Niet allen komen klaar met
verklaring van Dominee
Gericht over Schouwen
Geëvacueerden staan 's morgens
8 uur klaar om zand te scheppen
Prins Bernhard getroffen door
moed en vasthoudendheid
DE HONGAAMSE
GALEISLAAF
J
Pag. 3
Maandag 9 Februari 1953
(van onze ^-redacteur)
TT ET VALT vandaag de dag niet mee gemeentesecretaris van de
gemeente Haamstede te zijn. Men mag hem gerust de uitvoe
rende macht van de gemeente noemen. Hij zorgt, dat er gebeurt wat
zijn burgemeester nodig vindt. Dat is heel wat. Het dorp is meer dan
vol. In de woningen van de bevolking zitten geëvacueerden uit alle
plaatsen van Schouwen. Op een enkele uitzondering na heeft
iedereen zijn woning wagenwijd open gezet voor hen, die in de
stormnacht alles verloren. Die uitzondering zit in een van de grootste
huizen van de gemeente. Het klinkt verschrikkelijk, maar daar was
plaats noch gelegenheid, voor wat ook. Het is ellendig, dat er zulke
mensen zijn. Of de burgemeester dan niet had kunnen vorderen?
Wis en zeker. Maar zou u, als u alles verloren had gelukkig zijn in
het huis van iemand, die zelfs nog niet bereid is zijn wasmachine af
te staan voor het reinigen van de doorweekte kleren van zóveel
mensen
Het is één van de problemen,
die het hart van de gemeente
secretaris verontrusten. Hij heeft,
als hoofd van de brandweer van
alles te maken gehad met reddin
gen wijd en zijd in het land om
Haamstede. Er zijn verschrikke
lijke dingen gebeurd. Men heeft
oude mensen gevonden, dood han
gend over de deuren van hun
bedstede. Daarop waren zij, uit
ang9t voor het water, geklommen.
Maar water uit de Ooster-Schel-
de weet ook de bovenste randjes
van bedstee-deuren te overspoe-
ren In haar armen gekneld, op de nok
van het dak zat. Toen men haar ein
delijk kwam afhalen, moest zij haar kin
deren achterlaten. Zij stierf tijdens het
transport.
Werkers aan de dijk
Het vale licht van de ochtend
onthult na zo'n nacht van duister
nis de toestand van de eilanden.
De eb is ingetreden Door het gat
in de dijk bij Burghsluis bruist
het water naar buiten, alsof het
door een gootsteen afvloeit. Met
evenveel geweld en met dezelfde
alles meesleurende kracht. Er staat
]en. Geredden als Jan Verboom en!een riWe burgerhuisjes op de weg
lijn vrouw die tot het leger der naai de klema haven- Vermelde
geëvacueerden behoren, hebben de
kreten der verdrinkenden gehoord
lot het water ze versmoorde!
Nooit zullen zij die nacht verge
ten.
Vandaag vragen de gemeente
secretaris en vele anderen, die zich
als hij, de voorbije week aftobden
om alie leed te lenigen af: waar-
öffi-JSöësfctfët aHes gebeuren? Wat
is de zin van dêzè verschrikkelijke
ramp en waarom trof zij wéér
Zeeland, dat toch al ZCf-V&ïi de
oorlog leed? Hebben de Duitsers
het land niet onder water gezet?
En wierpen de Engelsen geen bom
op de toren van Burgh? En is men
boen ook niet naar elders gebracht?
Er is een bidstond op Haamstede
Cïweest. De grote kerk was stampvol,
urgers en geëvacueerden. Het waren
de woorden van de dominee, die de
harten verontrust hebben. Die predi
ker had de verklaring kant en klaar
bij de hand: „de overstroming en
alles wat er mee samenhangt, is een
straf van God over de zonde der be
woners van Schouwen en die van alle
bewoners van overstroomde gebieden.
De Godverlating neemt hand over
hand toe, ook onder U", heeft de
dominee gezegd. „Thans rust Zijn
hand zwaar op U. Buigt U diep in het
stof voor Hem".
