KUNSTLEVEN IN AMSTERDAM
Hochwalders Het Heilige Experiment
in Den Haag
OPWINDING IN ELZAS OVER
PROCES-ORADOUR
Première in Koninklijke Schouwburg
Even nadenken
RODNEY or DISCOVER]
WAT BIEDT DE RADIO?
P. v. d. A. besprak verhouding
van de mens tot zijn stad
Bloedverwant van keizerin in
opstand
Vastenbrief van het Nederlandse r.k.
episcopaat
4
ALGEMEEN HANDELSBLAD VAN MAANDAG 16 FEBRUARI 1953
Paul Steenbergen flinksals poter-pro
vinciaal en Bob de Lange als visitator
des Konings in Hochnoalders Het Heilige
Experiment.
DE Oostenrijkse toneelschrijver Frltz
Hochwfilder, die sinds de Anschluss
van weleer in Zwitserland werk
zaam is, heeft het Nederlands toneel
leren kennen door de schaarse voor
stellingen welke het Amsterdams To
neelgezelschap geruime tjjd geleden
heeft gegeven van zijn bewerking van
de novelle Boule de Suif van Guy de
Maupassant, het toneelstuk Hotel d-
Commerce. De Haagsche Comedie toon'
ons nu Hochwalder in zijn kracht al.
toneelschrijver door zijn stuk Het Hei
lige Experiment. Dit stuk heeft tot
onderwerp de in de achttiende eeuw vol
trokken ondergang van de sinds 1609 in
Paraguay door Jezuïeten gestichte Staat
Gods. De paters van de Sociëteit van
Jezus hebben in deze Zuidamerlkaanse
gebieden temidden van slavernij en ko
lonisatie temidden van winzucht en
eigenbaat hun Koninkrijk Gods gesticht.
Een staat, welke evenzoveel overeen
komst vertoont met de staatsvorm,
welke de Peruaanse Inka's hebben ge
kend, als met de op een Bergrede-Chris
tendom geïnspireerde staatsgedachte zo
als die zich in de Middeleeuwen mani
festeerde bü de Likedelers, in de zes
tiende eeuw bh' de Wederdopers. In dit
Koninkrijk Gods der Jezuïeten, kondigt
het bij zulke experimenten optredend
exces zich aan, zij het door zuiverheid
er. innerlijke tucht bedwongen, in de
consequente verzetshouding van de mili
tante pater Ladislaus Oros S. J. Deze
staat wordt te niet gedaan, omdat in
deze wereld het recht nog onduldbaar
is. De beschuldigingen tegen de paters
ingebracht opstand tegen de Spaanse
koning: terreur tegen de inheemse be
volking; het geheimhouden van het be
zit van zilvermijnen: woeker blijken
alle leugenachtig te zijn, maar het von
nis over de paters is reeds vóór het
onderzoek geveld: de Godsstaat moet
verdwijnen. De pater provinciaal wordt
voor het dilemma gesteld: opheffing
van zijn staat of opheffing van de orde.
De pater provinciaal aanvaardt de on
voorwaardelijke gehoorzaamheid, maar
op zijn sterfbed, dodelijk gewond door
eigen mensen, breekt zijn menselijke
verantwoordelijkheid door. Met een be
roep op de grote missionaris der Orde
Johannes Xaverius spreekt hij zijn ver
trouwen uit in het komen van het Ko
ninkrijk Gods op aarde. Hochwalder
heeft een bizonder sterk toneelstuk ge
schreven, geladen met chiliastische
gedachten, vervuld dus van een geloof
aan het Duizendjarig Rijk. En al speelt
dit stuk dan in de achttiende eeuw
om precies te zijn op 16 Juli 1767
in een Jezuïeten-College te Buenos
Aires, toch kan men er evenzeer heden
daags parallellen in vinden ten aanzien
van een theoretische Marxistische heil
staat. Men wordt geconfronteerd met
de onvervulbaarheid van Idealen, zo
goed als met de niet te blussen drang
naar een zuivere gemeenschap, welke
de mensheid door alle tijden beweegt
tot experimenten.
In een slechts matig bezochte Konink
lijke Schouwburg in Den Haag heeft
Erwin Piscator ten bate van het Ram
penfonds de voorstelling van dit over
tuigende. slechts door mannen gespeel
de stuk, in een voortreffelijke vertaling
van Victor E. van Vriesland, geregis
seerd. De voorstelling bleef in kracht
aanzienlijk b'ii het stuk ten achter. Het
leek wel of Piscator de greep op dit
2
3
V
S
6
7
9
/O
/2
/3
/V
/5
r
V
Horizontaal:
1. damp deel van de arm; 10. alom
lidwoord11. boom tuin; 12. let
teromzetting oude maat; 13. beteke
nis roofdiertjes; 14. deel van Spanje
schil dersgerei; 15. bloeiwijze
Lichaamsvocht steen; 16. meer in
Azië aanslibbing maat afk.17.
betoog keurig reeds; 18. mond
maat.
Verticaal
1. germaanse godheid schoeisel2.
brede straat palmsoort; 3. kamerlid
gravin van Holland; 4. vreselijk
waarschuwer europeaan: 5. maand
autopech; 6. prent alvorens; 7. grond
soort drank bevel; 8. bereide huid
riviertje bij; 9. vlug detective
(in de volkstaal).
Oplossing morgen.
