Het water verslagen
Waf er allemaal nodig
was om zover te komen
RADIO BRACHT SPANNING IN
DE HUISKAMERS
Een strijd, een nederlaag en een overwinning Plant een hoom
De dijken zijn weer diclit
Moei zaam werd de zee haar prooi
ontnomen
„In de worsteling om een snel herstel van de geteisterde
waterkeringen en een spoedige drooglegging van de over
stroomde gronden te verwezenlijken zijn de beste tradities
van ons volk gehandhaafd. Met dankbaarheid kunnen wij
constateren, dat thans de dijken op één uitzondering na ge
dicht zijn. Er bestaat goede hoop, dat voor de najaarsstor
men de sluiting zal zijn voltooid". Deze woorden sprak H.M.
Koningin Juliana in de Troonrede op 15 September 1953.
Toen, zeven en een halve maand na de ramp, kon zij met
trots en voldoening gewagen van het herstel dat reeds was
voltooid en de gerechtvaardigde verwachting uitspreken,
dat het niet lang meer zou duren, of alle doorbroken dijken
zouden weer zover zijn hersteld, dat men zonder angst het
winterseizoen tegemoet zou kunnen zien.
Die verwachting is in vervuiling gegaan, dank zij het onver
moeid zwoegen van het dijkleger, de kundigheid der Neder
landse ingenieurs en de grimmige vastberadenheid van al
die mensen, om zich door geen enkele tegenslag van het uit
eindelijke doel af te laten brengen: alles wat de zee had ver
overd terug te winnen.
In de couranten heeft u kunnen lezen hoe telkens en telkens
weer een overwinning op de zee werd behaald, maar ook
hoe soms plotseling de golven weer onverwacht een tegen
offensief inzetten en moeizaam werk van dagen en weken
meedogenloos weer afbraken. Vaak moesten dan de plannen
weer op korte termijn worden gewijzigd, moest men een an
dere strategie gaan voeren.
Maar nooit heeft de zucht van
de mannen, die i« enkele ogen
blikken zagen verwoesten, wat
met veel moeite was opgebouwd,
langer geduurd dan enkele se
conden. fyan klemden zij de tan
den weer op elkaar, kromden
hun ruggen weer over schoppen
en spaden, werkten koortsachtig
met tekeningen, getijtafels en
tabellen of klemden hun handen
resoluut om de bedieningshand
les der machinerieën. Het was
zoals de minister van Verkeer en
Waterstaat, mr J. Algera, het in
zijn korte toespraak voor de ra
dio, kort na het sluiten van het
gat bij Ouwerkerk zo kernachtig
uitdrukte: ,J£en strijd, een ne
derlaag en een overwinning".
Een overwinning, die het uiter
ste gevergd heeft van al die
mannen, die haar hebben be
vochten, die onversaagd hebben
gezwoegd in regen, kou en hitte,
die nachten en Zondagen door
werkten met slechts die overwin
ning als doel voor ogen. Een ere
saluut voor al die „kerels" van
hoog tot laag, voor de dijkwer
kers, de chauffeurs, de schip
pers, de sleepbootbemanningen,
de ingenieurs en allen, die ook
maar op enigerlei wijze bij dit
gigantische werk waren betrok
ken, is hier dan ook zeker op
haar plaats. En van ganser har
te kunnen wij met de woorden
van H.M. instemmen: ..Hierin
werden de beste tradities van
ons volk gehandhaafd
De ramp was nauwelijks enkele
uren oud toen de strijd begon.
Maandagmorgen, 2 Februari,
kwamen de Amerikaanse, Britse,
Franse en Belgische troepen in ons
land aan. Opnieuw bond een ge
allieerd leger de strijd legen een
vijand van Nederland aan.
SchouwenDuiveland was het
zwaarst getroffen eiland Niet min
der dan 67 grote en kleine gaten
waren hier in de zeeweringen ge
slagen. Het eerste grote stroomgat
dat werd gedicht was dat bij Brou
wershaven in de Oosthavendijk.
