WEEKBLAD VOOR HET EILAND THOLEN EN ST.FILIPSLAND
Hersiel
Het huisje in de polder
WAARIN OPGENOMEN DE THOOLSE COURANT.
De toestand in Stavenisse nog steeds niet geheel te overzien
9e Jaargang No. 13
20 Februari 1953
Uitgêvèfs-Fknra "C. Dtelëman en G. Heijboer
Redactie Kerkring A 473, St. Annaland - Telefoon 47
Administratie Oudelandsestraat 9, Tholen - Telef. 57 - Giro 124407
Abonnementen 1.20 per kwartaal
franco p.p. 1.45 incassokosten
Prijs per nummer 10 cent
Advertentiën ƒ0.10 per millimeter Minimum ƒ2.00
Spierinkjes tot en met 20 woorden 1.00, elk woord meer 0.05
Advertenties worden tot uiterlijk Donderdagmiddag u. aangenomen
Daaraan zijn we toe na de derde
week van Februari.
„Rouw", daarna „bezinning" en
nu „herstel". Het is na bijna drie
weken van koortsachtig werken als
of een toestand van rust is ingetre
den. Rust in zoverre dat men de
verwoesting en de aangerichte scha
de wat meer kan gaan overzien, al
is dit laatste in een dorp als Stave-
nisse nog niet mogelijk. Daarmee is
een nieuw stadium ingetreden van
deze tragische episode.
Het stadium van herstel. De nood
is nog hoog en het gevaar, hoewel
minder dreigend niet geheel ge
weken. Maar met het definitief her
stel wordt hier en daar reeds be
gonnen. En dit stadium zal stromen
geld kosten. Waarschijnlijk veel
meer dan de fabelachtige bedragen,
die uit binnen- en buitenland zijn
ingekomen, waarschijnlijk meer dan
de machtige steun, waartoe Amerika
bereid is. Reeds de eerste maatrege
len om de dijken te dichten en te'
versterken en om de schade te her
stellen, door de getroffen bevolking
geleden zullen ontzaggelijke sommen
vorderen. En het valt bijna niet te
overzien, welke kosten er gemoeid
zullen zijn met de radicale verande
ring van de aardrijkskundige toe
stand^ waartoe reeds ontwerpen
gemaakt worden.
Het lijkt niet uitgesloten dat de
toch reeds kwestbare economie van
Nederland door de gevolgen van
deze ramp nóg aanzienlijk zal wor
den verzwakt. Maar herstel is nodig
en onvermijdelijk.
Herstel zal hier en daar veel meer
kosten dan nodig is. Zal dat de
schadevergoeding ook
Zitten we nu alweer in dezelfde
perikelen -nog maar bij de aan
vang van 't herstel als tijdens de
evacuatieherstellingen en vergoedin
gen.
Laat men zich hoeden voor hen
die niet aan het herstel zelf denken,
maar aan wat daardoor te plukken
valt.
Laat men zich hoeden voor naast
en door elkaar werkende controle
apparaten, die dat herstel slechts
kunnen ondermijnen.
Laat men zich hóeden, opdat de
getroffenen niet door formulieren
overstelpt worden, laat men zorgen
dat het controle-apparaat de ramp
zelf, de schadevordering in zijn ge
heel niet in onkosten overtreft.
Velen in de noodgebieden hebben
eerder herstel- en schadevergoe
dingsregelingen meegemaakt. En
zijn er huiverig van. Huiverig van
wege de lange omweg, waarmee
een en ander beslist tot stand schijnt
te moeten komen, huiverig van het
telkens weer invullen van paperas
sen, die uiteindelijk van geen be
tekenis zijn, huiverig om telkens op
nieuw te worden lastig gevallen als
een of ander (theoretisch) niet
schijnt te kloppen.
Herstel en vergoeding, het behoeft
alles niet zo buitengewoon lang te
duren als het goed wordt aangepakt,
als ook hier maar weer rekening
wordt gehouden met de eigen men
sen, die al de omstandigheden waar
in de getroffenen voor de 1ste Febr.
verkeerden het beste kennen en die
ook wel het beste weten, waar ze
na de 1ste Februari aan toe zijn.
