Ons land het enige ter wereld dat
het straatpierement kent
Amsterdam heeft nog vijftien speel
vergunningen voor het draaiorgel
'WzijtÊt.
\\x;
Willem van Veenendaal,
ervaren gezagvoerder
Vrijdag 8 Mei 1953.
NIEUWE APELDOORNSE COURANT
Tweede blad
Blinde met speeldoos...
t m inlegwerk, horen nic
(Van een bijzondere medewerker)
TEMIDDEN van brokken blaas
balg, verdwaalde houten poppen,
half gedemonteerde pierementen,
lucbtslangetjes, vierkante orgel
pijpen en stapels gaatjesboeken,
troffen we in de Westerstraat te
Amsterdam Gijsbert Perlee, die
het uitzonderlijk beroep van
draaiorgelbouwer uitoefent. En er
speelde ons een toepasselijk liedje
door 't hoofd: „Als van d' Am
sterdamse grachten t pierement
verdwijntOnze gastheer
bevestigde ons nog eens ten over
vloede, dat het draaiorgel zo echt
bij Amsterdam hoort, al zijn er op
het ogenblik van de 32 voor
oorlogse speelvergunningen maar
15 overgebleven. Maar hiermede
spant de hoofdstad toch de muzi
kale kroon, want Rotterdam en
Den Haag komen bijv. niet ver
der dan elk zes orgels.
In elk geval is ons land het enige
ter wereld voordat we aan een na
dere bespreking der vakgeheimen toe
kwamen accentueerde de heer Perlee
het niet zonder trotsdat het straat
pierement kent. Dit zou misschien
nooit zo geworden zijn, indien de blin
de wereldreiziger-muzikant Leon War-
nies („Mijn grootvader", verduidelijkt
onze gastheer) niet in 1902 oftewel een
jaar voor zijn dood, het boek- of kar
tonorgel in Nederland geïntroduceerd
had.
Dus eerst maar een brokje historie.
Die Leon speelde met zijn cylinder-
orgeltje nog op de wereldtentoonstel
ling in Buenos Aires het was op 't
einde van de vorige eeuw. Hij was ge
huwd met een Zeeuwse en kreeg 12
kinderen (een dochter woont thans nog
in Peru) onder wie acht zonen, die het
echte „orgelbloed" van vader meekre
gen en grotendeels bouwers van piere
menten werden. Ja, het geslacht der
Warnies heeft op dit terrein baanbre
kend werk gedaan en toen een sterf
geval in 1923 de Amsterdamse firma
naam „Gebr. Warnies" deed verdwij
nen waarmede de laatste represen
tanten van een grote naam uit de
/ERLIESLIJST
RODE KRUIS
Het informatiebureau van het Ne-
derlandsche Roode Kruis heeft een
76e lijst van geborgen en geïdentifi
ceerde slachtoffers van de watersnood
uitgegeven luidende:
Kortgene.
Timerman, Susanna Wilhelmina, geb.
19.7.1943 te Yerseke, laatste adres:
Veerweg 5, Kats.
Oude Tonge.
Breeman, Elizabeth, geb. 22.11.1897
te Ooltgensplaat, laatste adres: Fred.
Hendrikstraat 146 bis, Utrecht.
Bruinse, Hendrik Cornelis, geb.
20.5.1945 te Uithuizermeden, 'laatste
adres: Stationsweg 81.
Fris, Cornelus, geb. 22.9.1876 te Den
Bommel, laatste adres: B 66.
Serooskerlce.
LegemateOosse, Cornelia, geb.
22.4.1887 te Kerkwerve, laatste adres:
B 9.
De heer Gijsbert Perlee achter zijn
ponsmachine bij het vervaardigen van
een .papieren worm" voor een van
zijn pierementen
draaiorgel-historie geschrapt werden
bleven Gijsbert Perlee en diens neef
Möhlman, die een kleinere zaak op de
Brouwersgracht heeft, over.
