Nadeschda stierf als een ontgoochelde,
diep teleurgestelde vrouw
Zaterdag 14 Maart 1953 ELSEVIERS WEEKBLAD 29
„Zo ziet het S talingrad-van-morgen er uit!" stond onder dit bekroonde ontwe~p voor
de wederopbouw van de stad van Stalin op een tentoonstelling der Moskouse archi
tecten. Het obeliskvormige bouwwerk op het kunstmatige Wolga-eiland (op de voor
grond) zal een wolkenkrabberhoogte krijgen. Op de sokkel staan de reusachtige beelden
van verdienstelijke Stalingrad-strijders. Op de oever het geweldige beeld van Stalin
Zie pijl)
Op een dag, onder het middageten, wordt
Neumann er telefonisch van op de hoogte
gesteld, dat hij in de namiddag door een
auto zal worden afgehaald om hem naar de
zomerresidentie van Stalin te brengen.
Neumann verheugde zich over deze uit
nodiging, want hij hoopte, dat Stalin hem
ditmaal de gelegenheid zou willen geven
om zijn politiek te rechtvaardigen.
De zomervilla van Stalin, een wit huis.
ligt op een heuvel temidden van een reus-
«chtig park met prachtige, oude bomen.
Hier in Mazesta is een beroemde zwavel
bron, waarvan Stalin ieder jaar ter bestrij
ding van zijn rheumatiek gebruik maakt.
In deze zomer in 1932 woonde hij
met zijn tweede vrouw Nadja Allilujewa in
Mazesta. Men was het er over eens, dat de
machtspositie van haar echtgenoot haar
niet naar het hoofd was gestegen en dat zij
een eenvoudige vrouw was gebleven. Zij
werkte en heel hard als geëmployeer
de van het Centraal Comité van de Com
munistische Partij van Sow jet-Rusland. Van
haar kantoor naar het Kremlin haar
privéwoning ging zij te voet, meestal
zonder enige bewaking. Men vertelde over
haar dat zij niet altijd voor het oordeel van
haar man boog en er een eigen politieke
mening op na hield.
Met haar woonden in het huis van
Mazesta haar twee kinderen, het dienst
personeel en een aantal geheime ambtena
ren, die zich altijd in de buurt van Stalin
ophielden. Bij dit alles waren de ingangen
tot het huis dag en nacht, zwaar bewaakt.
Bij zijn eerste bezoek kwam Neumann
tegen theetijd in Mazesta aan. Stalin ont
ving hem in een open tuin-paviljoen. Het
onderhoud was nauwelijks begonnen of
Nadja Allilujewa, in het wit gekleed en
met een tennisracket in de hand. kwam
haar de pas af. Htf richtte zich, alsof Nadja
er niet was. tot Neumann en vroeg „Vindt
u ook, dat eerzucht een verwerpelijke
eigenschap is?" Neumann was van mening,
„dat het er slechts op aan kwam voor welk
doel de eerzucht gebruikt werd." Opnieuw
bemoeide Nadja zich met het gesprek. „In
dit geval gaat het niet om de betekenis van
de eerzucht. Het gaat om de man. Hij is
een walgelijk element en ik wil van deze
man en zijn motieven principieel niets
weten."
Stalin antwoordde niet op deze nieuwe,
felle uitbarsting van zijn vrouw. Een ogen
blik heerste er een ijzig stilzwijgen. Toen
draaide Stalin zich om en wel zo, dat hij
Nadja de rug toekeerde. Voor hem bestond
zij niet meer. Zij had hem tegengesproken.
Hij keerde zich tot Neumann en ver
anderde het thema van het. gesprek. Nadja
was verder lucht voor hem. Met een rood
gezicht over het feit, dat zij in tegenwoor
digheid van een vreemde als een onmondig
kind behandeld was, stond Nadja op en
verliet het paviljoen.
Stalin nodigde Neumann uit om met hem
een rondgang door het park te maken.
