WATERLANDKERKJE klein Water, land en n kerkje gaven een dorp zijn naam w- Moord op de preekstoel In 1945: oase temidden der puinhopen Hitler s verscheiden werd met trompetgeschal „uitgebeld" liet ogen zorgj rpv ilpminées j Om kort te gaan.. S23 van het huis het Burgemeester Verbruggen verdeelt z'n tijd LllVEN VERSPRILLE, slechts Geboorte-acte, waarin een pond suiker kan ééns geboren f. 20 per inwoner! ss-nwaüjrde Ia"dbouW DAGBLAD DE STEM FEBRUARI 1953 'ATERLANDKERKJE is een van de kleinste gemeenten van ons land, maar wat het aan veelheid van inwoners mist (als U van iedere gemeentenaar een cent kreeg, werd U er maar ruim vijf en een halve gulden rijker van) wordt het vergoed in zijn naam. Want een gemeentenaam van vijftien letters is iets, waarop maar weinig plaatsen kunnen bogen. Die naam is dan ook wei nig in gebruik in Westelijk Zeeuwsch-Vlaanderen. ,,'t Kerkje" noemt daar het kleine dorp in het hartje van „het vierde". Hoe de gemeente aan die vreemde lange naam, die uit allerlei stukken bestaat, welke alle een apart begrip vormen, gekomen is.-... dat is een heel verhaal, waar een verplaatste kerk en een op de preekstoel vermoorde dominee aan te pas komen. 1~)E streek waarin het dorp ligt, ,werd ■L-/ vroeger „Waterland" genoemd en ze is op dezelfde wijze aan die naam gekomen als de provincie Zeeland zelf. Het in vergleden eeuwen door zee-armen en kreken doorsneden West Zeeuwsch-Vlaanderen zag er op meer plaatsen uit als een waar wa terland. Van Waterlandkerkje was toen nog in het geheel geen sprake. Dichter bij de grens was een gehucht dat Oude man heette en daar was een kerkje, waarin de Hervormden naar de pre ken van hun dominee kwamen luis teren. Het waren roerige tijden, toen de reformatie alles op zijn kop zette en er soms harde klappen klonken die wellicht van beide zijden niet zo gemeend waren. Op een rustige Zondagmorgen stond dominee Stuirbout op de preekstoel van zijn kerkje in Waterland-Oude man, toen de kerkdeur werd open gesmeten en er een bende tierende bandieten de kerk binnendrong. Ze vermoordden de dominee op de preekstoel. Hoe vreemd het ook klinkt: dat werd de aanleiding voor het ontstaan van Waterlandkerkje. De mensen in de Oudemanspolder vonden het niet veilig om daar te blijven kerken en., braken het gebouwtje af. De stenen en andere materialen na men ze zo veel mogelijk mee en ze, trokken verder Staatse bodem op. Op landkerkje, zij 1 een plaats, waar het veiliger leek,streePle er tussen, herbouwden ze de kerk weer en die kerk staat er nu nog. Het kerkje waaraan Waterlandkerkje zijn naam te danken heeft. De streek Waterland kreeg daar door twep gehuchten: Oudeman en de wijk bij het kerkje en het laatste groeide al gauw meer uit. Toen in 1796 de streek Waterland tot burger lijke gemeente werd verheven, was 't nodig dat er op poststukken en in do cumenten een andere aanduiding voorkwam. In Waterland t'on je n.l. zowel in de Oudemanspolder als bij 't kerkje wonen. En zo kwam er in het spraakgebruik en ook officieel, ter onderscheiding hier en daar te staan Waterland (kerkje). In oude gemeen te-archieven hebben we enkele ma len „Waterland-K" geschreven zien klein gebouwtje, geen monument van staan. In 1819 kreeg de gemeente van architectuur, maar een vriendelijk be de hoge raad van adel een gemeente- dehuisje. even vriendelijk als Water wapen en daarop staat voluit Water- landkerkje zelf. Het heeft een par- landkerkje, zij het nog met «GmG» wnnt.ip dat. het ee- Min of meer in de knoop OVER dat wapen gesproken: daarop is een zeemeermin