Een tiental dagen na de rampnacht
slaagden Engelse en Nederlandse
militairen er in dit gat dicht te krij
gen.
Op 17 Februari was men zover,
dat het basisplan voor het herstel
van de zeeweringen en polder
dijken op Schouwen-Duiveland ge
reed was. Toen werd de verwach
ting uitgesproken, dat mogelijk
dWt. Hebt u wel eens een Oudejaarsavond meegemaakt te
Rotterdam? Traag kruipt de klok voort naar het uur van
twaalven. Dan enkele minuten er voor beginnen de schepen in
de havens te fluiten, sirenes loeien, men hoort stemgeluiden, het
lopen door de gangboorden, het tjoeken van motoren. Daar
doorheen het gebeier der kerklokken.
Zulk een Oudejaarsavond maakten wij gisteravond, gezeten
voor onze radio in de huiskamer, weer mede. De Oudejaarsavond
van het dykgat bij Ouwerkerk!
De radioreporters waren druk in de weer. Wij hoorden be
velen, motorboten puffen, sissen, kreten, geroep en daarbij de
stemmen van de reporters, de rustige, monotone stem van Jan
de Troye, de geestdriftige stem van Guus Weitzel. De burge
meester van Ouwerkerk, de heer Romijn. kon nog een grapje
maken op de naïeve vraag hoe hij straks naar huis zou
gaan: Het was optimistisch: op de fiets! Het was zo iets als
wat vraag je me nou. Er is nog zoveel te doen in Ouwerkerk.
Prof. Thijsse, die geïnteresseerd toeschouwer was en niet als uit
voerder van het grote werk, kon antwoorden op de vraag: „Hoe
laat gaan de afsluiters dicht", „Daar weet ik niets van, dat is
niet mijn zaak". Zijn zaak was de studies van het object in het
Waterloopkundig laboratorium in Delft.
Half twaalf werd er gevraagd: Zitten w'y' al op de zinkstuk-
ken en het antwoord luidde: Op geen stukken na.
Negen krachtige sleepboten duwden de Phoenix-eaïsson in het
sluitgat. Met kabels en kettingen was een grendelconstructie
gemaakt, die scharnieren vormden. De caisson werkte als een
enorme deur, die werd dichtgeklapt.
„De Kinderdijk" naar de andere kant", „Halve kracht". Het
waren zo enkele commando's, die bij ons binnendrongen. De
klok wijst 11.55. De kentering is voorby, „maar hij piept nog",
horen wij.
Dan 11.57Daar begint een fluitconcert, een fluitconcert,
dat wy nooit zullen vergeten. Alle schepen, groot en klein uiten
hun vreugdekreten. De caisson zit vast. De dijk is dicht. Het
water is verslagen. Klokken laat de kerk in Ouwerkerk beieren,
tussen het doordringende gegil van de sleepboten. De werkers
juichen, juichen. Dan klinkt, het is wel enigszins blikkerig, maar
diep ontroerend „Het Wilhelmus" van de Zierikzeese Harmonie,
die op een bootje by de sluiting aanwezig is. Het Wilhelmus
waait over het water aan beide zyden van de dijk. Straks gaan
de pompen werken en zal er nog maar aan één kant water zyn.
Dan zal de overwinning compleet zjjn.
Ik wens het Nederlandse volk van harte geluk met dit grote
moment, zeide de Koningin, kort na de sluiting. Zij was 'daar
met haar medeleven voor ons. voor het hele Nederlandse volk.
Inderdaad. Niet alleen Ouwerkerk. niet alleen Zeeland, doch ge
heel Nederland kon worden gelukgewenst met deze overwin
ning. De overwinning van hoofd en hand en van het hart op
het water.
Zo ziet Ouwerkerk er nu nog
uit: omringd door het water.
Maar het zal niet so heel
lang meer duren, of het land
zal weer droog zijn, na moei
zame arbeid heroverd op de
Prof. Halbertsma
ontwierp (Ie
„kunstmanen
Aan boord van de „Regen.
tesseplaat", die vele perso
nen, die op de een of andere
wijze met het dijkherstel te
maken hadden gehad, her
bergde. maakten wij een
praatje met prof. dr ir N. A.
