De Yalenberg verloor zijn gezicht
Voorspelden wijze vrouwen hier
eens de toekomst?
Uitbreiding1 museum Kröller-
Müller in gebruik genomen
Beleggingsadviseur maakte
goede sier in het buitenland
Donderdag 2 April 1953.
NIEUWE APELDOORNSE COURANT
Derde blad
Op 't hoogste punt van de Neder-Veluwe
Voorjaarszon boven het Mosselse Zand.
Veel duidelijker overzicht dan voorheen
MELISSANT. Nu het eiland
Goeree-Overflakkee dat ongeveer
voor 80 pet onder water heeft gestaan
—vrijwel weer droog is, kan het her
stel voortgang vinden.
De wegen die plaatselijk zwaar be
schadigd waren zijn provisorisch her
steld. De Langeweg van Oude-Tonge
naar Nieuwe-Tonge is voor 't verkeer
gesloten, terwijl in Oude Tonge een
enkele weg eveneens is gesloten met
het oog op instortingsgevaar van on
dermijnde woningen.
Het drooggevallen bouwland is gro
tendeels ingezaaid, voornamelijk met
gerst, het enige product dat nog kan
gedijen op gronden, waarvan het zout
gehalte boven de 14 ligt.
Verscheidene dorpen zijn weer toe
gankelijk voor de geëvacueerde bevol
king, o.a. Sommelsdijk en Middelhar-
nis, met uitzondering van enkele stra
ten. Andere plaatsen als Ooltgensplaat
en Nieuwe Tonge zullen binnenkort
volgen.
In het zwaar getroffen Oude Tonge
zullen voorlopig nog geen vrouwen en
kinderen mogen terugkeren. Het op-
ruimings- en bergingswerk is daar nog
niet voltooid. Water- en gasleidingen
zijn voorlopig hersteld. Het water is
nog onzuiver, weshalve alle drinkwa
ter per schip moet worden aangevoerd.
In verscheidene plaatsen op 't eiland
worden reeds herstelwerken aan wo
ningen en boerderijen verricht.
AMSTERDAM. In het Stedelijk
Museum te Amsterdam heeft ir V. W.
van Gogh onder zeer grote belang
stelling de expositie geopend van
werken uit de verzameling van Theo
van Gogh zijn vader van Neder
landse en Franse voorlopers en tijdge
noten van Vincent van Gogh. Deze lot
4 Mei durende expositie, die een on
derdeel vormt van de nationale Van
Gogh-herdenking, omvat 104 werken
(waarbij 15 van onbekende schilders)
van Bernard, Breitner, Daumier, Gau
guin, Israëls, Manet, Mauve, Mesdag
van Houten, Millet en Toulouse-Lau
trec.
Ir Van Gogh gaf in zijn openings
woord een korte levensschets van zijn
vader, die 15 jaar was toen hij zijn
loopbaan aanving in de kunsthandel
Goupil te Brussel.
Theo Van Gogh-fonds.
Ir Van Gogh deelde mede, dat de
gedachte van zijn vrouw om een Theo
Van Gogh-fonds te stichten voor steun
aan de moderne schilders, enige tijd
geleden is verwezenlijkt. De financiën
voor dit fonds zullen worden verkre
gen uit een kleine toeslag op de toe
gangsprijs voor exposities van werken
uit de verzameling van ir Van Gogh.
De musea die dergelijke tentoonstel
lingen organiseien, zullen de door hel
fonds gekochte schilderijen in bruik
leen ontvangen. Reeds heeft het fonds
twee schilderijen kunnen aankopen.
OTTERLO. Vier slanke zuilen schra
gen het gewelf van de zaal met beeld
houwwerken, het pièce de milieu van
de jongste uitbreiding van het rijks
museum KröllerMuller, welke gister
ochtend op wat ongewone wijze in ge
bruik werd genomen. Overigens is
juist do beeldhouwzaal, welke de ver
binding vormt tussen het eerder be
staande deel en de uitbreiding, het
minst gevuld, daar de collectie beeld
houwwerken van het museum, hoewel
meer dan driehonderd stuks omvat
tend. in hoofdzaak uit klein plastiek
bestaat.