Herstel en vergoeding, het zal
veel kosten, veel tijd, veel geduld
vragen. Laat men de moeite, de kos
ten en de tijd niet groter, hoger en
langer maken door zoveel onnodige
maatregelen en dingen. Laat men
het geduld niet al te veel op de proef
stellen.
Er is verschil in of het lang of
kort zal duren, of- het gerekt wordt
of er spoed achter zit, maar hoe het
zij. hoe lang dit stadium ook moge
duren, dit herstel zal mogelijk zijn.
Bezint eer ge terugkeert
De dijk moet eerst dicht
Dat i
Wanneer je na de moeilijke tocht over de Oudelandse dijk, na de
daar aanschouwde verwoesting, op de Stavenisse Stoof dijk arri
veert, wanneer je op het eind daarvan personeel van de P.Z.E.M.
bezig ziet de electrische kabels te lassen, wanneer je op de Haven
de schepen cadavers ziet opladen, dan is de eerste indruk, dat er
ook hier al degelijk opruiming wordt gehouden, dat men ook hier
lichtpunten ziet in de onnoemelijke chaos en verwoesting.
Maar wanneer je daarna ziet dat het alleen de Stoofdijk en de
Molendijk maar is die geheel en de Voorstraat die nog nauwelijks
droog staat, wanneer je de Kerkstraat bent doorgevaren, de Post-
straat bekeken, het Molenpad gezien en al die andere straten met
min of meer verwoeste woningen doorvaart, wanneer je de terug
gekeerde Stavenissers, die dan zogenaamd hun huisraad kunnen
ophalen, moedeloos, met hoogstens een pak kleren, een bundel
papieren of met een fiets aan de hand over de Oudelandse dijk
weer weg ziet trekken, dan kan geen andere conclusie volgen:
bezint, eer ge terugkeert, zelfs om maar van de geboden gelegen
heid gebruik te maken tot het ophalen van huisraad. Omdat die
gelegenheid er practisch niet is. Wie kan huisraad langs de Oude
landse dijk naar St. Annaland sjouwen en waar krijgt men een
schip dat het langs een andere weg kan doen Hoe krijg je het
uit de woning De mannelijke inwoners, die na de oproep kwamen
weten het nu het beste en maakten zo goed als een vergeefse reis.
Zolang de dijken niet dicht zijn> zolang de Scheldtsepolder niet
droog gelegd kan worden, moet men het wel slecht getroffen
hebben, wil men niet beter zitten op de evacuatieadressen dan in
Stavenisse. Bovendien is een verblijfsvergunning maar voor een
enkeling mogelijk.
Scheldtsedijk is getrokken om een
begin te maken aan het herstel van
de.nver ongeveer .180,0 meter hrerrlti
alles aan gunstig nieuws
Het was op de mistige Woensdag
van dc-Lt weck dac wc triAUiideilicid
om de evacué's van Stavenisse over-
hun dorp te kunnen inlichten naar
die gemeente trokken via Paaldijk en
Oudelandse dijk. De Oudelandse
dijk, het is nog slechts een eenmans
en dan nog vrij onbegaanbaar
voetpad en wat daar aangespoeld
ligt geeft een zij het nog maar
minime indruk welke ellende zich
in de polder moet hebben afgespeeld
in de vroege 'morgenuren van de
lste Februari 1953.
Dan is het eigenlijk een opluch
ting, wanneer je op de Stoofdijk
staat waarvan de huizen aan de
voorkant maar hier en daar wat
schade hebben opgelopen. En die
opluchting blijft, als je bij de eerste
doorbraak de P.Z.E.M. ambtenaren
bezig ziet de electrische kabels te
lassen en van hen hoort, hoe ze het
klaargespeeld hebben een nood-
transformator te bouwen boven op
de Voorstraat voor de kapperszaak
van de Rijke en hoe de Voorstraat
en Molendijk al weer stroom kregen,
dat het wellicht dezelfde dag nog
zover komt. dat de Stoofdijk ook
verlichting heeft, dat in genoemde
straten ook de straatverlichting
weer kan branden. Je kan nog even
optimist blijven, wanneer je ziet hoe
op de haven de cadavers in de
schepen gaan en dus vaststelt dat
ook hier al met deze opruiming be
gonnen is.