„Of we sedertdien veel orgels ge
bouwd hebben? Nee., maar heel wei
nig. We hebben in Nederland 200
straat-pierementen en ongeveer 300
dans- en wermisorgels. zodat er nooit
reden was om over reparatie en res
tauratie te klagen. Maar wie vraagt er
nu een nieuw orgel? Wanneer ik er
een moet gaan bouwen, zou ik f 6000.
moeten gaan vragenWe hebben
sedert de bevrijding wel enkele bestel
lingen gehad: er zijn nieuw gebouwde
orgels naar Djakarta gegaan, Holland-
Michigan en Suriname."
Hoofdzaak was dus: het Nederlands
orgelbezit van buitenlands en eigen
makelij te „consolideren". En deze taak
weerspiegelt zich ook in de werk
plaats van de heer Perlee, waar men
de ingewanden van een draaiorgel uit
elkaar peutert, pijpen stemt, tegen de
houtworm vecht (een belangrijke vij
and), blaasbalgen vernieuwt en werkt
aan de uitbreiding van het muziek
repertoire.
STREPEN EN STIPPEN
„Het arrangeren voor draaiorgel is
geen sinecure en er zijn slechts drie
mensen in ons land, die dit vak ver
staan", aldus de heer Perlee.
Eerst wordt een bepaalde populaire
deun geheel herschreven, waarbij de
noteur rekening moet houden met de
indeling der registers, de grote trom,
de kleine trommels, de kleppers, de
bekkens en soms ook met een accor
deon, welk instrument echter voor
draaiorgel minder voldoet en een te
„rommelig" effect geeft. De arrangeur
moet zorgen, dat het hele draaiorgel-
orkest met zijn violen, cello's, bordon's
(gestopte fluiten) en bassen goed
„door" komt en ook de loopjes en rof
fels geen geweld aandoen. Met behulp
van een gammalatje, waarop de stem
men en registers staan aangegeven
(voor elk orgel zijn deze verschillend)
worden de muzieknoten „vertaald" in
strepen en stippen, die op een ongeveer
6 meter lange strook papier worden
getekend. Deze band gaat naar de heer
Perlee (talloze rolletjes met muzikaal
vertaalwerk vullen bij hem reeds tot
het plafond toe enkele muurkasten) die
achter zijn ponsmachine plaats neemt
en met een rechthoekig beiteltje in een
kartonnen vouwboek de strepen en
stippen omzet in gaatjes. Hij vouwde
een dergelijke „papieren worm" voor
ons open: „Het is makkelijk te lezen.,
dit is marstempo., hier ziet u de bas
sen.. daar de bekkens., hier wordt
een register weer gesloten". We knik
ten maar; onze ogen zagen slechts een
grillig spel van uitgeponste recht
hoekjes.
We spraken verder; over het zuig
en drukluchtsysteem, de Italiaanse or
gelbouwers Gavioli en Gasperini
(„keien" in het vak), walsen en fox
trots, hoe de „toetsen" tijdens het spe
len in de gaatjes springen, het cylin-
derorgeltje, dat men nog in Italië en
Frankrijk kan vinden met een aapje
aan een ketting erop als „manser", het
schreeuwen der Duitse kermisorgels
en het verval van het goede, oude
stoomcarrousel, meester-scheppingen
der Gasperini's.
„De eerste draaiorgels, die in ons
land kwamen, waren te deftig. Want
rozen- en ebbenhout, alsmede verfijnd
nlegwerk, horen niet bij volkswijken.
De kermis nam het sjieke pakkie van
de orgels en men kreeg draaiende ko
peren kolommen, engelen, die luis
terend naar een correct mechaniekje
een bazuin omhoog staken of een
kapelmeester, die de maat sloeg.."
