m
m m
m
m.
mm
m
m
m
m m
i
TEGENSPELSPROOKJE
Herman Boerhaave
WOU
ïNOÜO
THEE - VROEGER!
m
11
i
Ulê
i
in
S
1ATËRDA
VODR 30MG
doctor in de geneeskunde
HET GRABBELTONNETJE
DE HEILIGE VAN DE WEEK
Vierkants-
puzzle
DE MAASBODE
ZATERDAG 18 ]ULI 1953
PAGINA 6
(Van onze filmredacteur.
MET opzet hebben we enkele weken
lang de voortdurend in kracht en
omvang toenemende stroom van
woorden, die ons uit Hollywood over de
driedimensionale film en de panorama
film bereikte, langs ons heen laten gaan.
De wens immers, aldus leert een oud
en wijs spreekwoord, is vaak de vader
van de gedachte en daarom was er alle
reden om aan te nemen, dat de Holly-
woodse filmproducenten, in een hoek ge
dreven door de steeds meer veld winnen
de televisie, alle heil verwachtten van
deze „nieuwigheden", zonder dat z'ü daar
toe gegronde redenen hadden.
Nog slechts enkele maanden geleden
waren er, zoals we toen reeds hebben op
gemerkt, ongeveer 22 verschillende
„bruikbare" systemen. Na zorgvuldige
selectie zijn er thans nog vier overgeble
ven. Drie daarvan zijn zogenaamde wpa-
norama-svstemen, die nog niet in Neder
land zijn toegepast, omdat de volgens
deze methode gemaakte films op een zeer
groot, gebogen doek moeten worden ge
projecteerd, hetgeen een uiterst kostbare
verbouwing van de bioscoop meebrengt.
Het vierde is de intussen al traditioneel
geworden dieptefilm, of driedimensionale
film, die men door speciale brillen moet
zien.
MOMENTEEL is de toestand zo. dat
men Zonder nu bepaald over pro
fetische gaven te beschikken kan
voorspellen, dat-binnen een half jaar het
witte doek, zoals wij dit kennen, in vele
Amerikaanse bioscopen zal zijn verdwe
nen. In plaats daarvan zal een scherm
komen met een breedte van twintig me
ter en meer. terwijl de hoogte daaraan
evenredig zal zijn. Het geluid zal niet
meer komen uit een op een vast punt op
gestelde luidspreker, maar het zal zich
mèt de handeling over het doek bewegen
en zich langs de wanden van de bioscoop
voortplanten.
Jack Warner van Warner Bros, de
eerste, die zijn films van geluid voorzag,
is de man, uit wiens woorden men het zo
«ven door ons geschilderde toekomst
beeld kan afleiden. Hij had er alles op
ge2"et om ook de eerste te zijn met de
driedimensionale film. Met zijn „House of
Wax" (De Man met de Wassen Beelden),
die hier te lande reeds in Amsterdam en
Den Haag heeft gedraaid, was hij daarin
bijna geslaagd. Slechts een overjarige
Metroscopix-film en „Bwana Devil", bei
de van inferieure kwaliteit, zijn hem
vóór geweest.
In Hollywood acht men het kenmer
kend voor de stoutmoedige Mr Warner,
dat hij zijn eerste driedimensionale film
heeft laten regisseren door Andre de
Toth, die slechts één bruikbaar oog heeft,
zodat hij het driedimensionale effect niet
kan waarnemen.
Op de vraag, hoe hij het aandurfde om
iets te regisseren, wat hijzelf niet kon
zien, antwoordde Mr de Toth opgewekt:
..Beethoven kon toch ook geen muziek
horen, wel?"
Hoe dit ook moge zijn, Jack Warner
heeft aangekondigd, dat zijn maatschap
pij van plan is in de naaste toekomst 22
driedimensionale films te vervaardigen.
Deze producties zullen een combinatie
zijn van 3-D met Warner Color en Warner
Phonic. Bovendien zal daarin ook het
Warner Scopic-grootbeeld-procedé wor
den gebruikt, al naar het bij de betreffen
de producten past.
DORE SCHARY. het hoofd van Metro-
Goldwyn-Mayer. heeft op zijn beurt
verklaard: „De ruggegraat van al
onze toekomstige films zal het stereosco
pische geluid zijn. Sommige films zullen
drie dimensies hebben en andere zullen
bestemd zijn voor grootbeeld-projectie,
maar ze zullen allemaal worden voorzien
van geluid, dat beweegt"
Darryl Zanuck. de baas van 20th Cen
tury Fox. heeft tenslotte verklaard: „Al
mijn toekomstige films zullen berekend
zijn op een scherm van 65 bij 25 voet.
Daar kan geen enkel televisiescherm te
genop."
EERLIJKE MENSEN in Hollywood
zullen toegeven, dat al die nieuwe
systemen eigenlijk niet zo érg nieuw
zijn. Projectie op 'n groot doek werd 20
jaar geleden al toegepast. De driedimen
sionale film is bijna even oud. Met het
stereoscopische geluid werden door Walt
Disney in zijn film „Fantasia" reeds proe
ven genomen. Maar aan al die nieuwig
heden werd verder niets gedaan, omdat
de filmbonzen er geen nut in zagen geld
uit te geven aan experimenten, toen de
zaken nog goed gingen.
Nu echter de televisie als kaper op de
kust van de klandizie is gekomen, koes
teren ze de kinderlijke hoop. dat een ver
haal er beter zal uitzien naarmate het op
een groter scherm wordt geprojecteerd.
