RUSLANDS WEDLOOP MET HET WESTEN door Arnold Toynbee Geestelijke werktuigen zijn de machtigste Zaterdag 14 Februari 1953 ELSEVIERS WEEKBLAD Toen de B.B.C. mij het vererende ver zoek deed de „Reith Lectures" van dit jaar te houden, stelde ik als, onderwerp „De Wereld en het Westen" voor. Over dit gemeenschappelijke onder werp van de hele lezingencyclus zou ik graag iets willen zeggen voordat ik inga op het vraagstuk van Rusland en het Westen. Missohien zult u zich afvragen „waar om spreekt hij van „de wereld en het westen". Is het westen niet een benaming voor dat deel der wereld dat op het ogen blik van het grootste reële belang is? En als hij meent dat er iets gezegd moet wor den over het niet-westerse deel der wereld waarom noemt hij de twee woorden in deze volgorde? Waarom zegt hij niet „het westen en de wereld", inplaats van „de wereld en het westen"? Hij had tenminste het westen het eerst kunnen noemen." Met het noemen van de wereld en het westen in de titel, en met de volgorde van deze woorden, had ik een bijzondere be doeling ik wilde wijzen op twee punten die mijns inziens noodzakelijk zijn voor een goed begrip van ons onderwerp. Het eerste punt is dat het westen nimmer het voor naamste deel der wereld is geweest. Het westen is nooit de enige acteur geweest op het podium der moderne geschiedenis zelfs niet toen het op het hoogtepunt van zijn macht stond (en dit hoogtepunt is thans waarschijnlijk al voorbij). Het tweede punt isin de strijd tussen de wereld en het wes ten die nu reeds vierhonderd tot vijfhonderd jaren duurt, is niet het westen de partij die tot dusver de meest kenmerkende ervaringen heeft opgedaan. Het is niet het westen ge weest dat door de wereld werd getroffen het was de wereld die door het westen werd getroffen en zelfs hard. Daarom heb ik in de titel de wereld als eerste genoemd. Aarts-agressort Laten wij eens proberen gedurende enkele minuten onze westerse huid af te stropen en de ontmoeting tussen de wereld en het wes ten te bezien met de ogen van de grote niet- Peter de Grote hervormer. westerse meerderheid der mensheid. Hoe zeer de niet-westerse volkeren der wereld ook van elkaar mogen verschillen in ras, taal, beschaving en godsdienst, als wij hun mening vragen over het Westen, zullen zij ons allen hetzelfde antwoord geven Russen, Moslims, Hindoes, Chinezen, Japanners en alle anderen. Het westen, zo zullen zij zeg gen, is de aarts-agressor van onze tijd, en elk volk zal zijn ervaringen met de westerse agressie naar voren brengen. De Russen zullen ons er aan herinneren dat westerse legers hun land binnenvielen in 1941, 1915, 1812, 1709 en 1610de vol keren van Afrika en Azië zullen ons erop wijzen dat westerse missionarissen, hande laren en soldaten van overzee sedert de vijf tiende eeuw van de kusten uit hun land zijn binnengedrongen. De Aziaten zullen ons er aan herinneren dat in diezelfde periode de westerlingen het leeuwenaandeel hebben bezet van de laatst overgebleven onbe woonde gebieden in Noord- en Zuiil- Amerika, Australië, Nieuw-Zeeland en Zaai en Oost-Afrika. De Afrikanen zullen ons er aan .ïcrin- neren dat zij als slaven over de Atlantische Oceaan werden gevoerd teneinde de Euro pese kolonisatoren van Amerika te dienen als levende werktuigen om hun hebzucht te bevredigen. De afstammelingen der oor spronkelijke bevolking van Amerika zullen ons er op wijzen dat hun voorvaderen ver dreven werden teneinde plaats te maken voor de Westeuropeaanse indringers en hun Afrikaanse slaven. Nieuw hoofdstuk Het oordeel der wereld over de gedragin gen van het westen gedurende de vier en een halve euw voor 1945 schijnt rechtvaardig te zijn. In die hele periode heeft de wereld het westen steeds als agressor leren kennen. Dat de rollen thans door Rusland en China zijn omgekeerd vormt een nieuw hoofdstuk dat pas na het einde van de tweede wereldoorlog is begonnen. De westerse bezorgdheid en toorn over recente daden van agressie van Rusland en China tegen het westen bewijzen dat het voor westerlingen nog een vreemde ervaring is om gepijnigd te worden door een wereld die zovele eeuwen lang door onszelf is ge pijnigd. Wat