De oplossing van de puzzle van Vrij
dag luidt: Horizontaal, 1. ijzer,
kei, la. 10. dovenetel; 11. Eden, Irene;
12. lire, Eem, ge; 13. kaatsen, er; 14.
aks, koning: 15. net. Eos, ski; 16. kleur,
Gent; 17. Ebro, radio; 8. respijt, els.
spel heeft gemist. De kenmerken van
zijn regie waren slechts te vinden in
de verlichte wijzerplaat met verschui
vende wijzers en de in het duister lich
tende landkaart van Paraguay, Bolivia,
enz. benevens het klokgelui, dat als
dreunende entre-acte-muziek de bedrij
ven en de taferelen verbond. Voor het
overige speelde zich het spel af in een
uitstekend bruikbaar, maar conventio
neel décor van Willem Deering en voor
zover de spelers, zonder veel organisch
verband, hun scènes kwamen spelen,
waren er wat restanten massaregie,
welke de eenheid niet konden sugge
reren. Hinderlijk was het stuk speelt
nu eenmaal in een Jezuïetencollege!
het volstrekt negeren van die details
welke vereist zijn als roomse priesters
het leeuwenaandeel in de handeling heb
ben.
Wat in deze voorstelling aan eenheid
wordt bewaard moet men danken aan
de geheel van binnenuit gespeelde ver
tolking van de pater provinciaal door
Paul Steenbergen. Men zou zich deze
figuur wellicht krachtiger kunnen den
ken, maar zoals Steenbergen deze Al
fonso Fernandez met een welhaast as
cetische ingetogenheid, nochtans met
streng gerichte innerlijke overtuiging
speelt, draagt hg deze voorstelling van
het begin tot het einde. Deze priester
wordt gebroken door de zuiverheid van
ziin ideaal. Hij is een bewust aan de
tucht onderworpene, wiens menselijke
waardigheid ongerept blijft in zijn uiter
ste verantwoordelijkheid. Naast hem
stond de strijdbare pater Oros. sterk en
overtuigd opstandig gespeeld door Frans
van der Llngen. Onder het priesterkleed
bleef de soldaat aanwezig, zo dat men
de pater militans in deze figuur van
zijn eerste verschijnen af kon erkennen.
Bob de Lange heeft de visitator des
Konings, Don Pedro de Mura, alles ont
houden, wat kon doen geloven, dat hier
een Spaanse grande de tegenspeler van
de fiere pater provinciaal kon zfln. Hij
bleef de plezierige jeugdvriend van Al
fonso Fernandez, maar zijn komiekerige
plastiek en zijn verschrikte dictie ont
hielden de visitator alle autoriteit. Hü
was in geen enkel opzicht een gelijk
waardige partij voor de pater provin
ciaal. Zomin als Luc Lutz, die als Loren
zo Querini een bleke schim bleef, maar
geen ogenblik kon doen geloven, dat hij
de generaal der orde vertegenwoordigde.
Zij beiden misten ln hun optreden elk
spoor van diplomaten of gezaghebbende
plaatsvervangers. Als Jan Retèl zijn rol
beheerst, zal hg van de Calvinistische
Rotterdammer André Cornells een in
een hecht samenspel met Steen
bergen en Van der Llngen uitnemend
passende figuur maken. Voor het ove
rige worden de verschillende rollen te
weinig gebonden om een hechte voor
stelling van dit zo hecht gebouwde, zo
breed beschouwende stuk op te leveren.
Een te weinig doorwerkte voorstelling
van een voortreffelijk gekozen stuk.
B. S.
Kleine Zaal
Wiener Konzerthaus-Quartett
speelt voor het eerst in
Amsterdam
DE snelheid waarmee een genie zich
ontplooit is door innerlijke wetten
geregeld. Ergens in het onderbe
wustzijn hebben een Schubert of een
Haydn moeten weten hoeveel jaren
aards bestaan hun beschoren was. De
legt de weg af in een koortsachtig
tempo en schrgft met een en dertig ja
ren in het aangezicht van de dood wer
ken, doortrokken van wijsheid, terwijl
de ander, die zeven en zeventig zal
worden, tergend langzaam tot ont
dooiing komt. Zo is het misschien ver-
daarbaar, dat het strijkkwartet opus 3
No 6 van Haydn gecomponeerd toen
hij zes en dertig was en Schuberts
opus 168 de creatie van een zeven
tienjarige knaap beide meesters on
geveer op hetzelfde punt van hun ont
wikkeling tonen. Ja, eigenlijk is Schu
bert mentaal zelfs verder. Haydns acht
tiende kwartet is namelijk geheel in het
teken van de divertimenti geschreven,
de kamermuziekstijl waarin de vier in
strumenten als gelijkwaardige partners
dienen op te treden is nauwelijks in de
kiem merkbaar; de „vader van het
strijkkwartet" is nog een kind van zgn
tgd en een uitvoering voor een klein
strijkorkest is hier zeer wel in over
eenstemming met de geest der muziek.
Schubert daarentegen, die zijn twaalfde
strijkkwartet opus 168 in een week tijds
concipieerde (het eerste deel ontstond
in vier en een half uur!), staat reeds
dichter bij zijn meesterschap. Hij moge
nog wel eens de voetsporen van Mozart
volgen: in het sublieme Trio is de com
ponist volstrekt zichzelf, terwgl de brui
sende Finale reeds het thematische ar
senaal van het Scherzo uit zijn grandio
ze Negende symphonic exposeert.
Deze bespiegeling vindt haar oor
sprong fn het programma, dat het Wie
ner Konzerthaus-Quartett Zaterdag
avond in de Kleine Zaal presenteerde.
Men kreeg als het ware college in „hoe
het groeide". Met feilloze intuïtie heeft
het ensemble ons de hoge school der
kwartetliteratuur onthouden en koos als
pièce de résistance Dworsjaks Neger
kwartet; een ongecompliceerd musi-
ceerstuk, dat echter het betrekkelijke
niveau van déze Haydn en déze Schu
bert geen moment in gevaar bracht.
