Dit Oude Tonge, door Haarlem geadopteerd,
is Nederlands zwaarst getroffen gemeente
„Als il
zal il
Vloedgolf van
300doden, schade: 30 millioen.
onder aan de
Stranden van stro en wrakhout
drijven onder aan de dijken
dood moet gaan,
éérst vechten"
SN..
Het verhaal van Wiek Hartog:
Hels ontwaken uit
vredige slaap
Portret van een ravage:
Agrarische gemeente
5 In een uitgave van hel Centraal Bureau 8
5 voor de Statistiek, waarin cijfers zijn o
ft gegeven over alle gemeenten i?i het. door 8
s de zee overspoelde gebied in Zuidwest g
5 Nederland, wordt van Oude Tonge het g
8 volgende beeld gegeven. 8
ft De oppervlakte van deze gemeente is
8 2.225 hectaren. De gemeente lelde op 1 g
8 Januari 1952 3.102 zielen (26S4 in 1930 8
g en ongeveer 2200 in 1850), waarvan 953
g kinderen van 0 tot en met 14 jaar, 1.933
8 personen van 15 tot en met 69 jaar en 8
8 216 ouden van dagen van 70 jaar en
ouder. 8
jft Het aantal woningen was op 1 Januari 8
g 1953: 797. Blijkens een opgave van 1
8 Augustus 1952 waren er op die datum 8
39 personenauto's en 19 vrachtauto's. 0
8 Oude Tonge is een uitgesproken agra-
8 rische gemeente. De voornaamste pro- 8
ducten waren granen, meekrap, vlas en
g aardappelen, die in Rotterdam en Dor-
8 drecht iverden afgezet. Fraaie gebouwen 8
8 iji het dorp waren het oude Raadhuis
p en het gewezen Ambachtshuis. De g
8 Dorpswaag gold lange tijd als de groot- 8
8 ste waag in ons land. a
ft De respectabele ouderdom van het 8
8 plaatsje blijkt uit een mededeling in 8
s oude geschriften, dat Oude Tonge in 8
1479 door Karei van Bourgondie met y.
ft een weekmarkt is bevoorrecht.
BlbbUAO 24 1 L B K U A fil 1953 HAARLEMS DAGBLAD - OPRECHTE HAARLEMSCHE COURANT
Van de 3100 inwoners van Oude Tonge
zijn er nu nog 230 in het dorp achterge
bleven. En van hen, die daar nu het leven
aan de gang proberen te nouden. zijn ei
twee waarvan ik u wil vertellen: Cornells
Hartog en zijn vrouw Wiek. .Zij woonden
in de Julianastraat, die straat die met de
Josephsdrecf en de Capellerweg vrijwel
helemaal van de kaart werd geveegd. Nu
houdt Wiek in een cafc huis voor dertien
man. die werken in de identificatie- en de
Haarlem heeft aangeboden Oude ft
Tonge. Nederlands zwaarst getroffen 8
gemeente, te adopteren is een onzer
v redacteuren naar dit verwoeste plaatsje
op het eiland Overflakkee gereisd, om 8
8 zich een indruk te vormen hoé Haarlem ft
8 hulp zou kunnen verlenen. Hij schildert s
hier het geestelijke en stoffelijke leed 8
dat deze kleine gemeente heeft getroffen g
8 en de zeer grote verplichting, die Haar- g
8 lcm met zijn adoptie-aanbod op zich 8
ft heeft genomen. Hij zegt: 8
Deense hulpcolonne
nam afscheid
De colonne van de Deense burgerlijke
verdediging, die van 8 tot en met 21
Februari voor het Nederlandse Rode Kruis
transportdiensten heeft verricht, nam gis-
termiddag afscheid. Onder leiding van de
heer K. M. Nielsen en zijn assistent de heer
J. C. Krieger, vertrok de colonne, bestaan
de uit zeventien 3J ton Dieselwagens, met
25 chauffeurs, van het Malieveld.
Vóór het vertrek werden de wagens op
gesteld met het front naar het gebouw van
het hoofdbestuur van het Rode Kruis.
Door dr. E. O. baron van Boetzelaer,
chef der directie algemene zaken van het
ministerie van Buitenlandse Zaken, werd"
namens de Nederlandse regering een har
telijk woord van dank gebracht voor het
vele, dat Denen voor het werk der hulp
verlening hebben gedaan.