heeft de wereld van het westen ondervonden? Ik zal beginnen met Rus- lands ondervindingen, want Rusland maakt deel uit van de grote niet-westerse meerder heid der wereld. Hoewel de Russen christe nen zijn geweest, en velen hunner dit nog steeds zijn, waren zij nimmer westerse chris tenen. Rusland werd niet zoals Engeland vanuit Rome bekeerd, maar vanuit Constan- tinopel. In weerwil van de gemeenschappe lijke christelijke oorsprong hebben het oos terse en het westerse christendom steeds als vreemden tegenover elkander gestaan, en vaak zelfs antipathiek en vijandig, zoals thans helaas ook Rusland en het westen, nu beiden wat men zou kunnen noemen een „na-christelijk" tijdperk doormaken. Beter begin De over het algemeen onverkwikkelijke historie van Ruslands betrekkingen met het westen had een aangenamer eerste hoofdstuk de verschillende levenswijzen ten spijt konden Rusland en het westen in de vroege middeleeuwen goed met elkaar overweg. De volkeren dreven handel en de koninklijke families huwden onderling. De dochter van de Engelse koning Harold trouwde bijvoorbeeld met een Russische prins. De verwijdering begon in de der tiende eeuw, na Ruslands onderwerping door de Tartaren. Moskou in de achttiende eeuw. Als gevolg van deze Tartaarse overheer sing moest Rusland gebieden afstaan niet aan de Tartaren, maar aan zijn wes terse buren deze maakten namelijk gebruik van Ruslands knechting om Wit-Rusland en de westelijke helft van de Oekraïne van Rus land af te hakken en aan het westerse chris tendom toe te voegen. Pas in 1945 heroverde Rusland het laatste stuk van de uitgestrekte grondgebieden die de westerse mogend heden het in de dertiende en veertiende eeuw hadden ontnomen. Deze westerse veroveringen in de late middeleeuwen beïnvloedden niet alleen het Russische binnenland, maar ook Ruslands betrekkingen met de westerse aanvallers. De druk van het westen op Rusland bracht niet alleen verwijdering teweeg tussen Rus land en het westenhet was daarnaast een van de oorzaken die de Russen dwong om zich te onderwerpen aan nieuwe Moskouse machthebbers die voor de prijs der auto cratie Rusland dwongen tot de politieke eenheid die nodig was om zich te kunnen handhaven. Het was geen toeval dat deze nieuwerwetse autocratisohe en centralise rende Russische regering in Moskou ont stond, want Moskou lag juist achter de toe gangspoort van Rusland die voor hvallers uit het westen het meest geschikt was. In 1610 waren de Polen, in 1812 de Fransen en in 1941 de Duitsers hier langs gekomen. Sedert het begin van de veertiende eeuw zijn autocratie en centralisatie kenmerkend geweest voor de op elkaar volgende Rus sische regiems. Deze uit Moskou afkomstige Russische politieke traditie is voor de Rus sen zelf waarschijnlijk altijd onaangenaam geweest, zoals zij ook onaangenaam en verontrustend was voor hun buren. Helaas hebben de Russen zich er bij neergelegd gedeeltelijk uit louter gewoonte, maar onge twijfeld ook omdat zij het beschouwden als een geringer kwaad dan overweldigd te wor den door agressieve buurlanden. Traditie De onderworpen houding die de Russen tegenover een autocratisch regiem aan de dag leggen, en die in Rusland een traditie is geworden, is in de ogen van ons wester lingen natuurlijk een van de voornaamste problemen in de huidige betrekkingen tus sen Rusland en het westen. In het westen is de grote meerderheid van oordeel dat tyrannie een onverdraaglijk maatschappelijk kwaad is. Tegen een verschrikkelijke ptijs hebben wij een eind gemaakt aan de tyrannie die bij ons zelf het hoofd had op gestoken in de vorm van fascisme en natio- naal-socialisme. Met dezelfde gevoelens van afschuw en wantrouwen staan wij tegenover de Rus sische vorm ervan, of het zich .iu czarisme of communisme noemt. Wij willen niet dat deze Russische vorm van tyrannie zich ver der verbreidt, en dit gevaar voor het wes terse vrijheidsideaal houdt ons les te meer bezig omdat wij Franken voor het eerst in onze geschiedenis sedert het tweede Turkse beleg van Wenen van 16821683 in een defensieve houding zijn gedrongen. Onze huidige bezorgdheid over hetgeen wij be schouwen als een