Maar diep in hun hart koesteren ze de
vrees, dat de een of andere goochemerd
op een kwade dag zal vragen: „Maar als
je nou met alle geweld een groot doek
wil £icn. waarom ga je dan niet in een
doodgewone bioscoop op de eerste rij
zitten?"
FILMSTER Zijn in Engeland was ver
leden week helemaal geen prettig
baantje. In de vijftien voornaamste
studio's waren de „extra's" in staking ge-
óók lid van de Film Artists Association,
de vakvereniging van de extra's. En deze
vakvereniging, die een salarisverhoging
eiste van 21 shillings per dag voor de on
geveer 200 extra's, die meewerken aan de
film „Rnights of the Round Table", had
bevel tot de staking gegeven.
In de Metro-Goldwyn-Maver-studio's in
Elstree. waar de moeilijkheden begonnen,
waren drie films „op de vloer" en Lana
Turner in Flame and the Flesh", haar
eerste film in een Britse studio, leerde er
al gauw. wat het zeggen wil om een film
ster te zijn en tegelijk je eigen „stand-in".
Ze moest al 's morgens om 7 uur de deur
van haar flat in Parklane uit om zich drie
kwartier later aan de studio te vervoegen
voor haar opmaak. Om 9 uur ging ze met
Boner Colleano aan de slag. Een half uur
lang werden ze heen en weer gezet, tot ze
naar de zin van de regisseur stonden op
gesteld. Daarna volgden enkele minuten
pauze, waarop met de opname werd be
gonnen.
„Ik zou graag eens willen zien. hoeveel
ik hierdoor ben afgevallen", verklaarde
de meestal blonde Miss Turner, die in
deze film een brunette is. „maar daarvoor
zal wel geen tijd overschieten".
intussen hebben de ridders van de Ron
de Tafel hun zwaarden en lansen, die ze
bij het begin het dispuut hadden neerge
legd, weer ter hand genomen en hebben
hun zware malienkolders de voor
naamste reden, waarom er salarisverho
ging werd geëist weer aangetrokken,
nadat besprekingen me het Britse minis
terie van arbeid tot een vergelijk hadden
geleid.
Gregory Peck (links), Ava Gardner
en Robert Taylor, die wegens de
staking van de „extra's" in de Britse
Studio's zelf als „stands.in" hebben
moeten fungeren.
gaan. Dies moesten Gregory Peck. Ava
Gardner, Robert Taylor en Britse sterren
als Charles Laughton, John Mills en Nor
man Wisdom voor de camera's gaan staan,
terwijl deze werden ingesteld en hun po
sities werden genoteerd. Normaal is dat
het werk van de „stand-ins", maar die zijn
No. 831. 18 Juli 1953.
Redactie: G. J. A. VAN DAM,
Vossiusstraat 18 b, Amsterdam-Z.
Alle correspondentie aan dit adres.
Bij vragen om inlichtingen s, V. p. post
zegel bijvoegen.
HET EINDSPEL IN DE PRACTIJK
Enige jaren geleden kwam in een partij,
gespeeld door de bekende eindspel
componist L. Schut, te Enschede, met de
heer S. Elfering (met zwart) een afspel
voor, dat zoals intertijd „Damwereld"
schreef bewijst, hoe vele partij-eind
spelen vaak al te achteloos behandeld
worden, waardoor veel schoons verloren
gaat.
Het betreffende eindspel had de stand
van No. 2663, terwijl de daarop geconstru
eerde eindspelstudie in stand No. 2664 is
weergegeven.
No. 2663.
No. 2664.
??n ÖV
c
- °-o
Stand:
Zwart: 1, 13, 29.
Wit: 14, 26, 42.
Stand:
Zwart: 3, 14, 15,
21, 23.
Wit: 19, 30, 33,
43, 49.
In No. 2663 speelde zwart: 23—29! wit
19X10 A, 15X4; 32X34, 21—27; 43—38;
27—31; 38—32, 31—36; 32—28, 3—8?. B.;
28—22, 36—41; 22—17, 41—46; 17—11, 46X23;
24—19, 23X14; 11—6 met remise!
Variant B. Met 3—8 liet zwart een
kostbaar tempo verloren gaan. Hier had
hij als volgt moeten spélen: 3641!; 2822,
4146; 49—44 (de beste zet, tevens als
voorbereiding voor 2217, want op 2218
zou volgen 49 enz. met winst), 38!
22—18 gedw., 4—9!!; 44—39, 46—(Direct
8—13 was niet speelbaar wegens het
onverwachte remisezetje met 24—19 enz.)
Nu dreigt echter 813, zodat 1813 gedw.
is, 9X18 en thans heeft zwart een bekende
winstpositie bereikt, n.l. de „lange-lijn-
vangstand". Het kan nu verder gaan als
volgt: 24—20, 8—13; 30—24, 18—22; 20—15,
22—18!; 39—34, 28—32; 24—19, 5X40!!,
15—20, 4044!! en wint.
Een zeer fraaie winstgang in de partij.
Jammer, dat de zwart-speler deze overzag.
Als we nu teruggaan naar de diagram-
stand en we bezien de A-variant dan
blijkt deze een andere, niet minder mooie
winst te bevatten door: 23—29; 33 X 24,
14X23; 43—38, 21—27; 30—25, 27—31; 25—20,
23—29, de beste want 3—9 geeft vrij zeker
remise door 38—32 enz.; 24X33, 15 X24;
38—32, de beste, 31—36; 32—27, 36—41;
27—21, 41-47!; 33—28, 47—29 21—16, 29—1;
16—11, 3-8!; 11—6 (op 28—32 wint 8—12
enz.), 8—12; 49—43, 12—18 43—38, 24—301;
38—32, 30—34; 32—27, 34—40; 28—22, 18—23;
22—17, 40-45; 17—21, 1X31!, 6—1, 31-48 en
48—34 wint op de tric-trac-lijnen.