Enige officieren van de lijfwacht vergezel
den hen. Een ieder, ook Stalin, droeg een
revolver in de gordel. Neumann was de
enige, die ongewapend was. Plotseling
knalde er een schot. Een van de officieren
- - - -g had met zijn revolver op een vogel ge
schoten. Dit voorbeeld moedigde de jaag-
ijver van de overigen aan. Ook Stalin deed
mee. En iédere keer wanneer er een vogel
j naar beneden viel wie het juiste schot
I ook had afgevuurd het was altijd „het
I schot van Stalin" geweest. Hij was de „beste
1 schutter", bezat „een trefzekere hand" en
de „scherpste blik". Stalin straalde verge -
noegd.,
Heer en meester
I, Intüssen Was het avo. .C'vorden. Men
gi;t£ een partijtje1 v,«„
j Stalin „de beste, enige en onovertrefbare
kegelaar. En weer straalde hij van plezier.
Het spel werd steeds luider. Tegen midder-
j nacht kwam plotseling Nadja Allilujewa de
j zaal binnen en vroeg of men niet wat min
der lawaai kon maken omdat zij noch de
C; kinderen konden slapen. Stalin keurde haar
I geen antwoord waardig. Of toch. Zijn wor-
i pen werden steeds heftiger, hij maakte veel
I meer lawaai dan tevoren en dit moedigde
de anderen aan om met hem mee te doen.
Tot de vroege morgenuren duurde de
i herrie.
Stalin had zijn gasten bewezen, dat hij
ook in zijn eigen huis heer en meester
was
De wens van Neumann om zich tegen-
I over Stalin eens helemaal uit te spreken,
was ook ditmaal weer niet opgegaan. Stalin
had hem geen enkele mogelijkheid gegeven,
om over de voor hem zo brandende proble
men van zijn Duitsland-politiek ook maar
een woord te zeggen.
Nadja's einde
De geest van de revolutie. Een gedenkteken voor Lenins beroemde
rede van de geschutstoren van een pantserwagen. Toen stond
Stalin nog bescheiden op de achtergrond
door de tuin op hen toe. Stalin vroeg haar
geïnteresseerd wie haar partner bij het
tennisspel was geweest en hoe het spel ver
lopen was. Nadja zei lachend „Dit keer
heb ik gewonnen." Zij nam een stoel, ging
bij de theetafel zitten en luisterde zwijgend
naar het weer opgenomen gesprek tussen
Stalin en Neumann. Daarbij werd een naam
genoemd. Alleen reeds het noemen van die
naam maakte Nadja kwaad. "Wat een on
sympathieke man, wat een onuitstaanbaar
eerzuchtig mens", riep zij uit.
Stalin fronste het voorhoofd en sneed
Op een avond in November van 1932
zijn Stalin en Nadeschda bij Woroschilow
gast. De Sowjet-maarschalk behoort tot de
weinige mensen, waarmee Stalin zich vrij
en ongedwongen onderhoudt.
Het gesprek draait zo'n beetje om de
gebeurtenissen van de laatste jaren. De on
gehoorde verliezen aan mensenlevens, ener
gie en materiaal, ontstaan door de brutale
gedwongen collectivering van de boeren
hofsteden gedurende het eerste vijf-jaren
plan, zijn nog lang niet voorbij. Nadeschda
is juist van een reis door Zuid-Rusland en
de Oekraine teruggekeerd en is nog hele
maal onder de deprimerende indrukken,
die zij bij het „bezoek aan deze slacht-
velden" heeft opgedaan.
Honger en vertwijfeling, ontgoocheling en
uitputting hebben hele kringen tegen Stalin
in het harnas gejaagd. De algemene onte-
Straatgevechten in Moskou. Ergens een de monslratiescholen knallende
revolutie heeft geen tijd om over haar offers te treuren
vredenheid knaagt voornamelijk aan de
muren van het Kremlin.
Stalin, die alle tegenslagen en gebeurte
nissen van de laatste jaren met een'ijzig
gezicht heeft verdragen, is op deze avond
verstoord en nerveus. Het ene woord haalt
het andere uit, waarbij Nadja altijd weer
met de strijdkreten van Stalin uit de tijd
van de revolutie naar voren komt, die in
een zo schrijnende tegenstelling tot zijn
jongste maatregelen staan. Tot Stalin baar
plotseling, in ontzaglijke woede en in
tegenwoordigheid van de vrienden, met een
stortvloed van de gemeenste scheldwoorden
overlaadt.
Daarop staat Nadja op en verlaat, zonder
een woord te zeggen, de woning van
Woroschilow.
Als Stalin enige uren later ook naar huis
gaat, vindt hij' Nadja reeds in doodsstrijd.
De onmiddellijk gewaarschuwde doktoren
kunnen haar niet meer redden.
