WAT Maar. Water, land en n kerkje gaven een dorp zijn naam Moord op de preekstoel JiC klein maar het kerkje doet nu dominee's j ogen zorg lijk staren, In 1945: oase temidden der puinhopen Om kort te gaan.... Burgemeester Yerbmggen verdeelt z'n tijd LIEVEN VERSPRILLE, slechts ééns geboren f. 20 per inwoner! DAGBLAD DE STEM VAN VRIJDAG 13 FEBRUARI 1953 WATERLANDKERKJE is een van de kleinste gemeenten van ons land, maar wat het aan veelheid van inwoners mist (als U van iedere gemeentenaar een cent kreeg, werd U er maar ruim vijf en een halve gulden rijker van) wordt het vergoed in zijn naam. Want een gemeentenaam van vijftien letters is iets, waarop maar weinig plaatsen kunnen bogen. Die naam is dan ook wei nig in gebruik in Westelijk Zeeuwsch-Vlaanderen. ,,'t Kerkje" noemt daar het kleine dorp in het hartje van „het vierde". Hoe de gemeente aan die vreemde lange naam. die uit allerlei stukken bestaat, welke alle een apart begrip vormen, gekomen is.-... dat is een heel verhaal, waar een verplaatste kerk en een op de preekstoel vermoorde dominee aan te pas komen. P)E streek waarin het dorp ligt, werd J-' vroeger „Waterland" genoemd en ze is op dezelfde wijze aan die naam gekomen als de provincie Zeeland zelf. Het in vergleden eeuwen door zee-armen en kreken doorsneden West Zeeuwsch-Vlaanderen zag er op meer plaatsen uit als een waar wa terland. Van Waterlandkerkje was toen nog in het geheel geen sprake. Dichter bij de grens was een gehucht dat Oude man heette en daar was een kerkje, waarin de Hervormden naar de pre ken van hun dominee kwamen luis teren. Het waren roerige tijden, toen de reformatie alles op zijn kop zette en er soms harde klappen klonken die wellicht van beide zijden niet zo gemeend waren. Op een rustige Zondagmorgen stond dominee Stuirbout op de preekstoel van zijn kerkje in Waterland-Oude man, toen de kerkdeur werd open gesmeten en er een bende tierende bandieten de kerk binnendrong. Ze vermoordden de dominee op de preekstoel. Hoe vreemd het ook klinkt: dat werd de aanleiding voor het ontstaan van Waterlandkerkje. De mensen in de Oudemanspolder vonden het niet veilig om daar te blijven kerken en ze braken het gebouwtje af. De stenen en andere materialen na men ze zo veel mogelijk mee en ze trokken verder Staatse bodem op. Op een plaats, waar het veiliger leek, herbouwden ze de kerk weer en die kerk staat er nu nog. Het kerkje waaraan Waterlandkerkje zijn naam te danken heeft. De streeK Waterland kreeg daar door twee gehuchten: Oudeman en de wijk bij het kerkje en het laatste groeide al gauw meer uit. Toen in 1796 de streek Waterland tot burger lijke gemeente werd verheven, was 't nodig dat er op poststukken en in do cumenten een andere aanduiding voorkwam. Jn Waterland >on je n.l. zowel in de Oudemanspolder als bij 't kerkje wonen. En zo kwam er in het spraakgebruik en ook officiëel. ter onderscheiding hier en daar te staan Waterland (kerkje). In oude gen te-archieven hebben we enkele len „Waterland-K" geschreven zien staan. In. 1819 kreeg de gemeente van de hoge raad van adel een gemeente wapen en daarop staat voluit Water landkerkje. zij het nog met een streepje er tussen. Min of meer in de knoop ("kVER dat wapen gesproken: daarop is een zeemeermin afgebeeld, die natuurlijk wel enigszins recht van be staan heeft r'ank zij het „water", maar verder zit men met die meermin toch min of meer in de knoop. Vanwaar die jongedame met een vissenlijf komt, is iedereen een raadsel. Natuur lijk zijn er in de loop van de tijd al vele fantasierijke verhalen omheen geweven, maar het zuivere weet men er toch niet van. Restauratie kost geld gemeen- j IWJIDDEN in het rustige dorpje staat ;ele ma- I nu nog steeds die