Bij het analyseren van deze A-variant
vond de heer Schut nog een andere, veel
fraaiere winst voor zwart en daarop is de
compositie No. 2664 gebaseerd. Hier zijn
de kleuren echter gedraaid, zodat het nu
wit is die wint, zoals dit in vraagstukken
gebruikelijk is.
Wit forceert hier op de volgende leer
zame en interessante wijze de winst:
1. 14—10, 29—34 de beste; 2. 10—4, 13—19;
3. 410! Schijnbaar niet sterk en tempo-
verliezend, direct 422 scheen kansrijker.
Maar schijn bedriegt, want als wit dit
zou spelen maakt zwart remise, zoals
direct uit de hoofdvariant zal blijken.
Zwart nu 19—24. 4. 10—28!, 34—40. Weer
de beste, op bijvoorbeeld 17 speelt wit
2844, terwijl op 30—35 hetzelfde spel
als in de hoofdvariant kan volgen. Na
3440 volgt nu weer een nauwkeurig
berekende zet en wel 5. 262111 Het doel
hiervan is het beletten van veld 12 door
zwart, waarmede deze namelijk dan weer
remise zou behalen. Men spele bijvoor
beeld, in plaats van 26—21, eens 28—50?
dan zw. 1—71! en 7—12 is niet meer te
verhinderen. Daarom speelt wit dus
5. 26—21 om nu op 1—7 met 6. 21—17 te
kunnen antwoorden. De verdere volg
orde der zetten hangt nu af van de speel
wijze van zwart. Bij het sterkste spel
komen deze echter toch op hetzelfde neer,
namelijk: 40—45. 7. 28—50, 24—29; 8. 42—38!!
En hier blijkt de kracht van wit's derde
zet 4—10. Indien wit dit niet had ge
speeld, maar direct 4. 22—50 dan had
zwart nu rustig 19—23 enz. met remise
kunnen spelen. De zwarte schijf staat
thans één veld verder, waardoor wit het
offeren kan beletten en dit blijkt juist
genoeg om te winnen. Zwart dus 29—34,
waarna wit hem weer dwarsboomt met
9. 38—33! 34—40. 10. 33—28, 40—44; 11.
50X33. Nu ziet zwart dat ook schijf 7
moet worden geofferd met 7—12 (de beste)
12. 17X8, 45—50. 13. 8—2!! Verrassend,
zw. 5045 gedw. 14. 3350!, 4529 of
15. 2711 Het bekende, maar steeds weer
onverwachte dameoffer. zw. 29X1 en wit
16. 50—45 en wint.
Iedere speler zal het er mee eens zijn,
dat in deze eenvoudige 3 om 3 schijven-
stand de subtiele schoonheid en de grote
moeilijkheid van het ragfijne tempospel,
dat in het eindspel mogelijk is, op
prachtige wijze wordt gedemonstreerd.
VOOR ONZE LADDERWEDSTRIJD.
„Waterval-constructies".
No. 2665.
(12de bew. 1944.)
No. 2666.
(13de bew. 1944.)
8 CS
a m s
3 m
Ce
r o
S3 mo
.;j a r
nam jam
ajjntzti
Stand:
Zw.: 7, 10, 28—30,
36, 39, D. 24.
Wit: 13, 17—19, 22,
27, 31, 33, 38, 40, 44,
50. (v. D.)
No. 2667.
(14de bew. 1944.)
Stand:
Zw.: 5, 6, 10, 17,
18, 28—30, 36, D. 24.
Wit: 11, 13, 19, 22,
26, 27, 31, 33, 35, 38,
39, 44, 50. (v. D.)
No. 2668.
(19de bew. 1947.)
I
q m
ijjc.ij
i B D AD, j
CQ_
s s arsrt
m a ei cf
,:oPr.;pV
.f o^cTam
o. i
g
Stand:
Zw.: 3. 10, 16, 29,
30, 40, 45, D. 24.
Wit: 13, 17, 19, 22,
27, 35, 37, 39, 43, 44,
50. (v. D.)
Stand:
Zw.: 4, 6, 7, 9. 10,
11, 18, 20. 22, 28, 30,
39, D. 24.
Wit: 13, 19, 21, 29,
33, 35, 38, 40, 44, 45,
50. (v. D.)
Voor deze vier vraagstukken geldt:
„Wit speelt en wint". De oplossingen
dienen uiterlijk Woensdag 29 Juli a.s. te
zijn ingezonden aan het boven deze
rubriek vermelde adres. Voor iedere
goede, winstgevende oplossing wordt een
punt toegekend.
(Zaterdag, 18 Juli.)
No. 7032.
R. DARVOS.
Prijs 3e Thema tournooi Feenschack '52.
groep II.
Stelling B: zwarte K. op dl.
No. 7033.
T. KARDOS.
Prijs 3e Thema tourooi Feenschack
groep III.
Helpmat in 5 zetten.
No. 7034.
T. KARDOS en I. SZTANKORSZKY.
Helpmat in vijf zetten.
Wit: Ke3, Ph4; b2. Zwart: Ka4; e2, h2
(Groep I.)
VERHUISD NAAR HET GEBIED
VAN HELPMATTEN.