Ernstige gezichten
huisjes, waaruit men doden heeft
gehaald en waar in de stormnacht
alles aan flarden geslagen werd.
Zakken uien liggen in de kleine
voortuinen naast een dode koe. Nu
plukt de golfstroom een dakgoot
mee, rukt het dak van een schuur
en voert het allemaal af. de Ooster-
schelde in. Aan de overkant van
het dijkgat staat een klein, van z'n
fundament ^geslagen gebouw: het
gemaal voor de Burghpolder
Waardelos is het geworden.
Ep reek staan de woningen, die de
eerste- "klap-, van hei naar binnen
stende water la —verduren hebben
kregen. Alleen de zijmuren slaan
en daarop hangt het dak. Dwars door
het huis sloeg de golfstroom, voor
achtergevel meenemend en alles
nietigend wat zich daarin slapend
vond. Achter de dijk, die. negen rr
hoog. sinds mensenheugenis een veilige
schuts was, voelde men zich zo veilig!
Dit is de plek, waar een gezin van
tien personen in de slaap verrast
en omkwam.
Mateloos triest is de tocht door het
verdronken land. Zompig zijn de dijk
wegen, één weke kleimassa, een verloren
post in een land waar de overwinnaar,
het water- de baas is. In die boerderij
woonden drie oude mensen, wier groot
ste ellende thans is, dat zij, bij de over
haaste vlucht, de brillen vergaten en
sinds Zondag jl. in een wereld leven, npg
grijzer dan zij van nature reeds is.
Elk huis heeft hier de eigen geschie
denis van ondergang en dood maar ook
van redding en heldhaftigheid. Want dat
•-uit" gekomen
om in dit vreemde gebied te helpen.
Geloof gerust dat het een hele opgaaf is
voor een Katwijker logger, een Stavo-
rense jol, een visserman uit Vlaardingen
of uit Harderwijk om in dit woelige,
wilde water te manoeuvreren.
Zij zijn allemaal op de eerste oproep
uitgevaren en uit hun vertrouwde stro
men in deze vreemde wereld van banken
en felle watertrek terechtgekomen. Als
schipper Karssen van de V.L 1 hebben
zij een week lang allerlei werkzaam
heden verricht: van evacué's vervoeren
af, tot het transporteren van een tele
foonambtenaar of telegrafist naar een
onbereikbaar punt toe. En uit de -havens,
die zij aandeden, namen zij steeds wei
een of meer passagiers mee, die dan met
hen de thuisreis maakten. Op onze reis
waren dat Jan Klootwijk uit Zwijn -
drecht met zijn vrouw Ali Hansen,
wier ouders een boerderij hadden in de
polder bij Burgh. Hadden. Ze zitten nu
m een zomerhuisje in de Haamstedese
duinen. Vader Hansen was een van de
gelukkigen, die al hun vee redden.
Dochter en schoonzoon waren toege
sneld op het eerste bericht om hulp te
bieden. Maar dat was, als meer hulp in
Haamstede- niet nodig. „Maar je weet
nu tenminste iets", zeiden ze.
Een andere passagier was Piet
Bogerts, wiens ouders in Ouwer-
kerk wonen. Hij werkt in Sittard
in de mijnen en was gekomen om
te zien wat er van de familie ge
worden was. Hij is op het eiland
niet veel wijzer geworden. Ouwer-
kerk is onbereikbaar, Zierikzee
gaf niet thuis en op Haamstede
wist men van niets. Hij zou nu in
Dordt nog eens rondkijken.
Drie van de duizenden, die in
zorg leven, om familieleden. In de
nacht zet de schipper hen af op
de kade in Vlaardingen. Hij zelf
gaat naar het kantoor van de vis
serij-inspectie. Nieuwe orders ha
len voor een andere reis, weer naar
het noodgebied. Dag in, dag uit!
al die andere
j zijn, danken zij aan de mannen uit de
De secretaris is „iet de enige, die deze
verklaring niet neemt. Zijn de mensen in .JJgJT JSJJSSLmSB want
Drenthe zoveel vromer dan .die in 1 S^den viS dll&fo^n Sj
tot velen niet door. En wie de klokken
land? En hoeveel vromen zijn niet
gekomen in de golven? Mensen, die alles
voor de naaste over hadden! Maar dat
ene droeve geval in de plaats, dat huis
én hart stijf gesloten houdt, bleef ge
spaard. Met alle rijkdommen!