Niet dat wij er spgt van behoeven te
hebben. Reeds Wolf zong: „auch kleine
Dinge können uns entzücken" en onze
gasten namen dit motto als uitgang
punt. Zi hebben de Westeuropese cul
tuur op een idyllisch plateau gekoesterd
met hart en ziel. Er is ongetwijfeld een
geraffineerder kwartetstgl denkbaar,
ook hebben wg in Amsterdam ensem
bles ontmoet, die over hogere instru
mentale capaciteiten beschikten, doch
zelden is er met zulk een innigheid en
voorname allure gemusiceerd. Het Wie
ner Konzerthaus-Quartett is negentien
jaar geleden opgericht door leden van
de Wiener Philharmoniker, te weten
Anton Kamper Karl Maria Titze, Erich
Weiss en Franz Kvarda en nog steeds
wordt het ensemble gevormd door de
zelfde combinatie. De vier kunstenaars
beheersen een groot gebied en hebben
onder meer de 83 kwartetten van
Haydn op hun repertoire. Tot nu toe is
ons land tijdens de tournée's overgesla
gen en aldus hoorden wg dit keer een
debuut van musici die de sporen elders
reeds lang verdiend hebben. Het ..Wie-
nerische" element is artistiek domine
rend, het geheim van de nauwelijks
merkbare temposchommelingen, waar
door het melos de vrije adem krggt,
wordt hier op overtuigende wgze uit
gesponnen. Een, enkele keer coquetteer-
de het ensemble met dit stijlprincipe en
rekte de constructie nodeloos uiteen.
(Advertentie-Ingez. med.)
For my honey
anti for me
DINSDAG
Hilversum I. 402 m. 7.00 AVRO. 7 50
VPP.O u i 2100 AVRO 7.00 Nieuws. 7.10
Gram. 700 Dagopening. 8.00 Nieuws. 8.15
Gram. 9.00 Morgenwijding. 9.15 Koor en
orgel. 9 25 Voor de vrouw. 9.30 Waterstan
den. 9.35 Gram. 10 50 Voor de kleuters. 11.00
Voor de zieken. 11.30 Pianorec. 12.00 Lichte
muz. 12.30 Land- en tulnbouwmeded. 12.33
Voor het platteland. 12.40 Orgelsp. 13.00
Nieuws. 13.15 Meded. of gram 13,20 Metro-
pole ork. 14.00 „Zeg eens. Amerika!" 14 30
Gram. 14.40 Schoolradio. 15.00 Gram. 15.15
Voor de vrouw. 15.45 Gram. 18.30 Voor de
jeugd 17.30 Sport. 17.35 Gram. 17.45 „De
Twintigers" 18.00 Nieuws 13 15 Pianospel
18 25 Paris vous parle". 18.30 Mr N. W. A
van Eyck„Het instituut der onderne
mir.gsraden" 19.00 Kamerkoor en orgel
19 20 Gram 20.00 Nieuws 20 05 Gevar.
progr. 21.15 Lichte rauz. 21.35 „Moet je ho
ren". 21.50 Pansmuz. 22.30 Meded, 22.35
Gevar. muz. 2245 Bultenl. overz. 23.00
Nieuws. 23.15 New Vork calling. 23.20
Sport. 23.30—24.00 Gram.
Hilversum II. 298 m. 7.00—24.00 KRO.
7.00 Nieuwe. 7.10 Gram. 7.15 Ochtendgymn.
7.30 Gram. 7 45 Morgengebed en liturg, kal
800 Nieuws en weerber. 8.15 Gram. 9.00
Voor de huisvrouw 9 35 Gram. 9.40 „Licht
baken" caus. 10.00 Voor de kleuters. 10.15
Gram. 1100 Voor de vrouw. 11.30 School
radio. 12.00 Angelus. 12.03 Gram. <12.30—
12.33 Land- en tuinbouwmeded.). 12.55
Zonnewijzer 13.00 Nieuws en Katholiek
nieuws. 13.20 Actual. 13.25 AmuBements-
muz, 14.00 Gram. 14,50 Concertgebouwork.
en sol. 15.30 „Ben je zestig?" 16.00 Voor de
zieken. 16.30 Ziekenlof, 17.00 Voor de jeugd
17.15 Felicitaties voor de jeugd. 17.45 Re-
geringsuitz, S. H. Robles: .Wagenlngen
nederzetting ln Suriname". 18.00 Ham
mondorgel en rhythm, begel 18.20 Sport-
nraatje. 18.30 Voor de jeugd. 18.52 Actual
19.00 Nieuws 19.10 Gram 19 15 „Uit he'
Boek der Boeken" caus 19.30 Gram 20.25
De gewone man zegt er 't zijne van" 20.30
Omroepork 21.05 Promenade-ork. 21.: 3
Gram. 21.55 ..Een snipper papier", noorsp
22.45 Avondgebed en lltur'. kal. 23.40
Nieuws. 23.1524.00 Gram.
Experimentele televisie-programma's
Dinsdag, KRO, 20.1521.45: Gastenboek.
Het uurwerk in de loop der tijden, K.N.M.I.,
Film en actualiteiten.
Meestal betekende deze Weense losheid
van articulatie een kostbaar geschenk.
Het auditorium heeft na afloop op on
dubbelzinnige wijze blijk gegeven van
zijn bewondering en incasseerde een
heerlijk snoepje toe, het Adagio uit het
kwartet opus 1 No 6 van Haydn.