Van dit genre brengt deze rubriek
enige bekroningen uit het tournooi Feen-
schach (3) April 1952. Deze wedstrijd was
gesplitst in drie afdelingen n.l.: minia
turen, Merediths en problemen, die meer
dan twaalf stukken tellen. In iedere af
deling was sleehls een prijs, die we
hebben opgenomen en verder twee onder
scheidingen van onze geachte medewerker,
de heer J. L., v. Grieken. Onder onze
landgenoten was hij de enige, die twee
van z'n inzendingen bekroond zag. Een
aardig succes, waarmede wij hem van
harte gelukwensen.
Men denke 'er $an, dat bij helpmatten
zwart steeds de' feerste zet doet en dat
beide partijen •samenwerken om zwart
mat te zetten.
Om iedereen gemakkelijk in de gelegen
heid te stellen deze composities door te
nemen geven we de oplossingen aan het
einde van deze rubriek.
No. 7035.
J. L. VAN GRIEKEN.
(Groep I.) 3e Eerv. verm.. Stelling A.
Helpmat in vier zetten.
Wit: Kd4, Rh6;. Zwart: Kh2, Pg6; b2. d5,
f2. In stelling B staat het 'P op c4.
No, 7036.
J. L. VAN GRIEKEN.
(Groep 2.) Bijz. verm. Helpmat in vier
zetten.
Wit: Khl, Tf2, Rh2;. Zwart: Kb3, Dh3.
Th4, Ra7; c2, e2, f3, g4, h5.
PROBLEEMOPLOSSINGEN.
No. 7026. G. H. Drese Opl. 1. c4 dreigt
2. Dd5tt.
No. 7027. F. W. Nanning. Opl. 1. Rd6
dreigt 2. Df4tt-
No. 7032. A. Opl. 1. dl (R) Re7: 2. Re2
Rb4t 3. Kdl e7 4. cl (R) Rb3tt- Stand B.
1. cl (R) Rh7 2. Rb2t Kg8 3. Kcl Re4: 4.
dl (R) Rh6tt.
No. 7033. 1. dl (T)t Pel 2. Td2 Pd3 3. bl
(T)t Pel 4. Tb4 Pb3 5. Td4 Pa5tt-
No. 7034. Opl. 1. el (R) Pf3 2. Ra5 Pgll
3. hgl: (R)f, Kd3 4. Rc5 Kc4 5. Ra3 b3tt-
No. 7035. Stand A. 1. bl (T) Ke3 2. Thl
Kf3 3. Kgl Kg3 4. fl (R) Re3tt. Stand B.
Opl. 1.' bl (T) Kd3 2. Thl Ke2 3. fl (R)t
Kf2. 4. Rh3 Rf4f.
No. 7036. 1. cl (P) Kgl 2. Kc2 Rf4 3. Kdl
Re3 4. el (P) Td2ff.
Beide problemen werden goed opgelost
door: dr mr R. Bromberg, Roermond; H.
Th. v. Goor, Voorburg; dr. R. J. F. Nivard,
Nijmegen; J. F. Pilgram, Rotterdam; Paul
Raschdorf, Hannover; J. G. M. Vos, Rijs
wijk; C. v. d. Weide, Rotterdam.
No. 7026 door: W. H. Haring, Schip
luiden.
BRIDGE-R UBRIEK
Stelt u zich eens voor lezers, dat u In
een zeker spel de volgende droevige ver
zameling kaarten ln handen krijgt:
*753 I? 9 7 5 2 <>98 *7652
zult dan niet vermoeden, dat dit spel
enige waarde zal blijken te hebben, in het
bijzonder niet, als de tegenpartij een con
tract van 2SA gaat spelen Dat u met dit
spel dan nog drie slagen gaat maken, zal
u helemaal onwaarschijnlijk voorkomen;
niettemin gebeurde dit op een jubileum-
wedstrijd van een Amsterdamse bridge
club. Het gehele spel zag er nl. als volgt
uit:
7 5 3
9 7 5 2
O 9 8
7 6 5 2
A B 10
C? A 6 4
O A V 10 5
A 8 4
Oost was de gever, N—Z waren kwets
baar. Oost, die ongetwijfeld een fraai spel
in handen had, opende met IC", Zuid dou
bleerde (informatie). West deed het on
vergeeflijk slechte bod van 20. Noord
paste, Oost 2 SA, Zuid doubleerde op
nieuw. waarop iedereen paste.
Oost moest dus 2 SA, gedoubleerd, spe
len; Zuid kwam uit met C?6. in West een
kleine C, Noord signaleerde met (?7,
Oost maakte ClO. Oost. die niet wist hoe
de O-kleur verdeeld zat. ging nu *heer
spelen, welke Zuid liet lopen; Noord speel
de *7 bij, om een vierkaart in die kleur
duidelijk te maken. Oost vervolgde met
«f»vrouw, Zuid «f»aas, waarop Zuid weer
naspeelde en Oost dus aan slag kwam.
Oost trok nu <?heer. Zuid Oaas en wéér
na („terug op de keeper', zoals dat in
bridge-tvaktermen genoemd wordt 1) Die
derde Ctrek werd in West met vrouw
genomen en de zaak wa9 dus zó, dat Noord
zowel een vrije als een vrije Q in han
den had. Hoe kon Noord nu echter aan
slag komen? Daarvoor zorgde de tegen
partij, want uit West werd O 3 gespeeld
en toen Noord de 08 bijspeelde. gooide
Oost een kleine, hopende dat Zuid Oh,
V, 10, 9 zou hebben en verplicht zou zijn
de slag over te nemen.