De rest van het nieuwe gedeelte
wordt gevormd door vijf expositie
zalen voor schilderijen en twee kleine
kabinetten voor grafiek en tekeningen.
Het eigen depot van het museum be
schikte over meer dan voldoende
kunstwerken om deze volledig te vul
len.
Prof. A. M. Hammacher, de directeur
van het museum, zei in een korte toe
spraak, dat de bejaarde Belgische ar
chitect prof Henry van de Velde, een
der pioniers van de zogenaamde Ju-
gendstilbeweging, die morgen 90 jaar
wordt, er volkomen in is geslaagd ook
in zijn nieuwste schepping aan de mo
dernste eisen te voldoen. In zeker op
zicht achtte spreker het gelukkig dat
van de grote collectie werken van
Vincent van Gogh welke het museum
bezit 267 thans tweederde af-
Herstel op Goeree-
Overflakkee vordert
IJ" ET PRANGSMA, DE BOER VAN MOSSEL, staan wij in de
Maartse morgen op.de Valenberg, een der hoogste punten van
ie Neder-Veluwe. Op nog geen kilometer afstand blinkt het goud der
zandverstuiving tussen de donkere vliegmast en de reeds violet over-
waasde berken, daarachter heide en dennenbossen tot aan de horizon.
Naar het Zuiden, in een brede terreinplooi ligt de schilderachtige hoeve
met haar schuren en bergen, omringd door een krans van wei- en
bouwland; een oase in de wildernis.
Er is een tijd geweest en het is nog maar- een jaar of vijftien geleden
dat de cultuurgronden van Mossel maar een kleine enclave vormden
in dit ruige gebied, maar Prangsma had de allure van de grootboer en
op bijna Amerikaanse manier bouwde hij, op moderne wijze grote
oppervlakten in cultuur brengend, hier een indrukwekkend landbouw
bedrijf op. Tientallen stuks stamboek vee staan er in de stallen, alle
werk wordt hier vrijwel met de machine gedaan en als de drukte het
nodig maakt, ploegt men er in voorjaar of herfst ook doodkalm des
nachts door bij 't licht van grote schijnwerpers. En dat alles hier, in het
hart van de Neder-Veluwe!
Hotels zonder betaling
verlaten
AMSTERDAM. De 20-jarige in
Winterswijk geboren en sedert Januari
1946 in Amsterdam woonachtige be
leggingsadviseur H. J de K., die op
verzoek van de Amsterdamse recher
che eind Februari :?i Zwitserland werd
gearresteerd, blijkt niet alleen in Parijs,
doch ook in Turijn goede sier te heb
ben gemaakt zonder er zijn rekening
te betalen. In Parijs was het begin
Februari Hotel Terminus St Lazare, in
Turijn was hij midden Februari spoor
loos uit Hotel Principi di Piemonte
verdwenen met achterlating van zijn
onbetaalde rekening.
Naar men zich zal herinneren, ver
dween De K. kort voor Kerstmis uit
ons land, toen een Friese hereboer, die
Groolofficicr. Jhr O. Reuchlin de
scheidende directeur-generaal politieke
zaken ••n het departement van Bui
tenlandse Zaken die binnenkort als
ambassadeur naar Tokio vertrekt, is
benoemd tot groot-officier in de
kroonorde van België. De heer
Reuchlin ontving de onderscheiding
dezer dagen r;t handen van de heer
L. Scheyven, directeur-generaal voor
de politiek van het departement van
Buitenlandse Zaken op een te Brussel
gehouden vergadering van de perma
nente consultatieve commissie voor de
buitenlandse politiek van de Benelux-
landen.
hem 100.000 gulden ter hand had ge
steld om deze voordelig te beleggen,
argwaan kreeg en het faillissement
van De K. aanvroeg. Later is gebleken,
dat ook anderen door hem gedupeerd
zijn en dat hij zijn slachtoffers teza
men voor circa 150.000 gulden heeft
opgelicht.