afgebeeld, die natuurlijk wel enigszins recht van be staan heeft dank zij het „water", maar verder zit men met die meermin toch min of meer in de knoop. Vanwaar die jongedame met een vissenlijf komt, is iedereen een raadsel. Natuur lijk zijn er in de loop van de tijd al vele fantasierijke verhalen omheen geweven, maar het zuivere weet i er toch niet van. Restauratie kost geld j\/[IDDEN in het rustige dorpje staat nu nog steeds die kerk. Het is 'n mantig, stevig torentje dat het ge meentebestuur pas heeft laten op knappen. De dominee, die na enig peuteren de klemmende deur heelt open gekregen, kijkt met een zorglijk gezicht rond. Er is alleszins reden om aan een restauratie te denken en de dominee denkt daar dan ook bijzon der vaak aan. Maar het kost zo sch":,"barend veel geld. Het dak is lek en het oude eikenhout biedt zelfs aan de houtwormen weinig aantrekkelijks meer. Een vorige generatie heeft er twee (met permissie: lelijke) electri- sche lampen in gehangen. Alleen de arduinen vloertegels, nog afkomstig van de kerk in de Oudemanspolder, zijn mooi en na een zorgvuldige res tauratie zou men dat ook van de preekstoel kunnen zeggen. Om het kerkje te behouden is het waarlijk hard nodig dat er gerestau reerd wordt. We wensen het de naza ten van een geslacht dat een kerk ge woon enkele kilometers versleepte, van harte toe. gR is nergens wat te doen, maar in Waterlandkerkje is het alle dagen feest!" zeiden de mensen in het pas bevrijde West Zeeuwsch-Vlaande- feest!" zeiden de mensen in 1 tegen elkaar. as 1945 en de puinhopen rookten nog. Alleen 't Kerkje was er goed •aren wel wat granaten op het dorp afgevuurd, maar wat van gemerkt. „Het was natuurlijk te Het van af gekomen: er practisch alleen de rand had klein om het te kunnen raken", zeiden de mensen. Omdat vele buurgemeenten niet heelhuids de bevrijding hadden doorstaan, kreeg Waterlandkerkje een grote vloed van evacué's te verwerken. De men sen werden gul en gastvrij onthaald en ondanks alle narigheid werd het een gezellige boel in het kleine dorp. Dorp verdubbeld (~)P het gemeentehuis wist men ook niet hoe men 't had. De gemeente was ineens bijna verdubbeld. Zowat duizend mensen woonden er in die vreemde na-oor' dagen in 't dorp. Nu houden dc ""■n van 't-Kerkje veel van plezier .oen ze zo'n „ver sterking" kregen, waren de gezellige avonden en uitvoeringen niet meer te tellen. Iedere dag was er wel wat te doen en het verenigingsleven bloeide als nooit te voren. De oude school (nu het Dorpshuis) had vele avonden in de week verlich te vensters en vaak konden alle gega digden er niet eens in. Op een avond zou er een uitvoering worden gege ven en daarna zou er nog gedanst worden. Toen de zaal stampvol zat, stond er nog een lange rij mensen butien. „Hoe moet dat nu?" vroeg men zich af. De zaak was gauw be klonken. „Dan gaan we maar ineens bal houden ook!". „Zijn er in de zaal, die liever meteen gaan dansen!" werd er gebruld, en een heel stel jongeren ruimde de plaatsen voor de wachten den buiten die niet meer zulke vlugge voeten hadden. ALSMAAR SERENADES T TIT Oostburg was een zekere heer Vernooys naar 't Kerkje gekomen en de meesten in het dorp zullen hem nog wel kennen. Hij was directeur van twee muziekgezelschappen, die N nw^RRÈLDE bSf pwoi™ Waterlandkerkje. Op de dèhjfSÊ st?"d fleschreve». Aan tn liZt cr van Klein-Brahdnt. mff'Merkie. Klem-Brabant - meerite 'hoort! at °"dlr ie se" OP EEN andere brief wxA™,** dat ze bestemd was i'. A gemeester van Maar je zou er <?-' wel van in de war raken. 