Het hemelbed als film
Herman Bouber zwerft met
zijn troep door de polders
Herman
Kruvder
Hollywood was Rotterdam voor
Jan de Hartogs verhaal op het witte
doek met getekende overgangen
FILMPIONIER
OVERLEDEN
SVETLANA BERIOSAVA
opvolgster van Fonteyn
Continuïteit van reputatie verzekerd
Schrijvers hebben invloed
Alfred Cortot neemt afscheid
Maar hij iverkt zonder subsidie
bezeten
StllIllP
schilder
Aterdag 14 Februari 1955
ALGEMEt DAGBLAD
Pag. 7
door Hugo Lous.
PARIJS. Het gebeurt zelden,
dat een toneelstuk hier te lande
pas in première gaat wanneer er
reeds een film van gemaakt is.
Meestal zien wij het stuk een jaar
of enkele jaren eerder. Zo was het
bijvoorbeeld bij Born Yesterday,
acteurs, en ook in het dagelijks leven
samen getrouwd! Schrijver Jan de Har-
log gaat, bij al zijn onmiskenbare kwa
liteiten, wel eens over de schreef, en
dat heeft in de schouwburg vooral Ko
van Dijk verleid tot een vrij ordinaire
toon; het valt moeilijk te geloven, dat
wij in deze hoofdpersoon te maken
hebben met een succesvol romanschrij-
Het hoog-Engelse accent van Rex
Tramlijn Begeerte, De dood van Harrison in de film komt op zijn beurt
een handelsreiziger. Het hemelbed I *'el ®en.s in conflict met de stijl van
_t j De Hartog, maar al met al doet de
(notabene van de Nederlandse film beschaafder en prettiger aan,
auteur Jan de Hartog) is zo'n
merkwaardig uitzonderingsgeval
Toen het Rotterdams Toneel begin
Januari dit stuk op zijn program
ma zette, had de Stanley Kramer
Mij. te Hollywood haar verfilming
daarvan (The fourposter) al ge
reed.
De Columbia Pictures, die de Kra
mer-producties uitbrengt, stelde ons in
de gelegenheid om in haar Parijse
showroom met de film kennis te ma
ken. Dat was natuurlijk dubbel belang
wekkend nu Rotterdam de primeur van
het toneelstuk heeft gehad.
Vergelijkingen tussen stuk en film
dringen zich vanzelfsprekend op; te
meer omdat de verschillen zo groot
blijken. Want terwijl het stuk wordt
aangekondigd als een blijspel en de
Rotterdamse regie het zelfs vrij sterk
naar het burgerlijk-kluchtige laat over
hellen, blijkt de film zeer sterk ironie
af te wisselen met tragiek en weemoed
en als geheel een verfijnder toon aan
te houden.
Dit is niet alleen bereikt door een
andere spelopvattingmaar ook door
grote afwijkingen in de tekst. Het
toneelstuk, zoals het Rotterdams
Toneel het speelt, bevat gehele brokken
dialoog, die in de film niet voorkomen.
En omgekeerd toont de film ons ganse
episoden, die op de planken ontbreken.
Wij kunnen niet beoordelen of het oor
spronkelijke Broadnuay-toneelstuk voor
Nederland sterk is omgewerkt, of dat
het juist de filmers zijndie aan het
veranderen sloegen. Zoveel is zeker
dat De Hartogs gegeven een film op
leverde, die dieper ontroert en ons
langer bijblijft dan de Rotterdamse
toneelvertoning.
Jan de Hartogs opzet is, zoals be
kend, het weergeven van het huwelijks
leven van twee mensen in episoden,
die zich met tussenruimten van een
aantal jaren afspelen in hun slaapka
mer. Het antieke hemelbed, dat in die
kamer de pièce de résistance is, geeft
de geschiedenis haar titel.
Het geval munt nit door de natuur
lijke toon en de vele voorbeelden van
scherpe observatie, zoals we dat van
De Hartog kennen. Voorts is het In
één opzicht niets meer of minder dan
een stunt: er komen in het gehele j
stuk slechts twee mensen voor.