Hoewel De K., die na de bevrijding
in Amsterdam op de afdeling beleg
gingsadviezen van een der grote Am
sterdamse banken heeft gewerkt, ons
land in December op zijn eigen gel
dige paspoort verliet en daarmede via
België, Frankrijk en Italië naar Zwit
serland reisde, duurde het tot eind
Februari voor men er in slaagde hem
in Lausanne te arresteren. Al die tijd
had hij in hotels gelogeerd onder zij:i
eigen naam, waarbij hij volgens de ge
gevens van zijn paspoort werd gere
gistreerd.
Een jaar geleden nam De K. bij de
bank ontslag. Sedertdien trachtte hij
relaties over te halen bij hem hun gel
den te beleggen. Hij vertelde dan
werkzaam te zijn bij de ..Continental
Investment Trust", waarvan men ech
ter niets heeft kunnen vinden.
Als bijzonderheid kan nog gemeld
worden, dat De K. er een speciale
voorliefde op na schijnt te hebben ge
houden zich uit te geven als relatie
van verschillende filmsterren, film
maatschappijen en grote kranten
concerns.
Intussen bevindt De K. zich nog
steeds onder arrest in Zwitserland.
Zijn uitlevering aan Nederland is ge
vraagd.
wezig is en deel uitmaakt van de her
denkingstentoonstelling die in Den
Haag wordt gehouden en van 23 Mei
tot 19 Juli naar Otterlo komt. De Van
Gogh-collectie immers, hoezeer ook
middelpunt van het museum, is vol
strekt niet zijn enige bezit.
De nieuwe uitbreiding van het mu
seum biedt de lang gemiste gelegen
heid het overzicht veel duidelijker te
geven dan voorheen mogelijk was. Elk
zaaltje geeft thans een vrij afgerond
beeld van een bepaalde periode.
Met deze uitbreiding kan het mu
seum thans als voltooid worden be
schouwd. Wel is er nog een aula in
aanbouw, die plaats zal bieden aan
plus minus 250 personen, en die voor
bepaalde manifestaties of bijeenkom
sten, verband houdende met de kunst,
zal dienen.
KREOFLAVON
voorkomt en geneest
Geen snoepje, maar'I helpt
Theo van Gogh-fonds
Voor steun aan de
moderne kunstschilders
Mossel, knooppunt
van oude wegen
MAAR niet om agrarische studies
te maken, zijn wij hier op de
Valenberg. De boer moest nog enkele
instructies geven aan zijn werkvolk,
dat daar aan het kunstmest „zaaien"
is en wij zijn met hem meegekuierd.
Tja, die oude Valenberg heeft zijn ge
zicht volkomen verloren: de brede
met kniehoge heide begroeide hellin
gen van weleer en de ronde top heb
ben kennis gemaakt met de motor-
ploeg en kilometers ver in het rond
strekken zich thans de roggeakkers uit.
Hoe ge u ook draait, ielkens ligt voor
u het perspectief van de machinaal ge
zaaide winterrogge
Prangsma gaat naar zijn knechts, wij
zetten ons voor een pijp tabak neer
aan de kant van de landweg. Turen
wat in de verte, luisteren naar de
leeuwerikken en de gave, gepolijste
roep der wulpen boven het Lage Veld,
of wij dromen over de lente en de da
gen van weleer.
Daar komt ge zo vanzelf toe in deze
contreien. Komt de naam Mossel al
niet voor in oude documenten? In de-
15e eeuw moeten er twee boerderijen
gestaan hebben en had een zekere heer
Van Scarpezeel ruzie over de bezitting
met de Rekenkamer van Gelre. En bij
de 'gewestelijke bestuurders kwamen
herhaaldelijk klachten binnen van de
bewoners van Mossel over de „hessen-
kerels". Die voerlui breidden namelijk
de diepe wagensporen steeds verder
uit ten koste van de aanliggende bouw
gronden.
