EEN EXPRESTREIN VAN DE TOEKOMST
GEHEIMEN EN GRILLEN
VAN CIRCUSVORSTEN
Tunnel tussen Engeland en
Noord-Amerika
Zaterdag 7 Februari 1953
ELSEVIERS WEEKBLAD
35
p T) ast u op!" riep mijn begeleider,
X „hier is een afstap!" Na de zo te
pas aangewezen trede te zijn af
gestapt, trad ik een ruim vertrek binnen,
dat door verblindende electrischp reflec
tors werd verlicht, terwijl alleen het ge
luid van onze voetstappen de eenzaam
heid en stilte ervan verbrak. V/aar bevond
ik mij en wat was ik hier komen doen?
Wie was mijn geheimzinnige gids? Even
zoveel onbeantwoorde vragen! Een lange
wandeling in het duister, ijzeren deuren
die geopend en gesloten werden met
nietalen klank, trappen die, naar het mij
toescheen, diep onder de aarde voerden
dat was wel alles wat ik mij kon te
binnen brengen. Maar ik had geen tijd om
hierover na te denkep.
„U vraagt zioh ongetwijfeld af wie ik
ben?" vroeg mijn gids."
„Kolpnel Pierce, om u te dienen. En
waar u bent? Xn Amerika, te Boston, in
een station."
„Een station, zegt q?"
„Ja zeker, het beginpunt van de Bostpn
to Liverpool Pneumatic Tubes Company.''
En met een verduidelijkend gebaar wees de
kplonel op twee lange ijzeren cylinders, on
geveer anderhalve meter in^loorsnee, die op
enige afstand aan de vloer lagen bevestigd.
Ik bekeek die beide cylinders, die rechts in
een gemetselde muur verdwenen en links
met zware metalen doppen waren afgesloten-
Uit die doppen kwamen een massa buizen,
die in de zoldering verdwenen en opeens
begreep ik de bedoeling van dit alles!
Hacl ik niet kprt tevoren een artikel in
een Amerikaanse krapt gelezep, waarin dij
wonderbaijiiijkp plaii stond óm Europa mpt
de Nieiqyp Wereld ie verbinden door middel
van twge repsapHtige op.derzeese bhizpp?
Een uitvinder beweerde dit werk te kqnnep
uitvoeren en die uitvinder, kolop.el Pierce,
stond nu vpór mjj!
Ik kon mij de inhoud van dat kranten
artikel nog best herinperen.
Op genoeglijke wijze beschreef de jpurr
nalist de bijzonderheden van die onder
uur bijna die van een kanonskogel!
met het gevolg dat onze wagons met hun
reizigers in de tijd yan twee uur en veertig
minuten het traject BostonLiverpool
afleggen I"
„Achttienhonderd kilometer per uur!",
riep ik pit,
„Niet één kilometer minder! En dan de
buitengewone gevolgen die uit zo'n snelheid
voortspruiten! De tijd is in Liverpool, bij de
onze vergeleken, vier uur en veertig minuten
voor, zodat een reizigei, die uit Boston ver
trekt om negen uur 's morgens, in Engeland
arriveert om drie uur drie en vijftig mimden
's namiddags. Is dat geen snelle réis? Daar
tegenover staal dat onze treinen in tegen
overgestelde richting op deze breedtegraad
méér dan negenhonderd kilometer per uur
pp de zon wjnnen en de zon met stukken
slaan, zodat als de reiziger bijvoorbeeld
Liverpool om twaalf uur 's middags verlaat,
hij hei sfijtipq waar wij nu staan binnen
loopt om vier en dertig minuten over negen
in Üe pebtepd, dat wjl ejus zeggen vroeger
dan hij vertrpkken is! fXa! ha! ik geloof toph
njet dat het mogelijk is om nog sneller *r
reizen!-'
|"k wist werkelijk niet meer wat ik van di-
I alles moest denken. Had ik een krank
zinnige vóór mij? Öf moest ik deze fabel-
Op 8 Februari a.s. zal het 125 jaar geleden zijtj
dat de beroemde Franse auteur en wetenschappelijk
profeet Jules Verne te Nantes het levenslicht aan
schouwde.