Stalin trof deze tragedie in zijn huis har
der dan hij naar buiten ooit heeft toege
geven. Hij gaf zijn vrouw een pompeuze
staatsbegrafenis en kiest voor haar laatste
rustplaats het kerkhof van het klooster van
Nowodjewidsche.
Wekenlang lijkt het erop alsof de machine
van Stalin niet meer op gang kan komen.
Hij biedt het Politbureau zelfs zijn ontslag
aan. „Het is wel mogelijk, dat ik een hin
dernis voor de eenheid van de partij ben
geworden. Wanneer dit zo is, kameraden,
dan ben ik bereid te verdwijnen." Dit is de
laatste gelegenheid om de grootste diotator
van de laatste eeuw uit te schakelen. Maar
niemand spreekt het beslissende woord. De
angst voor de stiekeme slagen van Stalin
heeft de overige leden van het Politbureau
reeds veel te zeer verlamd.
Molotow is het, die ditmaal de situatie
redt„Geen woord erover! Je hebt het ver
trouwen van de partij."
Stalin komt nog sterker uit deze laatste
crisis te voorschijn.
Lisa's komst
De gespannen verhouding tussen Stalin en
Nadja dateerde nog uit de tijd dat Jagoda
chef der G.P.U. was en dè processen plaats
vonden tegen Sïnowjew en Kamenjew c.s.
Nadja scheidde zich innerlijk van haar man
af toen hij zijn oude strijdmakkers en per
soonlijke vrienden offerde aan zijn streven
naar macht. Zijn herhaaldelijke verzoenings
pogingen beantwoordde zij met een koude,
afwerende houding. Toen hij haar voorstel
de om weer als zijn medewerkster in het
secretariaat van het Politburo te komen
hij hoopte haar daar beter te kunnen over
tuigen van de noodzakelijkheid van zijn
maatregelen deelde zij hem bruusk mede
dat zij zich reeds verbonden had aan de
„Kr est in tern" (Boereninfernationale). Zij
stelde hem echter voor om Lisa Chasonova
te nemen.
Stalin had van Lisa Chasanowa reeds ge
hoord. Haar verhandeling over „De ge
schiedenis der metallurgie in de U.S.S.R.",
waarmee zij aan de sociale faculteit der
Moskouse hogeschool haar graad had be
haald, had korte tijd tevoren enig opzien
gebaard. Een kort gesprek tijdens een ge
zamenlijke maaltijd toonde aan dat Lisa
bijzonder goed ingelicht was over de voor
bereidingen van het nieuwe vijfjarenplan.
Deze wonderbaarlijke economische kennis
bracht Stalin ertoe om aan het voorstel van
Zijn vrouw te voldoen en Lisa een betrek
king te geven in het secretariaat van het
Politburo.
v Het is nauwelijks aan te nemen dat Stalin
i y §|1P m kij de aanstelling van Lisa door
1 <<dÊÊÊÊHÊÊÈÊÊÈÊkiindere overwegingen liet leiden, en zeker
1 y niet door haar vele uiterlijke charmes. Lisa
H v3|til Jy'vas sIan'K en welgevormd, haar gelaat ver-
I "■apllrs 'oonde klassieke trekken, aan welke haar
pOMiiiiff 'onkere teint iets oosters gat. De heer van
nct I'diiburo was gewend aan de aanblik
van knappe jonge vrouwen en meisjes. In
zijn secretariaat werkten de meest begaafde
vrouwelijke arbeidskrachten die in de com-
missariatcn en andere hoge instanties reeds
■Hp hun sporen hadden verdiend. Op een aan-
BK Vv- trekkelijk uiterlijk werd evenwel ook gelet.
I Dit geschiedde met het oog op de president
ÜBf jfnn der Sowjet-Unie, Kalinin, wiens steun Stalin
nodig had m zijn eindstrijd tegen de
oppositie en die steeds ontvankelijker werd
Slechts een kleine kring van oude strijdmakkers wist zich onder alle zuiveringsacties te handhaven. Van links naar rechts: Sergo voor de charmes van jonge vrouwen naar-
Ordshonikidse, die reeds bij de eerste stakingen van de olie-arbeiders in Bakoe met Stalin in aanraking kwam Lazar Kaganowitsch, mate z\\n leeftijd vorderde.
de zwager van de rode dictator; Klim Woroschilow, eerst Stalins collega in het Bolsjewistische comité in Bakoe, daarna onder
officier in het leger van de Tsaar tijdens de oorlog en ten slotte maarschalk in het Rode Leger (Vervolg op pag. 31)
Eenvoudige vrouw
Huistiran
Over de intieme verhouding van Stalin
tot Nadeschka vertelt Margarete Buber
Neumann, de vrouw van de Duitse com
munist, het volgende, dat zij zelf heeft mee
gemaakt
Op een dag kwam een bericht van hel
secretariaat van Stalin voor Neumann.