BEELDENSTORM
„Ach, ja, die poppendat is een
hele geschiedenis". Gijsbert Perlee
kijkt terecht wat treurig, want er is
een moment geweest, dat men het ro
mantisch gevoel van de passant onder
schatte. „Weg met al die prullaria",
luidde de order, „we gaan 't orgel
strakker maken". En zo begon de beel
denstorm op de houten poppen, die
eens uit Parijs betrokken werden tegen
het merkwaardige tarief van één gul
den per centimeter. Thans ging zo'n
hele schepping voor een harde gulden
de deur uit. Vooral de poppenkast
speler op de Dam had er een goede
aan: die zaagde de koppen eraf, ten
einde zijn spelersmateriaal uit te brei
den.
Veel verdwaalde ook in de kachel en
veel bleef ook gelukkig te mid
den van oude rommel op zolder lig
gen.
Maar het publiek nam het niet. De
voorbijgangers eisten waar voor hun
geld: zij wilden een brokje „roman
tiek", En zo begon men te zoeken, te
restaureren en soms ook te bestellen.
Dit laatste echter heel weinig, want
een pop van 70 a 80 cm, door Duits
land geleverd, kost ongeveer f 250.—.
De „Arabier", het grootste orgel van
onze gastheer u moet weten, dat
Perlee ook orgels verhuurt; er lopen
er elf van hem in Amsterdam en van
zelfsprekend levert hij hier ook het
nodige repertoire bij kreeg inmid
dels reeds zijn poppen terug. („U moet
eens op dat orgel letten.daar zit een
toon in! Die 75 toetsen doen 't 'm niet
alleen; het zijn vooral de uitgebreide
registers..") Ook de „romantisering"
van vele andere orgels met uiteen
lopende namen werd onder de loupe
genomen. Ja, die namen. Die mogen
we zeker niet vergeten, want ze spre
ken zo'n aardige eigen taal.
Hier komen dan een paar voorbeel
den: Het Geitje (vanwege een heel
hoog toontje in een der registers), de
Buffel, de Parapluie, Zaza, het Eier-
kastje, de drie Pruiken, de Snotneus
(een klein orgel met een groot geluid),
de Chocoladekast (vanwege de bruine
kleur), de Sik, de grote Buik, enz.
Maar ondanks alle romantiek in het
(Advertentie)
Maak Uw bloed zuiver mei
Kruschen Salts
En voorkom zo
Rheumatische Pijnen
De bloedzuiverende organen tot jeug
dige, krachtige werking brengen het
bloed vrij maken van pijn ver wekken
de onzuiverheden, die zich anders
vastzetten in spieren en gewrichten;
dat is het wonder dat zich voltrekt
bij een regelmatig gebruik van Kru
schen; daarmee bevrijdt ge Uzelf van
de jamm :r en de chagrijnige pijnen
die U het leven maken tot een last.
Koopt vandaag Kruschen bij Uw
apotheker of drogist en begin mor
genochtend die heilzame kuur.
Fabrikante: Fa. Gebr. Tjallema, Sneek
Zeelui schopten rel
te Rotterdam
ROTTERDAM. Een 24-jarige zeeman
klom in een verkeerspaal. Na enig ge
talm voldeed hij aan het bevel van
een agent van politie om zich te ver
wijderen. Even later plaatsten deze
man en een vriend, hekken, die bij
een wegopbrekïng stonden, op het
trottoir, waardoor de voetgangers be
lemmering ondervonden. De zeelieden
weigerden de hekken weer op hun
plaats te zetten en ook voldeden ze
met aan de sommatie om door te
lopen. Inmiddels had zich een groep
van ongeveer 60 personen om de
agent verzameld. Toen twee agenten
de zeelieden naar een politiepost wil
den overbrengen, verzetten zij zich en
een algemene vechtpartij ontstond.
