JACHT OP DOODKISTEN
Middeleeuwse sarcophagen
als voederbakken
TITANEN TIJDPERK
IN ZICHT?
DE GEHEIMEN VAN
HET MESON
door prof. dr A. E. van Arkel
door prof. dr J. Clay
Ee
Wetenschap en techniek
|v
u
De opmars der
Zaterdag 14 Februari 1 953
ELSEVIERS WEEKBLAD
31
..Onderzoek van het zeer snel ontvlambare zirconium..
Het is een vreemde sensatie, wanneer
men in een museum een oude ken
nis ontmoet en op de vraag „Ver
zamel je gegevens over schilderijen?" het
antwoord krijgt„Neen, over dood
kisten". Maar we kenden Herman Martin
uit Zeist als een man, die wars is van
galgenhumor en weldra kregen we het
verhaal van zijn wonderlijke jacht op
vroeg-middeleeuwse sarcophagen en
zerken.
De 71-jarige heer Martin is een zoon
van wijlen de bekende Leidse hoogleraar
(Hoogleraar in de anorganische scheikunde te Leiden
Slot
Tot in het begin der negentiende eeuw
kende men geen andere bereidings
wijze van metalen, dan die van het
smelten der ertsen met kool. In 1807
echter vond de chemicus Davy, dat wan
néér een electrische stroom wordt geleid
door een gesmolten verbinding van een
motaal, of door een oplossing van verbin
dingen in water, het metaal aan de posi
tieve pool in zuivere vorm wordt afge
scheiden. In de loop van de volgende
eeuw bleek, dat op deze wijze alle meta
len, rechts van de groep, die in de tabel1)
door de vetgedrukte lijn is omgeven, door
middel van de „electrolyse" van oplos
singen van metaalverbindingen in water
bereid konden worden en wel in veel
zuiverder vorm dan met behulp van het
oudere proces mogelijk was.
Door een electrolytisch proces kan ook
een metaal met een dun laagje van een
ander metaal bedekt worden langzamer
hand doen vernikkeld, later verchroomd
ijzer hun intrede. Door een dun
laagje van deze metalen wordt het
roesten van het ijzer tegengegaan.
Zilver kan bedekt worden met een
laagje goud, koper en andere
metalen of alliages met een laagje zilver.
Van al de metalen aan de rechterzijde
speelt alleen ijzer een belangrijke rol als
constructiemateriaal, maar in de loop der
jaren hebben zij bijna alle technische toe
passing gevonden.
Technisch veel moeilijker is de bereiding
van de metalen ter linkerzijde van de om
lijste groep, omdat deze metalen niet ge
maakt kunnen worden door electrolyse van
de oplossingen in water. Eerst in het begin
dezer eeuw is het gelukt aluminium (Al)
op grotere schaal tegen redelijke prijs te
producereneerst veel later volgde de be
reiding van de elementen der tweede groep,
waarvan magnesium (iMg) het belangrijkste
is. Het zuivere metaal is zeer brandbaar
samengesmolten met aluminium (Al) geeft
het echter een legering, die zeer goede
eigenschappen heeft, en wegens haar gering
soortelijk gewicht (ongeveer Vb van dat van
ijzer) betekenis heeft voor de constructie
van onderdelen van vliegtuigen.
De metalen van de eerste groepen en
daaronder speciaal natrium (Na), magne
sium (Mg) en calcium (Ca), waarvan ver
bindingen op aarde in onvoorstelbare hoe
veelheden voorkomen, zijn wegens hun
brandbaarheid onbruikbaar als constructie
materiaal, maar zijn wel van groot belang
omdat zij kunnen worden gebruikt voor de
bereiding van de metalen van de omlijste
groep.
Deze groep stond voor kort nog als een
onneembare veste in een lang veroverd
land. De aanval op deze vesting begon in
het begin dezer eeuw, toen, na de uitvinding
van de kooldraadlamp door Edison, men
begon te zoeken naar een metaal met een
nog hoger smeltpunt dan koolstofmen
hoopte met lampen, waarin de kooldraad
vervangen was door een metaal met zeer
hoog smeltpunt de temperatuur van de
draad nog verder te kunnen opvoeren, eh
daardoor een hogere lichtsterkte met beter
rendement te kunnen bereiken. Het bleek
dat in de wedloop wolfraam ten slotte kam-
metaal combineert een gering soortelijk ge
wicht met grote vastheid het heeft een vrij
hoog smeltpunt, hoger dan ijzer, is lot vrij
hoge temperatuur bestendig, en bij gewone
temperatuur volkomen roestvrij. Verbin
dingen van het metaal komen in zeer grote
hoeveelheden op aarde voorin dit opzicht
kunnen de andere metalen van deze groep
niet concurrerenzowel zirconium als
thorium is een relatief zeldzaam metaal, dat
dus altijd kostbaar zal blijven.