Bij het Rotterdams Toneel zijn dat
Ko van Dijk en Lily Bouwmeester.
In de Amerikaanse film zijn het Rex
Harrison en Lilli Palmer.. Engelse
Costuums en décors zijn daar ook heel
wat beter verzorgd en definiëren de
verschillende data van de scènes veel
scherper.
Verfilmd toneel
Aangezien ook in de film zeven kwar
tier lang slechts twee personen op het
doek komen, kon regisseur Irving Reis
er practisch gesproken niet aan ontko
men dat zijn rolprent in grote trekken
ging bestaan uit verfilmd toneel. Waar
hij echter zijn kans zag, heeft Reis een
knappe uitdrukkingsvorm gevonden, zo
als bijvoorbeeld in de prachtige scène
(welke in het toneelstuk hier niet voor
komt), waar het speelgoed van de ge
sneuvelde zoon in actie komt en al ra
telend en hamerend de radeloosheid
van de moeder symboliseert.
Bij deze Fourposter is tenslotte een
experiment toegepast, dat alle aan
dacht verdient. Terwijl we bij Walt
Disney al enige malen normaal g
speelde scènes hebben ontmoet, d
dienden om verschillende stukken t
kenfilm aan elkaar te lijmen, zien
in The fourposter de eerste speelfili
waarvan de episoden verbonden zijn
door tekenfilm.
Columbia beschikte daartoe over Bo-
sustows UPA studio's, wier zeer apar
te werk in deze kolommen onlangs
reeds is gesignaleerd. UPA zag kans
om De Hartogs Fourposter-verhaal te
completeren met verfijnde stukken te
kenfilm. deels humoristisch, deels be
paald indrukwekkend. Het is een sys
teem, dat bij veelvuldige 'toepassing
allicht veel van zijn kracht zou verlie
zen. maar dat voor deze film, die een
groot tijdperk omspant, een vondst van
betekenis mag worden genoemd.
Lilly Palmer zegt tegen haar man Rex
Harrison, dal zij Item wil verlaten na
het hutvelijk van hun dochter. Een
scène uit de verfilming van het toneel
stuk Het Hemelbed van Jan de Hartog.
TENTOONSTELLINGEN
ROTTERDAM. Museum Boymans
Lucas van Leyden en tijdgenoten;
Venster: Benner, tot 6 Mrt. Kunsl
centrum De Brug: Jan van Doorn, to
12 Febr.: Scliielandshuis: Prentei
•an Wally Elenbaas. tot 1 Maart.
DELFT' Het Prinsenhof: Kees Ve-
-;ey. tot 15 Mrt.
DEN HAAGGemeentemuseum
Cerstgroepen uit Italië, Zuid-Duit
and. Tirol en Nederland, tot 23 Febr
Ierman Kruydcr, tot lfi Maart
•Cunstz Bcpupwitz- Oswald ■t'Aumèri'
•>t 8 Maart:
AMSTERDAMStedelijk Museun
'unstenaars op de bres. collecte
Jomnich. tot 2 Maart; Mus. Fodor
ollectïe Sin. tot 5 Maart; De Waa?
<unst en smaak, tot 19 Febr; Kunst*
an Lier: Paut Kerkhof, tot 28 Febr
Cunsth. Martinet: Tajiri en Alechins-
:y. tot 11 Maart: Artl et Amicitiar
Herdenkingstentoonstelling Hendri'-
'an Wolter
LAREN: Kunstz. Hamdor-ffere
tentoonstelling W. A. Knip.
AMERSFOORT: 't Oude Wevers-
'auys: Tien grafici en twee edelsme
den, tot 2o Febr.
ENSCHEDE: Rijksmuseum Twenther
Bont en blauw, tot 23 Febr.
GRONINGEN: Provinciehuis: Noor
delijke kunstenaars, tot 18 Maart.
GREENFORD. De Britse filmpio
nier Cecil Hep worth, die door de ver
filming van de begrafenis van Konin
gin Victoria in 1901 fotografische ge
schiedenis heeft gemaakt, is te Green
ford in de ouderdom van 79 jaar
overleden.