Deze hoop bleek ijdel, want Zuid kon de
<>5 bijspelen, waardoor Noord dus aan
slag bleef. Noord incasseerde nu de twee
vrije slagen, waarop Oost een en een
0 en Zuid twee O afgooide, Noord speel
de na, Oost heer. Zuid *aas en
weer na. Oost kon nu nog alleen de
vrouw maken en was slechts aan 5 sla
gen toegekomen. O—W waren dus liefst
3 down. 500 voor NZ.
Had Oost de <>8 niet aan Noord gelaten,
dan had hij er met twee down af kun
nen komen; Zuid zou dan hebben kunnen
maken 3 O-slagen, 2 *-slagen. <?aas en
*aas. Het verlies van 300 punten zou dan
ook echter een slechte score voor OW ge
weest zijn.
De Westspeler heeft zeker de meeste
schuld aan deze debacle; had hij eenvoudig
gepast op ÏO- dan zou Noord na Zuid's
double 1^? hebben moeten bieden. Mis
schien had Oost dan nog 1 SA gezegd (of
„doublé"), maar het is vrijwel zeker dat
de ongelukkige gang van zaken dan ach
terwege gebleven was.
Oost, die weliswaar 18 punten had, zou
misschien beter op 2<> hebben kunnen
passen, want met dit spel zónder azen en
zónder lange kleur, moet het nog nauwe
lijks mogelijk geacht worden een manche
bod te maken Op 20 zou Zuid zeker óók
gedoubleerd hebben, maar daar die double
dan nog meer het karakter van een infor-
matiedouble gehad zou hebben, zou Noord
er waarschijnlijk wel met 2p uitgelopen
ziin. Het is interessant om na te gaan, of
Noord 2<J> zou hebben kunnei maken, in
dien Oost met *heer zou zijn uitgekomen.
Bij goed tegenspel zouden OW hebben
kunnen maken 2* slagen. 2 troefslagen,
1 *slag en 1 <>slag. Hoe dat precies zou
moeten verlopen, laten wij verder gaarne
aan de lezers over, om dat eens uit te
zoeken. MIMIR.
15 JULI 1693:
De 16e Juli was het tweehonderd zestig jaar geleden, dat te Harderwijk
oor doctor in de medicijnen slaagde: He
van Europa'", „de nieuwe Hippocrates"!
Te Harderwijk? Inderdaad, ja. te Har
derwijk. Harderwijk op de Veluwe. aan
het IJsselmeer. „Was daar dan in d e
dagen een hogeschool?" Juist! En niet
alleen in die dagen, maar ook in latere
dagen. Die hogeschool heeft er tussen
1645 en 1811 bestaan. Zij was. stellig, niet
de vermaardsle onzer hogescholen. Maar
zeer vermaarde mannen werden daar
doctor: Boerhaave en Linnaeüs!
„En hoe zit dat met die meneer Hippo
crates?" De klemtoon valt op de „o"
hoor. niet op „era!" Wel, die meneer
Hippocrates, die ongeveer 400 v. Chr.
leefde, verwierf zich een monumentale
bijnaam: „Vader der geneeskunde". Hij
werd, in zijn tijd, bijna als een god ver
eerd. Vóór ons ligt een dik boek; daar
in lezen we: „Voortreffelijk behandelde
hij breuken en ontwrichtingen, het diëet
en de voorschriften der gezondheid. Zijn
werk draagt een wetenschappelijke,
practische en verheven geest". Daar kan
Hippocrates het best mee doen! En Her
man Boerhaave heet: „de nieuwe Hippo
crates". Ook lang niét mis
„Waarom werd Boerhaave geen doctor
aan de beroemde hogeschool van Lei
den?, horen wij iemand vragen.
Daar zit de volgende geschiedenis aan
vast: Onze geleerde werd (31 Dec. 1688)
in Voorhout geboren; daar wijst men u
zijn geboortehuis nog aan. Zijn vader.
Jacobus, stond er als predikant. En zijn
moederwa9 „een halve dokter"; die
wist overal wat op te vinden.
Herman kreeg van zijn vader les in
de bijbelse geschiedenis en in de schrij
vers uit de Oudheid, die Grieks 'en Latijn
schreven. De bedoeling was om hem
voor dominee te laten studeren en dat
gaat nu eenmaal niet zonder die oude
talen; tegenwoordig komt daar ook nog
Hebreeuws bij. de grondtaal van het
Oude Testament. Nu, te Leiden studeer
de Herman verder in de godgeleerdheid
en met veel succes. Hij kreeg zelfs een
studiebeurs.
Maar, onderwijl, liefhebberde de a.s.
predikant ook in plant- en scheikunde,
twee vakken, waarvan onze tegenwoor
dige doktoren eveneens veel moeten we
ten. Maar godgeleerdheid bleef toch het
hoofdvak. Om nu geen opschudding te
verwekken, deed Boerhaave zijn dokters
examen te Harderwijk, wat. voor een
dominee, alevel een beetje vreemd
aandoet, is dat waar of niet, zeker in die
dagen.
Nu zegt men: toen hij per trekschuit
naar Leiden terugkeerde, kreeg hij het
met iemand aan de stok over de wijs
geer Spinoza (klemtoon op de o) een
Portugese Jood uit Amsterdam. Wat
die Spinoza dan beweerde? Dat kunnen
wij op deze plaats niet weergeven. We
volstaan met dit: hij werd door zeer
velen voor een Godloochenaar uitge
maakt. De Protestantse kerk wilde, te
recht, volstrekt niets van zijn leer we
ten en liet zijn schrifturen verbranden
„als zeer schadelijke en goddeloze stel
lingen van onrechtzinnig karakter".