Je kan daarna nog wat opwekken
de berichten laten volgen, als je
hoort hoe bakker Roozemond z'n be
drijf dezelfde nacht hervatte en dat
bakker Tazelaar bezig is z'n zaak
daarvoor gereed te maken. Je ziet de
brandweer op de Voorstraat bezig
de hoogst gelegen woningen schoon
te spuiten en je houdt dit beeld vast
om het als een opwekkend bericht
door te geven aan de her en der ver
spreide voormalige bewoners van
die huizen. Zelfs de waterbouwkun
dige Nortier laat nog de gunstige
mededeling horen, dat men vandaag
met een paar honderd man in
woners van Stavenisse naar de
Onmogelijk te herstellen, te ver-
goeden, tegemoet te komen is, in dat
onherstelbare verlies van de velen
die het slachtoffer werden van deze
ramp, al degenen die het tot dit
derde stadium niet gebracht hebben,
die niet aan het tweede zijn toe
gekomen, voor wie alleen dat eerste
maar was bestemd: rouw zonder
herstel.
weggeslagen kruin van die Scheldt
sedijk, een karwei dat uiteraard zal
worden uitgevoerd door de Ballast
Mij te Amsterdam met groot materi
aal. Zandzuigers liggen in Tholen
al gereed. Deze Maatschappij zal
ook de 2 km geschonden dijk van de
Nieuw-Annex polder herstellen.
Maar dat zijn dan ook alle be
richten uit Stavenisse, die gunstig,
die wat opwekkend genoemd kun
nen worden.
En dat men daarna nog ziet, doet
dit eerste optimisme ras verdwijnen,
stemt somber en is te erg om het
geheel te beschrijven. Maar de
hoofdzaken daarvan wilt U en moet
U weten, omdat het U aangaat, om
dat U er geregeld mee bezig is,
waar U heen getrokken bent. Aan
een reeële voorstelling zult U meer
hebben dan aan allerlei verhalen en
niet met de werkelijkheid overeen
komende phrasen, die slechts ver
warring brengen en Uw teleurstel
lingen zouden geven die erger zijn,
dan wanneer U werkelijk weet hoe
het er bij staat.
Eén grote verwoesting
De werkelijkheid is dat men bui
ten de Stoofdijk, Molendijk, Voor
straat en Bosstraat, buiten een ge
deeltelijke Julianastraat plus nog een
enkel ander straatgedeelte niet veel
anders ziet dan een verwoesting en
chaos, die we moeilijk kunnen voor
stellen. Die men alleen moet zien,
wil men het begrijpen.
Het zou ons verwonderen, dat er
50 van alle Stavenisse huizen na
het droogvallen der gemeente nog
goed bewoonbaar te maken zijn.
Neem de Kerkstraat, waar behalve
het gedeeltelijk verwoeste postkan
toor en het Wijkgebouw aan de
linkerkant nog een 5-tal huizen te
zien zijn (het middelste genummerd
365Awaar men 50 meter verder
nog een beschadigd huis ziet staan,
maar waar overigens alles water en
puin is.
Het was die Woensdag een vrij
hoog tij en met knielaarzen kon men,
toen het water al gevallen was, niet
in de Kerk komen. In de kerk, waar
een gedeelte banken over de andere
zijn geslagen, waar ruiten zijn inge
drukt en waar de graftombe hoe
wel hoegenaamd niet beschadigd --
een modderige hoop schijnt, waar
het water tijdens de tamp tot boven
aan de kansel stond.
De huizen in de Poststraat,
staat nog een halve meter water in
bij vloed, zo ook een gedeelte Voor
straat.
Het Molenpad. Je ziet er nog een
huisje staan, de rest is verdwenen.
De WilhelininaStraat: weinig van
over. Onder de Molendijk een grote
ravage van steen, stro, balken, dode
beesten. En datzelfde beeld zie je
onderaan de Stoofdijk. aan de ach
terkant van de Voorstraat en over
al waar geen huizenrij meer bleef
staan.