Gesteund door de wetenschap, dat in het
bijzonder titaan mogelijk een grote tech
nische betekenis zou kunnen krijgen, ont
wikkelde Kroll in Luxemburg een werk
wijze, volgens welke titaan in grote hoe
veelheden veel goedkoper gemaakt kon
worden, zij het nog niet in zodanige kwali
teit die met behulp van de oudere methode
verkregen werd. Het onderzoek werd door
het uitbreken van de wereldoorlog onder
broken.
De vraag naar nieuwe materialen voor
de fabricatie van steeds perfecter wapenen
stimuleerde in alle landen het onderzoek
van de nog weinig bekende metalen, en dit
onderzoek werd in Amerika een van de
problemen van de allerhoogste importantie,
toen gevonden werd dat uranium (U), dat
tot nu toe nog maar weinig belangstelling
had ondervonden, onmisbaar was in de
fabricatie van de atoombom, en in de toe
komst zou kunnen dienen voor het op
wekken van energie door splitsing van
atomen.
De bereiding van uraan bleek ten slotte,
hoofdzakelijk ten gevolge van het feit dat
het smeltpunt van dit metaal zo laag is, veel
minder moeilijk dan aanvankelijk gedacht
werd. De bereiding van zuiver titaan tegen
redelijke prijs daarentegen is ondanks het
feit dat vermoedelijk minstens tien grote
maatschappijen in Amerika alleen zich op
dit probleem geworpen hebben, nog steeds
een onopgelost vraagstuk. De grote moeilijk
heden zijn in twee regels gemakkelijk aan
te duiden! de eerste is; :dajAhet metaal bij
hoge temperatuur direct met zuurstof en
stikstof verbindt. Alle éohtact met de lucht
moet dus vermeden worden, daar de zuur
stof die eenmaal is opgenomen en de eigen
schappen van het metaal bederft, niet meer
verwijderd kan worden. De tweede, veel
ernstiger moeilijkheid is, dat het metaal in
gesmolten toestand op alle andere stoffen,
metalen en keramische stoffen inwerkt, en
vreemde bestanddelen opneemt en eveneens
grondig bedorven wordt.
Deze moeilijkheden zijn niet principieel
onoverkomelijkook wolfraam en tantaai
worden ten slotte verwerkt zonder eerst
gesmolten te worden.
Zullen wij dan ook als die moeilijk
heden overwonnen zijn, na het ijzeren tijd
perk een titanen tijdperk ingaan? Titaan
ertsen komen in grote hoeveelheden op
aarde voor, maar de bereiding zal wel
steeds zoveel duurder blijven dan die van
ijzer, dat het nieuwe metaal ijzer wel nooit
geheel zal kunnen verdringen. Voor spe
ciale toepassingen, waarvoor een licht,
sterk en roestvrij metaal verlangd wordt,
dat bovendien bij hogere temperatuur
nog bruikbaar is, kan het echter een be
langrijke concurrent worden.
Zullen we dus misschien nog eens in
titanen raketvliegtuigen naar de maan
reizen? Dat is nu eens een vraag waarop
de wetenschap niet met zekerheid ontken
nend kan antwoorden.
In deze tabel ztjn de metalen gerang
schikt volgens atoom nummer; in ieder van
de verticale groepen staan de metalen btf el
kaar die in eigenschappen enigszins op elkaar
lijken; die eigenschappen veranderen van
groep tot groep min of meer geiykmatlg. De
cursief gedrukte ztjn de metalen van enige
betekenis.
Deze kist werd ontdekt te Buitenpost (Fr.) Ze deed dienst als
bloembak.
in de geologie, mineralogie en palaeonto-
logie prof. dr K. Martin en hij is de „mid
delste" van twee broers, die elk hun leven
aan de kunst en de wetenschap hebben ge
wijd. De jongste is de auteur Hans Martin,
tevens een der oud-directeuren van de
K.L.M. de andere is prof. dr W. Martin,
oud-hoogleraar in de kunstgeschiedenis
aan de Rijksuniversiteit te Leiden en oud-
directeur van het Mauritshuis in Den Haag.