Jan Verboom en zijn mede-logé bij de
schilderbaas van Burgh verdiepen zich
maar niet in dat vraagstuk. Hun vrou
wen huilen zo'n beetje, als zij weer den
ken aan die stormnacht. Sinds Zondag
zitten zij met zeven personen bij één
familie, waar toch al vijf mensen wa
ren. De gastheer zegt: als 't moet kan
alles! En zijn vrouw schenkt voor allen
nog eens een verse kop thee. „Er is ge
noeg" zegt zij. Het is een hartelijke,
moederlijke vrouw en zij heeft, als alle
mensen hier, een ernstig gezicht. Dat is
de schuld van de zee en van de wind,
eeuwige bedriegers van Schouwens kust.
Ook in hen leeft de vraag van het
„waarom?" Maar ze zoeken een uitweg
in het dagelijkse werk. Het bestaat uit
het scheppen van zand in de zandzak
ken, die uit Brabant per vliegtuig naar
hier gebracht zijn. Vijftienduizend in
totaal. Bij het eerste licht trekken alle
mannen er. de schoppen onder de arm,
op uit. De dijk moet dicht, wil Schou
wen niet verloren gaan.
Kaarsen in de nacht
wèl hoorden dachten, dat de kerk blijk
baar wel erg vroeg begon. Toen zij uit
hun bedden ltwamen stonden zij meteen
tot hun middel in het water!
Verschillende van die waarschuwers
onbekende, plichtsgetrouwe mannen
hebben amper de weg terug kunnen
maken. Het water volgde hen op de voet.
Evacuatie van
Noordwelle
Een van de laatste plaatsen, die in deze
buurt geëvacueerd zijn, is Noordwelle
bij Renesse geweest. Een deel van de
bevolking had daar een onderdak gevon
den in de dorpskerk. Het kerkplein bleef
droog en dat bleek een uitstekende plek
voor vliegtuigen om er levensmiddelen
en kleren af te werpen. Bovendien had
de eb de ingeslotenen gelegenheid gege
ven van tijd tot tijd naar hun woningen
terug te keren, om er nog wat in de
koffers te pakken. Zo kon de meester
z'n kat en de schoenmaker z'n hond
redden. Vliegers uit alle meewerkende
landen hebben deze mensen van levens
middelen, kleding en andere middelen
om warm en niet ziek te worden gehol
pen. Toen zij Vrijdag jl. eindelijk verlost
werden, was de stemming in deze kerk
r,zeer goed. De wagenmaker kon zelfs
j 2\°nd is intens duister in Haam- - met krijt een woord van dank voor de
«tene, Renesse en Burgh en het grijze vliegers op de stenen van het kerkplein
waterland er om heen. Bij kaars- en schrijven,
petroleumlicht zit men bijeen, nu de
Nederl. Rode Kruis
betuigt dank
Het hoofdbestuur van het Nederland
se Rode Kruis heeft de liga van Rode
Kruisverenigingen te Genève getelegra
feerd diep ontroerd te zijn door de
enorme hoeveelheid van gaven, welke
van alle kanten toestromen. Dank zij
deze bewonderenswaardige hulp is in de
eerste noden voorzien kunnen worden
op enkele speciale artikelen na, waar-
van de liga op de hoogte zal worden
gehouden. Hoezeer het op prijs wordt
gesteld, kunnen aanbiedingen van indi
viduele hulp van artsen en verpleeg
krachten niet aanvaai d—worden, omdat
Nederland op het ogenblik over voldoen
de personeel beschikt op dit terrein. Tal.
rijk zijn ook de aanbiedingen van huis
vesting en zelfs adoptie van kinderen.