Nu ademt deze gehele omgeving
en de oude namen dragen daartoe bij
een bijzondere sfeer. Onwillekeurig
komt de gedachte bij u op, dat hier in
het grijze verleden wellicht een nog
grotere nederzetting is geweest. En na
tuurlijk denken we aan het naburige
Oud Reemst, waar de fundering van
een primitieve vroeg-christelijke kapel
werd blootgelegd. Werd hier een dorp
door het stuifzand bedolven
Mossel is ook een knooppunt van
oude wegen en wij herinneren ons nog
dat arbeiders op een steenworp van
de tegenwoordige boerderij bij het
stompenrooien verschillende, glad ge
polijste stenen opdolven. Zij smeten
deze „donderbeitels", waarvan sommi
ge een opening vertoonden, gewoon
lijk achteloos weg. Een bevriend ar
cheoloog, die toevallig eens neusde
tussen die veldkeien, raapte daar drie
stenen bijlen op en nog zien we zijn
verrukt gezicht, toen hij een week la
ter nogmaals twee prachtexemplaren
op de kop tikte bij een opperman in
het dorp. Die had 's winters ook op
Mossel stompen gerooid en een paar
van die stenen meegenomen als speel
goed voor zijn kinderen. De mond
bleef de opperman open staan toen hij
zag, wat de oudhedenliefhebber hem
in ruil voor die „keien" betaalde.
Typische walletjes
In de heide bij Mossel vragen ook
een paar eigenaardige walletjes in de
hei de aandacht. Ze hebben een ope
ning aan de oostzijde. Ook elders vindt
men deze walletjes en op de Drieberg-
heide bij Ede zelfs in groten getale, zo
dat men aan perceelsafscheidingen
ging denken. Opgravingen leverden
weinig positiefs op en men tast vrijwel
in het duister omtrent het doel of de
betekenis dezer verhogingen. Natuur
lijk zijn er hypothesen.
Zo schreef Barnevelds oud-burge
meester, wijlen mr C. A. Nairac, om
streeks 1880 over deze hoefijzerwalle
tjes: „Naar men wil, zouden wij hier
te doen hebben met vergaderplaatsen
voor dodenmalen of andere rituele
plechtigheden". Minder sinister, maar
ook wel typerend, is, wat de volks
mond vertelt over een soortgelijk wal
letje in de Reemster heide: daar zou
door wijze mannen vroeger recht ge
sproken zijn, het gezicht gewend naai
de opgaande zon.
het grote gebied, waarbinnen Mossel
ligt, een der kroonjuwelen van de Ve-
luwe genoemd worden.
De wulpen zijn teruggekeerd in het
Lage Veld bij Mossel.
Heelt de Valenberg in het oude
volksgeloof of bij de godsdienstige
plechtigheden onzer voorvaderen ook
een rol gespeeld? Onmogelijk is dat
zeker niet, want de meeste hoogten
werden eertijds gebruikt voor sacrale
doeleinden, al zouden wij niet gaarne
de mening, dat de naam Valenberg nog
door
JAC. GAZENBEEK
herinnert aan de Walen (of Valen), dat
zijn de geesten-der gestorvenen, tot de
onze maken. Het is niet uitgesloten,
maar elke verdere bewering is zuiver
speculatief. Hierbij zouden de wala's
dan identiek zijn met de wijze vrou
wen (of witte d.i. wetende vrouwen)
die de toekomst konden voorspellen.
In elk geval geeft het eenzaam gele
gen Mossel ook vandaag aan de dag
nog ruimschoots gelegenheid tot inte
ressante studie en onderzoek, temeer
daar het landschap van een niet genoeg
te roemen schoonheid is. Zonder over
drijving mag het Planken Wambuis,
Korte berichten
Wcrcldgezondheidsdag. Op 7 April
wordt telkenjare in een groeiend aan
tal landen wereldgezondheidsdag ge
houden. Het doel hiervan is niet zo
zeer de aandacht te vestigen op de
wereldgezondheidsorganisatie als wel
op de tastbare resultaten, welke de
maatregelen op het gebied van de'
volksgezondheid afwerpen voor de na
tionale en internationale gemeen
schap.
Voorzitter Residentieorkest. In de
algemene ledenvergadering van de
vereniging het Residentieorkest en de
daarop volgende bestuursvergadering
is jhr E. J. van Hollhe, vice-admiraal
b.d. benoemd tot voorzitter van de
vereniging het Residentie Orkest.
Drieling. Een 48-jarige grootmoeder
te Brighton in Zuid-Engeland heeft
Dinsdagavond een drieling ter wereld
gebracht. Een van de kinderen is
levenloos geboren.