11*11 T~)E PO~ moet nog wel eens vSer Vreemde epistels bezor- Jen Aan de F. C. Water land- k^/ve stond er op die andere brief At Londen. Natuurlijk kwam ook die op het gemeentehuis terecht. Of,tde voetbalclub ..Waterlanaker- ke soms zin had om een wedstrijd te spelen tegen een Engelse club. Plu, zm hebben de bewoners van 't Kerkje er misschien wel in. Alleen v%n -?? geen voetbalclub, géén ,.F. C. Waterlandkerke". Wèl een gemeentelijk sportterrein, dat nu trouwens weer gewoon weide is. 11*11 pAS IN 1938 viel Waterlandkerkje datgene ten deel, waarop iedere I f)VER DAT gemeentehuis gespro w ken: dat was vroeger het huis van het hoofd der school. En de school was, wat nu het Dorps huis is. De gemeenteraad vergader- in de Communekamer, in het CiTty den Koning'', hetgeen best burgemeester en wethouders zitdag nieia voor de gemeentenaren? Wel aan gebruikten ze daarvoor even de Tussen gemeentebelangen en zijn „Kanonhof er op~ae palen vanTïët hek aan het be|in van de oprijlaan. Daar woont de heer M. J. Verbruggen, landbouwer en burgemeester van de gemeente. Hij verdeelt zijn tijd tussen zijn vele bunders puike klei en de belangen van Waterlandkerkje op zo'n manier, dat ze er geen van beide aan te kort komen. Zowel zijn gewassen als zijn gemeente ziet hij het liefst groeien en bloeien en opdat ze het allebei zullen doen, werkt hij zonder dat het Zijn naam staat vele malen hem ooit te veel is. ..met zulke gemeeiitenaren. Durgemeester Verbruggen is een vriendelijk man, die graag over zijn Waterlandkerkje praat. Het dorp ligt er zo verscholen achter zware boomgroepen, dat men het vanuit de verte bijna niet kan zien en wie et middenin staat, zou misschien ver wachten dat het wel en wee van de ze kleine nederzetting in de polder in enkele woorden is samen te vatten. Het eerste dat burgemeester Ver bruggen aansnijdt, is vanzelfsprekend „de weg". Van Waterlandkerkje tot Oostburg ligt sinds kort al een prach tige baan, die zich bevallig door het landschap kronkelt. Overigens zonder lastige bochten: een verademing voor de automobilist die door de polders heeft gehost. Al heel lang sjouwde Waterland kerkje en niet in het minst de bur gemeester zelf voor het verkrijgen van het tweede stuk weg, dat de kroon op het werk zou worden en dat de gemeente voorgoed uit zijn isole ment zou verlossen. Het is tenslotte in liet geboorte-register LIEVEN VERSPRILLE is een man met een ge zicht, dat in zijn lange leven nog al wat rimpels en groeven heeft opgelopen, maar twee plooien bij de mondhoeken wijzen er op, <lat hij graag lacht. Versprille heelt vele jaren het café ,In den Koning" te Waterlandkerkje be heerd en leeft nu rustig, c-mdat een mens niet kan blijven werken. Hij kent heel Waterland kerkje op zijn duim en hij houdt cr onder zijn pet een geheugen op na als een klok, waarin hij onder het roken van vele sigaretten met genoe gen aan het delven gaat, als men hem erom vraagt. is weer zo HIJ IS AL in de zeventig, dus hij heeft heel wat meegemaakt. En daarbij waren heel wat aardige belevenissen. Toen hij zijn café dreef (nu schenkt er een nieuwe, jonge herber gier de pinten) had hij een post, waar bij alles hoorde en alles zag. Zijn herinnering gaat terug tot zijn kinderjaren hij weet nog van het opgraven en weer begraven van de kermis, al heeft hij er nooit aan mee kunnen doen en wat daarvoor gebeurd is, weet hij van zijn vader. Hij kan dat precies oververtellen. Want. in 1770 was er van Lieven Versprille nog geen sprake, maar dat Waterlandkerkje toen maar een paar huizen en één café telde: hij weet het alsof hij het