Er wordt geen risico genomen
Of er dan helemaal niets gedaan
wordt Zeker wel. Sommigen wer
ken op volle toeren, hebben er de
gelegenheid voor. Er is een drink
watervoorziening uit Tholen, er is
een soort centrale keuken voor de
aanwezige mensen, er is een E.H.B.
O. afdeling met dokter Zoeteman
aan het hoofd.
Er is een opriiimingsdienst en een
opsporingsafdeling. Er is politie die
toezicht houdt, bewaakt en regelt.
En er is de burgemeester en zijn
vrouw, die geen ogenblik rust wordt
gegund in het gemeentehuis, die tel
kens weer worden aangeklampt voor
hiiir moet, hoe het daar moet; er is
secretariepersoneel dat een over
vloed van administratie en registra
tie te verwerken krijgt, er is een
timmerman die voor kisten zorgt
voor gevonden slachtoffers. Er zijn
mensen die een begin maken met de
opruiming, met het zoeken naar
slachtoffers, die toch maar spora
disch gevonden worden, zolang niet
onder het puin gezocht kan worden,
zolang er nog zoveel water staat.
Slechts een ogenblik konden we bur
gemeester Verburg spreken, die
hoopte dat binnen 14 dagen ieder die
nog een woning had in de gelegen
heid zou zijn gesteld door het meest
nodige uit te halen, die verklaarde
dat de aanwezigen in Stavenisse geen
risico meer nemen, waarom gezorgd
is dat er schepen aanwezig zijn om
hen naar St. Annaland of Tholen te
brengen, zodra het weer te ongun
stig wordt om dit uit te stellen.
Daarom ook worden de weerberich
ten zorgvuldig gevolgd.
Zolang de dijk niet dicht is.
Iedere geëvacueerde bewoner van
deze gemeente zal na bovenstaande
wel begrijpen, dat er niet veel te
doen valt, niet doorgewerkt kan
worden, niet degelijk opgeruimd,
niet grondig onderzocht, zolang de
dijk niet dicht is, zolang eb en vloed
het overblijfsel van deStavenisse
woningen telkens weer belagen.
Ieder zal kunnen nagaan, dat terug
keer naar Stavenisse meer ballast
dan voordeel zou betekenen voor de
gemeente. Wat beslist nodig is zal
worden opgeroepen en worden on
dergebracht in de huizen op de
Maar overigens zal geen vergun
ning kunnen worden verstrekt, ook
al omdat het risico daar te wonen
vooral in dit jaargetij nog zo
groot is.
Nogmaals, het eerst nodige voor
Stavenisse is, dat de dijken worden
gedicht. Verheugend is daarom wel,
dat de genoemde maatschappij dit
werk gaat beginnen. Voor Stave
nisse en haar huidigë, evengoed
voor haar geëvacueerde inwoners
hopen we dat die grote karwei
voorspoedig zal verlopen.
Het ergste van alles.
Hoe vreselijk de ravage, hoe
groot de verwoesting, hoe moeilijk
de opruiming,, hoe beroerd de om
standigheden waarin de aanwezigen
verkeren ook is, het valt in het niet
bij de verliezen aan mensenlevens,
bij het leed om die dierbaren. Da
gen gaan voorbij dat er geen enkele
van de vele nog onder het puin lig
gende slachtoffers worden gevon
den. Woensdag waren er wel weer
drie bewoners uit de Kerkstraat
honderden meters verder weg aan
de dijk gespoeld. Ze werden naar
de bewaarschool gedragen om ge
kist te worden. En dat te zien is
wel het vreselijkste. Daarom kan
men in Stavenisse een bekende te
genkomen en verheugd opmerken:
U bent er gelukkig goed afgekomen,
zie ik, om daarna onmiddellijk geen
woorden meer te vinden, wanneer
wordt geantwoord: „Ja, ik wel,
maar mijn vrouw en drie kinderen
heb ik verloren." Wie kan daar een
woord van troost vinden Dan blijft
het stil tot de man gebogen verder
loopt en jcr k^-u. Jtvjgr even verslagen
nakijkt tot je ook maar vérder g'aat,
wetend dat dit het ergste van
alles is.