In een paar uur is het gebeurd. In één paar uur heeft het water, dat van
drie kanten op kwam zetten, in Oude Tonge driehonderd mensen ver
moord, honderd woningen van de kaart geveegd, vierhonderd huizen kapot
geslagen en voor dertig millioen gulden schade aangericht, de kapotte
dijken niet meegerekend.
Er was geen mens in het rustige, landelijke dorp aan de Krammer, die die
Zaterdagavond een kwaad voorgevoel had van wat komen ging. Goed, een* v.uile
wind veegde schérp door de straten. Maar wat zou dat, in de huizen, waar de
eilanders een kaartje legden, was hot warm en veilig. De afwas stond aan kant
en de kinderen hadden hun wekelijkse bad gehad. En wanneer de wind eens
aan de ramen van het rokerige dorps-café schudde, zei de man aan het biljart,
die net een knappe driebandenstoot wilde maken, len hoogste eens: ..Tsjongc,
hoor me die wind ercis te keer gaan". En toen zc s av «gids tegen' twaalven naar
huis gingen en elkaar gnedeimachr wensten, hir'.h-w -• w .u tu c ctra*g&ed
vast. Want hij mocht er eens uit waaien.
Zo ging Oude Tonge die nacht rustig
slapen. Zoals men in dat kleine dorp al
sinds eeuwen rustig was gaan slapen. Na
tuurlijk had het zijn kleine zorgen. Er lie
pen 140 gezinnen van de 3100 inwoners in
de overbrugging gevolg van de mecha
nisatie in de landbouw. Men piekerde over
de prijzen Nan suikerbieten en graan en
uien. Fin of emigratie een goed ding was of
niet. Maar toch waren dat problemen, die
de rustige gang van dit landelijk dorp niet
konden storen. Dit dorp, dit vaste punt in
de loop der dingen, dit thuis waarin de
enige afwisseling die. der seizoenen was.
De lente waarin gezaaid werd, de rijpe
volle zomer, de herfst met zijn oogsttijd,
de winter waarin voorbereid werd. Overdag
werd er gewerkt, hard en eerlijk in de zon
of in de regen. En 's nachts Werd er ge
slapen rustig en vast in het stille dorp, dat
/elf sliep onder de grote donkere koepel
\an de hemel, in slaap gewiegd door het
zachte ruisen vr^. de tijstromen in de wijde
Krammer.
Zo. in de rust van een goed geweten
sliep Oude Tonge in na een vriendelijke
Zaterdagavond, toen de klok van de dorps
kerk twaalf keer had geslagen. Twaalf uur
31 Januari. De volgende dag zou het
kerkdag wezen.
Het zou de volgende dag géén kerkdag
Het zal tegen half drie zijn geweest
leen door de slraten van het dorpje onder
aan de dijk. de voetstappen gingen van
een Rijkspolitieman. Er ging een bel over.
En in het donker vroeg een stem of bur
gemeester Van Dijk maar op wou staan,
want bij de keersluizen stond het water al
legen de top van de dijk. Zou het niet wijs
zijn de boeren in de buitenpolders te waar-
«f houwen. Met nog een paar anderen ging
dc grijze burgervader door de wilde storm
naar het bedreigde punt. En wat hij daar
zag was voor hem voldoende om zijn ge
meente-personeel cn de PTT te alarmeren,
om een paar vrachtwagens op te comman
do:::: en de klok van de kerk te laten
luider).
Uit dc vaste, rustige slaap van een ver
moeid boerenvolk wordt men zelfs door
een kerkklok niet snel gewekt. En zij. die
v. akker werden zagen nog geen ernstig ge
vaar. Ten hoogste wat ongerief en water
schade.
Maar een uurtje later, kwam een onge
lofelijk schijnend bericht. De Ouweland-
polder begon vol te stromen. Zelfs zijn
zware djjken zouden ineens bezweken zijn.
Toen werd de brandweer met huilende si
renes door het dorp gestuurd. Maar tegelijk
brak de hel los.