Lening. De gemeenteraad van Am
sterdam heeft een voordracht goed
gekeurd tot het aangaan op onder
handse schulbekentenissen van 9 geld
leningen, tezamen tot een bedrag van
f 6.500.000,Daarvan zal f 1.500.000,
worden geleend voor 30 jaar en de
overige f 5.000.000,— voor de tijd van
40 jaar.
Ontaarde kinderen. Te Montreal
(Canada) zijn de 15-jarige Robert Bé-
dard en zijn 13-jarige broer Yvon tot
levenslange gevangenisstraf veroor
deeld, omdat zij hun vader hadd-rn
doodgeschoten en hun moeder ge
wond, toen zij een uitbrander kregen
wegens te laat thuiskomen.
dus letterlijk en figuurlijk een feit en
met deze wetenschap voor ogen groeit
de waardering voor dit ruige land nog
meer. Hier is een indrukwekkende
achtergrond! Geslachten na geslachten
leefden hier eens met hun leed en hun
liefde, met hun zorgen en geluk en
dat wij onder bepaalde omstandighe
den gegrepen kunnen worden door
een niet te definiëren sfeer, door een
merkwaardige suggestie, zal zijn oor
zaak en verklarir- vinden in de geest
van het verleden, die hier nog rond
waart
Oerbanken
In het kemlandschap van de ver
stuiving zijn het vooral de reeds ge
noemde „oerbanktafels", die boeien
door hun fraaie kleuren van okergeel
tot terracotta-rood. In een wijde kring
er omheen liggen gewoonlijk de schil
ferige brokstukken verspreid, zwart
bruin van tint en soms een paar cen
timeter dik. Deze „tafels" zijn' frag
menten van de uitgestrekte oerbank
en rusten op een sokkel van zand,
waaromheen de wind alle andere res
ten wegblies.
Elders in ons land (o.a. Zuidoost
Friesland) vond men onder de harde
oerbank bewoningsresten (haardplek-
ken, stenen werktuigjes, bewerkt ren
dierhoorn) van de IJstijdmens. Wij
weten niet, wat het Mosselse Zand in
dit opzicht heeft opgeleverd, maar
staande voor zulk een oerbanktafel
gaan de gedachten opnieuw naar dat
verre verleden, dat nu en dan even
een klein tipje van de sluier oplicht
en waarmede wij ons door de eeuwen
heen verbonden blijven voélen met
geheimzinnige draden.
Mossel, Mosselse Zand en Valenberg
zijn daarom uiterst markante punten
in het centrale gedeelte der Neder-
Veluwe. Geldt dit voor geoloog en
oudheidkundige, ook de zwervende
natuurliefhebber-zonder-meer kan hier
zijn hart ophalen aan een vorstelijk
Veluwelandschap. Om van de natuur-
historici maar te zwijgen, want bui
zerd en havik, boom- en torenvalk,
zwarte specht en korhoen, rood- en
zwart wild zijn hier thuis!
Imposante pracht
Van een imposante pracht is ook 't
Mosselse Zand met zijn eindeloos wis
selende belichting cn bizarre vormen,
ztfn spokige vliegdennen en donkere
„oerbanktafels". De waardering voor
dit „wilt en bijster landt" groeit nog
meer, als men zich verdiept in zijn
historie.
Het zou niet juist zijn te zeggen, dat
we hier nog met oer-natuur te doen
hebben. Landschappen, die er nog uit
zien, als in de tijd toen de eerste pri
mitieve jagers en vissers zich hier ves
tigden, bestaan in Nederland niet meer.
En zo wordt aangenomen, dat de zand
verstuivingen in 't algemeen niet ouder
zijn dan de vroege middeleeuwen. Het
verloop van oude, in onbruik geraakte
karwegen, eenmaal gericht op het cen
trum der stuifzandgebieden, aarde
werkvondsten etc. hebben zulks aan
getoond en tegelijkertijd onthuld, dat
de verschillende verstuivingsgebïeden
eeuwen achtereen bewoonde streken
zijn geweest, die waarschijnlijk plm.
vijf eeuwen geleden verlaten werden.
De verlatenheid van het stuifzand is
De hellingen van de Valetiberg zijn
thans één reusachtige korenakker.