kerk. Het is 'n klein gebouwtje, geen monument van architectuur, maar een vriendelijk be dehuisje, even vriendelijk als Water landkerkje zelf. Het heeft een par mantig. stevig torentje dat het ge meentebestuur pas heeft laten op knappen. De dominee, die na enig peuteren de klemmende deur heeft open gekregen, kijkt met een zorglijk gezicht rond. Er is alleszins reden om aan een restauratie te denken en de dominee denkt daar dan ook bijzon der vaak aan. Maar het kost zo S"1—"-barend veel geld. Het dak is lek en het oude eikenhout biedt zelfs aan de houtwormen weinig aantrekkelijks meer. Een vorige generatie heeft er twee (met permissie: lelijke) electri- sche lampen in gehangen. Alleen de arduinen vloertegels, nog afkomstig van de kerk in de Oudemanspolder. zijn mooi en na een zorgvuldige res tauratie zou men dat ook van de preekstoel kunnen zeggen. Om het kerkje te behouden is het waarlijk hard nodig dat er gerestau reerd wordt. We wensen het de naza ten van een geslacht dat een kerk ge woon enkele kilometers versleepte, van harte toe. Hitler s verscheiden werd met trompetgeschal „uitgebeld' ITR is nergens wat te doen, maar in Waterlandkerkje is het alle dagen feest'." zeiden de mensen in het pas bevrijde West Zeeuwsch-Vlaande ren tegen elkaar. Het was 1945 en de puinhopen rookten nog. Alleen 't Kerkje was er goed van af gekomen: er waren wel wat granaten op het dorp afgevuurd, maar practisch alleen de rand had er wat van gemerkt. „Het was natuurlijk te klein om het te kunnen raken", zeiden de mensen. Omdat vele buurgemeenten niet heelhuids de bevrijding hadden doorstaan, kreeg Waterlandkerkje een grote vloed van evacué's te verwerken. De men sen werden gul en gastvrij onthaald en ondanks alle narigheid werd het een gezellige boel in het kleine dorp. Dorp verdubbeld (~)P het gemeentehuis wist men ook niet hoe men 't had. De gemeente was ineens bijna verdubbeld. Zowat duizend mensen woonden er in die vreemde na-o^' dagen in 't dorp. Nu houden i van 't Kerkje veel van pleziei m ze zo'n ..ver sterking" kregen, «aren de gezellige avonden en uitvoeringen niet meer te tellen. Iedere dag was er wel wat te doen en het verenigingsleven bloeide als nooit te voren. De oude school (nu het Dorpshuis) had vele avonden in de week verlich te vensters en vaak konden alle gega digden er niet eens in. Op een avond zou er een uitvoering worden gege ven en daarna zou er nog gedanst worden. Toen de zaal stampvol zat. stond er nog een lange rij mensen butien. „Hoe moet dat nu?" vroeg men zich af. De zaak was gauw be klonken, „Dan gaan we maar ineens bal houden ook!". „Zijn er in de zaal. die liever meteen gaan dansen!" werd er gebruld, en een heel stel jongeren ruimde de plaatsen voor de wachten den buiten die niet meer zulke vlugge voeten hadden. ALSMAAR SERENADES T JIT Oostburg was een zekere heer Vernooys naar 't Kerkje gekomen en de meesten in het dorp zullen hem nog wel kennen. Hij was directeur van twee muziekgezelschappen. T?R DWARRELDE eens een brief binnen, in het gemeentehuis van Waterlandkerkje. Op de enveloppe stond geschreven: Aan de burgemeester van Klein-Brabant, te Waterlandkerkje. Klein-Brabant is een gehucht, dat onder de ge meente hoort. 