Kleine Zaal
VIOOL-RECITAL BETTY—
JEAN HAGEN
GECONFRONTEERD met de werke
lijkheid van de concertpraktgk
komt men zo vaak in aanraking met
het onvolmaakte, dat w$ ons in het
geheim wel eens afvragen, of het ideaal
wellicht een hersenschim zou zijn. Doch
op gezette tijden ontmoeten wij kunste
naars gelijk Zondagmiddag in de Kleine
Zaal en de twijfel blijkt ongegrond. De
jonge Canadese violiste BettyJean
Hagen heeft al eerder in Amsterdam
gespeeld en haar opmerkelijk talent is
reeds in deze kolommen gesignaleerd
Thans met twee en twintig jaar is zij
volgroeid en we hebben slechts één
wens: dat de tijd aan haar voorbij moge
gaan. zonder de stempel van „sleur" op
dit puur musiceren te drukken. Haar
optreden heeft niets sensationeels. Een
innerlgke rust kenmerkt de vertolkin
gen en in volstrekte harmonie met de
kern van het werk voltrekt zich een
volmaakt musiceren. Betty-Jean Hagen
volgt het notenbeeld met inbegrip van
elk agogisch accent, elke dynamische
schakering en uit deze dienende houding
worden de composities quasi improvise
rend herschapen. Een uit tucht geboren
vrijheid is het credo van deze kunstena
res. die „en passant" haar instrument
beheerst als de grootsten. Speelse ernst,
lyrische vervoering, sngdende verbeten
heid en hartstochtelijke dramatiek in de
edelste vorm hebben geklonken in vier
werken van wel zeer uiteenlopende aard.
Het was een groots programma, be
staande uit de Sonate K.V. 454 van
Mozart, de eerste Viool son ate van
Brahms, de tweede Rhapsodie van Bar-
tók en Beethovens Kreutzer Sonate. Het
gelukkige toeval heeft gewild, dat de
soliste in de Russische pianist Boris
Roubakine, die in de oorlogsjaren wijlen
Huberman begeleidde, een partner heeft
gevonden van hetzelfde niveau. Zolang
er zulke jonge talenten het podium be
treden als Betty-Jean Hagen, is het zin
loos te lamenteren over die goede oude
tijd, toen er nog wérkelijk-<rote mees
ters als reproducerende kunstenaars de
wereld hebben bevolkt. Zij bestaan nóg
en zijn even zeldzaam als vroeger.
J. R.
Kleine Zaal
LYA Z1VERTS IN SLAVISCH
PROGRAMMA
DE uit Letland geboortige zangeres
Lya Ziverts gaf Zondagavond een
recital in de kleine zaal, geheel ge
wijd aan liederen uit Oost-Europese
landen. Reeds daardoor was dit concert
bgzonder interessant, want het grootste
deel van dit repertoire is hier totaal on
bekend. Men hoorde o.a. Tsjechische
volksliederen in bewerking van Jané-
siek, Bulgaarse, gearrangeerd door
Wladigerow; liederen van Martinu op
teksten ontleend aan de volkspoëzie,
voorts liederen van Wiechowicz en Per-
kowski (Polen) en van Wassiljenko.
Raehmaninow en Moessorgsky. Niet al
les stond natuurlijk op hetzelfde niveau,
maar er waren toch enkele verrassin
gen, met name de frisse liederen van
Martinu, de zeer oorspronkelijke van
Wiechowicz en het geestige „Schoon
moeder" van Wassiljenko. Wat de Rus-
sische componisten betreft: hier stak
Moessorgsky natuurlijk ver boven de
anderen uit.
Lya Ziverts heeft eerï" manier van zin
gen die nogal sterk afwijkt van wat wg
in West-Europa gewend zijn en o.a.
door een tamelijk sterk vibrato geken-
merkt wordt. Zij leent zich echter bg
zonder goed voor de voordracht van het
onderhavige repertoire. Ondanks een
lichte indispositie wist zij haar. helaas
niet talrijke, hoorders voortdurend te
boeien. De uitmuntend begeleidende
Felix de Nobel had uiteraard een be-
langrgk aandeel in het artistieke resul
taat van de avond. Als toegift zong Lya
Ziverts Moessorgsky's „Gopak".
Bach zaal: Laureaten Parijs,
Conservatorium
ZATERDAGAVOND traden in de
Bachzaal drie prijswinnaars van
het Conservatoire National de Mu.
sique et d'Art dramatlque te Parijs op.
Met name het optreden van de violiste
Franqoise Delaval toonde aan, dat men
ook in Parijs nog steeds van mening is,
dat het verrichten van gehele reeksen
acrobatische toeren op een instrument
een onmisbaar onderdeel van de muzi
kale opleiding is. De vijftienjarige Fran-
QOise speelde o.a. „I Palpiti" van Paga.
ninl en dat er van de ontelbare caprio
len die het stuk bevat enige mislukten,
zullen we haar niet euvel duiden. Ern
stiger is, dat door de concentratie op
deze technische opgaven haar muzikale
ontwikkeling klaarblijkelijk in het ge
drang was gekomen: de sonatine in g
van Schubert, die zjj technisch gemak
kelijk aan kan, kwam nog niet tot leven.
Beter slaagden twee delen uit een sona
te voor viool alleen van Hindemith en
drie stukken uit de wel zeer oppervlak
kige Danseries voor viool en piano van
Claude Delvincourt. De violiste werd
begeleid door Anne Marie Fontaine die
ook de tenor Gérard Friedmann assis
teerde. Deze beschikt over een fraai or
gaan, maar aan de voordracht van
aria's van Mozart is hü nog lang niet
toe, noch technisch, noch muzikaal; het
was maar goed dat mademoiselle Fon
taine wel zo vriendelijk was het tempo
aanmerkelgk te versnellen als hij een
toon lang moest aanhouden. Enkele
Franse liederen lukten hem beter, al
eisen Duparc en Fauré natuurlijk wel
meer dan alleen maar pianissimo zin
gen.
Anne Marie Fontaine was een fijn
zinnige en betrouwbare partnerin voor
deze twee jonge musici en gaf boven
dien als soliste enige staaltjes van gaaf
en verfijnd pianospel ten beste. Een
werk als de Polonaise-Fantasie van
Chopin analyseert ze nog wat te veel,
zodat de dramatische kracht dreigt
schuil te gaan achter de aandacht voor
het detail; het slot van het stuk werd
vrijwel onherkenbaar vervormd.