gezien heeft. Dat café heette „In den Prins van Oranje" en dat het later „In den Koning" werd genoemd .moet te danken zijn aan een bezoek van koning Willem III, die het cam bezocht heeft. Zeker weet Ver sprille dat niet, maar het zal wel zo zijn. Wat hij wel zeker weet, is, dat de oude kamer naast het cafélokaal vroeger het domein van hel gemeentebestuur was. Daar vergaderde de raau en zo is die kamer aan de naam „Commune kamer" gekomen. Vroeger zat er ook een deur in die toegang naar de stal gaf. Daar stonden in slechter tijden de armen van het dorp met pot en pan in de hand te wachten op de soep uitdeling. „Vroeger", zo vertelt Versprille verder, „wa ren er in het dorp zes café's en nu nog maar twee. Er zijn nog zeven vergunningen en hoe dat mogelijk is snap ik niet. Toen hadden ze die inspecteurs op.de drankwet nog niet uit gevonden, zeker!" Over de gehele gemeente gerekend waren er in vroeger dagen zelfs 14 café's, terwijl dat aan tal nu gereduceerd is tot drie. Toch moeten de mannen van ,,'t kerkje" vroeger niet zulke drinkers geweest zijn. „Tegenwoordig kaarten ze om het bier", zegt Lieven, „en na ieder spel letje moet de verliezer een rondje geven. Maar vroeger gingen ze op een avond één potje bier drinken en als er betaald moest worden, wees het toevallig aan bod zijnde spel de betaler aan". Veldwachter achter slot ^/ROEGERdat magisch woord. Dat de veldwachter van Waterlandkerkje door de maréchaussee werd gearresteerd, omdat hij op zijn eigen houtje een (mondelinge) dansver- gunning had verleendook dat moet wel vroeger geweest zijn, want zoiets gebeurt niet meer. Het is al meer dan vijftig jaar geleden, maar Lieven Versprille ziet de gezagsdrager als het ware nog lopen, tussen de paarden van de maréchaussées in. Als er een nieuwe inwoner in de gemeente geboren werd, had men in Waterlandkerkje. Lieven Versprille ook nodig. Het kind moest aangegeven worden en daar moesten twee ge tuigen bij zijn. De verheugde vader ging dan om de veldwachter en om Versprille en dan was het „daar ben ik weer, 't is weer so" want ze waren allemaal vaste klant. in dip S ?aVr n°g aI Sernoedelijk naar toe, Ambtenaar van de Burgerlijke Stand was de bakker of iemand anders. De gemeente administratie werd in Schoondijke verricht bakken nt'Kef- "ambtenaar" me*r van brood ÏS n i°effers smecIen dan van geboorte- blu"ders te. voorkomen, werd daarom hele verhaal maar in 'n schoolschrift geschre- voor elkaar gekomen en aan het begin van de bolle keiweg, met zijn slechte bermen een kilometers lange misère staat nu een bord dat ieder vehikel S ren goed de toegang ontzegt. hnii i wroeten in de modder en de bolle keien gaan er uit. Er komt 'n nieuw wegbed en over niet te lange tijd loopt er vanaf IJzendijke even- «?n, Placht van een betonweg naar Waterlandkerkje. Die nieuwe weg is op het ogenblik burgemeesters grootste vreugde. Het verkeer vanuit dc richting IJzen- efpoS na.ar .Oostburg en verder zal siraKs, a'3 de nieuwe wee: aerepd is over Waterlandkcrkje komen en al w. gLee?- schatten opbrengen; ei komt toch licht wat meer levendig heid in het dorp. De automobilist, die naar Oostburg rydt, kan over de nieuwe weg straks drie kilometer uit- EV daarvan zal zeker een druk gebruik worden gemaakt. Ais het zo voor h'pt J? er teel wat mensen 7oJÏI e,erst van hun leven in Wa terlandkerkje komen! ders voorlopig toch met van kon ko- De vereniging kréég 't geld bij cuii" er werd een bazar gehouden, werden uitvoeringen gegeven. Zo Ki, 6n, ,d! bandtekeningen kwamen op een ter tL !i i! f/n het officiële geboorte nam i - bakker het gewichtige ambt waar nam, gaf hij zelfs ijskoud kinderen op een pa pieren winkelzak aan. 