na-oorlogse bedreigin" van het westen door Rusland, is onzes inziens gerechtvaardigd. Terzelfder tijd moeten wij ervoor waken, dat de ommekeer in de betrekkingen tussen Rusland en het westen sedert 1945, met maakt dat wij dóór de huidige zorgen het verleden vergeten. Wanneer wij de ontmoe ting tussen Rusland en het westen bezien met de ogen van de historicus, in plaats van PRACTISCH WERK VAN RUSSISCHE STUDENTEN technische wedloop met het Westen met die van de journalist, zullen wij zien dat gedurende een periode van verscheidene eeuwen die in 1945 eindigde, de Russen evenveel reden hadden om met bezorgd heid naar het westen te zien, als wij thans hebben om Rusland angstig gade te slaan. Technische revolutie In de laatste eeuwen is deze bedreiging van Rusland door het westen, die van de dertiende eeuw tot 1945 heeft bestaan, voor Rusland nog gevaarlijker geworden doordat in het westen een technische revolutie uit brak die chronisch is geworden en tot dus ver geen tekenen van vermindering toont. Toen het westen' vuurwapens ging gebrui ken, volgde Rusland dit voorbeeldA de zestiende eeuw gebruikte het deze westerse wapens om de Tartaren in de Wolgavallei en de primitievere volkeren in de Oeral en Siberië te onderwerpen. In 1610 stelden superieure westerse wapens de Polen echter in staat om Moskou te bezetten en liet twee jaar lang te behouden, terwijl in dezelfde tijd Zweden Rusland van zijn uit gang naar de Oostzee aan de Finse Golf kon beroven. Ruslands reactie op deze zeven- tiende-eeuwse daden van de westerse agressie bestond uit het overnemen van de westerse techniek, tezamen met dat deel der westerse levensgewoonten dat van deze techniek niet te scheiden was.' Het was kenmerkend voor het autocra tische, centraliserende Moskouse regiem dat deze technische revolutie en de hieraan gepaard gaande sociale revolutie in Rus land tijdens de overgang van de zeventiende naar de achttiende eeuw aan Rusland van bovenaf werden opgelegd door één geniaal man, namelijk Peter de Grote. Peter de Grote vormt de sleutel tot het begrip van de betrekkingen van de wereld tot het westen niet alleen in Rusland, maar overalPeter is het oertype van de autocratische euro peaniserende hervormer die in de afgelopen twee en een halve eeuw de wereld gered heeft van totale westerse overheersing door haar te dwingen zich met westerse wapens tegen het westen te verzetten. Peter startte Rusland voor .een technische wedloop die nog steeds voortduurt. Rusland heeft zich nog geen rust kunnen permit teren doordat het westen steeds weer een nieuwe spurt inzette. Peter en zijn lSde- eeuwse opvolgers hebben Rusland bijvoor beeld voldoende op het toenmalige westerse peil gebracht om Rusland juist in staat te stenen in 1709 de Zweedse; en in 1812 de Franse invallers af te slaan. De 19de- eeuwse industriële revolutie in het westen maakte dat Rusland opnieuw achterbleef, met het gevolg dat in de eerste wereldoorlog Rusland werd verslagen door de westerse Duitse invallers. De tegenwoordige autocra tische communistische regering kon het czarendom in Rusland verdringen omdat Rusland in 1914-1917 was verslagen door de westerse technieken van 1928 tot 1941 heeft het communistische, regiem voor Rus land hetzelfde gedaan wat czaar Peter 230 jaar eerder ook al presteerde. Voor de tweede maal in zijn geschiedenis werd Rusland door een autocratisch heerser gedwongen tot een geforceerde mars ten einde de westerse techniek in te halen. De door Stalin opgelegde technische europeanisatie bleek tenslotte, evenals die van Peter de Grote, na een oorlog gerecht vaardigd te zijn geweest. De door de com munisten ingeleide technische revolutie in Rusland sloeg de Duitse invallers in de tweede wereldoorlog af, zoals Peters tech nische revolutie de Zweedse invallers in 1709 en de Franse in 1812 had afgeslagen. Maar enkele maanden nadat de bevrijding van Ruslands bodem van de westerse Duitse bezetting was voltooid, in 1945, lieten Rus lands westerse Amerikaanse bondgenoten in Japan een atoombom vallen die een derde technische revolutie van het Westen aan kondigde. Voor de derde maal wordt Rusland thans weer tot