11*11 QP EEN andere brief was vermeld dat ze bestemd was voor de bur gemeester van Waterkerklandje. Maar je zou er ook wel van in de war raken. \\M\ f)E POSTBODE moet nog wel eens vaker vreemde epistels bezor gen. Aan de F. C. Waterland- kerke" stond er op die andere brief. Uit Londen. Natuurlijk kwam ook die op het gemeentehuis terecht. Of de voetbalclub Waterlandker- ke" soms zin had om een wedstrijd te spelen tegen een Engelse club Nu, zin hebben de bewoners van 't Kerkje er misschien wel in. Alleen hebben ze geen voetbalclub, géén „F. C. Waterlandkerke". Wél een gemeentelijk sportterrein, dat nu trouwens weer gewoon weide is. Il#ll PAS IN 1938 viel Waterlandkerkje datgene ten deel, waarop iedere gemeente recht heeft. Toen werd de,.j gefiieente-admihii in de gemeente zelf ge voerd. Voordien ge beurde dat in Schoon- dijke. QVER DAT gemeentehuis gespro ken: dat ivas vroeger het huis van het hoofd der school. En de school was, wat nu het Dorps huis is. De gemeenteraad vergader de in de Communekamer, in het café ..In den Koning", hetgeen best gezellig zal zijn geweest. Als B. en W. wilden vergaderen, deden ze dat ijl Oostburg. na afloop van de markt. Wat óók wel gezellig zal zijn geweest. En wanneer 't college van burgemeester en wethouders zitdag hield voor de gemeentenarenWel. dan gebruikten ze d.aarvoor even de achterkamer van het huis van het schoolhoofd. Tussen gemeentebelangen en zijn ..Kanonhof" gVEN builen Waterlandkerkje, aan de méér dan slechte weg naar iJzendijke, staal een welvarend uitziende hoeve. ..Kanonhof", staat er op--de- palen van het hek aan het begin van de oprijlaan. Daar woont de heer M. J. Verbruggen. landbouwer en burgemeester van de gemeente. Hij verdeelt zijn tijd tussen zijn vele bunders puike klei en de belangen van Waterlandkerkje op zo'n manier, dat ze er geen van beide aan te kort komen. Zowel zijn gewassen als zijn gemeente ziet hij het liefst groeien en bloeien en opdat ze het allebei zullen doen, werkt hij zonder dat het hem ooit te veel is. ..met zulke gemeentenaren.. Durgemeester Verbruggen is een vriendelijk man. die graag over zijn Waterlandkerkje praat. Het dorp ligt er zo verscholen achter zware boomgroepen, dat men het vanuit de verte bijna niet kan zien en wie er middenin staat, zou misschien ver wachten dat het wel en wee van de ze kleine nederzetting in de polder in enkele woorden is samen te vatten. Het eerste dat burgemeester Ver bruggen aansnijdt, is vanzelfsprekend „de weg". Van Waterlandkerkje tot Oostburg ligt sinds kort al een prach tige baan. die zich bevallig door het landschap kronkelt. Overigens zonder lastige bochten: een verademing voor de automobilist die door de polders heeft gehost. Al heel lang sjouwde Waterland kerkje en niet in het minst de bur gemeester zelf voor het verkrijgen van het tweede stuk weg, dat de kroon op het werk zou worden en dat de gemeente voorgoed uit zijn isole ment zou verlossen. Het-is tenslotte Zijn naam staat vele malen in het geboorte-register J^IEVEN VERSPRILLE is een man met een ge zicht, dat in zijn lange leven nog al wat rimpels en groeven heelt opgelopen, maar twee plooien bij de mondhoeken wijzen er op, in slechter tijden de armen van het dorp met pot en pan in de hand te wachten op de soep uitdeling. „Vroeger", zo vertelt Versprille verder, „wa ren er in het dorp zes café's en nu nog maar twee. Er zijn nog zeven vergunningen en hoe dat mogelijk is snap ik niet. Toen hadden ze die inspecteurs op de drankwet nog niet uit gevonden, zeker!" was het „daar ben ik weer, 't is weer zo", want ze waren allemaal vaste klant. Nu ging dat er nog al gemoedelijk naar toe, in die tijd. Ambtenaar van de Burgerlijke Stand was de bakker of iemand anders. De gemeente administratie werd in Schoondijke verricht. Meestal wist de „ambtenaar" meer van brood bakken of hoefijzers smeden dan van geboorte- actes. Om blunders te voorkomen, werd daarom dat hij stans lacht. Vereprillc heeft vele jaren -t heje verhaa] maar in schools'chrift geschrc. 