DE SINT ELISABETHSVLOED
Nederland beïnvloedde de Verenigde Staten
Voorloper van de huidige ramp
„Mislukte"
emigranten keren
terug
PROTESTEN VAN NOORDELIJKE
LUISTERAARS HEBBEN SUCCES
Amerikaanse reacties op de
„Stij U-tentoonstel I i ng
ZATERDAG 7 FEBRUARI 1953
PAGINA
de laagste schatting, niet minder dan
100.000 personen. Hetgeen betekent dat de
bevolking van Nederland door één aanval
van het water practisch werd gedeci
meerd. De veestapel ging vrijwel geheel
verloren.
Toen het licht werd kon men vanuit
Dordrecht, plotseling een eilandje gewor
den, en vanuit Brabant het trieste tafe-
EEN RAMP zoals ons land deze week overkwam, laat ons de kleinheid
van de mens gevoelen. Ondanks alle technische vooruitgang blijkt hij,
wanneer de natuur onverwacht met geweld toeslaat, nog vrijwel even
hulpeloos als in de legendarische begintijd van onze strijd tegen het water.
Daardoor vooral wekt de catastrophe van Februari 1953 herinneringen aan
een ramp die ruim vijf eeuwen geleden plaats had en die in onze historie
nog steeds als een der zwaarste nederlagen tegen de erfvijand gehoekt staat:
de St. Elisabethsvloed.
Evenals deze week ging op die rampzalige nacht van 19 November 1421
een wilde orkaan gepaard met springvloed. Ook toen stortte het water zich
met donderend geweld door stukgeslagen dijken, de doorbraken uitschurend
tot brede toegangspoorten waardoor het opgestuwde water de polders
binnenvloeide, alles vernielend en meesleurend wat het in de weg stond.
Duizenden mensen, in hun slaap plotseling met bed en al neergestort in een
kolkende watermassa, boerderijen in enkele seconden weggevaagd of in een
ruïne herschapen, hele dorpen verslonden door een begerige vloed.... het is
alsof men de trieste krantenverslagen der laatste dagen leest in plaats van de
kronieken die het relaas vertellen van de ramp die de Grote Zuid-Hollandse
"Waard voorgoed deed verdwijnen.
De Grote Waard
Deze Grote Waard vormde met haar
oppervlakte van bijna 50.000 H.A. de
kern van het vroegere Zuid-Holland.
Haar Noordgrens was de Merwede van
Woudrichem tot Dordrecht; in het Zui
den strekte zy zich uit tot de Brabantse
zandgronden; de Oostelijke grens vorm
de de Maas tussen Heusden en Wou
drichem terwijl in het Westen de Dub
bel tussen Dubbelmonde en Dordrecht
het grote gebied afsloot.
Bepaald rustig was daar In het begin
der vijftiende eeuw het leven niet. Het
krioelde er van soldaten, sinds de Hoe
ken en Kabeljauwen, bij het optreden
van Jacoba van Beieren opnieuw in
vuur en vlam waren geraakt. Vooral na
dat de Luikse bisschop Jan van Beieren
besloten had met 'n groot leger tegen
zijn weerspanninge nicht op te trek
ken, gonsde de Grote WEiard onophou
delijk van krijgsrumoer.
Van vreemde huursoldaten behoeft men
evenmin begrip als eerbied voor onze
vaderlandse dijken te verwachten en al
gemeen wordt dan ook aangenomen dat
de vechtersbazen van Jan van Beieren
in de jaren 1417—1419 met de dijken al
lerlei dingen hebben gedaan die voor hun
toch al niet schitterende toestand niet
bevorderlijk waren.
Zo kwam het stormachtige najaar van
1421. De boeren, beter bekend met de gril
len van de natuur dan uitheemse huurlin
gen, zullen wel eens bedenkelijk het hoofd
hebben geschud als een storm het water
weer eens aan de dïjkskruinen bracht. Met
schrik zullen de ouderen zich de over
stromingen van 1374, van 1376 en 1393 her
innerd hebben.