een geforceerde opmars gedwongen om de westerse techniek bij te houden die ten derden male Rusland achter zich heeft gelaten. Het resultaat van deze derde ge beurtenis in de eeuwige wedloop tussen Rusland en het westen ligt nog in de toe komst verborgen. Het is echter reeds geble ken dat deze hernieuwing van de technische wedloop een van de zeer ernstige moeilijk heden is die thans de betrekkingen tussen deze twee ex-ohristelijke werelden bedreigen. Techniek is natuurlijk alleen °en Griekse naam voor een gereedschapskist en daarom moeten wij ons afvragenwat zijn de be langrijke werktuigen in deze wedstrijd in het gebruik van werktuigen als machtsmiddelen? Een mechanische weefstoel of een loco motief is natuurlijk zulk een werktuig, evenals een kanon, een vliegtuig of een bom. Maar niet alle werktuigen zijn van stoffelijke aarder zijn ook geestelijke werktuigen en dit zijn de machtigste die de mens ooit heeft ge schapen. Een levens beschouwing kan bij voorbeeld een werktuig zijn, en in de nieuwe ronde tussen Rusland espor'- en het westen die in 1917 begon, wierpen de Russen een levens overtuiging op de weegschaal evenzeer opwoog tegen de stoffelijke werktuigen van het westen als tijdens de brandschatting van Rome door de Galliërs het zwaard van Brennus opwoog tegen het Romeinse goud. Van Westerse oorsprong Het communisme is een wapen, en evenals bommen, vliegtuigen en kanon nen is het een wapen van westerse oor sprong. Als de westerlingen Karl Marx en Friedrich Engels, die in het Rijnland waren opgegroeid en het grootste deel van hun leven doorbrachten in Londen en Manchester, het communisme niet hadden uitgevonden, had het commu nisme nimmer de officiële Russische ideologie kunnen worden. De Russische traditie bevatte niets dat de Russen ertoe zou hebben geleid zelf het communisme uit te vinden het staat vast dat zij er nooit van zouden hebben ge droomd als het niet pasklaar in het wesfen klaar had gelegen om in 1917 door een revolutionnair Russisch regiem te worden toegepast. Door niet alleen de westerse industriële revolutie, maar ook een westerse ideologie als wapen te gebruiken leidden de Bolsje wisten in 1917 een nieuwe periode der Russische geschiedenis in voor het eerst nam Rusland een levenshouding van het westen óver. Een veroordeling Deze westerse levensbeschouwing was bijzonder geschikt om Rusland te dienen als wapen in de geestelijke strijd tegen het wes ten. In het westen, waar het communisme was ontstaan, was dit nieuwe geloof een ketterij. Het was een westerse critiek op het falen van het westen om eigen christelijke beginselen in het economische en sociale leven van deze zogenaamd christelijke maat schappij na te leven. Een levensbeschouwing van westerse oorsprong die tevens een ver oordeling van het westen inhield, was na tuurlijk juist dat geestelijke wapen dat een tegenstander van het westen zou kiezen om het tegen de makers te gebruiken. Met dit westerse geestelijke wapen in handen, kon Rusland in zijn oorlog tegen het westen de vijand in eigen land op geestelijk niveau bestrijden. Daar het communisme het product was geweest van een verontrust westers ge weten, kon het andere verontruste westerse gewetens aantrekken wanneer bet commu nisme door Russische propaganda terug werd gekaatst. Zo geschiedde het dat voor het eerst in de geschiedenis van het moderne westen sedert het einde van de zeventiende eeuw. toen de toevloed van westerse bekeer lingen naar de Islam bijna ophield, het wes ten opnieuw bedreigd werd zowel door geestelijke desintegratie van binnen uit, al* door aanval van buiten af. Door op deze wijze te dreigen met het ondermijnen van de fundamenten der westerse beschaving op westerse grond, is het communisme een effectiever anti-westers wapen gebleken dan enig ander stoffelijk wapen ooit zou kunnen zijn. Het communisme heeft Rusland boven dien ook gediend door het Chinese kwart der mensheid in het Russische kamp te brengen, en bovendien nog andere delen van die meerderheid der mensheid die westers noch Russisch is. Wij weten dat het resultaat van deze strijd om de vriendschap dezer neutra len beslissend kan zijn