Halbertsma. die op zijn ter
rein wel een zeer speciaal
aandeel aan het welslagen
van het werk bij Ouwerkerk
heeft geleverd. Want prof.
Halbertsma, wiens naam bij
velen wellicht (terecht) nog
steeds associaties met het be
grip televisie opwekt, is de
ontwerper van de ..kunstma
nen", de 3 lichtmasten, die
het mogelijk hebben ge
maakt. dat ook na het inval
len van de duisternis nog ge
werkt kon worden. Toen de
hooggeleerde Waterstaats-
adviseur voor het probleem
werd gesteld een watervlak
te van 300350 meter te ver
lichten, trok hij een parallel
met een verlicht voetbalter
rein, zij het dan ook 'n veld
aan de grote kant. Zo ont
wierp hij een schema van 3
masten van 30 meter (die in
8 dagen werden gebouwd),
die boven op een 5 meter
hoge dijk elk uit 21 breed-
stralende natrium-reflectoren
het licht van 80 a 90 000
kaarsen op het watervlak
wierpen. Zodat ook gebruik
gemaakt kon worden van de
nachtelijke kenteringen.
Toen de lampen die ove
rigens met elkaar niet veel
stroom verbruiken, nl.
slechts 20 kilo Watt voor
de eerste maal waren aange
flitst, bleken er nog verschei
dene meevallers te zijn:
le het water was troebeler
en daardoor lichter van kleur
dan men dacht, hetgeen
voordeliger voor de versprei
ding van het licht bleek:
2e. het licht van de ..kunst
manen" verblindde niet;
3e. de overgang van licht
naar donker, waarvoor spe
ciaal de schippers e.d. bang
waren, bleek zo geleidelijk
te zijn. dat er „geen vuiltje
aan het licht was". Hoe licht
het dan wel was? Op het
gunstigste punt wierpen dc
natriumlampen 7 keer het
licht van een volle maan op
het water!
De laatste strijd voor het
dichtmaken van het overgeble
ven stroomgat bij Ouwerkerk is
gestreden.
Maar thans komt men, na
droogmaking, voor andere pro
blemen te staan. Verbindingen,
her verka veling, wederopbouw,
enz. Deze problemen zijn groot.
Ook de herbeplanting van het
eiland. Immers, de totale bomen-
en plantengroei is geheel ver
nield. Hiervoor is hulp nodig en
zeer veel hulp.
Op Walcheren, in 191/1/ door het
zeewater vernield, hebben vele
Nederlanders voor de herbeplan
ting gezorgd. Ook Schouwen en
Duiveland moet herbeplant wor
den en dit kan. wanneer het ge
hele Nederlandse volk hieraan
medewerkt. Wij doen gaarne en
met klem een beroep op het Ne
derlandse volk om een „boom"
op Schouiven en Duiveland te
planten, hetgeen mogelijk is
door een bijdrage van 2.50 voor
elke boomwelke men wenst te
doen planten, te storten op giro
rekening van de „Stichting
Nieuw SchouwenDuiveland"
nr. 11/83 of over te schrijven bij
de plaatselijke banken te Zierik-
zee of Boerenleenbanken op het
eiland.
Hoewel het in dit stadium nog zeer moeilijk is,
reeds concrete cijfers te geven ten aanzien van ge
bruikte materialen etc. voor het dijkherstel, kunnen
deskundigen natuurlijk toch reeds in grote trekken
deze cijfers benaderen. Zonder de pretentie te
hebben, dat er aan deze cijfers niets meer kan ver
anderen, noemen wij ze hierbij toch, met dien ver
stande. dat Noord-Brabant buiten beschouwing is
gelaten en de cijfers dus alleen betrekking hebben
op Zuid-Holland, Zeeland en afzonderlijk op
Schouwen-Duiveland
In totaal waren er
67 stroomgaten en enige
honderden bressen in de
dijken geslagen. Het to
taal overstroomde ge
bied was 145.000 ha.
