Gabriel Pascal verfilmde Shaw's
„Androcles en de leeuw"
TONEEL, MUZIS
Lengte-probleem speelde de Hongaarse
regisseur geruime tijd parten
Sterke bezetting
Dode heerst in „Via Lissabon"
Morgan schiep groot toneel
NIEUWE STICHTING ZONDER
COMMERCIEEL DOEL
M1
ME
ZATERDAG 14 FEBRUARI 1953
'W i
(Van onze filmmedewerkster.)
OEN HOUTEN PANEELTJE met een primitieve schildering van een zwarte Androc'es,
die een leeuw een doorn uit z n poot trekt, schijnt voor G B. Shaw het uitgangs
punt geweest zijn voor zijn toneelstuk ..Androcles en de /eeuw - De tabel van de leeuw,
die door een zachtmoedig Christenmens van zijn pijnlijk ongemak verlost wordt en als
tegenprestatie later tijdens de Christenvervolging in het Romeinse Colosseum weigert
zijn weldoener op te eten, moet wel heel sterk gesproken hebben tot Shaws gevoel
voor menselijkheid en humor. Het hele stuk ademt echter een steer van ironie, die ons
onder ogen moet brengen, hoe het vreedzame Christendom zich geen wreedheid ontzegt,
ten aanzien van degenen, die in de contramine zijn. Wij zijn niet van plan m te gaan
op Shaws persoon en zijn werken, maar willen u iets vertellen over bovengenoemd
stuk, dat in Hollywood verfilmd is door de Hongaar Gabriel Pascal, en over enkele
maanden in Amerika in première zal gaan.
Androcles en de leeuw", zou
Shaw als een soort kerstspel
voor ouderen zowel als jonge
ren geschreven hebben. We kunnen
hieraan evenveel geloof hechten ais
aan de bewering, Qat hij het slechts
schreef om de uitdaging van zijn buur
man Sir James M. Barrie de geeste
lijke vader van Peter Pan met op
zich te laten zitten. Zo zou dus ook
Shaw zijn sprookje geschreven hebben.
ver, de vereiste lengte te krijgen, zon
der dat volgens zijn zeggen ook
maar eén Shawkenner er -anstoot aan
kan nemen. Het invoegen van dialogen,
door een ander geschreven, had Pascal
direct als mogelijkheid verworpen.
Restte hem slechts de inleiding tot het
stuk geschreven in 1914 die men
gevoegelijk kan beschouwen als een
meesterwerk op het gebied van histo
rische uiteenzetting. Die inleiding
tweemaal zo lang als het stuk zelf
draagt tot titel: „De Vooruitzichten van
het Christendom", met de wel typische
dan ook. direct "na de voltooiing Shaw-achtige ondertitel: „Waarom zou-
Hoe
ervan vond de eerste opvoering plaats
te Berlijn in 1912. De figuur van de
Caesar werd echter door de toenmalige
Duitse kroonprins voor zo grove ma
jesteitschennis versleten, dat deze
kwaad de voorstelling verliet. „An
drocles" kwam in 1913 naar Londen en
in 1915 naar Amerika. Duizenden ma
len is sindsdien het stuk over de hele
wereld opgevoerd, begin van dit jrar
o.a. nog door de Haagse Comedie, onder
regie van Erwin Piscator. Pascal
maakte kennis met het werk in 1926,
toen hij te Wenen onder Max Rein-
hardt speelde. Vanaf dat ogenblik da
teert Pascals bewondering en voorlief
de voor Shaw.
£te inLe.idi.nq. b-lacht
Ileddinq
NA „Pygmalicm", „Majoor Barbara"
en „Caesar en Cleopatra", die
alle in Engeland opgenomen
werden, was Androcles het eerste stuk
van Shaw, dat in Hollywood verfilmd
werd, en het laatste waar Shaw voor
zijn dood in 1950 zijn raad bij geven
kon. En die raadgevingen betroffen
niet alleen de juiste rolbezetting, maar
veel meer nog het probleem, hoe men
een toneelstuk, dat 65 minuten duurt,
moest veranderen in een scenario van
anderhalf uur. Bij Shaws dood was er
nog geen oplossing voor gevonden.