Boerhaave's medereiziger gaf op Spinoza
af. „Hebt u clan wel eens iets van hem
gelezen?", vroeg onze dokter. Dit was
voldoende, om hem in de reuk van ket
terij onder de Protestanten te brengen.
En dat kon natuurlijk niet voor een a.s.
predikant.
Van die reis aj moet Boerhaave. naar
men wel beweert, zich uitsluitend aan
de geneeskunde zijn gaan wijden. En wel:
te Leiden, waar immers rijn standbeeld
ook een plaats kreeg. Het „Academie-
straatje" te Harderwijk bezit een mo
nument voor Boerhaave (en Linnaeüs)
met het geschrift: .dankbaar her
denkend. dat die uitnemende man en
vorst der geneeskunde in deze stad de
hoogste onderscheiding in zijn faculteit
behaalde".
Aanvankelijk had de jonge geneesheer,
later: geneeskunstenaar, maar een klei
ne praktijk; het liep niet hard met de
patiënten. Schraalhans werd in huize
Boerhaave keukenmeester Die lege
wachtkamer had een groot voordeel: des
te meer tijd schoot er over voor de stu
die. Maar er was ook een nadeel: de
dokter deed slechts weinig ervaring op
en, volgens de latere professor, is erva
ring voor een dokter meer waard dan
studie.
Eerst in 1709 werd hij te Leiden pro
fessor, en dat ambt heeft hij pl.m. der
tig jaar bekleed. Maar ook plantkunde,
scheikunde, dierkunde boeiden zijn aan
dacht. Het duurde niet lang, of het we
melde te Leiden van vreemdelingen, die
zich bij Boerhaave wilden bekwamen.
Wie zijn lessen wilden volgen, mochten
wel een uur tevoren aan de deur staan,
anders konden zij de zaal met meer bin
nen. Boerhaave was een sterke persoon
lijkheid. een man van een edel karakter,
eenvoudig, plichtsgetrouw, helder van
oordeel, beschaafd, zodat hij een grote
invloed op zijn patiënten en zijn stu
denten had.
De gemeenschappelijke leermeester
van het geneeskundig Europa verdiende
geld als water. Koningen, prinsen, de
Tsaar, Paus Benedictus. wonnen zijn
raad in. Tijdens zijn spreekuur hoopten
zich de stapels ducaten rond hem op.
Er werd gefluisterd van: gierigheid, ten
onrechte, maar onze geleerde verkwistte
zijn inkomen stellig met. In 1723 werd er
door de bewoners der vermaarde sleu
telstad naar de sleutels in Leidens
wapen uitbundig gevlagd. Heer Boer
haave was van een pijnlijke ziekte her
steld (jicht). Heel Leiden vierde feest.
Het ligt niet in de Hollandse aard om
feest te vieren ter ere van vrekken en
gierigaards.
Een der vermaardste leerlingen, door
Boerhaave gevormd, was wel Gerard
van Swieten. Deze geleerde kon te Le.-
den geen professoraat bekomen: hij was
katholiek. De Oostenrijkse keizerin.
Maria Theresia, ontbood hem naar haar
Hof te Wenen waardoor de Donaustad
tot evenknie werd van Leiden en Parijs.
Te Wenen heeft Van Swieten zich grote
verdiensten verworven jegens de lijden
de mensheid: hij hervormde er de zie
kenhuizen. Hij geldt als grondlegger ook
der natuurkundige wetenschap in Oos
tenrijk. En werd in de adelstand ver
heven.
Niet minder beroemd is een andere
leerling van Boerhaave geworden, de
Zweed Carl Linnaeüs, die, wij zeiden het
reeds, te Harderwijk promoveerde in de
medicijnen (1735) en enkele jaren in ons
land gastvrijheid genoot. „Linne" schonk
dieren en planten 'n Latijnse geslachts-
en soortnaam.
Een ambtgenoot uit de XVIIe eeuw
was „de Engelse Boerhaave", Thomas
Sydenham, die zich grote vermaardheid
verwierf bij de bestrijding van besmet
telijke ziekten en pokken. Zo noemt men
welHippocrates-Sydenham-Boerhaa ve
in één adem als grote genees-kunstenaars
der mensheid.
Men zégt dat de Franse schrijver, Vol
taire, een geslagen vijand der H. Kerk,
op zijn doorreis naar Frankrijk, te Lei
den Boerhaave wilde raadplegen over
zijn gezondheid. De bediende kwam met
deze boodschap terug: „De professor
wenst niet op te staan voor iemand, die
niet voor God opstaat"! Misschien zijn
dit niet Boerhaave's woorden geweest;
zijn gedachte geven ze toch juist weer.
In 1738 is Herman Boerhaave gestor
ven. de 23e September. Hij stelde zijn ziel
in Handen van God hij wist dat er
geen betere zijn. In de Leidse St Pie
terskerk vond hij zijn laatste rustplaat.
Hij liet een vermogen van twee millioen
na voor die tijd een ongehoorde som.
De eenvoudige, hartelijke, hulpvaar
dige mens die professor Boerhaave was,
koos zich tot zinspreuk: Simplex si-
gillum veri". „Eenvoud is het kenmerk
van het ware".