't Zal niet veel schelen 2P KWAM ER EEN", vertelt Versprille ver- r,°", „om een zoon aan te geven. De ambte- ..en hoe gaat ,jat hg. "Wel, Roger!" zegt de vader. "Hoe schrijfde dat?" informeert de ambtenaar. 'k Wete 'k ik dat ook niet, hoor!" wijst de vader af. "Dan zal ik het maar R. .o. .z. ,jspellen, 't Zal zoveel niet schelen. In Schoondijke moe ten ze het maar goed in d'n officiëlen boek schrijven!" Zo ging dat daar vroeger. Er is natuurlijk een eind aan gekomen, want de mensen voelden er niet vee] voor om soms twee keer naar het ge meentehuis te lopen om één kind aan te geven en vooral toen er eens een nieuwe wereldburger bij een verkeerde familie werd ingeschreven, was het gauw gedaan. Vanaf 1931 konden er geen fouten meer gemaakt worden. Het gaat nu allemaal echt en formeel en dat is maar goed ook. Maar tochhet zou wel aardig zijn te kunnen zeggen, dat je in het be volkingsregister bent ingeschreven door middel van een winkelzak. Dat kan nu niet meer. Dat, kon alleen „vroeger", de tijd, die aangeduid wordt met dat ene woord dat men maar be hoeft uit te spreken om die gezellige oude mensen op hun praatstoel te krijgen. 0°K ovef de school, die in April w I _gereed kwam en waar nu in BezPlbV kie^ h°°p der toek°mst wfnc»i ge'.am ei:ne klaslokalen de beginselen der wijsheid leert, kan burgemeester Verbruggen met trots 211» Me. trots, omdathet tot stand komen van die school de men- T 1946 tekent! Het iSs zaal/ïï.ti i Semeentenaren de zaak eens bekeken en die op hun ma- n er aanpakten. De oude school was was er SSS e" h0°P °P een nieuwe k y,0.orlopi& met. Toen is er uit ing een »vereniging" opge- richt, die de nodige dubbeltjes bij el kaar wilde brengen, omdat het er an kerden gekocht Het doel was bereikt, maar de ver eniging bleef bestaan omdat men nu toch bezig was. Er werd nog eens een bazar gehouden en zo kreeg men ook voor het kleuteronderwijs de meube len bijeen. Daardoor is mede het kleu teronderwijs in Waterlandkerkji gang gekomen. Zoiets is nog in geen enkel ander dorp voorgekomen. Zo doet men dat op „t Kerkje". Met z'n allen! EEN PLAN „JTEN van onze taken is het verbete- ren van het woningpeil", zo ver telt de burgemeester verder. Op veel nieuwe huizen heeft de gemeente nu eenmaal geen kans. Er zijn er sinds de bevrijding 9 gebouwd en dit jaar krijgen we er nog twee". „Waterlandkerkje is een agrarische gemeente en in de landbouw heerst gelukkig nogal welstand. We zitten hier midden in goede zeeklei en on der de gemeente behoren ongeveer dertig landbouwbedrijven". „Maar is er nu geen gevaar dat het dorp, dat in 1952 toch ook al weer in woners verloren heeft, nog meer zal inkrimpen?" °aarvaor .Jf de burgemeester niet .inS. „We zitten nu zowat op het mi nimum. Een sterkere teruggang zul len we waarschijnlijk niet beleven. De vaste kern die er nu is, voorziet in de Voor Rampenfonds als u van iedere gemeente naar een cent kreeg, werd. u er maar vyf-en-een-halve gulden rfjker van...." schrijft onze re porter, wanneer hy begint aan zijn pagina over Waterlandkerkje. Maar wanneer u nu eens 20 gul den per inwoner krygt? Het Na tionaal Rampenfonds is in reder geval alleen al van Waterland- kerkje 11.402 gulden rijker ge worden. Op de lüst van de huis-aaai-huis- collcctc werd ingetekend met een bedrag van 11.102 gulden, de schoolkinderen brachten het res pectabele bedrag van f 75.