Vrijwel op hetzelfde moment gingen dc
djjken aan drie kanten van het slapende
dorp. Van drie kanten stroomden vloedgnl-
\rn naar Oude Tonge, begon het water zijn
meedogenloze aanval. Met het geluid van
een donderbui raasde de schuimende massa
door de straten. Het verdreef er de wakker
geschrokkenen, die anderen wilden gaan
waarschuwen. Het kraakte hun huizen
achter hun rug, het spoelde hun weerloze
gezinnen op tien meter afstand Nan hun
Ncrbijsterde ogen de dood in.
Toen was Oude Tonge wakker. Het ont
waakte uit een rustige slaap in een afzich
telijke nachtmerrie. De mensen vlogen uit
hun bedden. Geen licht. Maar vel water.
Overal water, In de straten en in de hui
zen. Op de benedenverdiepingen eerst,
maar het schóót omhoog. Het joeg de men
sen de trappen op naar zolder, naar het
dak. En Nvanneer zij daar zich hoog, veilig
en buiten de greep van de onverhoede
aahval waanden, dan kwam er een nieuwe
stormaanval en dan rammeide het water
de huizen in elkaar, tot ze inzakten als
kaartenbouwsels. En dan had het zijn
prooi toch.
Biddend klemden de duizenden dorpe
lingen zich aan hun daken vast. Zachtjes
eerst, maar later hardop, om het nieuwe
geluid te overstemmen, dat klonk boven
het geraas van het water cn het gegier van
de wind. Het hulpgeroep van de honder
den, wier huizen het begaven under deze
bovenmenselijke kracht. Eerst ging cén
gevel cn dan nog een en dan kapseisde het
dak en ging het krakend ten onder in de
zwarte golven der watermassa's, die hier
hun vernielende samenkomst hadden.
Zo nam het water wat het wilde. Het
gaf ironisch een oude. zieke man, die het
met houten ledikant en al spottend naar
ten veilige haven dreef. Maar dan keerde
het zich om en wierp zich op een gezin,
dat het met één golf wegvaagde, of dal
het eerst scheidde, zodat een vader kon
zien, hoe vrouw en kinderen mee werden
genomen.
Zo wachtten de duizenden tot het ver
schrikkelijke donker voorbij zou zijn, tot
dat ze tenminste zouden kunnen zien. En
tevens vreesden zij het licht, om hetgeen
ze Nvisten te gaan zien.
Het werd tenslotte licht. Het licht van
die koude, grauwe Zondag waarop Neder
land zijn doden begon te tellen. Waarop
die van Oude Tonge rondkeken over een
nieuwe zee, die in één nacht gekomen was.
Die hun bestaan had kapot geslagen, die
van allen venvanten had gedood en die
hun dorp had veranderd in een trieste
v.oestenij van Nvater en Nvrakhout.
En nog dachten zij niet aan verlies.
Want ijskoud'cn nat wachtten zij, tot men
hen zou bevrijden van hun daken en on
dergelopen zolders. Dat duurde nog een
dag. Maandagavond- was iedereen in vei
ligheid, die nog leefde. En toen kwam men,
al koppen tellende, tot dat afzichtelijke
totaal van driehonderd.
Dinsdag begon de evacuatie. Toen ver
lieten de mensen de ruïnes van wat in een
schijnbaar ver verleden hun dorp Nvas
geweest.
De ruïnes van Oude Tonge, het dorp op
Overflakkee, dat Haarlem nu wil adop
teren.
Zierikzeese raad keurt
evacuatiebesluit goed
De gemeenteraad van Zierikzee heeft in
een motie zijn vertrouwen uitgesproken in
het door het college van B. en W. sinds de
rampzalige eerste Februari gevoerde beleid.
Iri een besloten zitting heeft de raad zich
vervolgens bezig gehouden met de rechts
geldigheid van de verplichte evacuatie.
De gemeenteraad was bijeengekomen om
te beraadslagen over een kort geding, dat
de Middenstandscentrale te Zierikzee aan
hangig heeft gemaakt tegen het bestuur
van deze gemeente. De centrale maakt er
bezwaar tegen, dat ingezetenen van Zie
rikzee, die in een droog en veilig huis
zaten, toch uit Zierikzee moesten evacueren.
ten blik op een der ergst verwoeste
gedeelten van Oude Tonge. Op de open
plek achter de kerk stonden huizen. En
Pissen het dorp en de boerderijen op
d: achtergrond stonden een paar blok-
kên, tvaarvan zelfs de fundamenten niet
n eer boven de watervlakte uitsteken.