Het betekent niet zo heel veel dit door het water beschadigde
huisje in de Breedenvlietpolder te St. Annaland, het betekent maar
heel weinig in vergelijking met de totale schade, die in ons land
wordt geraamd als gevolg van de watershood.
En de reeds bejaarde mensen die er in woonden, ze hebben heus
het ergste niet meegemaakt van al de ellende, die zich de eerste
en tweede Februari op onze eilanden afspeelden. Tientallen vrese-
lijker toestanden hebben zich voorgedaan.
Maar het verhaal in en rond dit huisje in deze St. Annalandse
polder, onopgesmukt, niet overdreven, het verhaal van de angst en
het verhaal van de redding, het geeft wel, zij het een nog vaag
beeld van wat zich tijdens en na de noodlottige nacht heeft af
gespeeld buiten de kom van de gemeente St. Annaland, een ge
meente die het de eerste ochtenduren van de lste Februari zelf ook
benauwd had, maar waar nog veel mensen hulp konden bieden.
Hoeveel erger nog was het in de polders met hier en daar een
boerderij of zoals in dit huisje, in deze eenzame arbeiderswoning
weet dat in dat huisje - in de Zou-
tendam -het echtpaar Wessels
woont, beiden zo rond de 65 jaar.
Ja het was er wel een eenzaam wo
nen, maar ze was het al die jaren al
zo gewend, kende niet anders meer.
En aan de overkant van de dijk wa
ren toch al de naaste buren. Voor
de evacuatie had men daar aan wa~
MET DE WAARSCHUWING
WAS HET WATER ER
Tussen twee binnendijken, tussen
de Annavosdijk en Breedenvlietpol
der staat dit huisje, nauwelijks 30
meter van laatstgenoemde dijk, vlak
naast het kronkelend polderwegje.
Zo goed als iedere St. Annalander
ter vanuit de zee nimmer gedacht.
Het mocht daar stormen, dat het
huisje kraakte, wat het water be
treft: er was daar verderop een ste
vige hoge zeedijk en daartussen nog
weer een binnendijk. Ja, als het wa
ter worde binnengelaten, zoals de
Duitsers deden moet je vanzelf weg,
maar anders...
En zo hadden deze mensen ook
niet aan het water gedacht op die
stormachtige laatste Januari of het
moest zijn dat ze meewarig het
hoofd schudden over de schepen
die zich in dat noodweer bevonden.
Het stormde toch wel zwaar die
Zaterdagnacht, maar je kon daar
tenslotte niet voor „op" blijven. Dus
ging men ook in dat eenzame huisje
in de Breedenvlietpolder die Zater
dagnacht ter ruste. En deze mensen
bleven die nacht onbekend met wat
zich aan buitendijken en in dorpen
afspeelde.
Tot er half zeven op de deur
wordt gebonsd. Zo vlug mogelijk is
Wessels nog niet geheel gekleed
beneden. „Het water komt",
wordt geschreeuwd en nog voor de
deur is opengemaakt is het water er
al. Als een vloedgolf stuwt het dit
huisje binnen en staat gelijk
een meter hoog in de woning.
De waarschuwer heeft nauwe
lijks de dijk bereikt en. Wes
sels is al weer boven, nat en
wel. Meteen zitten ze daar bo
ven - met z'n tweeën in
de onzekerheid, ze wachtten
af, geheel afgesloten van alles
wat redding kan brengen,
wachten of het water zal blij
ven stijgen. Maatregelen wor
den genomen om op het dak
te kunnen komen, want het
water stijgt verder en beukt
tegen het huis, het reikt bijna
tot aan de zolder en dan slaat
het een stuk uit de achterge
vel, zodat de wind over de
zolder giert en het water naar
binnen alle kanten heenspat.
Alleen op de uitbouw van een
schoorsteen vindt men nog een
droge plaats. En daar blijven
deze twee mensen zitten, te
midden van dat noodweer met
rondom hen het spatende wa-