Intussen zijn de muzikale en techni
sche talenten van deze drie jonge musici
onmiskenbaar. Zij hebben bovendien nog
andere kwaliteiten: tüdens het concert
werd meegedeeld, dat zij binnenkort in
het Parijse Conservatorium een concert
ten bate van het Nationaal Rampen
fonds zullen geven.
AD INTERIM
Streven naar nieuwe gemeenschapsbeleving ën
meer zelfwerkzaamheid van de burgers
(Van een onzer verslaggevers)
f)E Federatie Amsterdam van de
Partij van cte Arbeid heeft
Zaterdagmiddag een vergadering ge
houden ter bespreking van het rap
port Mens en Stad, welk rapport wij
Woensdag in het kort hebben bespro
ken.
De eerste inleider, de heer J. M. den
U y 1, secretaris van de Plancommissie
der Partij, betoogde, dat dit plan nieuwe
ideeën poogt te ontwikkelen, die Am
sterdam als hoofdstad reliëf kunnen
geven, en dat de eerste grote lü'n, die
door dit plan loopt, bestaat uit een reeks
voorzieningen, die een nieuwe gemeen
schapsbeleving mogelgk moeten maken
en de zelfwerkzaamheid van de burgers
bevorderen: decentralisatie van het be
stuur, volksontwikkeling, jeugdzorg,
zorg om de vrije tijdsbesteding enz. En
om dit alles mogelgk te maken zal er
moeten worden gezorgd, dat er werk is,
dat er zorg is voor hen, die in nood ver
keren, dat de mensen zich in hun stad
geborgen voelen. In de komende tien
jaar zullen tenminste 5 6000 woningen
moeten worden gebouwd; stichting van
tehuizen voor bejaarden is nodig en dan
zal er ook gezorgd moeten worden voor
de mens, voor zijn gezondheid, o.a. door
uitbreiding van de ziekenhuisruimte,
door het stichten van revalidatiecentra,
er zal een nieuw consultatiebureau moe
ten komen, uitbreiding van het genees
kundig schooltoezicht enz. De derde lgn,
die door het plan loopt, zijn de voorzie
ningen gericht op de ontplooiing van de
mens, zijn kunst en cultuur, ontspanning
en ontwikkeling, sport en spel. Ën in dit
verband noemde spreker ten slotte aller
lei initiatieven, die de gemeente z.i. moet
nemen.
De tweede spreker was dr W. H.
Vermooten, voorzitter van de Fede
ratie Amsterdam van de Prot. Chr.
Werkgemeenschap in de P.v.d-A. en lid
van de Plan-commissie. Hg behandelde
de sociale politiek in de grote stad, be
sprak achtereenvolgens de ontbinding
van de stedelijke samenleving, het ont
staan van het type van de „massa
mens" en de verzwakking van het
sociale verantwoordelgkheidsbesef. Spr.
bepleitte „functionele decentralisatie",
cl w.z. het inschakelen van sociale en
culturele organisaties bg het besturen
an de gemeente. De belangrgkste bete
kenis daarvan is, dat zg een dam
opwerpt tegen de verzwakking van
het sociaal verantwoordelijkheidsgevoel,
doordat zg honderden burgers bjj het be
sturen van de gemeente inschakelt, die
voordien daarbij niet betrokken waren.
(Advertentie-Ingez. med.)
Sterk An»i«P^,nfln dade"
Partij en eveneens Lid van de Plan-com
missie, die „Amsterdam als cultuur
centrum behandelde" en betoogde dat de
P.v.d-A. wel een cultuurpolitiek heeft, in
zoverre deze politiek een sociale politiek
is van vrijmaking, van activering, van
democratisering. Bovendien ls het so
cialisme in staat alleen al door zgn aan
wezigheid zijn maatschappijbeleid en
sfeer van actie bg te dragen tot het
cultuurbeeld. Het is zelf een deel van de
cultuur in ruimere zin, echter niet, in
dien het gaat om het bepalen van het
wezen en de inhoud van de cultuur, om
dat het dan zichzelf als politieke organi
satie zou overwaarderen, zichzelf een
taak zou toemeten, die behoort aan de
krachten, die ook de cultuur te boven
gaan.
Na deze algemene gedachte verder te
hebben uitgewerkt, kwam spr. op de
bijzondere punten, die hij samenvatte
onder het grote opvoedkundige werk,
dat de overheid op het gebied van de
cultuur heeft te verrichten: de monu
mentenzorg. het onderwijs, muziek,
toneel, dans. Bevorderd moet worden
dat de kinderen na de lagere school zo-
MATTHAEUS PASSION
TE NAARDEN
(Van onze correspondent)
Naarden, 16 Febr.
Kerk
passion van Bach uitgevoerd worden.
De uitvoerenden zijn: Dora van Doorn-
Lindeman, sopraan, Annic Hermes, alt.
Ernst Hafliger, tenor (evangelist), John
van Kestcren. tenor (aria's), Laurens
Bogtman, bariton (Christuspartij), An
ton Eldering en David Hollcstelle, bas
(kleine partijen en aria's), Valentün
Schoonderbeek en Albert de Klerk (or
gel). Verdere medewerking verlenen het
koor van de Nederlandse Bachvereni-
ging en het Residentieorkest. Dr Anthon
van der Horst heeft de leiding.
De uitvoering vangt aan om elf uur;
er is een pauze van halfeen tot half-
twee.
De generale repetitie vindt plaats op
Donderdag 2 April des avonds om half
zeven. Op Zaterdag 4 April begint de
uitvoering om halftwee, zonder grote
pauze.
De kaartverkoop voor deze uitvoerin
gen begint in de eerste week van Maart.
veel mogelgk voortgezet onderwijs ont
vangen. Ook sport en spel betrok
spreker in zijn beschouwing.