Twee doorbraken
Maar niemand zal de verschrikking ver
wacht hebben die in de vroege, donkere
ochtend van St. Elisabethsdag over Hol
land losbarstte. De storm uit het Noord-
Westen was aangegroeid tot een orkaan.
De wateren tussen de Zuid-Hollandse
eilanden stonden hoger dan ooit en ook de
Merwede raakte de rand van de dyk
Even na middernacht voltrok zich het dra
ma. Op twee plaatsen tegelijk, begaf de
d\jk het en de watermassa's stortten zich
met donderend geweld in de polder. Twee
woeste stromen vernietigden In enkele
uren tyds een gebied ter grootte van een
derde der provincie Utrecht. Boerderijen,
schuren, hooibergen, gehele dorpen tege
lijk bezweken voor het aanstormende wa
ter. Zo ontzaglijk snel sloeg de vloed toe
dat het merendeel der bewoners, voor zij
de kans kregen iets te doen, in hun bed
den verdronken.
Veelal wordt gezegd dat een der door
braken bij Wieldrecht, dus in het Zuidwes
ten viel. in de oude dijk gaande van
Strijen naar Geertruidenberg. Maar dan
moet eerst de daarvóór liggende dijk,
waarschijnlijk bij Broek bezweken zijn. Do
andere doorbraak geschiedde bij Werken
dam, dus in het Noordoosten.
Ontroerende verhalen vertellen de Kro
nieken over de ontzettende slachting die
deze vloed in de dichtbevolkte polder aan
richtte. Wij zullen ze hier niet herhalen;
de tragedie die wij thans beleven heeft
ons voorstellingsvermogen maar al te zeer
gescherptZonder de moderne hulp
middelen van radio,amphibievaartuigen en
helicopters en hoe weinig afdoende
blijkt zelfs deze technische hulp was de
bevolking, voorzover zij niet dadelijk een
prooi der golven werd, ten dode opge
schreven.
100.000 doden
Het aantal slachtoffers bedroeg, volgens
reel zien. Eindeloos ver strekte zich het
verdronken land uit, hier en daar onder
broken door een torenspits of' een hoog
huis dat de golfslag had weerstaan. Een
rijk landbouw- en veeteeltgebied, bezaaid
met 72 dorpen, was met één slag verdwe
nen.
Hoeveel bewoners zich nog hebben kun
nen redden is niet bekend. Slechts enkele
legendarische verhalen zijn hieromtrent
overgeleverd, o.a. dat van Pieter Dirksz,
die met vrouw en zoon op de hanebalken
van hun boerderij naar Dordt dreven, en
de befaamde geschiedenis van het kind in
de wieg op een ijsschots. Een zwarte kat
zou de schots, als een volleerde balanseur,
telkens overspringend van links naar
rechts, naar de dijk gedirigeerd hebben,
die naar dit voorval Kinderdijk zou he
ten. Dit laatste is zeker in strijd met de
feiten, daar de Kinderdijk haar naam
reeds in de 14e eeuw had, en de historie
van de kat klinkt weinig geloofwaardig;
maar dat een kind in de wieg naar Dor
drecht is afgedreven, waar het liefderijk
werd opgenomen, schijnt historisch vast
te staan.
34 dorpen verdwenen
Van hulpverlening was nauwelijks
sprake meer, al zijn er door diverse Hol
landse steden en ook door het buitenland,
geldsommen ter beschikking gesteld. De
krachtige maatregel die Jan van Beyeren
meende te moeten nemen door zijn bevel
aan de overlevenden, om onder bedrei
ging van zware straffen onverwijld de
herbedijking aan te pakken, was niet meer
dan een slag in de lucht van een macht
hebber, die van de macht van het water
geen notie had. De Grote Waard was
voorgoed verloren. Van de 72 dorpen zou
den er 34 nimmer meer worden herbouwd.