Maar Gabriel Pascal speelde het kl?ar.
om met eerbiediging van de wensen
en verlangens van de overleden schrij
den we het Chris-
tendom niet 'ns eer
kans geven?" Ui
deze inleiding nu
putte Pascal samer
met de schrijver.
Noel Langley er
Chester Erksine zijn
stof, om de diverse
typeringen uit tc
diepen, zodat hij
ten slotte het tekor!
van 25 minuten
speeltijd had aange
vuld. zonder sfeei
of karakter van he
werk te schaden
Evenals de reiziger;
uit de antieke oud
heid heeft Shaw
dus kennis gemaakt
met het Procrustes
bed. met dit ver
schil. dat het tc
Hollywood stond
en niet op de land
engte van Korin-
the, en de lengte
van het bed in dit
geval overeen kwam met de lengte van
een speelfilm.
SD.e totóejedtin.^
TOEN SHAW stierf was men nog
bezig de keuze van de spelers te
bepalen. Naast Shaw waren er
velen, die Pascal verweten hadden, dat
hij met het geld smeet, om maar aan
de beste krachten te kunnen komen,
zelfs voor de geringste rol. Maar Pascal
zette door. omdat volgens hem
het kleinste detail meedrragt aan het
algeheel welslagen
De rol van Androcles, de zacluzinnft/e
kleermaker en in wezen de enige ware
Christen naast Lavinia, was zo goed a's
zeker voor de Mexicaan Canlinflas
(Mario Moreno) geweest, indien deze
tenminste Engels had gesproken. Toen
dat niet het geval bleek, brak er voor
Pascal een moeilijke tijd aan van ein
deloos zoeken noar de geschikte man.
Hij vond hem len slotte, en wel via een
televisie-uitzending. Het gezicht van de
acteur Alan Young was hem niet
onbekend Tijdens de oorlog had hij
hem eens ontmoet in Ottawa, waar hij
optrad voor de troepen. Meer uit wan
hoop dan met enige verwachting, no
digde Pascal Young uit, bij hem thuis te
komen. Het was Pascals jonge kees
hond, die de doorslag gaf. Want dit an
ders zo uiterst, schuwe beest, vloog op
Young af en liet zich door hem rustig
aanhalen. Toen Pascal zag. hoe Young
naast het beest knielde en tegen hem
sprak, wist hij dat zó Androcles moest
praten met zijn leeuw. Op dat ogenblik
realiseerde hü zich, dat hij eindelijk
geslaagd was.
Je~n Simmons we kennen haar als
Ophelia uit Hamlet, speelt de rol van
de jonge Christin Lavinia, en Victor
Mature is de Romeinse officier, die
haar redden wil van de marteldood en
probeert haar het geloof te doen ver
zaken. Maurice Evans is de decadente,
perverse Caesar, die niet zo zeer be
vreesd is voor de Christenen als
wel uit ijdelheid geen andere macht
naast de zijne duldt. In Ferrovius (Ro
bert Newton), de athletische Christen,
wiens oergeweld steeds weer het prille
geloof overweldigt, herkennen we het
duidelijkst de striid tussen de gewillige
geest en het zwakke vlees. Elsa Lan
caster vrouw van Charles Laughton
cn bekend Engels toneelspeelster
heeft de moeilijke rol van Megaere.
W'
Jean Simmons als Lavinia en Victor Mature als de Romeinse
officier in ,/indrocles en de leeuw".
J'.cAe'i.pichu.tte'i
IE VOOR LEEUW gespeeld heeft,
vermelden de annalen niet, dus
die zal wel echt geweest zijn.
Volgens geruchten waren er bij de op
namen dïn ook steeds vijftien scherp
schutters tussen de décors verdekt op
gesteld aanwezig. Maar er zijn geen
schrammen, dus ook geen schoten ge
vallen.