Een agent kwam te vallen. Hij werd
geslagen en getrapt. De andere politie
man, die ook werd aangevallen, trok
zijn dienstrevolver en loste enige
waarschuwingsschoten, waarop het
merendeel van de aanvallers de vlucht
nam. Met assistentie van andere agen
ten werd de menigte verspreid. De
zeelui zijn in het politiebureau opge
sloten.
draaïorgelvak moet er gestreden wor
den om het oude pierement te behou
den. Amsterdam kent verschillende
„verboden straten", waar de politie
geen pardon kent tegen orgeldraaiers,
terwijl er ook wijken zijn, waar letter
lijk geen cent te verdienen is.
Vooral de volksbuurten steunen het
oergezellige pierement. Steen en been
klagen de orgeldraaiers over de
„mans" de heer Perlee ziet de din
gen echter niet zo somber. Hij zorgde
voor een lyrisch slotaccóord bij ons
interview en haalde een Frans cylin-
derorgellje (uit de oude doos) voor de
dag, waarop hij met behulp van een
handzwengeltje enkele wijsjes draaide.
Terwijl we het typische ijle draaiorgel
geluid hoorden, dachten we eraan, dat
dit instrument in Frankrijk en Bel
gië „Orgue de Barbaris" genaamd
vele eeuwen in allerlei landen het
orgel der bedelaars was (en gedeelte
lijk nog is) uit welk gilde de blinde
opa Warnies, vader van het Neder
landse pierement, strikt genomen ook
voortgekomen is, al noemt zijn klein
zoon hem thans op bijna ontroerende
wijze een „muzikant-wereldreiziger".
In de Anna Jacoba-polder bij St
Philipsland, heeft de fruitkweker C.
Wissen een gracht van 100 meter
lengte en 6 meter breed moeten gra
ven om zijn boomgaarden van zout te
ontdoen. Een pomp perst nu water
door lange leidingen over het land,
waarna met een spuit de vruchtbomen
met zoet water kunnen worden be
spoten. Dit waterkanon heeft een
straal van 35 meter en blijft 12 uur
op dezelfde plaats staan.
Maarschalk Juin bezoekt
België en Nederland
FONTAINEBLEAU. Maarschalk
Juin, inspecteur-generaal van het
Franse leger en bevelhebber van de
Geallieerde strijdkrachten in Centraal-
Europa, zal van 17 tot 19 Mei a.s. een
bezoek brengen aan België en Neder
land. Op 18 Mei zal hij in ons land ar
riveren. Hij zou in ons land kader
oefeningen bijwonen.
Brandweer in Oud-Vossemeer
protesteert
THOLEN. De brandweer van Oud-
Vossemeer is reeds geruime tijd min
der te spreken over het ontbreken van
deugdelijk materieel. Bij wijze van
protest hebben thans enkele brand
weerlieden hun uniformen naar de
brandweerkazerne teruggebracht. Als
er brand uitbreekt, zullen zij echter
direct opkomen.
Hun voornaamste bezwaar is gericht
tegen het feit, dat er geen vaste trek
ker voor de spuit aanwezig is. Toen
deze week een brand uilbrak, moesten
de brandweerlieden meer dan een
kwartier voor de kazerne wachten,
voor er een trekker aanwezig was en
zij konden uitrukken. Het gemeente
bestuur voert reeds geruime tijd on
derhandelingen met de inspectie voor
het brandweerwezen, doch resultaten
blijven nog uit. Voorts kan er naar de
mening van brandweerlieden meer
worden geoefend.
Enkele kilo's trotyl
„Explosief" jongeman
experimenteerde
EDE. Jachtopzieners van het land
goed Planken-Wambuis tussen Ede en
Arnhem, hoorden kort na elkaar en
kele schoten. Zij gingen, denkende aan
stropers, onverwijld in de richting van
het geluid. Zij ontmoetten onderweg
een motor met zijspan. Daar de be
stuurder evenals de dame, die hem
vergezelde, een „gunstige" indruk
maakte, kon hij zijns weegs gaan.