Zestien dorpen kwamen na enige '/eken,
toen het water terugviel, weer droog te
liggen; 22 andere werden soms pas jaren
later opnieuw bevolkt.
Eerst in 1461 heeft zich het Land van
Altena aan de Westzijde door een hoge
dijk gedekt. Andere inpolderingen
kleine schaal volgden tot in de 18e eeuw
toe, maar van een herstel van de Grote
Waard was geen sprake.
De Biesbosch
Al deze inpolderingen bij elkaar vor
men thans de Biesbosch, het uitgestrekte
drassige woud, ontstaan uit eilandjes van
.veengrond, allengs begroeid met riet en
biezen en later op ondiepere plaatsen
vastgeraakt, waar zij door de getijstromen
met zeeklei werden overdekt.
Langs de Merwede werd een betrekke
lijk hoge strook kleilanden gevormd, die
zich steeds meer zuidwaarts uitstrekte,
doorsneden door tal van killen, die het
water van de rivier deden afvloeien,
waardoor deze zeer verontdiepte. Het is
bekend hoeveel moeilijkheden dit heeft
veroorzaakt en hoe eindelijk tegen het
einde der vorige eeuw de kwestie is op
gelost door de aanleg van de Nieuwe
Merwede, gepaard aan een geleidelijke
sluiting der killen.
Ter weerszijden van de nieuwe rivier
liggen de kleilanden van de Biesbosch,
het dorado voor vogelliefhebbers. Ook
hier wordt het land door tal van killen
doorsneden, die meer en meer door dicht-
slibbing aaneengroeien, totdat zij eens
ook langs de Zuidzijde door een doorlo
pende dijk zullen kunnen worden gedekt.
Eerst dan zal de toestand van Hollands
bodem en wateren, door de St. Elisabeths
vloed zo heftig beroerd, weer een meer
blijvende zijn geworden en tevens zal dan
herwonnen zijn een bodem vruchtbaarder
dan weleer, met een veel betere afwate
ring en een meer doelmatige bescherming
tegen buitenwater.
De 15e-eeuwse Meester van
Rhenen die de 8t Elisabethsvloed
in beeld bracht heeft daarbtf
zeker niet een realistisch beeld
van de enorme verwoesting ge
geven. Met grote naïviteit laat h\j
de half door 't waler overstroom
de dorpen als lieflijke eilandjes
boven het water uitsteken. Alleen
bij de tafréien op de voorgrond
treft de tragedie der evacuerende
ontheemdendie met verbeten ge
zichten het laatste van hun bezit
in veiligheid brengen. We repro
duceren hier twee fragmenten van
liet schilder}), dat in het Rijks
museum is. Links de linkerhelft
van het op eikenhout geschilderde
paneel. Rechts de rechterhelft met
de stad Dordrecht.
Meestal: heimwee van de vrouw
De „Fairsea", die 9 Januari uit Sydney
is vertrokken, brengt 311 passagiers mede,
waaronder 51 emigranten, wier emigratie
om de een of andere reden als mislukt
moet worden beschouwd. Onder deze 51
personen ztfn ér 25 die slechts 2 tot 6
maanden in Australië zijn geweest; de
overigen verbleven er 1 a 2 jaar.
Onder de terugkerenden bevinden zich
6 echtparen met kinderen. Feitelijk zou
men in 17 gevallen van mislukking kun
nen spreken. In vele gevallen is heimwee
van de vrouw de reden van de terugkeer,
bij anderen onmogelijkheid van aanpassing
aan de nieuwe omgeving en in enkele ge
vallen te weinig werklust of doorzettings
vermogen.
Volgens de mening van deskundigen op
emigratiegebied moet men het aantal Ne
derlandse emigranten, dat is mislukt, ra
men op ongeveer 1 pet van het aantal dat
vertrokken is.
Ook FM-systeem in Nederland?