„Wij zijn er erkentelijk yoor, aldus het
Nederlandse Rode Kruis,'doch geven er
de voorkeur aan deze hier te houden,
onder voorbehoud er tater op terug te
komen wanneer zulks nodig is". De li
ga is verzocht de Rode Kruisverenigin
gen in deze zin in te lichten.
Koninklijke hulp
H. M, de Koningin heeft in de afge
lopen week voor de hulpverlening in
de ruimste zin ter beschikking gesteld:
De Koninklijke stallen en het huls
Lange Voorhout 16 als opslagruimten
etc. voor het Roode Kruis, zwaar rol
lend materieel voor veevervoer, de
stallen op de landgoederen voor het
onderbrengen van geëvacueerd vee, en
ruimten in het paleis Noordeinde
voor opslag etc. van goederen.
Indien dat wenselijk zal blijken, zal
het paleis 't Loo ter beschikking wor
den gesteld voor hulsvesting van eva
cué's.
H.M. de Koningin
naar Texel
H. M. de Koningin zal deze week
weder enige bezoeken aan de nood-
gebieden brengen. De Koningin zal
daarbij ook Texel bezoeken.
Stichting voor Landbouw
bezint zich op herstel
f^ERKGANG t« Thnlen. Even zijn
ze van de dijk leeggelopen om
met de gemeente samen te bidden
en te zingen
Voor de derde achtereenvolgende dag
heeft Z.K.H. Prins Bernhard Zaterdag
een bezoek gebracht aan de getroffen
gebieden. Hij steeg ie Soestdijk op en
landde kort daarna in een polder bij
Vertegenwoordigers van de Stichting Zonnemaire. Vandaar stapte hij over op
voor de Landbouw in de provincie }n helicopter, die hem naar Dirks-
J 7nton^nff rne5'lan(i bracht. Daar sprak hij met voorbij-
Zeeland hebben Zaterdag te Goes j^j^ende evacué's. Daarna bezocht de
iaatregelen besproken ter tegemoet' Prins Herkingen. Middelharnis. Melis-
koming van de getroffen boeren. sant, Stellendam, Goedereede, Zijpe,
Een schaderegeling zal waarschijn- Bruinisse, Ooligensplaat en Willemstad,
lijk op korte termijn te verwachten In al deze plaatsen sprak de Prins lang-
zijn. Zowel voor noodslaohtingen als met de burg.mee,le„ - de bc-
voor sterfgevallen onder het vee adv.-Vet
seerde men premies uit te keren. volkïng en de wilskracht waarmee het
Thans is gebleken, dat er minder vee herstel van de dijken is ter hand ge
verdronken is dan aanvankelijk ver
ondersteld werd. Op Schouwen-Duive-
land bedraagt het verlies niet 90
maar 50%.
Het voornemen bestaat uitsluitend
t.b.c.-vrij en abortusvrij vee aan te
schaffen voor de noodgebieden.
Het bedrijfslaboratorium voor grond
onderzoek te Goes zal worden inge
richt als „zout-laboratorium". Vandaag
is reeds de bemonstering van Zeeuws-
Vlaanderen begonnen.
Voor de behandeling en het onder
houd van de uit het water gekomen
machines zal speciaal personeel wor
den aangetrokken. Hierover is dezer
dagen een nadere publicatie te ver
wachten.
J\E prinsessen Beatrix en Irene
brachten Zaterdag een bezoek
aan enkele evacuatie-centra in de
provincie Utrecht. Corrie Kesteloo
was dolgelukkig met het speelgoed
beertje, dat prinses Beatrix haar gaf.
Al haar speelgoed thuis werd met
al het andere huisraad door de vloed
op Schouwen verzwolgen.
Derde dag in de nood-
noodgebieden
Postverbindingen met
de noodgebieden
Op Goeree was Stellendam Zaterdag
niet bereikbaar, doch deze plaats is
vrijwel geheel ontruimd.
Op Overflakkee kan geen verbinding
worden verkregen met Oude en Nieuwe
Tonge, terwijl de post voor en van
Achthuizen en Ooltgensplaat via Roosen
daal en het veer Dintelsas-Ooltgensplaat
zijn bestemming kan bereiken.