•De tpannen di.e cr wesAin en zoeken, verlangen naar v§rre, warme we$al<l.
Ge kunt momenteel vrij gemakkelijk
naar Oude Tonge komen. Mits ge een
doorlaatbeNvijs hebt. want ander wijst de
man van de Rijkspolitie, die eenzaam en
verlaten op dc smalle, wrakke met zand
zakken gestutte dijk tussen de water
vlaktes van Overflakkee staat, u onher
roepelijk terug. Aan kijkers heeft men in
het getroffen gebied namelijk niets. En
bovendien ligt cr nog teveel voor het
grijpen. Maar mét zo'n papiertje kunt ge
dóór met de vrachtNvagen, die hobbelend
voortrijdt over het dunne broze levens
adertje, dc ondermijnde dijk, die het dorp
met de buitenwereld verbindt.
Ge moet u nochtans vermannen, wan
neer ge het dorp binnenrijdt. Want wat de
groep mensen, die links op een doodlopende
dijk bezig is bij een grote diepe kuil, daar
doet, gist ge al eer ge het gevraagd hebt.
Het is het grote open massagraf, dat wacht
op de 175 nog niet gevonden doden. Meer
dan honderd kisten liggen er al in. Maar
ook zonder die lugubere herinnering aan
de ramp, is de verwoesting al zo grook dat
ge moeite hebt haar in u op te nemen en
le beseffen, dat dit Nvaar is. Dat die huizen
echt allemaal kapot zijn. de straten zijn
Nveggeslagen, dat die stapel vreemde op
gezwollen gestalten door ratten aange
vreten koeien-cadavers zijn.
Het is erger dan een slagveld. Al doet
het er wel aan denken. Ook door die zoe
kende militairen, die ge overal ziet, ba
lancerend op hel wrakhout onder aan de
dijken en dc bergen stro en hooi cu huis
raad, die het Nvater daar heeft .samenge
speeld. Zij zoeken met lange stokken voor
zichtig in die massa's aanspoelsel, alsof
zij tastten naar landmijnen. Maar deze
soldaten hebben rubberlaarzen aan en rub-
bervoorschoten en lange rubberhandschoc-
nen. En als ge dat ziet, weet ge waarnaar
zij zoeken. Zij zoeken diegenen waar de
grote kuil op de dijk nog op wacht.
Ik heb er wat rondgedwaald door het
dorp met de gemeenteontvanger, David
van den Tol, een rustige man, die door een
ieder bij zijn voornaam wordt genoemd.
Ook hij is alles kwijt, inaar hij aanvaardt
het, want hij zegt, dat God het zo gewild
heeft. Hij kende het hele dorp en al zijn
imvoners. maar zelfs hij heeft nu soms
moeite zich te oriënteren en te vertellen,
Nvat cr precies in elke ruïne gebeurd is. En
wat hij vertelt is een sombere herhaling.
Hij Nvijst op een afgebrokkeld huis en zegt:
„Daar gingen er veertien en daar acht. En
daar hadden de mensen nog gauNv hun
kinders naar de andere kant van de dijk
gebracht, omdat ze dachten, dat: ze daar
veiliger ZQuden zijn. Het kwam net anders
om uit".
Ge moot oppassen, dat ge niet uitglijdt,
want de straten liggen vol slib. En ge
moet maar geen planken aanpakken, want
aan planken zitten spijkers en aan spijkers
zit soms lijkengif. Al worden sommigen
daar onverschillig voor en grijpen zij de
cadavers met blote handen beet om zc
op de Nvagens te smijten. Men heeft haast
met hel werk hier, al doet men allerminst
druk. Men gaat rustig zijn gang, ook de
militairen en men weet niet van werk-
uren.
Men is zo moe
Als men moe is gaat men slapen en als
men honger heeft gaat men eten. En een
paar militairen vinden zelfs nog wel eens
even 1 ijd voor een partijtje billard in het
dorpscafé. Maar de ware zin is er niet en
bovendien klost iedereen voortdurend het
c-afé'tje in en uil, zodat zelfs de gemakke
lijkste ballen worden gepoedeld.