In de twintiger jaren, toen de heer Martin
achteloos bij een apotheker te Drachten
binnenstapte en deze hem en passant ver
telde. dat de Friese boeren sedert jaar en
dag Middeleeuwse stenen en doodkisten als
voederbakken voor het vee gebruiken, werd
dit aanleiding tot de jacht, die tot op de dag
van heden wordt voortgezet en bijzondere
interesse geniet van de „Fryske Akademy",
welke een wetenschappelijk rapport over
deze materie het licht zal doen zien.
Herman Martin heeft door de jaren heen
a.h.w. een legplaat moeizaam stukje voor
stukje aan elkaar gemeten om het hoe en
wat van deze merkwaardige kisten aan de
weet te komen. De boeren bleken de vroeg
middeleeuwse kisten uit rode of gele zand
steen voor de meest merkwaardige doel
einden te hebben gebruikt. De speurder
vond er zelfs een in een stookhut welker
muren o.a. op twee kanten van de kist
waren gemetseld; de commentaar van de
boerenknecht luidde„Een mooi ledikant,
maar het veert niet zo best!"
Naast de loodrechte vorm komt ook de
trogvorm voor, terwijl voorts heel simpele
motieven uit deze vroege periode der mid
deleeuwen slechts een betrekkelijk houvast
gaven. De Friese boeren vertelden de heer
Martin de wonderlijkste verhalen, hoe de
kisten bij volle maan van de kerkhoven
werden geroofd, maar het juiste wist
niemand. De deksels werden achtergelaten
of vernieldsommige verdwaalden voor de
deur van een huis en bleven tot op de dag
van heden stoep. Inmiddels was men het er
wel over eens, dat het begraven „in steen"
het voorrecht was van welgestelden, want
de oude Friese historieschrijvers Winsemius
en Occo Skarlensis wisten te vertellen, dat
in het grijze verleden veel houten doodkis
ten door hongerige wolven werden opge
graven.
Ieder houvast omtrent de datering, de her
komst en de verspreiding van de merk
waardige stenen kisten ontbrak. Ook de
kwestie, hoe die zware
gevaarten in een tijd
van slechte wegen en
gefbrêk.kig vervoer op
de hoge gronden van
Friesland kwamen, was
een volmaakt mysterie.
De heer Martin nam
steenmonsters van kis
ten én zerken en liet
deze door een mijn-
bouwkundig ingenieur
onderzoeken. De ana
lyse bracht als conclu
sie Bentheimer of Gil-
dehauser zandsteen.
Hierna begon de Vraag
omtrent hét vervoer de
onderzoeker te pijnigen.
De heer Martin ont
dekte weliswaar, dat
het vervoer van deze
zandsteen geschiedde
langs de Overijsselse
Vecht (vanaf Nord-
Hoogleraar in de experimentele natuurkunde te Amsterdam)
1
1 euwenlang is voor dé voorstelling
van natuuronderzoekers het „ele
mentaire deeltje" het atoom ge-
weest. de karakteristieke, ondeelbare
pioen werd en wel altijd kampioen za, 1 kj^ste bouwsteen, waaruit alle materie
zTbliif. nog slechts de groep titaan (Ti) D?f voorstelling
zirconium (Zr) hafnium (Hf) en tho- inderdaad een zeer bruikbare gebleken
rium (Th), plus uraan (U). Van deze meta- en was volkomen aan de werkelijkheid
len is hafnium eerst in 1922 ontdektvan
de andere waren reeds kleine hoeveelheden
gemauKt door verhitten van verbindingen
met natrium of magnesium deze metalen
speelden daarbij dus dezelfde rol als kool
stof in het aloude proces van de reductie
van ertsen met kool. Zij zijn in dit opzicht
veel effectiever dan koolstof, maar aan de
van de verschijnselen aan te passen. Het
is echter het noodlot van elk element,
dat het bij nadere bestudering zijn
karakter verliest en de structuur wordt
van dieper liggende elementen.