Men heeft zich alle moeite gegeven
om de juiste sfeer in de film op te roe
pen door het Rome uit die dagen zo
natuurgetrouw mogelijk na te boot
sen. Hiervoor heelt b.v. een oudheid
kundig museum Jean Simmons voor
haar Lavinia-vertolking sieraden van
grote waarde ter beschikking gesteld.
Op het gebied van décorontwerpen
mag zeker wel genoemd worden de
kunstmatige zee van cellophaan. waar
van de golven werkelijk schijnen te
kunnen „stormen" en het gigantisch
decor, dat een gedeelte van het Colos
seum voprstelt.
In een epiloog bij het toneelstuk
j schreef Shaw indertijd: „Mijn martela
ren zijn de martelaren van alle tijden,
cn mij» vervolgers de vervolgers van
alle tijden. En eens in een brief aan
Pascal, die hoopt ooit nog eens een
film over Gandhi te kunnen maken:
„Denk eraan, dat mijn Androcles niet
veel meer dan een voorspel is tot uw
film over Gandhi".
Want Gandhi is met zijn geweldloos
verzet in wezen niet verschillend van
Androcles, die samen met de Lavinia
figuur het ware Christendom in het
stuk vertegenwoordigt.
De filmactrice Lilian Harvey
een Deens zakenman. Het jonge paar
plaatsje Taar beak, bij Kopenhagen.
'ijk getreden met Valeur Larsen,
de huwelijksvoltrekking in het
PLANKENPROMENADE
Tof viermaal foe
NADAT in de loop der jaren
vele pogingen waren ondernomen
om tegen gigantische bedragen
van Shaw de rechten tot het ver
filmen van zijn stukken te kopen
en de grillige G.B.S. hierop steeds
geweigerd had in te gaan, lukte
het ten slotte Gabriel Pascal van
alle werken de filmrechten te
krijgen. Naar men zegt, slechts
door de goede indruk, die bij
maakte en zijn begrip voor het
werk zelf. Want geld had Pascal
niet te bieden. Sinds 1938 wer
den door hem „Pygmalion", „Ma
joor Barbara" en „Caesar en
Cleopatra" verfilmd.
„Lectuurvoorziening Jongeren
Nauwe relaties met Wereldbibliotheek NV.
AP ZO JANUARI werd te Amsterdam de Stichting „Lectuurvoorziening Jon-
geren" opgericht, welker doel volgens de statuten is, het bevorderen
van het geregeld en stelselmatig schrijven en uitgeven van puedagogïscü'
verantwoorde lectuur voor de Nederlands sprekende jeugd cn de verspreiding
daarvan tegen zo laag mogelijke prijzen. Dit doel wil de stichting bereiken
door het geven van opdrachten en het uitschreven van prijsvragen binnen het
kader dezer doelstelling, het voeren van propaganda daarvoor en alle wette
lijke middelen, welke dit doel kunnen bevorderen, alsmede het verlenen van
bemiddeling tussen de daarvoor naar het oordeel van het bestuur in aanmer
king komende schrijvers en uitgevers cn de afneming van deze pacdagogisch
verantwoorde lectuur. Voorzitter dezer stichting is de heer M. A. Reinaida,
commissaris der Koningin in de provincie Utrecht en secretaris-penningmees
ter de heer A. J. van tier Vlerk, wethouder van Onderwijs en Volksvoorlich
ting van Rotterdam.
HET GEBEURT niet vaak, dat men, als in een toneelstuk een der acteurs
gedood is, dankbaar is dat hij bij het slotapplaus weer te voorschijn komt. En
evenmin is het regel, dat men onmiddellijk na het verlaten van de schouwburg
tot zichzelf zegt: Ik zou dit stuk best nog een tweede maal willen zien
Dat gebeurt alleen, als de inhoud van het stuk de toeschouwers tot in hun
hart heeft geraakt en als de bezetting van het stuk zo goed was, dat men op
talrijke momenten waarlijk vergeten scheen, met toneel te doen te hebben.