Hepworth heeft in 1898 te Walton-on-
Thames waar op het. ogenblik de
grootste studio's van Set Britse rijk
staan de eerste filmstudio ter we
reld gebouwd. Hij heeft tientallen
zwijgende films geregisseerd en vele
van Engcland's eerste filmsterren be
roemd helpen maken. In een van
Hepworth's, eerste zwijgende films H...
Rescued by rover traden hij- geheel nieuwe werken zullen worden g*
zelf, zijn vrouw, dochter en hond op. bracht met medewerking van de gre
Na de eerste wereldoorlog werd hij prima-prima-ballerina Margot Fonte
een vooraanstaande figuur in de film- en de jonge veelbelovende ster Svetla
industrie. Hij werkte afwisselend als Beriosava.
directeur, regisseur. en scenario- De twee vorige tournées door Am
schrijver. Hij trok zich 25 jaar gele-1 rika zijn een groot succes geword
den terug, maar hield als technisch en hebben Engeland elk ongeveer t\
adviseur contact met de industrie. millioen gulden aan dollars opgelevc
Troef van Sadler s Wells ballet
Nieuwsdienst Algemeen Dagblad j En men gelooft dat de resultaten nu
niet minder zullen zijn.
LONDEN. Het beroemde Sad
ler's Wells ballet, het Engelse natio-i Svetlana Beriosava is een voorname
nale gezelschap, dat van staatswege I tr°ef handen van hen, die zweren
een jaarlijkse subsidie geniet van 'bij de toekomst van Sadler s Wells.
zeshonderdduizend gulden, is de laat- Het is een 21-jarige Lithause, die reeds
ste tijd nogal een onderwerp van dis- als kind haar opleiding begon en die
cussie geworden. Er zijn stemmen op- I nu haar kansen krijgt in belangrijke
gegaan, die beweren dat de troep rollen bij het Britse nationale ballet.
niet meer in staat zou zijn de schit-;Zij wordt beschouwd als de opvolgster
terende reputatie te handhaven, wel- van Margot Fonteyn, die op het ogen-
ke hij zich na de oorlog heeft verwor- j blik langzaam herstellende is van een
aanval van diphtherie en die overigens
met het oog op haar leeftijd zi; is
drie-en-dertig wel niet vele jaren
meer de eerste danseres van het gezel
schap zal kunnen zijn.
Ballerina's als Fonteyn duiken slechts
eens of tweemaal in een mensenleef
tijd op, maar met Beriosava, die door
de grootstè meesters is opgeleid, heeft
Sadler's Wells het geluk gehad zich tij
dig van de continuïteit van zijn reputa
tie te verzekeren.
Hoe lang die continuïteit en die le
gendarische roep nog zullen standhou
den? De critici van Covent Garden zijn
op dat punt nogal sceptisch, maar dat
zijn critici meestal. Er staan trouwens
enige nieuwe balletten op stape' van
John Cranko en Andrea Howard, die
over enkele maanden het repertoire van
oude successtukken Swan Lake en
Sleeping Beauty zijn nog altijd in trek
op welkome wijze zullen aanvullen.
En daarna moet het ballet maar zélf
tonen dat het tot een renaissance, waar
aan velen twijfelen, in staat is. Op het
ogenblik schijnt de weegschaal nog in
evenwicht. Naar welke kant zal zij door
slaan?
ven, dat het repertoire een zekere ver
starring dreigt te ondergaan, dat men
niet meer ondernemend en avontuur
lijk genoeg is om meer nieuwe bal
letten te brengen en meer jonge ta
lenten een kans te geven. Kortom,
dat Sadler's Wells op de duur als een
soort nationaal monument zou moe
ten worden beschouwd inplaats van
een levende, culturele kracht.