- bijeen en een kerkcollecte bracht 225 gulden op. Bravo! van Aardenburg en St. Kruis. Om een een beetje in oefening te blijven, trommelde hij in Waterlandkerkje ra zend snel een volledige fanfare bij el kaar en daarmee maakte hij de boel nog wat vrolijker. Er kon bij wijze van spreken geen kip een ei gelegd hebben, of de fanfare rukte uit om er een serenade bij te gaan geven. Druk, dat de muzikgnten het hadden! Ieder ogenblik schetterde het door het dorp en toen het nodig bleek om af en toe het een of ander officiéél bekend te maken, vond de heer Vernooys het niet genoeg om dat in de gemeentelij ke aanplakkast te doen. Neen, hij organiseerde snel een „signaal-afdeling" uit zijn fanfare die het „hele" dorp rondtrok om het nieuws bekend te maken. Toen in April 1945, aan de vooravond van de JjevriidiPK van de rest van 't lard. J- was, trok hij met vier hoornblazers door t Kerkje en na een artistiek oorverdovend hoeken, brulde -y dood! Hitler is dood!" „tetteretet" op alle brulde hU rond; „Hitler is in de gemeente' Nu denkt burgemeester Verbruggen aan, om in de toekomst op een of a.. dere manier de landarbeidersjeugd een goede scholing te geven. „Het is nog een vaag plan", zegt hij. maar als het kon doorgaan, zouden beldï CrSooïcS tecSS- De heer Verbruggen heef een wot ig jik' is burgemeester van Waterlandkerkje, een dorp vol men- pit- Dat „vage plan" zal waar schijnlijk zo lang niet vaag blijven Als de mensen van 't Kerkje dat wil len, kunnen ze het. Ja, met zulke ge meentenaren is burgemeester Ver bruggen een benijdenswaardig man, VREUGDE-LIEVEND EN GASTVRIJ MOG nooit is er zoveel leut in het dorp gemaakt als toen, of het moest dan zijn in de vervlogen jaren van het begraven van de kermis. Om geen gevaar te lopen van al dat mu ziek maken, bekendmakingen rond- schreeuwen en lachen, schor te wor den, werden er vele pinten door de kelen gegoten. Toen alles weer zo'n beetje nor maal was, trokken de evacué's, met de herinnering aan gezellige dagen in een vreugde-lievend en gastvrij dorp in het hart, terug naar hun woonste- derL H,et werd aanmerkelijk stiller op t Kerkje. Maar het leven is er toch lang niet uit. Als het moet, kunnen de mensen van Waterlandkerkje een fiks feest op touw zetten. T'/AN D E oude school hebben de bewoners van 't Kerkje, toen de nieuwe school klaar was, een Dorpshuis gemaakt. De gemeente betaalde de spullen, de gemeente naren deden het werk. En allemaal „pro Deo". Het Dorpshuis biedt nu onderdak aan de toneelvereniging en „het muziek". Met de uitvoerin gen loopt het storm. Alleen: als bij voorbeeld Concordia- een halve win ter op een stuk gestudeerd heeft en het geeft één opvoering, is de pret weer uit, want dan is practisch iedereen uit het dorp aanwezig ge weest. 11*11 IA, WATERLANDKERKJE is niet groot. Maar toch heeft Nut en Genoegen, het muziek-gezei- schap. eens een beste dag gemaakt. In 1945 bestond het veertig jaar. Het feest werd vastgesteldtoevallig juist op de laatste dag van geldig heid van het door zekere Piet zo doeltreffend gesaneerde geld. En de mensen gaven tientjes voor een toe gangsbewijs voor het feest, met de toevoeging: houd de rest maar! Nut en Genoegen denkt daardoor altijd nog met piëteit aan de heer Lief- tinck. Al is men dan natuurlijk wel blij, dat hij in Turkije en niet in Turkeye woont. Want dat laatste zou wel wat TE dichtbij zijn.... 11*11 14/ATERLANDKERKJE ligt dicht bij de grens en toch heerst er niet de Vlaamse geest, zoals in vele andere grensdorpen. Het is al tijd meer Zeeuws dan Vlaams ge bleven.

Krantenbank Zeeland

Watersnood documentatie 1953 - kranten | 1953 | | pagina 3