Dit effect heeft de Toneelgroep Nederlandse Comedie weten te bereiken met
Charles Morgans toneelspel „Via Lissabon" The Riverline), dat een merk-
waardtge geschiedenis heeft.
Hans Benlz v d. Berg
en Ank v d Moer
op hun allerbest
[WIORGAN kwam kort na de oorlog in
Frankrijk. Hij raakte in contact
met de mensen, die uit Nederland, Bel
gië en Frankrijk zelf Amerikaanse en
Engelse piloten via Lissabon naar hun
land terug brachten en werd getroffen
door de vrees, die allen bezield had: de
vrees, dat zich tussen deze piloten een
spion zou bevinden, die hun gehele
ontsnappingsweg aan de Duitsers zou
verraden en allen, die er aan hadden
medegewerkt, in het onheil zou storten.
De beroemde Engelse schrijver be
sloot dit gegeven in een toneelstuk te
verwerken, maar bleek er niet toe in
staat. Daarom schreef hij er een roman
over. De toneelgedachte evenwel liet
hem niet los en zelf maakte hij daarna
toch weer een toneelbewerking van zijn
roman, die thans ook in Nederland
wordt opgevoerd.
Zelden ziet men een toneelbewerking,
die niet teleurstelt. Morgan echter is
erin geslaagd om in zijn toneelstuk het
essentiële van zijn roman in uiterst ge
comprimeerde vorm te geven en hij
toont een zeer sterk gevoel te hebben
voor wat toneel is en wat men er mee
doen kan.
IN het eerste bedrijf ontmoet men
A het is 1947 op een Engels buiten
Julian Wyburton, voormalig Brits zee
officier. zijn vrouw, Marie Chassaigne.
en de Amerikaan Philip Sturgess. De
twee mannen zijn tijdens de oorlog via
Lissabon uit Frankrijk ontsnapt. Marie
had toen het commando over de vóór
laatste post in Frankrijk van de weg,
die naar Lissabon leidde. Hun gesprek
ken komen voortdurend terug op een
afwezige, een dode, majoor John Lang,
die z|j om zijn lengte en de manier,
waarop hij zijn hoofd achterover placht
te houden, „Reiger" noemen. Als vier
de figuur treedt in dit eerste bedrijf
Valery Barton op, een Engels meisje,
dat in de oorlog een halfbroer verloren
heeft, aan wie zij zo sterk terugdenkt,
dat het soms is. alsof hij in en door
haar voortleeft. Sturgess is verliefd op
haar geworden.
Ir. het tweedt bedriif verneemt de
toeschouwer, wat er in 1943 met Reiger
gebeurd is. Hij was een zeer kunstzin
nig. evenwichtig mens. die zich een
ideale levenshouding had gevonden.
Hij achtte wat er met hem gebeurde
betrekkelijk onbelangrijk, hij stelde
kennis boven macht, wijsheid boven
kennis, liefde boven wijsheid. Met de
anderen kwam hij op de ontsnappings-
post van Marie Chassaigne aan. Toen
bestond er reeds een zekere verdenking
tegen hem. omdat hij roekeloos met
Duitsers omging, omdat hij Duits sprak
met nuances, die men alleen bij Duit
sers kan verwachten. Sturgess vindt in
hun schuilplaats, in de papieren van
Reiger, een. brief met een Duits adres,
Risico kunnen de vluchtelingen niet
nemen. Marie geeft kapitein Julian het
bevel Reiger, van wie zij houdt, te
doden. Hij gehoorzaamt.
In het derde bedriif toont Valerie
Barton aan Sturgess de foto van haar
verafgode halfbroer. Het is de foto van
Reiger. Die geen spion was. maar een
Engels officier. Die dus ten onrechte
werd gedood.
Op dit moment krijgt het stuk zijn
grootste geladenheid. Julian is met
Marie getrouwd. Hij weet. dat Reiger
onschuldig was. maar heeft haar die
wetenschap willen besparen. Op haar
beurt weet Marie eveneens, dat Reiger
geen spion was, maar zij heeft het al
die jaren Julian willen besparen. Stur-
geso wist het niet. maar verneemt het
nu en wat moet hij. die immers Reigers
ondergang bewerkstelligde, door de
brief aan de anderen te tonen, begin
nen met ziin liefde voor Valerie?