Natuurlijk heeft elk kunstenaarsen
semble, dat zich in de gehele wereld
roem heeft verworven en een klasse
op zichzelf is geworden, wel de nei
ging om het bereikte als doorslaggevende
maatstaf te accepteren en op de lau
weren zijn bed te spreiden. Doch de be
wonderaars ontkennen heftig, dat di'
met Sadler's Wells het geval zou zijr
En inderdaad bereidt de troep zich mt
alle vitaliteit voor op zijn derde Ami
rikaanse tournée. welke dit najaar begir
waarbij naast klassiek werk
Engeland leerde Svetlana Beriosaxa
kennen als jonge ballerina van het Me
tropolitan Ballet uit New York tijdens
een tournee in 1949. Nu is deze jonge
en leelbelox ende danseres de hoop tan
Sadler's IF ells.
door Delboy Ba er
DEN HAAG. Het maakt even stil:
Alfred Cortot, nestor van de Franse
pianisten en nu in zijn 76e jaar,
zal voor het laatst in ons land te ho
ren zijn. Op 24 Februari speelt hij
in de grote zaal van het Concertge
bouw te Amsterdam, de avond tevo
ren te Arnhem, de 25ste in Den Haag
en de 27ste te Rotterdam. Zijn lieve
lingscomponisten, Chopin en Schu
mann Carnaval staan op het
programma.
komt bij hem pas op de tweede
plaats, hetgeen zeker ook te horen
is. Zowel op zijn recitals als ook op
de talloze gramofoonplaten maakt hij
wel eens een misslagje, maar dit
Alfred Cortot: Voor hel laatst op de
Nederlandse podia.
heeft de ware muziekliefhebber
nooit gehinderd. Wars van de moder
ne virtuositeit is hij een wereldver
maard paedagoog die vooral ook do
philosofische zijde van het klavierspel
aan zijn leerlingen trachtte bij te
brengen.
Fernandel als Napoleon
ROME (AP) José Ferrer en de
Franse filmster Fernandel zullen sa
men optreden in een film, getiteld
Alexander en Napoleon, waarin Fernan
del voor het eerst Engels zal spreken.
Met de opnamen wordt in April in Ita
lië een begin gemaakt. Ferrer zal de
regie voeren. Beide sterren zijn voor
nemens in 1954 samen een tweede film
te maken.
AMSTERDAM (AJJ.P.) De Neder
landse Comedie neemi voor het seizoen
1953-1954 de Amerikaanse stukken The
Crucible van Arthur Miller en Seven
Year Itch van George Axelrod op haar
repertoire.
Hij werd op 26 September 1877 te
Nyon bij Genève geboren en studeer
de aan het Parijse Conservatorium
bij Decombes en Diémer. Als velen
werd ook hij koorrepetitor te
reuth. Hij kreeg Wagners muzieklief
en propageerde deze krachtig als ope
radirigent te Parijs.
Pas toen hij 28 jaar was, begon hij
zich geheel aan de piano te wijden.
Met Jacques Thïbaud, die op papier
al vele malen afscheid van het po
dium heeft genomen, en de cellist
Pablo Casals vormde hij een van de
meest vermaarde trio's.
Op zijn laatste wereldtournée, die nu
aan de gang is, bezocht hij reeds Ja
pan, Zwitserland en België. Overal
nam men geroerd en node afscheid
van deze verfijnde Franse cultuur
mens, wiens manuscriptenverzame
ling muziek en literatuur zeer
bekend is. Het zal vreemd zijn Al
fred Cortot, die na een zware oogope
ratie zeer slecht van gezicht is ge
worden, op onze podia te moeten
missen.
Nieutv procédé voor
kleurenfilms
Nieuwsdienst Algemeen Dagblad
HOLLYWOOD. De 20th Century
Fox film heeft een nieuw procédé voor
kleurenfilms in gebruik genomen. De
kleuren zijn iets minder fel dan bij
Technicolor eh het procédé heeft boven
dien het grote voordeel dait de produc
tiekosten voor het maken van copieën
belangrijk goedkoper is dan bij de an
dere procédé's.