Aan spoedige verbetering van ontvangst
wordt gewerkt
(Van onze correspondent). zema) en deze besprekingen hebben bfl
Van het comité Belamten Noordelijke ï'Lf.tS.'j de «rwaehtlng gewekt dat
Luisteraar, vernamen ij dat dit comité i de «"'vangst ook In do
haar actie, althans voorlopig, aal opsrhor- r"»,d' )""ma urgente aaaje
ten omdat op liet ogenblik met kracht "at spoedig handelen wei-
wordt gewerkt aan verbetering van dejhaast «"«"tkoombaar is.
ontvangst-mogelijkheden voor de uithoe
ken van het land. Het comité Belangen
Noordelijke Luisteraars heeft een groot-
Het bestuur van de Nozema is er van
overtuigd dat binnen 4 of 5 jaar het F.M.
systeem waarover wij onlangs het een
vaa OJOltl-lll IVCtttlUVCi t
scheepse actie gevoerd tot verbetering van ;cn ander publiceerden - in alle Europese
dc slechte radio-ontvangst in de uithoeken ]anden zai zjjn ingevoerd. De Nozema zal
van ons land en van de drie Noordelyke zich op korte ter^ijn bezinnen welk ad-
provmcien inliet bijzonder. Na een maand i vjes aan de regering moet worden ver
zijn de resultaten reeds belangwekkend. strekt Met het uitbrengen van het advies.
Het comité heeft een bespreking ge\ oerd zak gezien de grote gevaren die thans zijn
met de Raad van Beheer van de .Sc,^r" ontstaan omdat een belangrijk deel der
landse Omroep Zender M3atschappy (No- ----u r„
NEW YORK, 30 Januari.
Op 17 December werd in het New Yorkse Museum van Moderne Kunst
een tentoonstelling van „De Stijl" geopend. Deze expositie zal nog enige
weken voortduren, maar reeds nu verheelt de directie van het Museum niet,
dat het hoogst ingenomen is met het succes van deze tentoonstelling, want
dit is veel groter dan aanvankelijk werd verwacht. Honderden bezoekers
ziet men op weekdagen naar „De Stijl"-tentoonstelling stromen, en men kan
zich dus voorstellen hoe vol het er gedurende de weekeinden is. Ook in dc
Amerikaanse pers is er veel aandacht aan besteed. Alle dagbladen in New
lork hebben er grote stukken aan gewijd, veel belangrijke weekbladen en
tijdschriften (o.m. The New Yorker, Newsweek, The Saturday Review),
en men komt besprekingen tegen in tijdschriften waar men ze niet eens
zou verwachten. Zelft een Cubaan» blad „Noticias de Arte" heeft er ver
meldingen over, en de Amerikaanse kunsttijdschriften wijden er hele blad
zijden aan.
Uitstekende expositie
De tentoonstelling is beknopt, maar door
Gerrit Rietveld e.a. vaklieden uitstekend
en overzichtelijk ingericht. Zij illustreert
voor de Amerikanen heel duidelijk de ont
wikkeling van de Stijl-beweging, welke
het platonische credo verkondigde, dat
ware schoonheid aan geometrische wetten
gehoorzaamt, en dat in 1917 met Theo van
Doesburg in Holland als reactie ontstond
op „Jugendstil", Biedermeier-naturalisme
en de excessen van de romantische eclec-
j| tici. Men vindt op de tentoonstelling na
il tuurlijk van Doesburg's schilderijen, wer-
ken van Mondriaan en van der Leek, van
de beeldhouwer Van Tongerloo en de ar
chitecten J. J. P. Oud, Gerrit Rietveld en
I van Eesteren.
Misvatting recht gezet
Wat menige Amerkaan eerst nu en
;oms met enige verbazing gewaar
wordt, is dat deze uiterst revolutionnaire
Het John Wilfang-house in
Los Angeles lijkt geïnspireerd
door de Hollandse architect
Rietveld.