Dit feit zal pp mime schaal niet alleen in ?jjn ge
boorteland, maar over de gehele besphaafeje wereld
worden herdacht.
Zijn dikwijls geniale concepties, zoals de perfecte
onderzeeboot Nautilus van kapitein Nemo en de
helicopter Albatros van Robur de Veroveraar, zijn zó
overbekend, dat zij als het ware spreekwoordelijk zijn
geworden!
Maar weet men dat Verne óók als tunnelbouwer
bij onze gemeentelijke IJtuxmelplannen wellicht
geen kwaad figuur zou hebben geslagen? Enige tijd
geleden hebben wij namelijk in een oude jaargang
van het bekende Engelse tijdschrift The Strand Maga
zine (1895), waarin ook de beroemde Sherlock Hol
mes-verhalen verschenen, een onbekend artikel, want
verhaal zouden wij liet niet willen noemen, van zijn
hand ontdekt, dat van merkwaardig-mpderne begrip
pen getuigt en eens te ipépr dp grootheid van Vepie's
vooruitziprjde gepsf ÏR J895 besplp-ijf} hij
reeds in détails een Tfans-Atjantische
eigenlijk Sub-Atlantische, verbinding tussen Engeland
en de Verenigde Staten.
CORNELIS HELLING
(Vice-president van de Société Jules Verne)
neming. Hij schreef dat er méér dan dn?
duizend mijl ijzeren buizen, samen over de
dertien milliocn ton wegende, voor nodig
waren, hij vermeldde het aantal schepen
benodigd voor Het vervoer van al dit mate
riaal tweehonderd schepen van twee
duizend ton ieaerj "die elk drie en dertig
overtochten mpesfpn hlflkpn. Hij bpSjrhfP-
deze wptenscbaRppljjke Armada, jjjg het
staal maar twee speciale vaartuigen over
bracht, aan boord Waarvan de uiteinden yan
de huizen aan elkan^r W{*F(fëP ge(dpnlc?B
en yan een driedubbel ijzeren nefw'erk voor
zien cn over dit alles weer een harsachtig
preparaat, ter bescherming tegen de inwer
king van het zccwalpr. Dadelijk hierna
kwam hij op de wijze waarop Het systeem
functionricci'de. Hij liet een aantal wagons
doop die buizen glijden, welke als het ware
een prqpppnsch|cter' van ongekende af
metingen vormden en die wagoris met de
inzittenden werden dan, op dezelfde wijze
zoals dat gebeurt bij de Parijse buizenpost,
pneumatisch voortgeschoten.
Het artikel besloot met een vergelijking
pieï cje spoorwegen én' enthousiast 'npérn -
de 'schrijver dp voordelen op ygn het nièuyve
en stoutmoedige stelsel. Volgens hem werd
bjj hpt voortglijden cipqr dié buizpn elk_e
pprvpps makendé trilling yprmpjlpn, zlj
hpt inwendige van fijn" gepolijst Staal ver
vaardigd oppervlak gelijtcrpatige tempera
tuur werd doof luchtstromen verzekert},
waarbij de warmtegraad kon worden ge
regeld overeenkomstig de jaargetijdenegn
ongelofelijk laag tarief, dank zij de mini
male aanleg- cn exploitatiekosten. Maar
wat hit vergat of met opzet onaangeroerd
Het. dat waren de overwegingen van
zwaartekracht cn slijtage!