Op de inleiding volgde een gedachten-
wisseling, die. aldus de voorzitter, moet
worden gezien als een anticiperen op de
behandeling van het Plan in een reek»
sectievergaderingen, die reeds worden
voorbereid.
Ten Zuidwesten van Ispahan in Iran
hebben zich ernstige ongeregeldheden
voorgedaan tussen eenheden van het
Iraanse leger en leden van de Aboel-
Aboel-clan. Deze clan behoort tot de
machtige Bakthiari-stam, die steeds
weigert zich aan het gezag van de rege
ring te onderwerpen. De opstandelingen
zouden onder leiding staan van Abolg-
hassem Bakthiar, een bloedverwant van
keizerin Saroya. Een kolonel, een luite
nant en 40 soldaten zouden bg de
vechten om het leven zgn gekomen.
Critiek van senatoren op
hulpprogram
De Amerikaanse senatoren Long en
Morse, die de afgelopen zomer een reis
hebben gemaakt langs Amerikaanse
bases in het buitenland, hebben scherpe
critiek geoefend op de kosten van het
hulpprogram. Zü wensen, dat de V.S.
slechts vliegvelden en opslagplaatsen
zullen bouwen in bevriende landen, en
deze Installaties zullen laten bewaken
door troepen van die bondgenoten en
niet door Amerikaanse soldaten, „die
bij duizenden werkeloos zitten te wach
ten, of wellicht een oorlog uitbreekt,
welke wij hopen te vermijden". Het rap
port spreekt echter niet over de Ame
rikaanse troepen in West-Duitsland en
Oostenrijk.
Het rapport zegt o.m.: „Wg zijn van
mening, dat de Ver. Staten een fout
hebben gemaakt door af te wijken van
het beginsel, dat slechts die volken de
vrijheid verdienen, die bereid zijn er zelf
voor te vechten. Bij vele overeenkom
sten is van de V.S. veel te veel ver
langd en van onze geallieerden veel te
weinig." Hetgeen in dit verband over
Frankrijk werd gezegd, is op aandringen
van de departementen van Buitenlandse
Zaken en van Defensie uit het rapport
weggelaten.
Protestbctogingen tegen vonnissen, stakingvan
burgemeestersinterpellaties in de Kamer
(Van onze correspondent)
P a r ij s, 16 Februari
TIET vonnis, dat het Militair Tribunaal te Bordeaux heeft geveld tegen
de ELzassers, die betrokken zijn geweest bij de massamoord, welke
door een afdeling der S.S. in Juni 1944 in het dorpje Oradour-sur-Glane
werd bedreven, heeft in de Elzas tot uitbarstingen van verontwaardiging
aanleiding gegeven. Enerzijds wordt het onrechtvaardig geacht dat de
Elzassers, die naar hun zeggen onvrijwillig bij de S.S. werden ingelijfd,
zijn veroordeeld tot gevangenisstraffen, variërend tussen vijf en acht
jaren; anderzijds vinden zeer velen (o.a. de nabestaanden van de slacht
offers) de straffen niet streng genoeg.
Hoewel Boos de enige ter dood
veroordeelde Elzasser vrijwillig tot
de Duitse formatie was toegetreden en
de twaalf anderen de kansen om zich
aan de misdadige opdrachten te ont
trekken, schgnen te hebben verwaar
loosd, hoewel het voorts van alle ver
oordeelden wel vaststaat dat zij een ac
tieve of zeer dienende rol hebben ge
speeld bg het drama, waarbij 642 per
sonen (onder wie bgna 300 kinderen)
door mitraillering en verbranding in de
kerk van het dorp werden vermoord,
protesteert de openbare mening in de
Elzas. Het proces tegen Elzassers.
Franse burgers, acht zij op zichzelf al
een belediging voor haar streek, en zij
verwijt de regering gebrek aan begrip
voor de moeilijke positie der Elzassers
gedurende de oorlogsjaren. Immers, de
Elzas werd niet slechts bezet, als an
dere Franse departementen, maar ge
annexeerd, waardoor iedere verzets
daad, dus zeker verzet tegen de mobili
satie, onmiddellgk hoogverraad jegens
de bezetter werd. Dit alles, beweren de
kringen, waarin al sedert het begin van
het proces hevige ontroering heerst,
moesten de Elzassers tegen hun wil
aanvaarden, vandaar de naam „malgré
eux", waarmede zij allen, die bij de
Duitse troepen werden ingelijfd, be
stempelen.
Voorbijgezien wordt, dat de Elzas ook
steeds burgers heeft gekend, die om
verschillende redenen tegen Frankrgk
waren gekant, wie de Duitse annexatie
niet onwelkom was, en die zich zo ver
want gevoelden met de Duitse geest dat
zg zonder enige dwang tot Hitlers le
germacht. Gestapo, enz. toetraden.
Doch hoe bgna tien jaar na het
misdrgf na te gaan of zich dezulken
onder de schuldigen bevonden? Voor de
woede van de Elzassers, zowel als voor
de onvoldaanheid van de andersdenken
den, de enkele overgebleven verwanten
en de bevolking van de streek om Ora-
dour (waar b.v. zonder dat er een ma-
quis bestond en blgkbaar uitsluitend uit
wrevel over hun gedwongen aftocht
door dezelfde troep van de S.S.-brlgade
Das Reich" tientallen onschuldige
mannen en vrouwen werden opgehan
gen) zijn dit geldige argumenten, die
het vraagstuk tot een van de pgnlgkste
maken, die ooit de Elzassers en de an
dere Fransen hebben verdeeld.
Slechts over één punt zijn beide par
tgen het eens. namelijk dat de veroor
deelden niet de hoofdschuldigen zijn.