1iq( c'i 11, Tii (lnn iïnnmtr t o Wrirprlhlinlrpi'k'ih hp- het café ,In den Koning" te Waterlandkerkje be heerd en leeft nu rustig, omdat een mens niet kan blijven werken. Hij kent heel Waterland kerkje op zijn duim en hij houdt er onder zijn pet een geheugen op na als een klok, waarin hij onder het roken van vele sigaretten met genoe gen aan het delven gaat, als men hem erom vraagt. ....'t is weer zo IJIJ IS AL in de zeventig, dus hij heeft heel wat meegemaakt. En daarbij waren heel wat aardige belevenissen. Toen hij zijn café dreef (nu schenkt er een nieuwe, jonge herber gier de pinten) had hij een post, waar hij alles hoorde en alles zag. Zijn herinnering gaat terug tot zijn kinderjaren hij weet nog van het opgraven en weer begraven van de kermis, al heeft hij er nooit aan mee kunnen doen en wat daarvoor gebeurd is, weet hij van zijn vader. Hij kan dat precies oververtellen. Want in 1770 was er van Lieven Versprille nog geen sprake, maar dat Waterlandkerkje toen maar een paar huizen en één café telde: hij weet het alsof hij het gezien heeft. Dat café heette „In den Prins van Oranje" en dat het later „In den Koning" werd genoemd .meet te danken zijn aan een bezoek van koning Willem III, die het café bezocht heeft. Zeker weet Ver sprille dat niet, maar het za) wel zo zijn. Wat hij wel zeker weet. is. da» de oude kamer naast het 'cafélokaal vroeger hel domein van hei gemeentebestuur was. Daar vergaderde de raad en zo is die kamer aan de naam „Commune kamer" gekomen. Vroeger zat er ook een deur in die toegang naar de stal gaf. Daar stonden ven en de handtekeningen kwamen op een blanco bladzijde in het officiële geboorte-regis ter. Toen de bakker het gewichtige ambt waar nam, gaf hij zelfs ijskoud kinderen op een pa pieren winkelzak aan. 't Zal niet veel schelen 2 O KWAM ER EEN", vertelt Versprille ver- der, „om een zoon aan te geven. De ambte naar vraagt "en hoe gaat dat kind he ten?" "Wel, Roger!" zegt de vader. "Hoe schrijfde dat?" informeert de ambtenaar. 'k Wete 'k ik dat ook niet, hoor!" wijst de vader af. "Dan zal ik het maar R..o..z..j..é spellen. 't Zal zoveel niet schelen. In Schoondijke moe ten ze het maar goed in d'n officiëlen boek schrijven!" Zo ginR dat daar vroeger. Er is natuurlijk een VROEGER dat magisch woord. Dat de einr] aan gekomen, want de mensen voelden er veldwachter van Waterlandkerkje door de niet veel voor om soms twee keer naar het ge- maréchaussée werd gearresteerd, omdat hij op zijn eigen houtje een (mondelinge) dansver- gunning had verleendook dat moet wel vroeger geweest zijn, want zoiets gebeurt niei meer. Het is al meer dan vijftig jaar geleden, maar Lieven Versprille ziet de gezagsdrager als het ware nog lopen, tussen de paarden van dt maréchaussees in. Als er een nieuwe inwoner in de gemeent; geboren werd. '"-ad men in Waferlandkerkjr Lieven Versprille ook nodig. Het kind moest aangegeven worden en daar moesten twee ge tuigen bij zijn. De verheugde vader ging dan om de veldwachter en om Versprille en dan Geboorte-acte, waarin een pond suiker kan Over de gehele gemeente gerekend waren er in vroeger dagen zelfs 14 café's, terwijl dat aan tal nu gereduceerd is tot drie. Toch moeten de mannen van ,,'t kerkje" vroeger niet zulke drinkers geweest zijn. „Tegenwoordig kaarten ze om het bier", zegt Lieven, ,,en na ieder spel letje moet de verliezer een rondje geven. Maar vroeger gingen ze op een avond één potje bier drinken en als er betaald moest worden, wees het toevallig aan bod zijnde spel de betaler aan". Veldivachter achter slot voor elkaar gekomen en aan het begin van de bolle keiweg, met zijn slechte bermen een kilometers lange misère, staat nu een bord dat ieder vehikel kort en goed de toegang ontzegt. Draglines wroeten in de modder en de bolle keien gaan er uit. Er komt 'n nieuw wegbed en over niet te lange tijd loopt er vanaf IJzendijke even eens een pracht van een betonweg sar