De zeven zuilen der
wijsheid in reliëf
Nieuwsdienst Algemeen Dagblad
HOLLYWOOD. Cinerama, de nieu
we Amerikaanse „film in reliëf" gaat
een film maken, gebaseerd op „De ze
ven ziuiler. der wijsheid", het beroemde
boek van Lawrence van Arabië. De
fotografie komt in handen van Winton
Hoch, die ook The quiet man heeft op
genomen.
JONGE schrijvers van vandaag willen
er zich wel eens over beklagen,
dat hun boeken zo'n geringe weer
klank vinden. Het is niets gedaan
met ons vak, zeggen zij. De
i werkelijkheid, die wij uitbeelden,
wordt niet aanvaard en in de schoon
heid, die wij met zoveel pijn trach-
I ten te creëren, gelooft, op een enke-
I ie uitzondering na, geen mens. De
boeken, die wij schrijven, hadden
net zo goed niet geschreven kunnen
worden. Welke schrijver met een
beetje gezond verstand verbeeldt
zich nog, dat hij invloed heeft?
Wie zo redeneert, moet toch wel
kleinmoedig zijn. Het is immers al
tijd zo geweest, dat schrijvers zich
de rol zagen toegewezen van roepen
den in de woestijn te zijn. De intel-
ligentsten legden zich daar dan ook
bij neer. Slendha: 'ei in 1830: „Over
zestig jaar, i£jÜfei -1"1 za* men mÜ
gaan lezen". -jiVj gelijk ge
had. Natuurlijk waren er ook, die
reeds bij hun leven succes hadden
en naar wie van meet af aan met
eerbied werd geluisterd, maar dezen
bevonden zich altijd in de minder
heid. Tegen één Goethe telt men
tien Kleists en tegenover één
Dickens staan wel honderd Chatter-
tons. Men kan zich overigens afvra
gen, of het aanzien, de macht en
de waardigheid van die enkelen in
onze fantasie niet schromelijk over
dreven wordt. Het is bekend, dat
Goethe, zo beroemd als hij was,
als leider van het toneel te Weimar
met alle mogelijke bezwaren van
preutse oude dames rekening had te
houden en dat Dickens, wiens ro
mans in afleveringen verschenen, bij
het geringste symptoom van het ver
flauwen van de aandacht de nodige
veranderingen aanbracht in de lot
gevallen van zijn helden.
HOE vrij is de hedendaagse schrijver,
bij die mensen van vroeger verge
leken. Zelfs de machtige doctor John
son moest zich buigen voor zijn be
schermheren, die hem in ruil ervoor,
dat hun naam vóór in het boek werd
genoemd, met een paar honderd pond
aan zich verplichtten. Ongetwijfeld had
Johnson meer waardigheid dan een
dichter en criticus van zijn rang tegen
woordig bezit, maar zijn maatschappe
lijke plaats was tevens veel afhankelij
ker. Van wie hangen de schrijvers
thans af? Van de uitgevers en recen
senten. en ook van het publiek. Nu. dat
is niet zo erg. want wat de ene uitge
ver niet hebben wil, is vaak welkom bij
de ander en ook critici hebben geen
eensluidend oordeel, terwijl wat de
smaak van het publiek betreft is er
wel iets, dat ogenschijnlijk grilliger,
doch op den duur rechtvaardiger is, te
vinden?
De waardigheid van de hedendaagse
schrijver moet men dus zoeken in zijn
vrijheid. Goed, laat hij dan arm zijn
en onbekend zijn, maar hij kan in elk
geval zeggen, wat hij wil. Dat is enorm
veel waard in een maatschappij, waar
vrijwel iedereen een of meer bazen bo
ven zich heeft, die hem beletten te ui
ten wat hij denkt, en waarin een op
het stimuleren van de verkoop gericht
reclame-apparaat vrijwel al wat echt
is, dreigt te overstemmen. Wie zijn
thans de grote individualisten? Toch
zeker de schrijvers. Wie zijn vrijwel
de enigen, die het 'onophoudelijk voort
gaan van de staat trachten te stuiten?