Voor de rechtbank had in de eerste
plaats moeten verschgnen het verant
woordelijke hoofd der betrokken S.S.-
divisie, de Duitse generaal Lammer-
ding, wiens uitlevering al lang geleden
(hg verbleef in het door de Britse troe
pen bezette deel van Duitsland) was ge
vraagd, doch waaraan tot dusver geen
gevolg werd gegeven.
INMIDDELS is op het vonnis in de
Elzas gereageerd met gelui van kerk
en alarmklokken, inmiddels regende het
protesten van belangrijke Elzassische
patriotten, die steeds met hart en ziel
Fransen zijn geweest, véle decoraties
zgn reeds met protestbrieven naar de
President der Franse Republiek terug
gezonden, Elzassische parlementsleden
hebben in vergaderingen het woord ge
voerd; iedereen, tot de man in de straat
toe, voelt zich persoonlijk door het von
nis in zijn eer aangetast en de reactie
der bevolking is uiterst heftig. Burge
meesters van zeer vele gemeenten heb
ben met een administratieve staking ge
dreigd. Het resultaat van veertig jaar
Frans-Elzassische samenwerking staat
op het spel, zei de burgemeester van
Straatsburg.
)e opwinding is zo hoog gestegen,
dat vermoedelijk morgen ln de Kamer
de interpellaties van Elzassische dépu-
té's over het vonnis van Bordeaux als
eerst punt op de agenda zullen worden
geplaatst. Oud-minister Pflimlin, zelf
Elzasser, heeft het voorstel gedaan om
allen, die door de Duitsers onvrgwillig
werden ingelijfd er zijn er ongeveer
120.000 amnestie te verlenen, een
voorstel, dat door de meeste Elzassische
Kamerleden, van de R.P.F. tot de
S.F.I.O., wordt ondersteund.
Een menigte van 5 a 6.000 manifes
tanten, onder leiding van overheidsper
sonen, heeft gisteren gedefileerd langs
het monument ter herdenking van de
oorlogsslachtoffers te Straatsburg, dat
met rouwfloers was bedekt, (de com
munisten hielden zich afzijdig) en in
andere Elzassische gemeenten zijn der
gelijke optochten gehouden. De minis
ter-president, Rene Mayer, heeft zich
onmiddellgk na zijn terugkomst uit Lon
den op de hoogte gesteld van de si
tuatie.
Hoezeer de meningen in verschillende
delen des lands uiteenlopen blijkt uit het
feit, dat gisteren te Rijssel een protest
vergadering door de Bond van Verzets
strijders in het Noorden is belegd tegen
de onvoldoende gestrengheid van het
vonnis.
Over herstel der hiërarchie in
1853 Betoog naar aanleiding
van overstromingsramp vooraf
Gistermorgen is in de r.k. kerken in
ons land het Vastenmandement van het
episcopaat voorgelezen, voorafgegaan
door de mededeling, dat reeds voordat
de ramp der overstromingen over ons
volk losbrak, de bisschoppen hadden be
sloten om de Vastenbrief van dit jaar
aan het komende eeuwfeest van het her
stel der r.k. hiërarchie in ons land te
wijden. „Al staat ons hart en onze geest
thans niet naar feestvieren, aldus deze
mededeling, toch hebben de hoogwaar
dige bisschoppen gemeend deze Vasten
brief niet te moeten intrekken; bjj de
a.s. herdenking van het honderdjarig be
staan van de kerkelgke hiërarchie be
oogt men immers niet een feest van uit
bundigheid en uiterlijkheid, maar betreft
het allereerst de geestelijke waarden, die
het herstel van de kerkelgke hiërarchie
ons heeft gebracht. Het is juist over
deze geestelijke waarden, dat de bis
schoppen in deze Vastenbrief willen spre
ken. Daarom zal dit woord van geeste-
lijké inhoud, al spreekt het van een
feest, geen wanklank vormen in de grote
nood, die ons dierbaar volk heeft ge
troffen, en die in ons volk zulk een
grootse en verblijdende manifestatie van
christelijke saamhorigheid en christelijke
naastenliefde heeft losgeslagen."
De brief zelf herinnert er aan, dat op
4 Maait 1853 paus Pius IX de leiding van
de R.K. Kerk in ons land in handen van
bisschoppen heeft gelegd, die ieder een
eigen bisdom zouden besturen; op die
dag werd tevens de Nederlandse kerk
provincie opgericht. Na de Middeleeuwen
heeft de R.K. Kerk in ons land ruim
twee eeuwen lang bgna geheel zonder
een eigen bisschoppelijk bestuur gestaan,
De herderlijke brief gaat dan in op de
vraag, wat de bisschop voor zijn bisdom
betekent en wat de zin van het bis
schopsambt is. Moge de viering van dit
eeuwfeest, zo besluiten de bisschoppen,
voor u allen een aansporing zijn om de
eenheid met Christus en in Christus met
elkander dieper en meer consequent te
beleven, tezamen met ons, uw bisschop
pen, die voor u de zichtbare tekenen van
deze eenheid zijn.
Ned. Herv. Kerk. Bedankt. Voor Rot-
terdam-Charlois, S. G. J. Goverts te Kat-
wyk a/d RÜ'n. Voor Arnemuiden en Tien-
hoven, L. Trouwborst 'e Monster.
Geref. Kerken. Beroepen. Te Veenen-
daal, J. O verduin te Amsterdam.
Aangenomen. Naar Ngkerk, W. Griffioen
te Kralingsoheveer,
De classis Lelden heeft de heer J. Wea
sel, cand. te Lelden, beroepbaar verklaard
Geref. Kerken (art. 31 K.O.). Beroe
pen. Te Katwijk aan Zee-Val ken,burg, H. J.
van der Kwast, cand. te Amsterdam.
Chr. Geref. Kerken. Bedankt. Voor
Arnhem, J. M. Visser te Enschede.
overige militairen van de 70 man sterke
legerafdeling zijn gevangen genomen.