Styi-beweging, wier invloed nu. na ruim
dertig jaar nog in architectuur, beeld-
houw- en scbilderknnst alsook in de
kunstnijverheid te bemerken is, ook het
Amerikaanse kunstleven zo sterk beïn
vloed heeft. Het is n.I. een feit dat niet
alleen in de Amerikaanse politiek, ma^ir
ook in het Amerikaanse kunstleven een
zekere nationalistische tendens is ontstaan
en men verkeert hier nogal eens in de
mening dat principes, zoals die door „De
Stijl" reeds meer dan een kwarteeuw ge
leden werden beleden en tot uitdrukking
gebracht, in Amerika zijn ontstaan. Men
hoort aan de reacties van dc bezoekers
der tentoonstelling, en ziet het uit pers
verslagen, dat de bewondering van de
Amerikanen vooral uitgaat naar de hel
derheid, de „oprechtheid" zo men wil, en
de preciesheid waarmee de Stijlgroep haar
principes verwezenlijkt.
Het is voor de Amerikanen een hele
ervaring om nu a.h.w. voor de pure bron
nen te worden geplaatst, waar de Ameri
kaanse moderne kunst (maar helaas ook
haar gruwelijke overdrijvingen) zoveel
aan te danken heeft. En niet in het minst
juist om de vertroebeling van deze bron
nen en principes in latere ontwikkelingen,
welke direct en indirect aan de Stijlbe
weging ontsproten, voelen Amerikaanse
bezoekers van deze tentoonstelling zich
vooral getroffen door de discipline waar
mee de Stijlgroep de een-, twee- en drie-
imensionale artistieke bouwelementen be
perkte tot horizontale en verticalen,
parallelogram en prisma terwijl zij symme
trie vermeed en slechts de elementaire
kleuren van rood, blauw en geel op haar
palet had.
Vergelijking
Wat bijzonder interessant is in verband
met deze Stijl-tentoonstelling, die op de
benedenverdieping van het Museum van
Moderne Kunst is ingericht, is de tentoon
stelling. die op de derde verdieping "van
hetzelfde Museum wordt gehouden, en dit
uitgebreid de na-oorlogse Amerikaanse
architecteur behandelt. Als men die ten
toonstelling binnenkomt, en het hoofd nog
vol heeft van composities van Theo van
Doesburg en Mondriaan, en men heeft nog
juist eens goed de modellen van huizen
van Oud en Rietveld bekeken, is de Stijl
invloed om niet te zeggen Stijl-imitatie
hier en daar eenvoudig meer dan frap
pant. Amerikaanse architecten als Gregory
Ain met zijn „John Wilfong House" in Los
Angeles, Californië, of Charles Eames met
een huis dat hij in 1950 voor zichzelf
bouwde, vertonen in hun werk, zoals b.v.
ook de kunstcriticus van „Newsweek" op
merkte, een haast „uncanny" (angstwek
kende) gelijkenis met werk van leden van
de Stijlgroep.
Zelfs in gordijnen
Het tijdschrift „The Nation" schrijft nog:
„De voornaamste betekenis van deze Stijl
tentoonstelling ligt natuurlijk vooral in de
architectonische waarden, en de impor
tantie van de Stijl-beweging voor de ge
schiedenis van de architectuur en aanver-
luisteraars zich inmiddels op het buiten
land heeft georiënteerd, de grootste spoed
worden betracht.
Zoals bekend ziet het comité een oplos
sing van de wel zeer hinderlijke storingen
in bepaalde gebieden van ons land in het
gebruik van F.M.-zenders. die op de 3-
Meter-golfband werken. Overigens heeft
het actiecomité geen voorkeur voor een
bepaald systeem. Zij wil enkel maar ver
betering van de radio-ontvangst. Zowel
in technische als in omroepkringen heeft
men na lang beraad en veel geëxperimen-
teer ook het F.M. systeem als het enig af
doende middel aangegeven.