Het heeft heel wat voeten ln de aar
de gehad vóór ons kopje thee burger
recht verkreeg op de Nederlandse tafel.
En thans behoort Nederland, met Enge
land en Rusland, in dit laatste land
drinkt men thee uit een glas, met een
schijl' citroen tot de grootste theever
bruikers van Europa. De opwekkende
invloed, berustend op de theïne, zouden
niet velen willen missen.
We kennen allemaal, of bijna allemaal
de befaamde dokter Nicolaas Tulp
(t 1672), de hoofdpersoon van Rem
brandt's wereldberoemde „Anatomische
(ontleedkundige) les? Hij was burge
meester van Amsterdam. Klaas Tulp nu
zegt van de thee het volgende: „Er is
niets beters als dit kruid om 't lichaem
tot hogen ouderdom te brengen. Het
houd 't lichaem fris en welvaerend ende
neemt de hoofdpijnen, de vercoudheid,
de swacke magen, de moeigheid en de
cortademigheid weg". Een algemeen
geneesmiddel dus.
Maar anderen waren het lang niet
met Tulp eens. „Het exellenste kruyd
Ergens aan een groot meer in Rusland
woonde een man met zyn vrouw. De
man heette Iwan dat betekent: Jan.
En de vrouw heette Olga. Zij waren erg
arm. Ze moesten leven van de visvangst.
Op zekere dag ving Iwan een goudvis
in zijn net. Dat was al heel iets bizon-
ders. Maar de goudvis kon praten ook.
En dat komt niet al te dikwijls voor.
„Och, visser" smeekte de goudvis. „Laat
me maar weer gaan. Mijn vriendjes
kunnen me niet missen. Als je wat nodig
hebt, zal ik je altijd helpen!"
Nu, Iwan liet het visje zwemmen.
Thuis vertelde hij alles aan zijn vrouw.
„Je lykt wel niet goed bij je hoofd"
mopperde ze. „We hebben geen snee
brood in huis. En jij gooit die vis weer
in 't water. Had hem meegebracht. Dan
hadden we hem kunnen bakken".
Verdrietig keerde Iwan naar de vij
ver terug. Hij klaagde zijn nood aan het
goudvisje: „Mijn vrouw is kwaad op
ons. Ik had je moeten bakken! Wat
moeten we beginnen? Er is geen krui
mel brood in huis".
„Ga maar gauw terug, Iwan" antr
woordde het visje. „Je kast ligt vol
brood, en er is koek en boter bij".
Nu, toen Iwan thuis kwam, zag hij,
dat het visje niet gejokt had. Er was
volop brood.
De volgende morgen zei Olga: „Ga
gauw een wastobbe aan het visje vra
gen, man". Iwan deed het. „Een was
tobbe?" vroeg het diertje. „Dat is mak
kelijk genoeg. Ga maar vlug kijken. Je
vrouw staat al te wassen".
En zo was het ook. Maar weer had
Olga iets te mopperen. „Hoe kan ik
hier wassen, als het pijpestelen regent?
Wat heb ik aan een nieuwe wastobbe
zondereen nieuw huis?"
Haar man slofte maar weer naar het
visje; het huis kwam er.
Een paar dagen later moest het huis
een paleis worden en Olga hertogin.
„Ik heb lang genoeg gewassen" vond ze.
„Ik wil me ook wel eens laten bedienen,
net als die grote dames".
Het gebeurde.
Iwan kwam in de stal terecht, bij de
stalknechts. Nu. het waren wel geen lio-
Thee" werkte, volgens hen, allesbehalve
„excellent" op de maag: je kreeg er
krampen van en gal-aanvallen. De thee
droogde de mens^uit, maakte hem ma
ger en beverig en vroeg oud. De „lijf-
dooder" thee leverde een „laf en wal
gelijk vocht" en moest, van overheids
wege, worden tegengegaan.
Aanvankelijk kwam „ligchaams bes
te dokter" bij de apotheker terecht.
Tegen het einde der Gouden Eeuw had
de thee vaste voet gekregen in Neder
land.
De thee vond een grote verdediger in
Bontekoe niet in Willem IJsbrandtsz;
bekend door zijn ongelukkige tocht naar
Indië. Maar in Cornelis Bontekoe, een.
befaamde ddkter te Alkmaar (plm. 1685)
Deze man ging zich werkelijk te buiten
aan daverende loftuitingen. In zijn
„Tractaat van het exelenste kruyd
Thee" roemt hij de thee als volgt: „Het
theewater selfs houd de mond en tan
den reyn, schoon, en spoeld alle vuyl
veel beter af, als wanneer men Wijn,
simpel Water, of Azijn of Poejers daar
toe gebruykt. Die alle dagen eens, of
twee reysen (maal) Thee drinkt, die
sal niet ligt de koorts krijgen. Hertklop-
pinge, benautheyd om sijn adem te ha
len. bloeden uyt de Neus. verstopthe-
den, teeringe, watersucht, vinder» in
Thee een van de deftigste remediën"
(geneesmiddelen). Aldus dr Bontekoe.
Om de volkomen onschadelijkheid
van thee te bewijzen, dronk deze dok-
ge heren, maar zij waren hartelijker
dan zijn lieve Olga. 'n Paar weken later
mocht Iwan binnen het paleis komen,
bij de hertogin.