Dit Oude Tonge is geen prettige plaats
om te Nverken. Het water heeft een venij
nige kou meegebracht en de lucht stinkt
zuur naar gistende uien. Dijken dichten is
per slot nog werk waar je voldoening van
hebt, waar je eer mee kimt inleggen, maar
voor het opruimen van zoveel rommel, dat
het wel lijkt, alsof de halve Nvereld aan
puin is geslagen en juist hier is aange
spoeld, geldt dat niet. Het lijkt zo vol
slagen onbegonnen werk.
Er liggen duizenden tonnen stro en hout
en huisraad en uien en stukken van huizen
voor de dijken en het moet allemaal Nveg.
Maar met twee blote handen kan je maar
één plank tegelijk oppakken en het lijkt
allemaal zo verschrikkelijk eindeloos. En
het is koud en nat. Ge ziel wel aan die
mannen die daar Nverken. militair of bur
ger, dat zij verschrikkelijk verlangen naar
een geNvonc maatschappij met warmte en
veiligheid en orde en regelmaat. Dat zij zo
erg graag zouden willen, dat zij ineens
wakker zouden Nvorden en merken, dat het
allemaal maar een nachtmerrie is.
Er is zoveel Nverk
Maar dan glijden zij uit in de modder
of stoten zich aan een plank cn dan vloeken
zij zachtjes en gaan weer beleefd verder
aan het werk. Aan die onafzienbare taak.
die afgedaan moet Nvorden. Ze zijn moe en
ze huiveren van de kou en van de gedachte
hoe lang het wel zal duren voordat alles
weer een beetje voor elkaar is. Maar dan
vermannen zc zich en pakken weer een
plank en hupsa, daar gaat'ie op de wagen,
die straks Nveer naar die verre Nvarme
Nvereld zal rijden.
Dit strand van stro en wrakhout is het
voorlopig graf geworden van tientallen
slachtoffers uit Oude Tonge. Men is
bezig hen te zoeken, maar ixct kan nog
weken, misschien maanden. duren eer
men ze allen gevonden heeft.
s ..Dit aanbod mag niet zo maar een ge-
-IA 3 baar zijn. Gebaren verliezen tegenover
8 een woestenij van kapotte huizen, ver-
8 nielde straten, dood vee en een onvoor-
1 8 stelbare ontivrichting van wat wij het
g dagelijks leven noemen, iedere waarde.
Vooral nu de eerste fase van de ramp
>'c voorbij is. Toen. in de heroïsche strijd
8 regen het watertelde iedere zwect-
druppeliedere persoonlijke inzet, iedere
goede bedoeling. Maar aan icat er nu
gebeuren -moet, is iedere dramatiek
8 vreemd. Nu gaat het er om puinhopen
-8 tc ruimen, cadavers weg te slepen, te
c bergen en te verdelen. Een koud en
l o troosteloos en eindeloos werk. Nu gaat
8 het er bovenal om. op te bouwen. En dit
is de wérkelijke krachtproef, de kracht-
proef die nog komen gaat. Het is de
'i zioaarste".
-§
Dit moet Haarlem goed beseffen nu het
l Oude Tonge adopteert. De mensen daar
5 veiNN achten, willen geen afdankertjes en j
8 liefdadigheid. Zij willen hulp. Hulp om i
ij hun dorp weer op poten te zetten.
begrafenisploegen. Ze zwoegt van 's och
tends tot 's avonds. En daar is ze blij om,
want, dan heeft ze geen tijd om te denken.
Maar 's avonds staat er bij het bed van
deze harde, flinke vrouw een lichtje.
Want in het donker slapen durft zij niet
meer.
Cornelis en Wiek zijn in Nvat men in
Oude Tonge alleen maar „die nacht" hoeft
te noemen, wakker gemaakt door een
buurman, die in de straat riep: „D'r uit.
Water". Ze probeerden nog wat spullen
r.aar boven te slepen, maar het water had
geen tijd en dreef ze naar zoldei. En nog
geen kNvartier later zalen ze al op het dak.