achtige theprieën werkelijk aanvaarden, in
weerwil van de tegenwerpingen, die in mijn
géést opkwamen'5
,,Goed, het zij zo! Ik wij wel aannemer-
dat er rejzjgers zijn, die deze waanzinnige
manier van reizen aanvaarden en dat u
inderdaad dje ongelofelijke snelheid kunt
ontwikkelen. Mapr a!s u dje snelheid hebt
bprpjkt, fjqe bpfeugelf p die clan vprvplgens
wepp? Bjj het stoppen moet $l|es' wel xn
stpkkpp 'vljpgénl-
„Hqè kprpt u daarbij?'1, antwoordde de
kolpnel .rrjet een schouderophalen. „Tussen
pnze buizen één voor de héén- en één
voor de teri)grejs, bijgevolg 'doorstroomd
door Juchtstrqmen in tegengestelde rich
tingen is een verbindingsbuis bij elke
voeg in dp huizen aangebracht. Wanneer nu
een trein zijn bpstemming nadert, worden
wij door een electrisch
signaal gewaarschuwd
als de trein aan' zich
zelf werd overgelaten,
zou hij met de verkre
gen snelheicj zijn tocht
vervolgen, maar een
voudig dopr het over
halen van een hpfboom
zijn wij in staat de
samengeperste lucht
pit de parallel-buis bin
nen te laten en gelei
delijk de uiteindelijke
schok bij het arriveren
tot nihil terug te bren-
pen. Maar waarom
geef ik v eigenlijk al
die explicaties? Is een
proeftocht niet vérre te
verkiezen?"
En zonder mijn ant
woord af te wachten,
drukte de kolonel een
glimmende koperen
knop in, die in de zij
kant van een der bui
zen was aangebracht.
Zachtjes gleed daarop
pen paneel langs groe
ven opzij en in de ope
ning die zo ontstond,
zag ik een rij zitban
ken, op elk waarvan
twee personen gemak
kelijk naast elkaar kon
den plaatsnemen.
„Dqt is nu de wagon!" riep de kolonel
uit. „Cjaat u binnen!"
Ik volgde hem zónder tegenwerpingen en
dadelijk gleed het paneel op zijn plaats
terug. Bij het licht van een electrische
lamp in hpt plafond keek ik aandachtig de
wagon, waarin ik mij beyond, rond. Niets
zop ppnvqmjjgex Mipnen zijn Een lange,
gerjpfphjh gestoffeerde cylinder, waarin
vijftig armstoelen paarsgewijze in vijfentwin
tig rijen stonden opgesteld. Aan elk uiteinde
rpgelde epp verniel de atmospherische
muje. aan de agnterzijde kwam de voor de
ademhaling geschikte lucht de wagon bin
nen, het voorste ventiel diende^ om een
teveel boven de normale druk uit te laten.
Nadat ik een ogenblik pen en ander had
opgenomen, wërcT ik ongeduldig. „Nu,"
vroeg ik, „gaan wij nog niet op weg?"
,Op weg?" riep de kolpnel. „We zijn al
Iprn/pnl"
onderweg!'
Was het mogelijk dat wij zonder de
minstp sohpk waren ver(rqkken? Aan
dachtig luisterde ik ten einde een of
ap.cjpr geluid te vernemen dijt me wijzer
Itpn mifken. Als wij indepclaacl waren verT
trokkpn en de kolonel me njet voor d'e mal
Dit alles kwam mij BR YP9F 3?
geest- Dit Ujopia was dijs nil werkp-
fijkhpjg 'gpyvordgE ep ggjsp twpe iize;
ren cyi'jhfjprs, cj|p yppp mijn
lagpn, gingen van hier qpflpr óp. Aflantisgni?
Decaan door en kwamen uit pij (Ie pngejse
juist! Met het tj^owprkpjjjjcg 'ppwijs vppr
qgen kpn ik mjj pr tpch rpèf tpe BrenggB
om aan te nernpn dat het project werkelijk
tot stand was gekompp! ?k kon nipt p'p-
twijfelen dat de huizen inderdaad waren
gelegd. Maar nipt geen mpge|jjH!l§M kon jk
aannpmen dat njenscn langs die rputp
zouden kunnen reizpn! Neen, dat was uit
gesloten!