Waterlandkerkje. Die nieuwe weg is op hel ogenblik bïirgemeesters grootste vreugde. Het verkeer vanuit de richting IJzen dijke naar Oostburg en verder zal straks, als de nieuwe weg gereed is. over Waterlandkerkje komen en al zal dat geen s-hatten opbrengen: er komt toch licht wat meer levendig heid in het dorp. De automobilist, die r Oostburg rüdt. kan over de nieuwe weg straks drie kilometer uit sparen en daarvan zal zeker een druk gebruik worden gemaakt. Als het zo ver is. zullen er heel wat mensen voor het eerst van hun leven in Wa terlandkerkje komen! ders voorlopig toch niet van kon ko men. De vereniging kréég 't geld bij elkaar; er werd een bazar gehouden, 'er werden uitvoeringen gegeven. Zo javam er ongeveer 3500 abinnen, waarvoor de nodige schootmeübelèri werden gekocht, Het doel was bereikt, maar de ver eniging bleef bestaan omdat men nu toch bezig was. Er werd nog eens een bazar gehouden en zo kreeg men ook voor het kleuteronderwijs de meube len bijeen. Daardoor is mede het kleu teronderwijs in Waterlandkerkje op gang gekomen. Zoiets is nog in geen enkel ander dorp voorgekomen. Zo doet men dat op ,,'t Kerkje". Met z'n allen! EEN PLAN (~)OK over de school, die in April 1951 gereed kwam en waar nu Waterlandkerkje's hoop der toekomst in gezellige, moderne klaslokalen de beginselen der wijsheid leert, kan burgemeester Verbruggen met trots vertellen. Met trots, omdat het tot stand komen van die school de men sen van ,,'t Kerkje" tekent! Het was in 1946, dat de gemeentenaren de zaak eens bekeken en die op hun ma nier aanpakten. De oude school was oud en slecht en hoop op een nieuwe was er voorlopig niet. Toen is er uit de bevolking een „vereniging" opge richt, die de nodige dubbeltjes bij el kaar wilde brengen, omdat het er an- „UEN van onze taken is het verbete- ren van het woningpeil", zo ver telt de burgemeester verder. Op veel nieuwe huizen heeft de gemeente nu eenmaal geen kans. Er zijn er sinds de bevrijding 9 gebouwd en dit jaar krijgen we er nog twee". „Waterlandkerkje is een agrarische gemeente en in de landbouw heerst gelukkig nogal welstand. We zitten hier midden in goede zeeklei en on der de gemeente behoren ongeveer dertig landbouwbedrijven". „Maar is er nu geen gevaar dat het dorp. dat in 1952 toch ook al weer in woners verloren heeft, nog meer zal inkrimpen?" Daarvoor is de burgemeester niet bang. „We zitten nu zowat op het mi nimum. Een sterkere teruggang zul len we waarschijnlijk niet beleven. De vaste kern die er nu is. voorziet in de behoefte van de agrarische bedrijvig heid in de gemeente". Nu denkt burgemeester Verbruggen er aan, om in de toekomst op een of an dere manier de landarbeidersjeugd een goede scholing te geven. „Het is nog een vaag plan", zegt hij, „maar als het kon doorgaan, zouden we de jongens, die later als landar beider hun brood zullen verdienen, vast wat liefde voor de landbouw kunnen bijbrengen". De heer Verbruggen hee: een gr t geluk. Hij is burgemeester van Waterlandkerkje, een dorp vol n sen met pit. Dat „vage plan" zal w schijnlijk zo lang niet vaag blijven. Als de mensen van 't Kerkje dat wil len. kunnen ze het. Ja, met zulke ge meentenaren is burgemeester Ver bruggen een benijdenswaardig man.. Voor Rampenfonds als u van iedere gemeente naar een cent kreeg, werd u er maar vijf-en-een-halve gulden rijker van...." schrijft onze re porter, wanneer hij begint aan zijn pagina over Waterlandkerkje. Maar wanneer u nu eens 20 gul den per inwoner krygt? Het Na tionaal Kampenfonds is in ieder geval alleen al van Waterland kerkje 11.402 gulden rijker ge worden. Op de lijst van de huis-aan-huis- collecie werd ingetekend met een bedrag van 11.102 gulden, de schoolkinderen brachten het res pectabele bedrag van f 75.