Charles Morgan toont zich een waar
achtig kunstenaar. Reiger blijft ook in
dit derde bedrijf de alles en allen over
heersende figuur. Zijn wijsheid wijst de
anderen de weg uit de impasse, pleit
hen vrij van de schuldgevoelens, die
hen bezwaren en geeft hun de kracht
om in leven verder te gaan.
ANK VAN DER MOER speelt de rol
van Marie: zij maakt er een creatie
van. Hans Bentz van den Berg is Stur
gess en hij toont zich een van Neder
lands grootsten. een acteur met eigen
stijl, die alles wat deze tekst aan inhoud
heeft, op wonderbaarlijke wijze tot uit
drukking v eet te brengen. Valerie Bar
ton wordt gespeeld door Ellen Vogel;
zij beweegt zich in dit stuk op het-
zclïde niveau als de hiervoor genoem
den. De rol van Julian is in handen
van Fons Rademaker.
H ins Bentz van den Berg regisseerde
dit stuk met zijn talrijke hachelijke
situaties. Hoe gemakkelijk slaat de
schaal van het dramatische bij een ont
wikkeling als de hierboven geschetste
over naar het melodramatische, hoe
ontzaglijk i loeilijk is het een afwezige
te laten domineren boven wat het
toneel als r liteit geeft. En hoe moei
lijk is het, de toeschouwers het gelóóf
te geven in wat zij op de planken zien
gebeuren, de volledige aanvaarding,
v.-olke als zij bereikt wordt aan „Via
Lissabon" zijn grootste allure geeft'
In deze moeilijke taak is Bentz van
den Berg ten volle geslaagd. Er is geen
fractie van een seconde sprake van
melodrama, wel van beheersing, van
ingetogenheid, die aan deze opvoerin
gen haar voornaamheid schenken.
Pian voor clubs van
jeugdige lezers
N EEN TE UTKECHT gehouden bij
eenkomst, welke door de noodge
dwongen afwezigheid van de heer
Remalda door wethouder Van der Vlerk
werd gepresideerd, heeft deze aan
belangstellende groep journalisten
betekenis der nieuwe organisatie uit
eengezet.
Men streeft geen commerciële doel
einden na, het aoei is geheel van ideële
aard omdat men het uitgevers mogelijx
wil maken series "au boeken of afzon-
derlijKe boeken uit te geven in geval
len waarin hel nut dezer uitgaven voor
de jeugd duidelijk is gebleken, maar
de atname zó gering is, dat de uitgever
uit financiële overwegingen het besluit
zou moeten nemen geen exemplaren
meer te laten verschijnen.
Men wil dan gemeenten en schoolbe
sturen alsmede jeugdorganisaties op het
nut dezer uitgaven attent maken, men
wil er dus propaganda voor voeren en
op deze wijze het niet alleen de uitge
vers mogelijk maken de series of boe
ken in groten getale te laten verschij
nen, maar tevens juist door deze
grote oplagen naar een zo laag mo
gelijke verkoopprijs streven, waardoor
de jeugd van 12 tot 18 jaar deze uitga
ven desgewenst van eigen zakgeld kan
kopen en daardoor het begin kan vor
men van een eigen keurbibliotheekje
van cultureel verantwoorde werken.
WIL CONTACT zoeken met
uitgevers en opvoeders en aller
eerst de jeugd zelf voor deze uit
gaven interesseren door binnen school-
of organisatieverband clubs van jeug
dige lezers te vormen waarin enkelen
als „werkers" zullen fungeren cn de
nodige administratieve werkzaamheden
verrichten, waarbij voor het goede doel
desgewenst spaarfondsen kunnen wor
den gevormd.