„Is het niet een absolute onmogelijkheid
prn een luchtdruk van dusdanige ver
reikende intensiteit te ontwikkèleln?",
vroeg ik mij hardop denkend af.
v0h! integendeel héél gemakkelijk!",
wierp kolonel Pierce mij tegen. „Om dat té
bpreiken, hebben wjj slppjits' een groot aantal
stppm-ypniiiaioren npqjg, dip overeenkomen
met qjg welke hij Hoogovens in gebruik ?fjn:
Ze stuwen dc lucht niet een praktisch onge
limiteerde kracht voort, in feite met een
snelheid van achttienhonderd kilometer pet
..een monsterachtige zeeslang van een onbekende soort
had gehouden met zijn snelheid van acht
tienhonderd kilometer per uur, dan mppsten
we nu al vér van het land af zijn en dps
onder zee, boven ons hoofd de reusachtige,
schuimgekuifde golven en wellicht wareu óp
ditzelfde ogenblik walvissen bezig met hun
machtige staart onze lange, ijzeren gevan
genis te beuken, die ze wel voor een mon
sterachtige zeeslang van een onbekende
soort moesten aanzien! Maar ik hoorde niets
anders dan een dof gerommel, dat ongetwij
feld werd veroorzaakt door het voortglijden
van onze wagon en in grenzenloze verba
zing, niet kunnende geloven dat alles wat ik
had meegemaakt werkelijkheid vyas, zat ik
zwijgend de tijd af te wachten......
Na verloop van ongeveer een uur werd
ik uit mijn sluimering, waarin ik zachtjesaan
verzonken was, gewekt door een gewaar
wording van frisheid pp mijn voorhoofd. Ik
bracht mijn hand aan mijn yporhphfd en
constateerde 'dat het vochtig was. Vocht?
Maar hoe kon dat nu? Was de buis dan in
gedrukt onder de druk van het water, die ge
weldig moest zijn, aangezien hij per tjpn
meter diepte met een atmosfeer toeneemt?
Was de Oceaan naar binnen gestroomd?!
Ik voelde mij door angst aangegrepen
en in ontzetting trachtte ik te schreeuwen
en.daar zat ik in mijn eigen tuin, in
een behoorlijke regenbui, waarvan de
eerste dikke droppels me hadden wakker
gemaakt! Ik was eenvoudig in slaap ge
vallen opder het lezen van het artikel dat
een Amerikaans journalist aan de fantas
tische plannen van kolonel Pierce had ge-
wjjg, dip net als ik wel gedroomd zal
hebben!
„...„hoe komt u daarbü?" antwoordde de kolonel met een schouderophalen
Circusdirecteuren, klein of groot,
voelen zich op een enkele uitzonde
ring na, als de keizers en koningen
van hun rijk. Ze eisen van hun onder
danen van hoog tot laag de gehele mens
op en de echte circusonderdaan weet ook
niet anders en beter. En omdat deze cir-
cusvorsten dus te gebieden hebben over
een eigen rijk, veel meer dan één gropt-
injdustrieel in welk mammouthbedriif dan
óolc, zijn het over het algemeen ook uit
zonderlijke en dikwijls zeer eenzijdig ger
interesseerde mensen, die alles maar uit
één hoek, de circushoek kunnen en willen
bekijken. Het spreekt vanzelf, c|at er in
onze moderne tijd, nu deze heersers over
Hun miniatuurrijken door de gecompli
ceerde structuur der wereld steeds meer
in aanraking met de buitenwereld moeten
komen, wel iets veranderd is, maar toch
zijn er nog circuskoningen, die wel over
miUioenen beschikken, maar die lezen
noch schrijven kunnen.