Er zijn ca. 17 000.000
zandzakken gebruikt.
Hiervan heeft Zeeland er
7.400.000 voor haar rekening genomen, en Schouwen-
Duiveland 3.000.000.
Op Schouwen-Duiveland is 7.000.000 m3 zand
verwerkt, in Zuid-Holland 5.000.000 m' en in Zee
land 5.370.000 m3. Tevens is in Zuid-Holland en
Zeeland resp. 300.000 m» en 900.000 m3 klei ver
werkt.
Een belangrijk hulpmiddel bij de dijkbouw zijn
de zinkstukken. Op Schouwen-Duiveland is een
totale hoeveelheid van 450.000 m2, in Zeeland
33.500 m2 en in Zuid-Holland 20.000 m2 gezonken,
voor de vervaardiging hiervan zijn op Schouwen-
Duiveland 3 millioen bossen rijshout gebruikt.
Zinkstukken moeten verzwaard worden met stort-
steen. Hiervoor was op Schouwen-Duiveland 700.000
ton, in Zeeland 169 400 ton en in Zuid-Holland
j 50.000 ton nodig. Tevens is in Zuid-Holland nog
40.000 ton zetsteen gebruikt.
Van de totale dijklengte van 1080 km in Zuid
westelijk Nederland werden rond 480 km beschadigd
Omdat op Goeree-Ovcrflakkee niet voldoende klei
aanwezig was voor bekleding van de dijksbelopen,
werd hier asfalt gebruik. Hiervoor was nodig:
170.000 ton zandasfalt, 100000 ton asfaltbeton en
30.000 ton gietasfalt.
Op Schouwen-Duiveland werden nog 500.000 bos
sen riet verwerkt.
Een dankbaar gebruik is gemaakt van de zo
genaamde blokkendoos-caissons. Hiervan zijn er
493 vervaardigd van 11 m
lengte, 7.5 m en 3.75 m
breedte en 2 tot 6 m
hoogte. Het aantal in
Nederland vervaardigde
manchetten (caissons zon
der bodem) bedraagt
203 stuks. Er is uiteraard
ook zeer veel materieel
ingezet. Resp. voor Schouwen-Duiveland, Zeeland en
Zuid-Holland waren dat onder meer: zand- en pers
zuigers; 33. 21 en 25; overslagkranen: 29 (tevens nog
17 drijvende kranen). 7 en 3; draglines: 105, 120
en 120; bulldozers: 9. 10 en 40. Op Schouwen-Duive
land werden verder 126 sleepboten en 3000 bokken
gebruikt: voor de rest van Zeeland waren die
cijfers resp. 50 en 122.
Op Schouwen-Duiveland werken aan het dijk
herstel 5000 arbeiders, in Zeeland 2815 en in Zuid-
Holland 3500.
Hier volgen nog enkele cijfers betreffende het te
sluiten gat bij Ouwerkerk. Te werk gestelde arbei
ders: 2500 man; de zinkstukken hebben een totale
oppervlakte van 80.000 m2; per m2 moest 700 ton
steen worden gestort; in totaal is bij Ouwerkerk
150.000 ton stortsteen gebruikt.
legen de herfst alle gaten gedicht
zouden kunnen zijn, hoewel men
zich niet ontveinsde, dat dit een
geweldig karwei zou zijn, waarbij
zich tal van onbekende en onver
wachte moeilijkheden zouden kun
nen voordoen. Eerst, kwamen drie
gaten in de zuidelijke zeedijk van
Schouwen, bij Burghsluis aan de
beurt. Op 13 en 27 Maart respec
tievelijk werden deze gaten zoda
nig hersteld, dat met het droog-
malen van de polders kon worden
begonnen. Een maand later werd
een tweede belangrijke zege op
1 het eiland bevochten, doordat het
grote stroomgat in de zuidelijke
dijk bij Oosterland kon worden ge
sloten
Bij Zierikzee een bekisting rond
de stad te maken. Deze dam moest
ongeveer 21!- km lang worden. Op
1 Juni was men daarmee zover
gereed, dat des 's avonds de laat
ste twee pontons, bestaande
respectievelijk uit 3 en 4 caissons,
konden worden ingevaren, waar
mee de definitieve afsluiting van
het stroomgat werd bereikt.