De mannen van het groene gilde zijn
echter spoorlezers van provessie. Zij
volgden de indruk der banden en kwa
men op de plaats, waar de motor ge
parkeerd was geweest. Daar troffen
zij het vrijwel onomstotelijke bewijs
aan, dat de man van de motor een
vuurwapen had gehanteerd: enkele
hulzen en beschadigde bomen, die ken
nelijk als schietschijf gefungeerd had
den.
Daarna kwam het politie-apparaat
zowel in Ede als in Arnhem in wer
king, want volgens de jachtopzieners
kwam de motorrijder uit de Gelderse
hoofdstad. De vermoedens waren juist,
want bij een huiszoeking vond men
behalve een stengun, waarmede men
op het Planken-Wambuis had geëxpe
rimenteerd. Ook een hoeveelheid ex
plosieven o.a. enkele kilo's trotyl
voldoende om een huizenblok in de
lucht te laten vliegen. Tegen de schut
ter werd een strafvervolging ingesteld.
't Zit in de lucht
(Van onze speciale verslaggever)
SCHIPHOL. Goed beschouwd is het helemaal niet zo'n groot toeval de
K.L.M.-gezagvoerder Willem van Veenendaal bij de Schiphol-douane tegen het
lijf te lopen. Er zullen waarschijnlijk weinig mensen zijn, die op het terrein
meer voetstappen hebben liggen dan hij. Per slot van rekening maakt hij al van
1928 af deel uit van het vliegend personeel van d K.L.M. en mgn overdrijft dus
niet eens zo heel erg, wanneer men zegt, dat hij bij die douane de laatste kwart
eeuw ongeveer in de kost gelegen heeft. Nee, het toeval van deze ontmoeting
was, dat hij juist terugkeerde uit Zuid-Afrika. Een week uit en thuis, met de
kleine tegenvaller op de terugreis, dat Schiphol de voorgaande avond potdicht
gezeten had, en dus uitgewe' en diende te worden naar Brussel. Dat betekende
een nacht later thuis dan verwacht was. Met een glundere lach treedt de douane
Willem van Veenendaal gemoet. Zelfs een kind kan niet verborgen blijven,
dat deze 49-jarige gezag/oerder een populaire figuur is. Hier schertst men tegen
hem, evenals elders in het uitgestrekte complex van gebouwen, dat de entourage
van Schiphol vormt. Wel_;mut sneert Willem van Veenendaal terug tegen
ieder, die hem met vrolijke kwinkslagen ui zijn tent probeert te lokken. Het
is wel aan hem toevertrouwd.
Hartstochtelijk visser
In de drukke Europa-hal zitten we
even later tegenover hem. „Het is leuk
vliegen bij het speciale vluchtenbe-
drijf. Sinds de K.L.M. deze afdeling
in het leven riep, ben ik er gezagvoer
der van. Het is de wilde vaart van de
vliegerij. Je bent niet gebonden aan
één traject. Vandaag moet je 58 zieken
halen uit Hongkong, morgen 52 emi
granten naar Nieuw-Zeeland brengen,
weer een andere dag met Duitse staal-
werkers naar Johannesburg vliegen en
kisten met, goud mee terug nemen. En
wanneer de directeur van een Ameri
kaanse oliemaatschappij Arabië en
Oost-Afrika eens wat nader wil leren
kennen en daarvoor een K.L.M.-vogel
chartert, pikken ze je d'r ook uit, om
dat je toevallig een paar woorden Ara
bisch spreekt.
Wat me al dat reizen en trekken ge
leerd heeft? Dat ik m'n eigen landaard
nooit zal kunnen verloochenen. Ik
voel me altijd het gelukkigst hier in
Nederland. En dan zit ik het liefste in
een hotelletje als „Het Vrouwtje van
Stavoren", waar ik onder het genot
van een klein oorlam 's avonds aan de
ronde tafel kan zitten klessebessen met
die stoere kerels van beroepsvissers.