Veel Duitse toet teil en
Tijdens de bespreking met de Nozema
heeft de voorzitter van het actiecomité,
de heer De Graaf, gewezen op de vele
bezwaren van een slechte ontvangst,
zoals de niet te onderschatten gevaren
door beïnvloeding van de Duitse pro
gramma's het ontstaan van clandestiene
zenders, het slecht bereikbaar zijn van
de bevolking tijdens rampen, mobilisa
tie en dergelijke. Ook economisch zijn
de gevolgen niet uitgebleven. Het pu
bliek schaft meer en meer Duitse toe
stellen aan, waarmee men ook de 3-M-
band kan beluisteren „Duitse toestellen
komen per wagonlading over de grens
en worden hier grif verkocht".
Ir J. D. H. van der Toom, hoofddirec
teur Alg. Zaken en Radio van PTT deelde
op deze bespreking mede dat de Nozema
een adviserende taak heeft en dat zij dus
ongevraagd de regering van advies kan
dienen. Het ligt in de bedoeling op de
kortst mogelijke termijn een rapport uit
te brengen. Als zijn mening gaf de heer
van der Toom te kennen dat de invoering
van het F.M. systeem in ons land een wel-
haast onafwendbare noodzaak is gewor-
den en welker invoering ook over geheel
Europa binnen enkele jaren een feit zou
zijn geworden.
Dr P. Muntendam hoog
leraar in Leiden
Met ingang van 11 Septmeber 1953 is
benoemd tot buitengewoon hoogleraar in
de faculteit der geneeskunde aan dc rijks
universiteit te Leiden, om onderwijs te
geven in de sociale geneeskunde, dr P.
Muntendam, tot nu toe staatssecretaris
van Volksgezondheid.
Kantoorgebouw van Pietro Belluali in Portland. De ma-thematische
opzet toont een duidelijke verwantschap met de werken van de
Nederlandse Stijlgroep.
wante kunsten kan zeker niet betwijfeld
worden". Deze opinie kan men nog eens
duidelijk bevestigd zien in de moderne
Amerikaanse woninginrichtingen en het
meubilair waarin men veel Stijl-reminis
centies kan ontdekken. De „New York
Herald Tribune" schrijft in dit verband
nog: „Men ziet de invloed van „De Stijl"
ook in een grote muurkast, ontworpen
door de Amerikaan George Nelson. De
kast toont een zorgvuldig opgebouwd
patroon van rechthoeken, welke gevormd
worden door laden en vakken in verschil
lende maten". In de hele moderne Ame
rikaanse binnenhuiskunst kan men de in
vloed van de Stijlbeweging nasporen, zelfs
tot in patronen van gordijnen en vloerbe
dekkingen toe.
De grote verdienste van de tentoonstel
ling van „De Stijl" intussen is dat veel
Amerikanen beginnen te zien op wat en
op wie zij in hun architectuur en beelden
de kunsten verder bouwen. En een tweede
niet geringe verdienste is bovendien, dal
de Amerikanen een nieuwe band met
Nederland ontdekken
BUITENLAND K AN NOR
MAAL BLOEMBOLLEN
BETREKKEN
Terugslag in de omvang van de uit
voer van landbouwproducten van het
oogstscizoen 1953 is niet te ontgaan daar
productieve landbouwgebieden door de
ramp zijn getroffen.
Het is daarom van betekenis, dat de
uitvoer van „niet getroffen" producten zo
min mogelijk belemmering ondervindt.
Van talrijke buitenlandse afnemers blijkt
I thans navraag naar de leveringsmogelijk-
heden van bloembollen binnen te komen,
ondanks het feit. ds*. de bloembollencen
tra niet in de getroffen gebieder, zijn g?-
legen. De uitvoer van bloembollen kan
natuurlijk normaal voortgang hebben -n
Nederland hoopt dat met v rhoogde af
leveringen aan het buitenland te mogen
1 bewijzen.