voor de uitkomst van het Russisch-westerse conflict in zijn geheel, want deze niet-westerse en niet-Russische meerderheid der mensheid zou kunnen blijken de beslissende stem te hebben in de strijd tussen Rusland en het westen om de wereldmacht. Het communisme kan thans een tweevoudig beroep doen op de ver drukte Aziatische, Afrikaanse en Zuid-Ame rikaanse boeren wanneer het door Ruslands stem wordt aanbevolen. De Rus kan tot de Aziatische boeren in de eerste plaats zeg gen „Als ge het Russische voorbeeld volgt, zal het communisme u in staat stellen tegen het westen op te staan, zoals ook het com munistische Rusland thans tegen het westen kan opstaan." Het tweede beroep van het communisme op de Aziatische boeren is de bewering van het communisme dat het een einde kan maken aan de grote mate van ongelijkheid tussen een rijke minderheid en de*door armoede geteisterde meerderheid in vele Aziatische landen, en dat het particulier initiatief dit nimmer zou kunnen of willen bereiken. Ontevreden Aziaten vormen echter niet het enige publiek dat zich tot het com munisme aangetrokken voelt. Het commu nisme heeft voor alle mensen een bepaalde aantrekkingskracht omdat het zich er op be roemen kan de mensheid de eensgezindheid te schenken die in het atoomtijdperk het enige alternatief naast zelfvernietiging is. Aantrekkingskracht Wij mogen deze aantrekkingskracht van het communisme niet onderschatten omdat wij zelf menen dat wij het kunnen doorzien, of omdat wij menen dat het christendom of de democratie een veel betere weg aanwijst. Het communisme kan aantrekkelijk zijn voor de armen, en het merendeel der mensheid bestaat uit zeer arme boeren die op de rand van de hongerdood leven. Het kan aantrekkelijk zijn voor niet- westerlingen die politiek zelfbewust zijn ge worden en die er naar snakken om zich te bevrijden van de politieke en economische invloed der westerse mogendheden en juist dit is voor alle Aziatische en Afrikaanse nationalisten van het grootste belang. Het communisme kan intellectuelen aantrekken als het hen kan overtuigen dat het een pro gram van wereldvrede en rechtvaardigheid bevat. En dit is het sterkste punt het kan idealisten aantrekken die zich aan een grote zaak willen wijden. Ge ziet dus dat in de ontmoeting tussen Rusland en het wes ten het geestelijke initiatief (zij het dan ook niet de technische leiding) ten minste voor het ogenblik uit westerse handen in Rus sische is overgegaan. Wij westerlingen kun nen ons niet veroorloven het hierbij te laten, want deze westerse ketterij die de Russen hebben aanvaard, is volgens de grote meer derheid van de volkeren van het westen een geperverteerde, misleidende en rampzalige leer en levensbeschouwing. Een theoloog zou kunnen zeggen dat onze grote moderne ketter Karl Marx de denkfout en zedelijke misstap heeft begaan die kenmerkend is voor alle ketters door in de orthodoxe praktijken een punt aan te wijzen waar een schreeuwende behoefte aan hervorming be stond, heeft hij alle andere overwegingen uit het oog verloren en daarom een remedie bedacht die erger is dan de kwaal. Dat Rusland ons onlangs het initiatief heeft kunnen ontnemen door de westerse ketterij genaamd communisme te aanvaar den en in de wereld uit te stralen als een wolk van anti-westers gifgas, betekent natuurlijk niet dat het communisme steeds de overhand zal hebben. Voor niet-Marxis- ten is Marx' visie te bekrompen en te zeer verdraaid om menselijke harten en geesten voorgoed te kunnen bevredigen. Niettemin schijnt het communistische succes een voor teken te zijn van komende dingen. Het zegt ons dat de huidige ontmoeting tussen de wereld en het westen zich van technisch naar geestelijk terrein ver plaatst. Enig licht in deze geschiedenis die de toekomst nog verborgen houdt, verschaft ons misschien de geschiedenis van de ontmoeting tussen Griekenland en Rome. Maar voordat wij ons hiermee bezig zullen houden, moeten wij onder zoeken hoe de Islam, India en het Verre Oosten zich hebben bevonden bij hun ont moetingen met het westen en met Rus- I land.

Krantenbank Zeeland

Watersnood documentatie 1953 - kranten | 1953 | | pagina 3