In de Alblasserwaard zijn Bleskens-
graaf en Oud-Alblas tijdelijk voor de
post onbereikbaar geworden.
De post voor en van Schouwen
Duiveland wordt nu geregeld een maal
per dag in aansluiting op de nachttrei
nen via Goes Katscheveer verzonden en
bereikt Zierikzee in de namiddag,
kanroren Ouwerkerk, Nieuwerkerk. Oos-
terland en Bruinisse kunnen op dit ei
land niet worden bereikt. Een gedeelte
van de bevolking van deze plaatsen is
in Zierikzee ondergebracht, zodat de
post daar kan worden gedistribueerd.
In Goes wordt geregeld door een om
roeper gewaarschuwd als post voor die
plaatsen aanwezig is. zodat de bewo.
ners hun brieven kunnen afhalen.
Naar Zeeland neemt het verkeer
weer sterk toe. zodat van Roosendaal
uit extra-postritten naar Zeeuws-Vlaan-
deren moeten worden uitgevoerd.
Overal lagen schepen klaar
Volendamse kotters
konden niet helpen
De achttien Volendamse kotters, die
vorige week naar het rampgebied wa
ren vertrokken, zijn alle weer terugge
keerd.
Schipper Jan Molenaar zeide zeer te
zijn teleurgesteld wat het kunnen ver
lenen van hulp betreft. „Wij waren 'vrij
willig gegaan, in de hoop zoveel moge
lijk hulp te kunnen bieden, maar over
al waar wij kwamen, waren al schepen
of konden wij met onze kotters het
overstroomde gebied niet invaren".
Van de ene naar de andere plaats
zijn de Volendammers gevaren, maar
overal lagen reeds schepen klaar. Al
leen vletten konden enige dienst bewij
zen.
In Willemstad ontmoette de Prins de
commissaris van de Koningin in Noord-
Brabant, prof. dr J. E. de Quay. De
Prins kwam met een sportvliegtuig, dat
•hij in een van de weilanden bij de stad
neerzette. Met een helicopter vloog hij
door naar Willemstad. Nadat enkele
punten in deze stad waren bezocht, sprak
de Prins de bevolking voor het raad
huis toe.
Om kwart voor vijf landde de Prins
op Ypenburg. Daarna woonde hij weer
een vergadering bij van het Nationaal
Rampenfonds. Tenslotte ging hij naar
het gebouw van de regeringsvoorlich
tingsdienst, waar hij een aantal verzoe
ken van burgemeesters der bezochte
plaatsen aan de berichtendienst doorgaf.
Bezoeken gaan door
In een rede, die hij Zaterdagavond
voor de radio hield, zei de Prins: „Ik
geloof dat ik nu zo ongeveer iedere van
de zwaarst getroffen steden en dorpen
op Schouwen en Duiveland. Goeree en
Overflakkee, Tholen en een enkele plaats
in West-Brabant heb gezien en mij van
alles op de hoogte heb laten stellen. Van
af Maandag zal ik doorgaan met mijn
bezoeken in West-Brabant en de overige
Zuidhollandse en Zeeuwse rampgebieden.
Daarna zal ik de getroffen Wadden
eilanden gaan zien. De Prins verklaarde
vooral getroffen te zijn door de vast
beraden moed en de taaie vasthoudend
heid van iedereen. Hij was diep onder
de indruk gekomen van hetgeen er aan
reddingswerk op elk gebied was
presteerd. Rij herdacht de heldhaftige
strijd van de zwoegende dorpelingen in
het noodgebied zelf. van de toegesnelde
particulieren en studenten, de Duw-
arbeiders, vissers, schippers, vrachtrij
ders en de stille werkers, die het dag
en nacht op hun posten hebben uitge
houden, om slachtoffers te redden en
groter leed te voorkomen.
Landbouw-arbeiders
geven vacantiedag
De Stichting voor de Landbouw
heeft alle losse en vaste arbeiders in
de agrarische bedrijfstakken geadvi
seerd de waarde van één vacantiedag
ter beschikking te stellen van het
Nationaal Rampenfonds.