- bijeen en een kerkcollecte bracht 225 gulden op. Bravo! van Aardenburg en St. Kruis. Om een een beetje in oefening te blijven, trommelde hij in Waterlandkerkje ra zend snel een volledige fanfare bij el kaar en daarmee maakte hij de boel nog wat vrolijker. Er kon bij wijze van spreken geen kip een ei gelegd hebben, of de fanfare rukte uit om er een serenade bij te gaan geven. Druk, dat de muzikanten het hadden! Ieder ogenblik schetterde het door het dorp en toen het nodig bleek om af en toe het een of ander officiëel bekend te maken, vond de heer Vernooys het niet genoeg om dat in de gemeentelij ke aanplakkast te doen. Neen, hij organiseerde snel een „signaal-afdeling" uit zijn fanfare die het „hele" dorp rondtrok om het nieuws bekend te maken. Toen in. April 1945, aan de vooravond van de bevrijding van de rest van 't land, de mare zich verspreidde dat Hitier dood was. trok hij met vier hoornblazers door 't Kerkje en na een artistiek en oorverdovend „tetteretet" op alle hoeken, brulde hij rond: „Hitier is dood! Hitier is dood!" |>GOG nooit is er zoveel leut in het dorp gemaakt als toen, of het moest dan zijn in de vervlogen jaren van het begraven van de kermis. Om geen gevaar te lopen van al dat mu ziek maken, bekendmakingen rond- schreeuwen en lachen, schor te wor den, werden er vele pinten door de kelen gegoten. Toen alles weer zo'n beetje nor maal was, trokken de evacué's. met de herinnering aan gezellige dagen in een vreugde-lievend en gastvrij dorp in het hart, terug naar hun woonste den. Het werd aanmerkelijk stiller op 't Kerkje. Maar het leven is er toch lang niet uit. Als het moet. kunnen de mensen van Waterlandkerkje een fiks feest op touw zetten. T/AN D E oude school hebben de bewoners van 't Kerkje, toen de nieuwe school klaar was, een Dorpshuis gemaakt. De gemeente betaalde de spullen, de gemeente naren deden het werk, En allemaal ..pro Deo Het Dorpshuis biedt nu onderdak aan de toneelvereniging en „het muziek"'. Met de uitvoerin gen loopt het storm. Alleen: als bij voorbeeld Concordia een halve win ter op een stuk gestudeerd heeft en het geeft één opvoering, is de pret weer uit, want dan is practisch iedereen uit het dorp aanwezig ge weest. I!*1!] IA, WATERLANDKERKJE is niet groot. Maar toch heeft Nut en Genoegen, het muziek-gezei- schap. eens een beste dag gemaakt. In 1945 bestond het veertig jaar. Het feest werd vastgesteld.toevallig juist op de laatste dag van geldig heid van het door zekere Piet zo doeltreffend gesaneerde geld. En de mensen gaven tientjes voor een toe gangsbewijs voor het feest, met de toevoeging: houd de rest maar.' Nut en Genoegen denkt daardoor altijd nog met piëteit aan de heer Lief- tinck. Al is men dan natuurlijk wel blij. dat hij in Turkije en niet in Turkeye woont. Want dat laatste zou wel wat TE dichtbij zijn If/ATERLANDKERKJE ligt dicht bij de grens en toch heerst er niet de Vlaamse geest, zoals in vele andere grensdorpen. Het :s al t-V d meer Zeeuws dan Vlaams ge bleven. meentehuis te lopen om één kind aan te geven en vooral toen er eens een nieuwe wereldburger bij een verkeerde familie werd ingeschreven, was het gauw gedaan. Vanaf 1931'konden er geen fouten meer gemaakt worden. Het gaat nu allemaal echt en formeel en dat is maar goed ook. Maar toch. het zou wel aardig zijn te kunnen zeggen, dat je in het be volkingsregister bent ingeschreven door middel ran een winkelzak. Dat kan nu niet meer. Dat kon alleen „vroeger", de tijd, die aangeduid wordt met dat ene woord dat men maar be hoeft uit te spreken om die gezellige oude mensen op hun praatstoel te krijgen.

Krantenbank Zeeland

Watersnood documentatie 1953 - kranten | 1953 | | pagina 5