„Zeg aan je visje, dat ik keizerin wil tcr 50 100 of 200 kopjens op voor.
worden over alles wat in het water leeft ot namiddagh" achtereen en ondervond
en beweegt sprak ze. Arm visje' dacht nie, het mlnsle on6erief. Maar t,die het
Iwan. Onder zo een keizerin! niet gewoon zijn- moeten 8 of 10 kopjens
Maar nu werd het visje kwaad. „Olga tweemaal daags drincken als 't minste
onze keizerin? Hoe kan ze over ons re- en npodjge gebruyk".
geren? Ze is met eens baas over haar W1J zoJde= het'wijlen Bontekoe niet
eigen En wil anderen besturen! Ik zal nadoen.
Ze wel krijgen
Toen Iwan thuis kwam, vond hij geen
paleis, maar zijn armelijke woning van
vroeger. Olga stond er aan een oude
wastobbe, met een jute schort voor.
Maar mopperen deed ze niet meer.
CORRESPONDENTIE- ADRES
POSTBUS 8, HILVERSUM.
23 Juli: H. Apollinaris
De 23e Juli werd eens geheiligd
door de wrede marteldood van S.
Apollinaris. Men verhaalt, dat hij het
was, die Sint Pieter vergezelde op
zijn reis naar Rome. Later werd hij
Ravenna's eerste bisschop.
„Niemand heeft grotere liefde, dan
die zijn leven geeft voor zijn vrien
den" heeft O. L. Heer geleerd.
Wie zijn leven voor God geeft, heeft
dan toch wel het hoogtepunt der lief
de bereikt. Wij sieren hem met de
erenaam: martelaar. Hij heeft vol
hard ten einde toe: daarom prijzen
wij hem: zalig. Heilige Apollinaris,
bid voor ons.
Omtrent deze Martelaar zegt de
Gulden Legende, dat hij zieken ge
nas, boze geesten uitdreef, weigerde
te offeren aan de heidense afgoden.
De overheid liet hem geselen en ln
boeien slaan, maar de Heilige ver
loochende Christus niet.
Vóór keizer Vespasianus geleid,
weigerde Apollonaris opnieuw de
afgoden te vereren. De afgodspries
ters eisten straf. Maar de keizer ant
woordde: „Wij mensen, hoeven de
goden niet te wreken; de goden zijn
mans genoeg om zichzelf te wreken".
Men stelde de Bisschop nu onder
bewaking van een centurio iemand
die het bevel voerde over een „cen-
turia", ongeveer honderd soldaten
(centum honderd). Deze honderd
man was zelf, in het geheim (uit
angst voor de heidenen) katholiek
geworden. Hij leidde de Heilige naar
een afgelegen oord, waar melaatsen
woonden. Want, dacht hij, hier dur
ven zijn achtervolgers niet te komen
en de ziekte zal de Heilige wel niet
aantasten. Maar hij vergiste zich: de
menigte achtervolgde Gods Bisschop
zelfs tot daar en bracht hem zulke
dodelijke wonden toe, dat hij een
week later stierf. Men neemt aan, dat
dit geschiedde omstreeks het jaar 70.
Horizontaal: 1 bootbe
stuurder, 3 stad in Afri
ka, 4 lied, 5 bloem, 6 in
sect, 7 windrichting, 8
bloem, 9 luchtig verblijf.
10 hemellichaam, 11 ka
rakter, 12 hoon. 13 streek
14 getal, 15 vuur doen op
vlammen.
Verticaal: 1 plaats op
Celebes, 2 verslagen.
Op de figuren komen de
volgende letters voor: a a
aaaadddeeeeee
eegiiiikllllnn
nnnooooooooop
ppprrrrrrrrss
sssstttttttuw.
Oplossingen inzenden
tot Donderdagmiddag. Et
zijn vier prijzen van
2,50. Over de puzzle-ru-
briek kan geen briefwis
seling gevoerd worden.
De oplossing van de kruiswoordpuzzle
van verleden week is: Horizontaal: 1 kade,
4 ballon, 9 bes, 12 enkel, 14 Amor, 16 R. P.,
17 ma, 19 tal, 21 Ares, 23 elk. 25 pal, 27
Alpen, 29 laag, 30 waker, 32 aren, 33 erf,
34 dor, 35 sultane, 37 om, 38 molen, 40
Main, 41 Don, 42 Let, 44 hek, 46 Meran, 48
karaf, 50 ka, 51 cabaret, 53 bar, 54 dar, 55
atol, 56 beleg, 58 gala, 59 berin, 61 rol, 63
sen, 64 Asen, 66 kat, 68 s.t., 69 nu, 71 trog,
73 tafel, 75 erg, 76 frater, 77 l'.a. Verticaal:
1 kameleon, 2 de, 3 ent., 4 bel, 5 ah 6 la,
7 oma, 8 Nora, 10 er, 11 spanne, 13 kap,
15 relatief, 18 alarm, 20 zak, 22 sprank, 24
kaf, 25 parel, 26 les, 28 een, 30 wol, 31
rum, 34 Donar, 36 lahar, 38 morcllst, 40
nek, 41 Debora, 43 tabel, 45 garantie, 4e
mate, 47 neb, 49 rag, 50 kales, 51 cabine,
52 ter, 54 das, 57 lot, 60 nerf, 62 laf, 65
nor, 66 kar, 47 tel, 70 Ur, 72 ga, 73 te,
74 li.
De prijswinnaars van deze week: M.
Verhagen, Duin en Daalseweg 4. Nuland;
C. Soos, Turfmarkt 37, Gouda; E. M .var
Luyk, Tak van Poortvlietstraat 41. Rotter
dam; M. A. H. Stehouwer, VoorsU<klaan
4b, Nijmegen.
De prijzen worden per postwissel toe
gezonden.