Bedoelde arbeiders kunnen dan
aan de betrokken werkgevers mee
delen, dat zij een vacantiedag wensen
op te nemen. De arbeiders blijven
echter aan het werk en verzoeken
hun werkgever het bedrag, waarop zij
recht hebben, aan het fonds af te
dragen.
Men acht het wenselijk, dit bedrag,
dat uiteraard voor velen verschillend
is, af te ronden tot tien gulden.
Losse arbeiders worden in de gele
genheid gesteld, vacantiebonnen voor
één dag in te wisselen bij de pen
ningmeesters van de landarbeiders
bonden tussen 11 en 18 Februari.
Busdienst B. op Zoom-
Breskens uitgebreid
De door de Nederlandse Spoorwegen
tussen Bergen op Zoom en Breskens
via Antwerpen ingestelde autobusdienst,
zal ingaande morgen met een rit in bei
de richtingen worden uitgebreid.
Vertrekuren van Bergen op Zoom:
10.30. 13.20 en 15.20 uur.
Vertrekuren Breskens: 8.30, 10.30 en
14.30 uur.
De reisduur is ruim drie en een half
uur. Op Belgisch grondgebied mag niet
in en uit worden gestapt.
Bureau Watersnood
Rode Kruis verhuisd
Het Bureau Watersnood van het Ne
derlandse Rode Kruis is thans gevestigd
op Prinsessegracht 33 te 's-Gravenhage.
De telefoon nummers bleven 184790,
184791, 184792. Alle aanbiedingen en aan
vragen van goederen in verband met de
watersnood dienen daarheen gericht te
worden.
Militairen worden
afgelost
De troepen, die op 1 Februari werden
ingezet voor militaire bijstand in de
watersnoodgebiedën, zullen geleidelijk
door andere worden vervangen.
Zij keren naar hun onderdelen terug,
maar blijven daar nog geconsigneerd.
Op eigen initiatief zijn de Volendam- Verlof of bewegingsvrijheid kan nog niet
mers toen voedsel gaan varen, maar I worden verleend. Het betrokken perso-
omdat ook daarin weinig viel te doen, neel wordt verzocht zo spoedig mogelijk
I zijn zij uit eigener beweging naar hum bericht te zenden naar huis, voor zoveel
I vissersdorp teruggekeerd. 1 dit niet reeds is gedaan.
xee, mét de telefoonkabels ook die
Het was een model-evacuatie. Een van
Ontelbare gaten
/-»_ ui i 1 zóveel mateloze ellende, dat één dag in
heeft. Op het gemeentehuis doet men (jeze streken U al ziek van verdriet
bij kaarslicht de zaken af. En in de maakt.
Landbouwhuishoudschool, waar de
Centrale keuken is gevestigd voor
allen, die, buiten de eigen bewoners
op het duin-eiland in de wijde zee Ontelbaar is het aantal gaten- dat de
vertoeven, telt men bij dat schijnsel dijken langs alle wateren tussen Schou-
de uitgegeven maaltijden. 1 wen en Vlaardingen vertonen. Even on-
Dit zijn de moeilijkste uren voor deze I telbaar als het aantal schepen, dat uit
dorpen. Er is geen radio. Er zijn geen'alle landen van West-Europa naar deze
kranten. En er komt slechts zo nu en plek van de wereld gekomen is. Duitse
dan een brief. Er is ook geen lust totpolitieboten stomen, in kiel-linie op naar
het doen van spelen en zo zijn er deWesterschouwen. Een Belgische politie
verhalen, die steeds weer om hetzelfdeboot kruist voor Zierikzee. Voor Brui-
draaien: de watersnood en de ellende,j nisse liggen „De Hoop" en een Neder-
die men doorstond. Iedere avond trek- landse mijnenlegger. In de Krammer
ken de doden voorbij. Een lange stoet I varen ons Engelse landingsvaartuigen
van mensen, die iedereen nu wel kent. j tegemoet. De sneeuw striemt de opva-
Voor de zoveelste maal vertelt Rik renden. Zij zijn als onze schipper Kars-
Bulthuis het verhaal van 2ïjn wegdrij- sen van de visserij-inspectie en zijn
vende varkensstal en hoort men de ge- Rijks-politieloods Roggeveen uit Krimpen
•rtuedenis van de moeder uit Seroos- aan de Lek, gekomen uit hun eigen
óée, met haar twee dode kinde-vaarwater, om in dit vreemde vaarwater,
20
„Ik kan dat allemaal niet volgen", zei de
vrouw. „Een bijbel heb ik niet ik weet al
leen, wat ik in het sermoen hoor. En daar houd
ik me bij. Maar dat het èrg is voor jullie dat
van je vader dat begrijp ik."