Alweer, de schrijvers. Toen Hitler in
Duitsland de macht aan zich trok, wa
ren het de schrijvers, die bij wijze van
protest nagenoeg gezamenlijk emigreer
den, en het verzet tegen de huidige
heksenjacht in de Ver. Staten wordt
voornamelijk door de schrijvers geleid.
Zij tonen hiermede een onbedrieglijk
HET VERGETEN VOLKSTONEEL
"pOEN na de oorlog het toneel werd
gereorganiseerd, gebundeld, ge
coördineerd en gesubsidieerd, schonk
de Regering ook aandacht aan het
volkstoneel en er werd een flinke som
subsidie voor beschikbaar gesteld. Het
officiëlegesteunde Volkstoneel heeft,
niet aan de verwachtingen voldaan,
het is nu weer gereorganiseerd en
wéér werd buiten alle besprekingen
geschenken de man gehouden,
wiens naam en werk een begrip zijn
geworden voor waarlijk volkstoneel,
Herman Bouber, schrijver van De
Jantjes, Bleke Bet, Zeemansvrouwen
en vooral het sterk gebouwde en nog
steeds levende De Commensaal.
Herman Bouber krijgt geen subsidie.
Bouber, die het spelen niet kan laten,
zwerft met zijn troep door de polders,
speelt op geïmproviseerde tonelen voor
arbeiders, voor wie zijn optreden een
grote gebeurtenis if Bouber lijdt ont
beringen en Bouber verdient niets als
door de vorst het werk in de polders
stilligt. Bouber, die ondanks alles móet
blijven spelen. „Ik ben aan de kant ko
men te staan," zegt hij. „Maar zolang
ik leef, zal ik blijven werken. Ik zou
me geen raad weten als ik niets te
doen had." Zijn grootste ideaal is nog
eens ergens een eigen theatertje te krij
gen. waar hij zijn eigen stukken kan
spelen en waarvan hij weer een cen
trum kan maken van echt volkstoneel.
„Het begrip volksstukken is veran
derd in de loop der jaren. Men moet
er niet meer onder verstaan de Jor-
daanspelen met de bekende mengeling
van lach en traan. Voor mijn gevoel
is De dood van een handelsreiziger
ook een volksstuk, omdat er een pro
bleem in wordt behandeld, van deze
tijd dat door het hele volk kan worden
begrepen en dat zich niet beperkt tot
de belangen of de belangstelling van
een kleine groep."
TT R wordt, behalve soms door ama-
teurs, van Bouber niets meer ge
speeld. Hij heeft na de oorlog wel stuk
ken geschreven, maar die kan hij niet
in de kampen opvoeren, die eisen een
echt toneel, hoe klein dan ook. inplaats
van de op schragen gestutte planken in
de cantines van de polderarbeiders.
„Ik ben bezig aan een stuk over de
verhouding tussen Joden en Christe
nen in Amsterdam, een soort historisch
stuk, spelend van 1875 tot nu toe. Maar
dit stuk is nogal groot bezet. Zolang
ik geen eigen theater heb, kan ik daar
niets mee doen en moet het in de la
blijven liggen."
Bouber is al tevreden als hij in de
polder mag blijven spelen, als hij ar
beiders, die vaak nog nooit een toneel
stuk hebben gezien, voor de aanvang
van de voorstelling iets over het stuk
kan uitleggen en daarmee onschatbaar,
maar weinig opvallend, werk kan doen
voor de artistieke opvoeding van ons
volk. Hij brengt er stukken als Meeu
wen boven Sorrento (vroeger een glans
rol uit het repertoire van Cor Ruys)
en Nacht en morgen van de Nederland
se auteur Jo Blaaser, waarin het vraag
stuk van de hoornvliestransplantatie
wordt behandeld, een propagandastuk
voor het Rode Kruis.