Deze noodwendige gang van denken heb
ik bij verschillende gelegenheden trachten
bloot te leggen. Wei
ruimte een zeer doordringende straling bin
nenkomt. die tot geleidend worden van de
lucht (ionisatie) aanleiding geeft. Op dat
ogenblik leerde men de werking van nieuwe
elementaire deeltjes kennen, maar men was
er zich niet van bewusttot 1930 werd de
straling nl. voor een electromagnetische
straling van heel korte golflengte (fotonen-
doorheen gaat, maakt het ionen langs zijn
baan. Als men op dat ogenblik plotseling
laat uitzetten, koelt deze af. De waterdamp
condenseert en wel bij voorkeur op deze
ionen, zodat kleine druppeltjes gevormd
wbrden. Laat men daarop zijdelings licht
vallen, dan ziet men deze baan van drup
peltjes als een lichte streep en deze streep
kan goed gefotografeerd worden. Men
heeft daarmee prachtige documenten vast
gelegd omtrent het gedrag van het deeltje.
Het bleek uit deze foto's dat de deeltjes
V?? ,Zeemi"; dachtenconslructie.
1896 tot de conclusie 1
g<
straling) gehouden, gelijksoortig aan het
licht.
Later erkende men dat deze straling uit
elementaire deeltjes bestond, maar men
dacht slechts aan de toen bekende electro-
nen en protonen en pas in 1937 leerde men
inzien dat men met een geheel ander deeltje,
versohillend van electron en proton, te
maken had.
De geschiedenis van dit deeltje is hoogst
merkwaardig, want de eerste aanleiding is
niet een experiment maar
andere kant ook veel minder handelbaar.
De reductie van titaanerts met magnesium
is een proces dat niet met primitieve hulp
middelen kan worden uitgevoerd. De hoe
veelheden waren echter te klein om de
eigenschappen van de metalen voldoende te
kunnen beoordelen.
Eerst in 1923 werd in het Lab. De N.V.
Philips te Eindhoven een methode gevon
den om de metalen titaan, zirconium,
hafnium en thorium in zodanige hoeveel
heden en in zodanige graad van zuiverheid
te bereiden, dat de mechanische eigenschap
pen goed bestudeerd konden worden.
Deze methode- berust daarop, dat een
gasvormige verbinding van het te bereiden
metaal ontleed wordt in contact met een
hoog verhitte draad, waarop zich het metaal
afzet, in dc loop van het proces groeit de
dunne draad aan tot een dikke metaalstaaf.
Dc eigenschappen van de aldus verkregen
metalen wettigden de verwachting, dat in
dien een minder kostbare wijze van be
reiding kon worden gevonden, in het bij
zonder titaan mogelijkerwijze een belang
rijke toekomst tegemoet zou gaan. Dit
kwam dat er in hetEerst wi,,en we echler no-2 'n herinnering
atoom kleine °eladen brengen dat in 1932 m de kosmische stralen
deeltjes waren metnet positieve electron voor het eerst ontdekt
een massa van slechts één-lweeduizendsle M« $»d het bestaan hiervan reeds
gedeelte van die van het atoom zelf, was de I '""S maar ,oe" herft men hw 'n
eerste stap in deze richtine gezet. Zeeman j werkelijkheid pas gevonden
gaf ze de reeds bestaande naam van
die op de aarde neerkwamen een massa
hadden van ruim 200 m„. Er is een lange
strijd gevoerd over de naam van het deeltje.
(Eerst heeft men het Yukaton, toen meso
tron, daarna mesoton en ten slotte meson
genoemd). Belangwekkend was het dat door
fotograferen van botsingen van het deeltje
tegen een electron en door bepaling van de
hoeveelheid energie, die daarbij werd over
gedragen, de massa van het meson bepaald
icon worden, welke ten slotte volgens de
zuivere ge- j nauwkeurigste metingen op 216 m e bepaald
is, dus bijna gelijk aan de door Yukawa op
theoretische gronden geschatte waarde.
Ook bleek dat hei deeltje een
Li
Be
B
Na
Mg
Al
K
Ca
Sc
Rb
Sr
Y
Cs
Ba
(La)
Fr
Ra
Ac
ionen. Het volgende jaar vond J. J. Thom
son deze kleine geladen deeltjes in alle ver
dunde gassen in vrije toestand en noemde
ze electroneji. Sedertdien staat hij bekend
als de ontdekker van het electron (1897).
Het overblijvende deel van een positief
geladen waterstofatoom noemde men een
proton en geleidelijk kon men aantonen dat
dit proton een bouwsteen van de zwaardere
atomen is.
Zo had men in het begin van deze eeuw
twee elementaire deeltjes, waaruit men tot
1910, alle materie opgebouwd dacht.
