijn
valse glans en dank zij het
feit, dat de sfeer goed is ge
troffen, een bijzonder boek ge
worden. De door Koeppens ge
bruikte taal met de, cursief
gedrukte, gedachten-associaties
van de hoofdfiguur is func
tioneel en roept beelden op.
Onwerkelijke realiteit en grijp
bare droomwereld, feitelijkhe
den en visioenen vloeien ineen.
Soms heeft de auteur te veel
woorden nodig om een bepaal
de situatie te verduidelijken;
dan slaat het éne woord het
andere dood en ontkomt hij
niet aan rhetoriek.
HET is al weer meer dan zes
jaar geleden, dat hoorspel en
toneelstuk„Draussen vorder
Tür" van de intussen overleden
Wolfgang Borchert opzien heb
ben gebaard. Ook de centrale
figuur in Heinrich Bölls „Und
sagte kein einziges Wort" (een
van de meest belangrijke Duit
se prozawerken der laatste ja
ren) staat buiten voor de poort,
en eveneens de man in „Das
Treibhaus".
,,-Vor der Tür" blijven ook
veel jonge schrijvers in dit
Duitsland. Na 1918 vonden
Duitse kunstenaars een thuis
en een geloof: geloof in een
eeuwige vrede en in de over
winning van het socialisme.
Men omhelsde de mensheid in
die prae-histdrische jaren en
men zong „Der Mensch ist
gut". Böll, Koppen. Luïse Rin
ser (in haar voortreffelijke no
velle „Jan Lobel aus War
schau") echter zoeken de
gewone enkeling op, die
goed wil zijn voor een één
mens en die ook hierin
faalt, ook dilettant is in de
liefde.
Men zou tegen „Das Treib
haus" kunnen inbrengen, dat
het juist in dit na-oorlogse
Duitsland gevaarlijk 1S^ een
dergelijk boek „tegen het par
lementarisme" te doen ver
schijnen. Zou het resultaat er
van niet kunnen zijn, dat som
migen of velen tot'de conclusie
komen: „Geef ons maar weer
een Führer, die de Bundestag,
deze „Quasselbude", radicaal
opruimt"?
Doch herhaaldelijk blijkt uit
deze roman, dat hij niet tegen
„het parlementarisme" is ge
richt. maar juist terwille van
een goed. in dienst van de
mensen, functionnerend, demo
cratisch parlementarisme, is
geschreven, en dat hij onder
meer een waarschuwing wil
zijn.
H. WIELEK