A LS ik maar drie kwartalen werk
zou hebben in plaats van twee
kwartalen, zou ik al tevreden zijn",
zegt hij. met de fatalistische berusting
van iemand die heeft geleerd zijn
ideaal als een onbereikbare droom te
beschouwen. ..Maar het werk in de
kampen moet ik ook nog met anderen
delen. Er is veel concurrentie. En aan
een gewone voorstelling in de provin
cie valt niet te denken, omdat de er
kende, gesubsidieerde gezelschappen
ons daar altijd voor zijn en natuurlijk
meer kunnen bieden dan wij."
En dus ploetert Bouber verder, door
weer en wind. in de polders, zonder
subsidie, zonder enkele steun zelfs. En
men kan zich afvragen of er in al die
jaren van officiële subsidiëring niet een
heel klein bedrag beschikbaar had kun
nen zijn voor de man. die in ons to
neelleven een factor van betekenis is
geweest en die waarschijnlijk ook in de
geschiedenis van ons toneel zal blijven
bestaan: voor Herman Bouber, de pol
derwerker.
Uit de tuin der
letteren
door Anthony Bosman
gIJNA achttien jaar na de dood van
Herman Kruvder wordt de eerste
overzichtstentoonstelling van zijn wer-
Iken gehouden, nu in het Haags ge
meentemuseum en later in het Stedelijk
museum te Amsterdam. Het is een
uitmuntend ingerichte expositie, de
juist instinct te bezitten, want er is
geen grotere vijand voor de schrijver
dan de staat. Dit blijkt wel uit hetgeen
de schrijvers in het Rusland van Stalin
overkomt, waar zij, bevoorrecht en ge-
eerd, alleen nog maar werkzaam kun
nen zijn in dienst der propaganda. Van
daar dan ook. dat Graham Greene met
zoveel klem voor de schrijver het recht
opeist om deloyaal te zijn. „Onlangs
at ik bij een boer", zo vertelt hij, „die
twee gekken in dienst had. Enorm goe
de werkers zijn het, verklaarde hij en
thousiast, en zij zijn zo trouw". Ja. na
tuurlijk waren zij trouw. Zij waren ne'
als die speciaal gefokte arbeidsgroepen
uit „Brave New World", zij misten het
vernuft om ontrouw te zijn. .Deloyaal
te zijn is ons bijzonder voorrecht", al
dus Greene, „maar het is een privilege
dat de maatschappij ons nooit zal wil
len verlenen."
Laten de schrijvers nu voorlopig maar
met dit voorrecht, dat zij zich straffe
loos kunnen permitteren, tevreden zijn
en laten zij er zich maar niet te druk
om maken, of zij soms invloed hebben
of niet. Want die invloed is er, al zal
dat hen zelf misschien verbazen. „De
genieën", zegt Egon Friedell in zijn
geestige „Kulturgeschichte der Neuzeit"
„zijn die paar mensen in ieder tijdvak
die kunnen spreken. De anderen zijn
stom of stamelen." Zo leed het gehele
Franse volk geduldig onder de over
moed van het „ancien régime", maar
niet zodra had een ietwat bizarre
schrijver, Rousseau genaamd, een paar
vlugschriften de wereld in gestuurd, of
er rolden enige konings- en aristocra-
tenhoofden en er ontstond een nieuwe
maatschappij. En men herinnert zich
toch ook Goethe's „Werther" nog wel,
dat voor tientallen romantische min
naars het sein tot zelfmoord gaf. als
ook Molière, die de vrouwen precies
leerde, hoe zij zich te gedragen had
den om echte ..précieuses ridicules" te
kunnen worden.
Jf O heeft de invloed van de schrijver
ten goede of ten kwade, zich ge
durende de hele wereldgeschiedenis be
merkbaar gemaakt. Zij openbaart zich
ook in onze tijd. Over Freud, die het
hele aanzijn van de mens (en van de
literatuur) veranderd heeft, behoef ik
niet te spreken; bijna iedereen bedient
zich op zijn tijd van termen als „min
derwaardigheidscomplex." En evenmin
behoef ik u op Karl Marx te wijzer.