Rutherford echter heeft met zijn baan
brekend werk om de inwendige structuur
van het atoom en daarna van de atoomkern
te leren kennen een weg geopend, die er toe
heeft geleid dat wij heden tèn dage een
15-tal verschillende elementaire deeltjes
onderscheiden. Hoe is dit gekomen? Op één
deeltje na is dit alles gèbeurd door het
onderzoek naar de kosmische stralen.
In 1911 vond Victor Hess in Wenen de
duidelijke aanwijzing, dat er uit de hemel-
Ti
Cr
Mn
Fe
Co
Ni
Cu
Zn
Ga
Ge
Zr
Nb
Mo
Tc
Ru
Rh
Pd
Ag
Cd
In
Sn
Hf
Ta
W
Re
Os
Ir
Pt
Au
Hg
Tl
Pb Bi
Th
Pa
Np
Pk
Het neutron werd eveneens in 1932 ont
dekt door Chadwick het is een ongeladen
elementair deeltje met een heel weinig gro
tere massa dan het proton en men zag al
spoedig dat het met dit proton samen de
bouwsteen vormde van de zwaardere
atoomkernen.
Al deze deeltjes, thans nucleonen ge
noemd, zijn in de atoomkern buitengewoon
stevig gebonden door krachten, waarvan
men de aard voorheen niet kon vermoeden.
In 1935 zoekt de Japanner Yukawa een ver
klaring voor deze hechte binding en onder
stelt die te vinden in een nieuw soort krach
tenveld, waarin een kortlevend deeltje van
een massa van ongeveer 200 (me
massa van het electron) een rol moet spelen.
Dit deeltje vertegenwoordigt echter zulk
een grote energie, nl. 100 millioen electron
volt, dat wij niet over voldoende energie
rijke processen beschikken om ze vrij te
maken.
Wilson expansiekamei
Aan het hypothetisch bestaan van dit
deeltje (meson) knoopte zich weldra een
andere gedachtengang vast. Het was reeds
lang opgevallen dat er bij de proeven met
de Wilson expansiekamer deeltjes werden
gevonden, waarvan de massa groter moest
zijn dan die van het electron, maar kleiner
dan die van het proton (m/proton
1830 me
De Wilson expausiekamer is een. ruimte,
gevuld met met waterdamp verzadigde lucht.
Wanneer eée electrisch geladen deeltje daar
Prof. dr J. Clay
.deeltjes.
korte
levensduur had, hoe
wel voorlopig niet zo
kort als Yukawa ver
wacht had. De levens
duur kon bepaald
worden op 2.16 x 10.6
sec. (1 millioenste sec.)
Daarna bleek het
meson uiteen te val
len in een electron en
nog twee neutrino's.
Dit zijn wederom
voorlopige hypothe
tische deeltjes zon
der lading, die dien
tengevolge geen spo
ren in de Wilson-
kamer geven.
Uit de korte levensduur van het meson
kon men dadelijk besluiten dat dit deel
tje niet uit de wereldruimte kon komen,
al is zijn snelheid vrijwel gelijk aan die
van het licht. Twee tot dusver onbegrij
pelijke verschijnselen van de kosmische
stralen konden hier echter direct mee
worden verklaard. Het was nl. reeds op
gemerkt dat bijv. op onze geografische
breedte in de zomer het aantal kosmische
stralen minder is dan in de winter.
Welnu, de mesonen worden in de bui
tenste lagen van de atmosfeer gemaakt.
In de zomer zet de atmosfeer zich uit
en de productieplaats van de mesonen
ligt dus hoger, de weg naar de aarde is
langer en er vervallen ef daardoor onder
weg meer.
(Wordt vervolgd)
De opgraving van de kist van Bisschop Bernul-
phus in de St Pieterskerk te Utrecht
hora, waar dit riviertje bevaarbaar wordt)
naar Zwolle, welke stad vermoedelijk vol
gens oude documenten in bet Rijksarchief,
dienst deed als „stapelplaats" maar hier
mede was het grote vraagteken nier uit
gewist.
Maar inmiddels diende zich een nieuw
brokje voor de legplaat aantijdens het
maken van de N.O.-poIder, dicht bij de
Overijsselse kust, kwam een zandstenen
sarcophaag te voorschijn, die vermoedelijk
langs de IJssel, waarvan de in de Noordzee
uitmondende Vecht toen een zijrivier was,
werd vervoerd en op de een of andere wijze
ter plaatse was gezonken.