Neumann hoopte bij deze gelegenheid
tegenover Stalin zijn politiek ten opzichte
van Duitsland te kunnen rechtvaardigen.
Maar Stalin stelde hem daartoe niet in
staat. Hij moedigde hem slechts aan om in
Sotschi, in de nabijheid van zijn eigen
zomerhuis in Mazesta, de vacantie door te
brengen.
Na enige dagen stuurde ons het secre
tariaat van Stalin, de „Poedjowka", de be
vestiging, dat voor ons beide een verblijf
van vier weken in een herstellingsoord voor
hoge Sowjet-functionarissen was besproken
en betaald. Er waren bedden voor ons in de
internationale slaapwagens gereserveerd. De
zon van Stalin straalde over ons.
(Vervolg van pag. 27)
Nadja heeft deze man bewonderd en ver
afgood. Hij was zo heel anders dan alle
anderen, zo bovenmenselijk rustig, gelijk
matig en beheerst. Zij hield van zijn zware
boerenstappen en van zijn plompe, preutse
manier van tederheid.
Toen zij in het Kreml gingen wonen,
omgeven door de pronk van de sprookjes
achtige rijkdom der Tsaren, veranderde er
niets aan hun uiterlijk leven. Een bescheiden
driekamer-woning en het eten uit de can-
tine. Toen Wassilij geboren werd leende
Nadja de luiers van haar vriendinnen en
haar zuster Alexandra gaf haar Franse
toiletzeep.
In het begin geloofde ze, dat zijn be
scheidenheid ook zijn werk betrof. De on
zelfzuchtige, haast anonieme opofferingvoor
de revolutie was voor de oude garde onder
de leiding van Lenin vanzelfsprekend. Lenin
haatte iedere bewieroking. Dat veranderde
eerst bij zijn dood.
Toen hij er zich niet meer tegen kon
verzetten. Dat was geen verraad aan de
dode Lenin, maar een truc. De meest
geniale truc, die Stalin tot nog toe ver
zonnen heeft. Millioenen mensen zijn er
hem dankbaar voor. In het vacuum van
de ontgoddelijkte
hemel werd de dode
Lenin geheven, want
de volkeren van de
Sovjetrepublieken
hebben iets boven
menselijks nodig om
het hoofd in deemoed
te kunnen buigen. Sta
lin zelf heeft een be
ginpunt nodig om uit
de anonimiteit in het
licht van de openbaar
heid te kunnen komen.
Maar het scheelde
een haar of juist deze
Lenin-cultus was Stalin
noodlottig geworden.
Vier maanden na de
dood van de partijleider
werd in een plenaire zit
ting van het Centraal-
comité het testament
van Lenin voorgelezen.
Daarin wordt gezegd
Stalin is voor het ambt
van algemeen secretaris
ongeschikt. Daarom stel
ik de partijgenoten voor
om een manier te zoe
ken om Stalin van deze
post te verwijderen....."
Een ooggetuige be
schrijft de scène
„Éen dodelijke ver
legenheid verlamde
ieder, die aanwezig
was. Stalin, die op de
trap van de redenaars
tribune zat, zag er
klein en lelijk uit. Ik
sloeg hem oplettend
gade. Niettegenstaan
de zijn zelfbeheersing
en zijn schijnbare
uiterlijke rust, was het voor een ieder dui
delijk, dat hij voelde hoe zijn lot aan een
zijden draad hing."
Sinowjew en Kamenjew hebben hem toen
gered. Zij hadden zijn stem nodig in het
Politbureau voor hun strijd tegen Trotski.
Toen Trotski verslagen was, trok Stalin met
Boecharin en Rykow tegen Sinowjew en
Kamenjew te velde. En toen die capituleer
den, kwam Boecharin aan de beurt. Altijd
de een na de ander.