Den Oever en Medemblik, onvergete
lijke plaatsjes zijn het voor me. De
visserij is een hartstocht van me ge
worden. Als je een paar weken hard
werkt, is er geen betere ontspanning
dan 's winters met de snoekhenge! de
polder in te gaan, of des zomers met
werphengel en kunstaas aan de Af
sluitdijk te gaan zitten. De vliegerij
is tegenwoordig veel minder groot
avontuur dan. vroeger. Alleen de ro
mantiek blijft.
Wetenschappelijker.
Van de vliegers wordt echter veel
groter wetenschappelijke kennis ge-
eist dan vroeger.' Wie vandaag in de
vliegerij komen, moeten heel hard
studeren. Wij de wat oudere gene
ratie waren in de gelegenheid met
de techniek mee te groeien.
Het belangrijkste voor de vliegers?
Dat ze een - sterk en gelukkig huwe
lijksleven hebben. Geen vent kan ja
renlang in de vliegerij door de we
reld zwerven als hij niet weet, dat bij
zijn thuiskomst alles in orde is.
Iemand, die piekert of dat nu over
zijn financiën is, of over zijn vrouw
kan zijn werk met goed doen. Zeker
een vlieger niet. Verder moeten ~e een
sterk karkas hebben.
O, ja, dat is nog aardig te vermel
den. Op 17 Februari heb ik in Johan
nesburg een lezing gehouden over het
rampgebeuren op de eilanden. Vanuit
mijn warme cockpit heb ik deze ver
schrikking een paar keer gezien, en
met de auto ben ik er geweest. Het is
de eerste keer in mijn leven geweest,
dat ik knock out geslagen was, door
wat ik te zien gekregen had.
Wat deze vlieger, die ook nog redac
teur is van De Sportvisser, denkt van
W. VAN VEENENDAAL
Eeuwig jong
de Nederlandse stewardessen? „Wel,
de K.L.M. is er nooit op uit geweest
om „Rika Hooiwaards" te hebben. Al
leen maar hardwerkende, opgewekte
en serieuze gastvrouwen aan boord. Ik
acht de Nederlandse stewardesses de
beste van de wereld".
Het leek ons een waardig moment
om afscheid te nemen van deze gezag
voerder, wiens vrouw eenmaal uit
riep: „Word jij nu nooit eens oud?" en
die toen teruggezegd had: „Oud? Ik
was al oud, toen ik één jaar was!"
Vertaalde krant voor
Rampenfonds
NIJMEGEN. Een Nederlandse
krant met foto's uit de rampgebieden
die in het Duits was vertaald, heeft in
Duitsland een bedrag van 16.500 mark
(pl.m. f 15.000) opgebracht ten bate van
het Nationaal Rampenfonds.
Het initiatief voor deze uitgave weid
genomen door de Kolpingstichting in
Nijmegen, die de vertaalde Krant naar
een aantal Westduitse R.K. Kolping-
verenigingen, o.a. te Keulen verzond.
De kranten werden met groot succes
verkocht. De opbrengst werd aan de
afdeling Nijmegen van het Nederland-
sche Roode Kruis overgemaakt en is
inmiddels op de giro van het Natio
naal Rampenfonds overgeschreven.
HET STRIJDGEBIED IN LAOS
IN DEZE KAART
geven wij een overzicht van het
Noorden van Laos, waar zich op
het ogenblik de strijd afspeelt
tussen de Franse troepen en de
opdringende Vietminh-legers.
Het bovenste deel van de kaart
geeft een overzicht van de voor
naamste plaatsen en rivieren. In
het onderste deel geven wij het
zelfde gebied weer zoals het ge
legen is in Zuid-Oost Azië. Dui
delijk komt hierin tot uiting de
overheersende positie van de
Chinese volksrepubliek en de
dreiging voor Birma en Thailand
van de Vietminh.