Inmiddels zgn versterkingen naar het
betrokken gebied gestuurd, die onder
leiding zouden staan van kolonel
Teymoer Bakthiar, evet.cens een bloed
verwant van de keizerin.
De Sjah heeft Zondag een bezoek ge
bracht aan het gebied rond Toeroed, dat
door een ernstige aardbeving is geteis
terd. .Het aantal doden en vermisten
bedraagt thans 950; er zgn 211 personen
gewond. Reeds is hulp ontvangen van de
Rode Kruis-verenigingen van de V.S.,
Canada en Zwitserland. Een nieuwe
aardschok heeft intussen ook de laatste
resten van het plaatsje vernield, terwijl
twee dorpen in de omgeving werden ge
troffen. Hier kwamen 12 mensen om net
leven.
Conservatoir beslag op
lading van Miriella
Venetiaans rechter over
Iraanse olie
Het Italiaanse tankschip Miriella is
met 5000 ton Iraanse olie uit Abadan in
de haven van Venetië aangekomen. Het
overpompen van de olie naar de wal ls
reeds begonnen. Vertegenwoordigers van
de Anglo-Iranian hebben, zoals te ver
wachten was, onmiddellijk verzocht om
inbeslagneming van de olie. die volgens
de maatschappij haar eigendom is. De
president van de rechtbank besloot daar
op conservatoir beslag op de lading te
laten leggen voor de duur van 15 dagen.
Vóór de afloop van deze termijn zal uit
spraak worden gedaan over de vraag of
de olie eigendom is van de Anglo-Iranian
of dat zg' rechtmatig door de Iraanse
regering aan de Italiaanse chartermaat
schappij is verkocht. Zoals bekend, be
sliste het gerechtshof te Aden onlangs,
dat de nationalisatie van de Iraanse olie
industrie geen rechtsgeldigheid had, daar
geen compensatie was gevolgd en dat de
Iraanse olie bgaldien aan de Anglo-Ira
nian toekomt. Het vonnis van de
Venetiaanse rechter wordt met spanning
tegemoet gezien, daar verscheidene Ita
liaanse maatschappijen van plan zijn olie
van de Iraanse regering te kopen. Bin
nenkort worden weer twee Italiaanse
tankers in de haven van Abadan ver
wacht.
Perón voor V.S. van
Latijns-Amerika
De Argentijnse president Perón heeft
zich in een vraaggesprek uitgesproken
voor een zo volledig mogelijke unie met
Chili als grondslag voor de eventuele
totstandkoming van de Verenigde Sta
ten van Latijns-Amerika. De president
brengt deze week een bezoek aan Chili,
waar hij een ontmoeting zal hebben met
president Ibanez, die wel een Peronist
Is genoemd. In de int er-Amerikaanse
economische en sociale raad hebben de
Argentijnse vertegenwoordigers een se
rie resoluties ingediend, die gericht zgn
op het tot stand brengen van economi
sche integratie in Zuid-Amerika. Presi
dent Perón verklaarde echter een eco
nomische unie met. Chili niet voldoende
te achten. Een volledig samengaan van
Chili en Argentinië noemde hg een eer
ste stap, die zou moeten worden gevolgd
door meer van dergelijke accoorden, bij
voorbeeld met Brazilië.
President Syngman Rhee heeft een
geldzuivering voor Zuid-Korea aange
kondigd. Een nieuwe geldsoort, de Hwan,
zal de Won vervangen. De Hwan zal 100
maal zo veel waard zgn.
In het Westelijk deel van de Australi
sche staat Queensland is het leven ont
wricht door grote overstromingen. Er is
;een melding gemaakt van slachtoffers.
Bij Commodore Rivadavia in Argen
tinië is een trein uit de rails gelopen en
van de 40 meter hoge spoordijk gestort.
Hierbij kwamen 23 personen om het
leven en werden er 42 gewond.
Op het Philippijnse eiland Luzon heb
ben twee autobusongelukken tezamen 36
doden en 55 gewonden geëist. De bussen
gleden beide van de weg af om in ravfl-
nen terecht te komen.
De Argentijnse regering heeft de West-
Duitse ambassadeur te Buenos Aires
weer in het bezit gesteld van de ge
bouwen, de sportvelden en het vliegveld
van de voormalige Duitse club.
Noord-Koreaanse artillerie is be
nnen met een beschieting van het door
V.N.-troepen bezette eiland voor
Wonsan. Amerikaanse oorlogsbodems
beantwoordden het vuur.
Prof. dr J. M. PIETERS
Prof. dr J. M. Pieters, buitengewoon
hoogleraar aan de Kath. Econ. Hoge
school te Tilburg, is tot gewoon hoog
leraar aldaar benoemd, met als leer
opdracht: de bestuurswetenschappen, de
inleiding in de rechtswetenschap en de
overzeese economie.
ACADEMISCHE EXAMENS
Leiden. Doet. recht mej. M. H. Schaper.
Cand. Frans de heer J. van der Veen. Id.
sociologie mej. M. O. L. Klein. Id. genees
kunde de dames R. Brouwer. J. M Leupen
n R C. Lindeman en C. Lorch en de heren
Boot. H. S. Cohen. W. C. Cohen Ter-
aert, J. Barker. F. P Goldstein. A. Hllle-
brand. H. A. Kossmann. M. Oort, W. p. H.
A. Rijnders. M. A. H. W. Schoellelndreier en
C Verboom. Doet., eneeskunde mej. E. Berk-
hener en de heren C. H. Kerlen, Th. C. v d.
Lende, W. E. Moermans en B. Uyterlinde.
Bev. tot arts mej. E. Gans en de heren A.
Th. Boerlage en J. de Goeje.
Groningen, Cand. rechten de heer L.
Roeloffs.