De twee grote stroomgaten bij
I Sirjansland kwamen <op 23 Mei
I dicht. Op 28 Juli loeiden de stoom
fluiten hun vreugde uit over de
sluiting van het stroomgat by Ste-
vensluis, waarmede de Noordzijde
I van Schouwen weer geheel van
het water was afgesloten. Nu res.
ten nog twee grote stroomgaten
nl. by Schelphoek en bij Ouwer
kerk.
Op 27 Aug. werd hier het laatste
gat in de Oosterinlaagdyk geslo
ten. waarmede het water voor wat
Schouwen betreft aan banden werd
gelegd. De sluiting van dit gat
werd aanvankelijk als de grootste
stunt van de waterbouwkundigen
beschouwd. Maar later bleek dat
dit. slechts een lief karweitje was
vergeleken by de gaten die de
stormvloed in de dijk bij Ouwer
kerk sloegen en die tegen de ver
wachtingen koppig weerstand bo-
den tegen alles wat onze dykbou-
wers aanwendden om de dijk weer
dicht te maken. Vooral het Ooste-
lijk gat, dat nu gisteravond is ge
sloten, veroorzaakte moeilijkheden.
De eerste grote poging tot sluiting
ervan mislukte. Het water ver
zwolg gulzig het landhoofd van
caissons.
Het westelijke stroomgat kon op
26 Augustus, onder ongunstige om
standigheden en bij sterke westen
wind met betonnen caissons wor
den geblokkeerd. Het was een dub
beltje op zijn kant. want de cais
sons verzakten, maar in arren
moede stapelde men er meer van
deze betonnen gevaarten op en het
gat kwam dicht. Van de andere
grote stroomgaten op de eilanden
in het, rampgebied kwam het gat
by Kruiningen-West op 9 Mei en
dat bij Kruiningen-Oost op 13 Juni
dicht.. Op 21 April werd by Rilland
Bath de overwinning op het water
behaald. Op Tholen waren op 10
Maart de dyken hersteld en 2 da
gen later die op St. Philipsland. Bij
Nieuw Vossemeer was het op 2
April zover. Op Goeree-Overflak-
kee waren op 11 April alle gaten
gedicht, terwijl Voorne Putten
reeds op 28 Februari zover was. Op
de Hoeksche Waard kon men op 4
Februari reeds met de bemaling
beginnen.
j Interkerkelijke dankdienst j
Hedenavond te 8 uur zal in de J
Grote Kerk te Zierikzee een inter- j
kerkelijke dankdienst worden ge- j
houden.
I Onder het motto van Ps. 103: j
i „Looft den Heere, mijn ziel en
I vergeet niet een van zijn welda-
den" zullen voorgangers, resp. van
j de Ned. Herv., Geref. en Chr. Ge-
I ref. kerk en van het Leger des
Heils een kort woord spreken.
De N.C.R.V. zal van deze dank
dienst opnamen maken, die Zon
dagmorgen van pl.m. 11.3012.15
zullen worden uitgezonden.
Een prachtig overzicht van
de werkzaamheden te Ouwer
kerk, toen men op het punt
stond te beginnen met het
invaren van de derde caisson.
(Luchtfoto K.L.M.).
Het 544 brt. metende Nederlandse
kustvaartuig „Strijpe" van P. A. van
Es Co N.V. te Rotterdam en onder
weg van Rouaan naar Marokko heeft
machineschade opgelopen. Het schip
i zette koers naar Lissabon alwaar, vol-
gens dc reders, het heden zou arri-
I veren. Vermoed wordt dat men met
I eigen middelen de schade kan ver
helpen.