Ze had medelijden met de jonge man voor
haar; met zijn moeder, ver weg... Aan haar zou
het niet liggen, als haar man voor sinjeur Aczél
met deed, dat hij kon.
Haar man deed wat hij kon voor sinjeur Aczél.
's Avonds al kreeg Lajos antwoord van vader: de
gevangenisbewaarder kwam het zelf brengen.
Nee, binnen kwam hij niet daar had hij geen
tijd voor. Hier was een briefje.
De man haalde een opgevouwen papiertje uit
zijn wambuis; reikte het aan Lajos; ging toen...
En geen van beide zag de in een mantel gewik
kelde gestalte, die in de schaduw van de huizen
aan de overkant hen had bespied. Die in de scha
duw blééf tot de bewaker de weg naar huis had
ingeslagen en Lajos de deur had gesloten. Die
toen voorzichtig nog te voorschijn kwam en
zich met stille stap verwijderde.
HOOFDSTUK IX
Het plan.
Lajos had zijn oom verteld van zijn kennis
making met één van de gevangeniswachters
had hem ook verteld, dat die wachter sen briefje
aan Vader zou in handen spelen.
Thomas was met het gebeurde wél ingenomen
geweest, al had hij zijn neef toch op het hart
gedrukt voorzichtig te wezen.
„Dat zal ik," had Lajos beloofd en nu er
een antwoord op zijn briefje was gebracht bleek,
meende hij, dat de gevangenbewaarder te ver
trouwen was.
„Het is de vraag, hoe ver," vond Thomas
voorzichtig. Hij ging niet dadelijk op dit ant
woord door: alle drie, de mannen en Maria, wa-
DOOR
H. te Mertve
ren té verlangend om te weten wat Lajos' ve
der schreef.
Dat was weinig. Dat was belangrijk.
Hoe hij behandeld werd: streng en hard. Met
wie hij zijn kerkerkot deelde: met Ambrus To-
keli, één van de predikanten uit Buda.
„Dat is onze dominee," zei Maria. De ande
ren gaven daar geen van beiden weerwoord op
het briefje had hun volle aandacht.
„Onze cel ligt aan de achterkant van het ge
bouw, als Ik me aan de tralies van het raamp
je ophijs, kan ik bomen zien."
Dat was belangrijk.
„Wanneer ik voor de rechters moet verschij
nen weet ik niet. Dat hoor je pas als je ge
haald wordt, zegt Tokeli. Die is al een paar
maal ondervraagd. Hij denkt, dat zijn von
nis niet lang meer op zich zal laten wachten. Ver
moedelijk de galeien."
Dat was ook belangrijk. Vooral merkte Tho
mas op omdat er haast nooit één gevange
ne naar de galeien werd gebracht. Daar wachtten
ze meestal mee, tot er een hele groep veroor
deelden bij elkaar was. En als dominee Tokeli
tot de galeistraf werd veroordeeld, kon je ver
wachten, dat de andere predikanten eenzelfde
vonnis zouden krijgen.
Lajos legde het briefje neer en keek somber
voor zich uit. Zijn oom nam het papiertje las
het nog eens over wierp het toen in het vuur.
„We kunnen niet voorzichtig genoeg zijn," zei
hij.
„Als we wat voor Vader willen doen..." Hij
maakte zijn zin niet af. Dat hoefde ook niet:
zijn oom begreep hem. Ja, als ze wat wilden doen,
moesten ze niet lang wachten. Want hoe gauw,
hoe onverwacht gauw misschien, kon het vonnis
niet komen! Maar wat zouden ze kunnen doen?