Ze zagen er niet veel, maar toch meer
dan genoeg. Want in de Julianastraat sloeg
liet Nvater de huizen aan hun kant één voor
cén tegen de grond. En ze hadden ook geen
licht nodig om te zien hoe hun overbuur
vrouw, gevangen in een kamer, in haar
eigen huis verdronk in het water, dat-
langzaam maar zeker naar de zoldering
steeg. Maar men kon niet bij haar, men
kon niet Nveg.
En zo wisten Wiek en Cornelis Nvat hen
tc wachten stond. Huis voor huis zakte in
elkaar en toen met een knal als van een
bum de grote boerenschuur in elkaar klap
te. iiiê' iiurr huis.:.- nog dS.ie,
dat zij aan de beurt waren. Eerst ging hun
voorgevel. En toen de achtergevel. Met de
volgende golf braken de zijgevels cn het
dak zakte langzaam in elkaar.
Zo zaten zij half in het water, temidden
van metershoge golven en vliegend weer.
Alleen in het donker en eenzamer dan een
mens kan denken te zijn. Cornelis heeft
toen Wiek tegen zich aangetrokken en ge
zegd: „Kom maar bij me vrouwtje, 't is
met ons gedaan".
Eerst vechten
Maar Wiek zei: „Niks. Als ik nood moet
gaan, zal ik éérst vechten" cn zij begon
als een razende de pannen van het stuk
c-ak te smijten waar zij op zaten En zie.
het houten dakgeraamte begon te drijven.
Maar het dreef naar de wijde watervlakte
waar helemaal geen redding meer mogelijk
zou zijn. Totdat Wiek een stuk trap met
een paar planken te pakken kreeg, dat
zij. zo verstijfd van kou als zij was, op het
lichte vlotje kreeg, dat als een gek tc keer
ging op de golven. Zo werd het wat han
delbaarder. En zowaar, bij het laat
ste huis Nvaar zij langs dreven op Nveg
naar de eindeloosheid van de polder, kreeg
een timmerman hen te pakken met een
trapleer en konden zij naar zijn veilige
vliering klauteren.
Het is een van de vele verhalen van
mensen, die niet op Nvilden geven. Er zijn
er meer. Er was die Pieter van den Ouden
van 17 jaar met zijn vriend Koert, die
Zondagmorgen met een touw om zijn mid
del over een wankel pad van wrakhout
honderd mensen van de daken van de
Julianastraat haalde. En de kasteleinszoon
Cor van de Tonnekreek, die zich uitkleed
de en in het ijskoude water een lijn over
zwom van de Molendijk naar een grote
boerderij. Hij maakte een vlotje en bracht
dertig mensen naar de dijk. Toen de laat
ste in veiligheid Nvas, stortte de boerderij
binnen enkele seconden in elkaar.
Kijk, dat zijn de mensen van Oude Tonge,
die niet van opgeven wisten. Zo zijn er
honderden.
Dat zijn de mensen, die Haarlem nu wil
adopteren.
Adoptie van Driewegen
en Ellewoutsdijk
De Vereniging van Nederlandse Ge
meenten heeft medegedeeld, dat voor adop
tie door: Beemster, Beets, Broek in Wa
terland. Edam. Graft, Ilpendam, Jisp. Kat-
woude, Kwadijk, Landsmeer, Middelie,
Monnikendam, Oosthuizen. Purmercnd. De
Rijp, Warder en WijdeNvormer. in de eerste
plaats in aanmerking komen Ellewoutsdijk
en Driewegen op Zuid-Beveland.
De gemeenten hebben te kennen gegeven
gezamenlijk aan het hulpverleningswerk te
Nvillen deelnemen.
Dijk bij Hellevoetsluis
nog niet gedicht
Men heeft nog geen gevolg kunnen geven
aan liet voornemen vandaag het dijkgat bij
Hellevoetsluis te dichten. De proeven,
welke in het Nvaterloopkundïg laboratorium
te Delft zijn genomen om de sluiting van
het gat tot stand te kunnen brengen door
het laten zinken van twee betonnen cais
sons. zijn Vrijdag reeds afgesloten. Andere
omstandigheden waren er echter oorzaak
van, dat de sluiting nog niet kon doorgaan.
Men hoopt over enkele dagen het plan te
kunnen uitvoeren. Wanneer is nog niet
precies bekend, aangezien men geen on
nodige risico's wil nemen door overhaast
te werk te gaan.