(Van onze verslaggever bij de radio)
Onmiddellijk nadat de vierde
caisson was geplaatst gingen
arbeiders aan boord van het
gevaarte om het werk te
voltooien.
Wat goede samen
werking vermag, heb
ben de radio-omroep
verenigingen tijdens
de laatste fase van
de dichting van het
stroomgat bij Ouwer
kerk bewezen. Drie
reporters, t.w. Guus
Weitzel, Jan de Troye
en Tom Nieuwenhuy-
zen hebben op onna
volgbare wijze, de
luisteraars van mi
nuut tot minuut van
het gigantische ge
beuren op de hoogte
gebracht. Door hun
onopgesmukte ver
slagen wisten zij te
bewerkstelligen, dat
dezelfde spanning,
welke er ter plaatse,
bij de dichtingswerk-
zaamheden. heerste
ook haar weg vond
naar de huiskamers.
Jan de Troye had een
post betrokken op de
caisson Phoenix IV",
terwijl Guus Weitzel
op een vlot ronddob
berde en Tom Nieu-
wenhuysen vertelde
van hetgeen zich, na
de sluiting afspeelde
op de „Breezand".
Het drietal radio
verslaggevers heeft
het gelukkig niet ge
zocht in opwindende
verhalen. Ieder had
zich „gewapend" met
een draagbaar zen
dertje en ontvanger,
waarmede het contact
werd onderhouden
met een vaste post
bij Ouwerkerk. die
voor draadloz.e door
zending naar Goes
zorg droeg. Vandaar
ging het over de lijn
naar Hilversum, van
waaruit het gespro
kene werd verder ge-
expedieerd naar de
zenders. Een tech
nisch knap stuk werk
dat ieder, die iets
meer afweet van ra
dio-reportage zal dit
beamen heel wat
zweetdruppels der
Lof voor prachtig
team-work
technici zal hebben
gekost.
De grote kracht lag
in het voortreffelijke
team-work tussen ver
slaggevers en techni
ci. Bewondering
moest men hebben
voor de drie reporters
die 5 kwartier heb
ben moeten „volpra-
ten" en de spanning
erin wisten te hou
den door hun leven
dige betoogtrant. Me
nig toeschouwer zal
het verloop der werk
zaamheden, niet zo
goed hebben kunnen
volgen, als het niet
te schatten aantal
luisteraars bij de ra
dio.
Zonder tekort te wil
len doen aan de pres
taties van de Troye
en Nieuwenhuysen.
mag toch wel gezegd
worden, dat Guus
Weitzel, de man met
de „gouden stem", als
verslaggever ons het
meest heeft geboeid.
Het geloei der stoom
fluiten van de sleep
boten, toen het cais
son op zijn plaats was
gebracht, heeft als
een ontroerende
vreugdekreet door de
Nederlandse huiska
mers geklonken. Hoe
prachtig sloot daarbij
aan 't klokgelui van
Ouwerkerks bedehuis.
Het wekte herinne
ring op aan de ramp
nacht, toen ook de
klokken, over het be
dreigde land beierden.
Alleen had nu deze
metalen stem, een
vreugdevoller onder
toon
Vele luisteraars zal
het warm om het
hart zijn geworden,
toen de stem van
onze Landsvrouwe
door de aether klonk.
In dat middernachte
lijk uur sprak de
Vorstin woorden van
gelukwens en dank
tot allen, die dit grote
moment hebben mo-
geliik gemaakt.
En ook het korte,
maar kernachtige
woord vart de minis
ter van Verkeer en
Waterstaat, dat even
eens gewaagde van
de vreugde over het
bereikte resultaat,
maakte een diepe in
druk.
Onbewust zyn deze
reportages voor de
dichting van het laat
ste stroomgat in het
rampgebied, tot hoog
tepunten geworden in
de geschiedenis van
de Nederlandse radio-
omroep!
HAAGSCHE COURANT ZaterJag 7 NovemEer 1933
.'t op Schouwen-
Duiveland
Het werh in cijfers