Ze overlegden ernstig en zorgvuldig.
Tot laat in de avond.
Toen Lajos de volgende dag zijn „vriend", de
gevangenbewaarder, opzocht, trof hij hem niet
thuis. Maar de vrouw beloofde, haar man het
briefje te zullen geven, dat Lajos kwam bren
gen. En dan kreeg de vader van sinjeur Aczél
het zo gauw mogelijk in handen. Daar kon hij
van op aart; haai man zom er zeker voor zor-
(Worth tMnoifd)
r~
Toch is het zo!
(260) Van de oude slrandwal die
vele duizenden jaren vóór onze
jaartelling voor onze V/esfkusf
werd opgeworpen en waarbinnen
de wadden dichtslibden en vele
eeuwen later na verzoefing van
de binnenzee zich de weelderige
veenvegefafie ontwikkelde, van dit
oude duinlandschap dus, is alleen
in Noord-Holland nog een en ander
zichtbaar. Onze tegenwoordige
blonde en lachende duinen zijn niet
meer de duinen van duizenden
her, ja. het zijn zelfs niet meer de
duinen waarin de Kanninelaten zich
ophielden toen zij hun aanvoerder
Brinno op het schild hieven en on
der zijn leiding de Romeinse grens
posten in de kuststreek onder de
voet liepen.
Onze duinen kunnen ten hoogste
bogen op een ouderdom van 1500
jaar. want zij zijn pas ontstaan,
nadat de zee het land binnen de
schoorwal weer geregeld overspoel
de. Dit moet gebeurd zijn omstreeks
de vierde eeuw na Chr., dus nadat
de Romeinse bezetting onze streken
had prijsgegeven. Geheel duidelijk
is de situatie, althans wat Holland
en Zeeland beitelt, zeker niet. Wèl
kan op grond van verschillende
vondsten worden vastgesteld, dat
de kust lussen Oostende en Katwijk
gedurende de Romeinse tijd een
eind verder naar het Westen moet
hebben gelegen, maar de ontwik
keling van de gebeurtenissen in de
daarop gevolgde eeuwen kan alleen
worden gereconstrueerd aan de
hand van opgravingen in het
Vlaamse kustgebied, welke een
zelfde bouw hebben als die van
Ho/land en Zeeland, zodat men uit
archaeologische vondsten gelijk
luidende conclusies voor ons land
heelt gelrokken.
Op het veen van het oorspronke
lijk dichtgeslibde wad en welk
veen een voorzetting is van de Hol
landse venen ligt in Vlaanderen
een laag van jonge zeeklei, die ook
aan verschillende streken van ons
land zo grote vruchtbaarheid ver
leent. Welnu, in het Vlaamse veen
zijn verschillende Romeinse oudhe
den aangetrollen. waaruit gecon
cludeerd moet worden dat de klei
laag zich na de Romeinse tijd moet
hebben algezet. Op deze kleilaag
liggen de Vlaamse duinen, welke
blijkens historische berichten reeds
in de 9e eeuw op dezelfde plaats
lagen als thans. Hieruit volgt dat
de periode, waarin de tegenwoor
dige Vlaamse duinen zich hebben
gevormd, moet liggen tussen de Sde
en 9de eeuw.
De ontwikkeling der gebeurtenis
sen moet in Nederland in dezelfde
opeenvolging en ook ongeveer in
dezelfde tijd hebben plaats gevon
den. De overspoeling van West-
Nederland zal dus omstreeks de 5de
eeuw zijn geschied en de ontwik
keling van bet jonge duinlandschap,
dat dus in het algemeen wat ver
der landinwaarts kwam te liggen
dan de oude schoorwal, kan even
eens tussen de 5de en de 9e eeuw
worden gesteldi.
Bij een beschouwing van de toe
komst is hef voorts belangrijk te
weten, dat de stijging van de zee
spiegel ook in onze dagen nog
voortgang vindf.
Daarover morgen.
(Nadruk verboden')