Ontelbaren hebben zich op dit ogenblik
in dienst van een paar ideeën gesteld
die uit een paar dikke (en onleesbare)
boeken stammen, van zijn hand. Wilt
ge nog meer voorbeelden? De overpein
zingen van een onbekende gepension-
neerde Franse ingenieur, Georges So-
rel genaamd, maken indruk op de Ita
liaanse heethoofd Mussolini en een
staat herrijst en komt andermaal ten
val. De waanideeën, die een derde-
rangsgeleerde. Gobineau, in een boek
over de ongelijkheid der rassen heeft
neergelegd, spreken tot de verbeelding
van een Boheemse korporaal en mil-
lioenen mensen sterven een jammerlii-
ke dood in concentratiekampen. Dit al
les is, langs omwegen, het werk van
auteurs, die thuis te kniezen zaten en
klaagden over de afwezigheid van een
gehoor. Wie weet, waartoe de boeken
van sommige onbekende tijdgenoten nog
eens leiden?
vierde in een reeks die gewijd is aan
belangrijke Nederlandse schilders, en
beter dan tevoren kan men de kunst
van Kruyder op haar wezenlijke
waarde schatten.
Dat is dan niet geheel en al in het
voordeel van' de schilder. Men moge uit
bezoeken aan musea- waar een tiental
van zijn beste werken hangt, de indruk
van een groots en vooral coloristisch
machtig schilder hebben meegenomen
een indruk die bij de hoogtepunten op
deze tentoonstelling zeker blijft bestaan
zjjn oeuvre laat vele zwakke plekken
zien: inzinkingen, onverwerkte beïn
vloedingen. technische lacunes ook. Maar,
en dit is kenmerkend, ondanks al deze
tekortkomingen is er een groei in het
werk. Niet alleen een woekering met
een talent, dat eigenlijk beperkt was,
maar er is een kracht merkbaar, die
werkte buiten het bewustzijn van de
schilder om, een laaiende, niet te tomen
kracht, die men een vervoering zou
noemen, indien men de tragische achter
grond niet kende.
JJERMAN Kruyder leed aan een
steeds erger wordende zielsziekte.
Hij was zich bewust van de vernie
tigende krachten, die in hem aanwezig
waren en soms naar buiten traden. De
perioden van inzinking in zijr.i werk
zijn te begrijpen. Zoals P. C. Reyne
in zijn inleiding in de catalogus zegt:
hij trachtte het gevaar te ontwijken.
Het is vooral, duidelijk als Kruyder
in het begin van zijn Blaricumse tijd
(19281935) de vormgeving niet uit
zich zelf laat opwellen, maar een soort
Gustaaf van de Woestijne-landschap-
pen maakt. Werk van primitieve, ge-
styleerde vorm, dat weinig sprekend
en alleen van belang kan worden
geacht, omdat het een getuigenis is
van het verlangen naar rust, naar
indien men het scherp wil stellen
een soort paradijs, een gelukzalige
wereld.
Zo'n wereld was Kruyder echter niet
beschoren en spoedig greep hij terug
naar het bewogen expressionistisch ka
rakter van het werk uit zijn Benne-
broekse tijd (1923—1927). Dan maakt hij
zijn machtigste doeken: dierverbeeldin-
gen. waarachter een ontembare bezeten
heid woedt, die de vorm zwaar cn de
kleur van gloed doorstroomd doet zijn.
Beelden van strijd met het eigen inner
lijk. krampachtige en toch ook bevrij
dende ontladingen zijn deze schilderijen,
die aangrijpen omdat zij zo openlijk
getuigen van de rampzaligheid en van de
kracht, welke Herman Kruyder beide
heeft gekend.
Chaplin verhoopt zijn
studio en villa
HOLLYWOOD. Charlie Chaplin
schijnt wel degelijk van plan te zyn niet
meer naar Hollywood terug te keren.
Zijn studio en zijn villa te Hollywood
zijn te koop voor ongeveer vijf millioe»
gulden samen. Al zijn persoonlijke bar
ziftingen worden ingepakt voor vef
scheping naar zyn huis te Genève, waa
hij zich kort geleden vestigde, of om 1*
worden opgeslagen.
Herman Kruyder: De Haan,