Nu hebben wetenschappelijke grondborin
gen van een Nederlands hoogleraar (dit is
een heel hoofdstuk op zichzelf) nieuwe
feiten omtrent de Middeleeuwse landschaps
structuur in Friesland aan het licht gebracht
en onthuld, dat er eertijds natuurlijke
waterwegen (de Friese meren bestonden
toen nog niet) Oost-West liepen en verbin
ding hadden met de IJssel.. Dit moeten dan
de „transportkanalen" geweest zijn om de
hoge gronden van Friesland te bereiken.
Inmiddels ontbraken nog steeds de be
langrijke stukken van de puzzel, welke tot
êen engere datering zouden kunnen leiden.
In een oude akte uit 1656 stond vermeld,
dat bij het afgraven van het Laagkoor in
de St Pieterskerk te Utrecht in genoemd
jaar de rood zandstenen kist van bisschop
Bernulphus ontdekt werd, die daar in 1054
werd begraven. De heer Martin voelde de
wens in zich opkomen om deze kist opnieuw
in de St Pieterskerk aan het daglicht te
brengen. En dit is dan op 28 en 29 Mei
1952 geschied. De heer Martin zag tot zijn
vreugde een der kisttypen naar boven
komen, welke hij zo vaak bij de Friese boe
ren had gezien
Er werd een steenmonster van het ge
vaarte, dat ongeveer 1-200 d 1300 kg woog,
onderzocht-en nu kwam de verrassing: dit
type bleek tot het zgn. Bontszandsteenge-
bied (Trias) te behoren en uit het Rijnge
bied afkomstig te zijn. Êen tweede leg
puzzel, die wellicht ergens in de eerste
„overvloeide" of er een onderdeel van
vormde.
De heer Martin stelde de hypothese,
dat de Bontszandsteen-kisten langs de Rijn
vervoerd werden haar de stapelplaats
Utrecht, dat in die dagen een zeer belang
rijke Rijnhandel had: Hij overwoog hierbij
ook, dat het' vervoer van dit kisttype Via de
Utrechtse Vecht naar Noord-Holland en
naar Friesland Gangs de IJssel)zeer goed
mogelijk was. Met andere woorden niet
alle „voederbakken" in Friésland hoeven
van Benthèimse origine té zijnhet is zeer
goed mogelijk, dat hier een „vermenging"
met producten uit het Rijngebied (en mis
schien ook wel uit het W'eselgebied) heeft
plaats gevonden.
Maar inmiddels werd de legplaat steeds
groter, aangezien verdere speurtochten aan
toonden, dat nagenoeg in de gehele Neder
landse Rijndelta deze vroeg-middeleeuwse
stenen doodkisten bleken voor te komen.
Thans komt zich weer een ander belang
rijk feit aandienen, dat ook van grote
waarde kan worden. Men is namelijk
doende om de oude ingestorte kerktoren van
Jorwerd (Fr.) weer op te bouwen. Als fun
dering vond men prachtig bewaarde rood
zandstenen zerken en stukgeslagen sarco
phagen.
'Samen met de Utrechtse gegevens en
andere feiten hoopt de heer Martin thans
binnenkort de eindstreep te bereiken de
datering binnen enge grenzen.
JAAP STIGTER
Plastic ooglens Volgens een Engelse oog
specialist kan in sommige
gevallen een zieke ooglens vervangen wor
den door een van plastic die bijna als een
echte lens werkt. Reeds zijn 25 ooglijders
aldus behandeld, waarvan 22 met succes.
De lens kan twee jaar in het oog blijven
zonder irritatie te veroorzaken.
Goedkoper cortisone Het zoeken naar
een methode om
cortisone op grote schaal uit overvloedig
materiaal te vervaardigen schijnt thans suc
ces te hebben. Een Amerikaanse fabriek
bereidt cortisone door middel van een gis
tingsproces dat lijkt op de bereidingswijze
van penicilline. Het gevolg is dat de prijs
20% beneden de geldende wereldprijs is ge
bracht.
Cellulose uit bananen Cellulose kan
economisch
verantwoorde wijze uit bananenschillen ver
vaardigd worden met eenvoudige apparatuur
en met goed verkrijgbare chemicaliën. De
opbrengst aan zuivere cellulose is plm. tien
procent van het uitgangsmateriaal.
Bekleding met lood Er is een machine
geconstrueerd die
zeer goedkoop diverse piaterialen met een
laag iood kan bekleden, hetgeen in chemi
sche toestellen vaak gewenst is. De machine
doet hét werk van tien man in acht dagen
binnen een etmaal.