Om dit alles mogelijk te maken zal
dan een beroep worden gedaan op de
medewerking van gemeentebesturen,
leerkrachten v?n nijverheidsscholen,
scholen voor V.G L.O., U.L.O. scholen,
middelbare scholen, landelijke instel
lingen voor het bijzonder onderwijs en
de jeugdbeweging.
Men denkt daarbij aan boekenieek-
sen over de meest verscheidene onder
werpen welke de jeugd interesseren
zoals liefhebberijen, techniek, sport,
korte verhalen, reisbeschrijvingen, ex
pedities, verkeer, kunst, cultuur, bio-
graphieën enz.
Daarbij zal dan de jeugd uit het ge
hele land worden betrokken, waarbi'
het geen verschil maakt of de jongen»:
en meisjes in een grote stad of In een
kleine gemeente wonen, openbaar- of
bijzonder onderwijs genieten en al d^n
niet tot de georganiseerde jeugd beho
ren. Bij de actie zal de boekhande'
worden ingeschakeld,
MEN MAG ZICH bij een stichting als
deze afvragen of zij in deze tijd
werkelijk nodig is omdat er door
en uit gediplomeerde krachten op het
gebied van het jeugdleeszaalwerk reeds
een uitgave „De kleine vuurtoren" ver
schijnt, waarin ouders en opvoeders
vrijwel alle lectuur in ons land vinden
aangegeven, welke deskundigen voor
de jeugd hebben aanbevolen, al zullen
hieronder dan over het algemeen wel
uitgaven zijn, welker verkoopsprijs ho
ger ligt dan die van de betrekkelijk
goedkope seriedeeltjes welke de stich
ting beoogt, die door omvang en uit
gave in vele gevallen nog beneden de
prijs van f 1,zullen blijven.
Evenwel komt de vraag naar voren
of het noodzakelijk moet worden ge
noemd, dat de jeugd zich juist van deze
goedkope boekjes een eigen bibliotheek
gaat vormen hoezeer men dan ook van
de opvoedende waarde dezer werkjes
overtuigd mag zijn.
Er zijn vele goedkope uitgaven op
algemeen cultureel gebied en het is ons
niet duidelijk, dat de aankoop van
werkjes als deze door een breed opge
zette organisatie gestimuleerd zal moe
ten worden.
ET bijzondere belangstelling heb
ben wij o.a. kennis genomen van
de ter conferentie gegeven verze
kering, dat de bestuursleden hun mede
werking volkomen belangeloos verle
nen, m?ar het is ons niet duidelijk
waarom, volgens de statuten, bij aftre
den van de voorzitter diens plaats
moet worden ingenomen door een be
stuurslid van de Wereldbibliotheek-
Vereniging, noch waarom bij aftreden
van het bestuurslid de heer J. C. Win
tering die directeur is van de N.V. We
reldbibliotheek, diens plaats, alweer
volgens de statuten moet worden in
genomen door een persoon aan te wij
zen door de directie der Wereldbiblio
theek N.V.
Evenmin waarom in het algemene
prospectus bij het noemen van voor
beelden alleen wordt gesproken over de
reeks „Avontuur en Techniek" van deze
onderneming waarbij zelfs uitvoerig
uiteengezet wordt hoeveel de prijzen
dezer boekjes verlaagd worden bij gro
tere afname. Wij zullen geenszins de
grote culturele waarde van deze uit
gave ontkennen, maar past het zo na
drukkelijk naar voren komen van be
stuursleden van deze N.V. en het zo
opmerkelijk ook in de statuten
propageren van haar uitgaven wel is
het kader der zo vooropgestelde belan
geloze medewerking van alle bestuurs
leden?
Of worden deze werkjes voor de kos
tende prijs beschikbaar gesteld?
HET ZIJN VRAGEN welke de prac-
tijk wel zal beantwoorden, de
practijk waaruit tevens zal moeten
blijken in hoeverre alle bona fide uit
gevers en schrijvers met de oprichting
van deze Stichting gebaat zijn en of het
in het leven roepen daarvan hoe
'uitlig ze dan ook zijn moge werke
lijk zo noodzakelijk is als men ons
thans heeft verzekerd.