In vroegere tijden kwam dit dikwijls vpor
en'het is bekend, dat de grote Renz, die
in 1§92 op 76-jarige leeftijd te Berlijn
stierf, lezen noch schrijven kon. Op
7-jarige leeftijd begonnen als koorddanser,
liet hij bij "zijn dood vijftien millioen lyiark
na. Renz vyas een zeer lastig man, ciie ook
alles alleen maar uit de hoek van het
circus kon zien en die op een goede dag de
directie van de Berlijnse Opera een proces
wilde aandoen, omdat deze de „Ring der
Nibelungeh" op het affiche had gezet,
terwijl Gircus Renz in diezelfde tijd een
pantomime van die naam vertoonde. En
nog meer verontwaardigd was hij, toen hij
hoorde, dat de muziek, die in de Opera
gespeeld werd, dezelfde wqs als die in het
Circus. „De schavuiten", zo riep hij uit,
„hebben niet alleen de titel, maar ook de
muziek van ons gestolen."
De grote Sarrasani was in deze dingen
pok zeer eenzijdig. Toen tijdens zijn eerste
bezo'ék mét zijn prachtig circus aan Amster
dam in dé pauze Willem Mengelberg bij
Hem wercf aangediend, wist hij" niet, wié
deze man was. Toen men hem mededeelde,
dat het een zeer beroemd dirigent was,
haalde hij zijn schouders op en zeide„Ilc
ken maar één beroemd kapelmeester en
dat is Sousa" (de bekende marsen-com-
popist).
De Franse circusdirecteur uit het einde
der vorige eeuw, Plège, hield er bijzondere
grapjes öp na en een van zijn grootste ge
noegens was aan een van zün artisten na het
nummer een sigaar aan te bieden, terwijl hij
hem hartelijk met zijn succes feliciteerde.
Hij gaf de man zelf allervriendelijkst vuur-
en ging daarna na een flinke handdruk weg,
waarop hij plotseling terugkeerde en de be
duusde artist toebulderde„U hebt vijf
frmps, hpete, want het roken tijdens de
voorstelling is verboden".
Ook Plège was in zijn jeugd koorddanser
geweest. Zijn uiterlijk was zeer spectacu
lair en zijn rok was bezaaid met medailles.
In plaats van knopen waren er munten van
vijftig francs op bevestigd. Hij kon lezen
noch schrijven. Als de post kwam, liet hij
zich door de postbode altijd de namen van
dé géadressèerden noemen, die hij met de
gavè van vele analphab'eten gemakkelijk
kon onthouden. Hij riep daarna zijn perso
neel in de piste bijeen, najn plan stuk voor
stuk de brieven, noemde telkens een der in
zijn hoofd geprente namen óp, zónder dat
deze in werkelijkheid correspondeerde met
het adres op de brigf, die hij in zijn Han<*
had, wierp daarna alle poststukken op een
hóóp in de piste, waarop de artisten en het
personeel ze daar konden uitzoeken en
oprapen. Op deze wjjze meende hij het feit,
dat hij niet kón lezen, te kunnen verbergen.
Ten slófte nog het beroémdè verhaal van
Sampion Bouglione een der telgen uit
het beroemde Franse circusgeslacht die
in zijn tijd (1927) de circüswereld beeft
doen schateren van het lachen. De be
roemde Buffalo Bill (kolonel Cody) had
met zijn circus Europa voor het laatst in
1905 bezócht en was in 1917 gestorven.
Njgmand in Frankrijk wist dit echter en
daaróm 'wtjs opk nierrianó verwpnc(erd, dat
plotseling in Ï927 de couranten in Parijs
vol met advertenties stonden, waarin de
ferug'Jcpmst van Buffalo Bill met een groot
clrgus mgt drie pisjes, cjat we^fa- Parijs
zóu bezoeken,werd gemeld. Het circus
werd bij de Porte Camperret opgebouwd.
Het had een enorm succes bij het Parijse
publiek en verschafte bovendjen de eige
naars een winst van een paar millioen.
Iedereen geloofde aan Buffalo Bills terug
keer, al behoorde dit tot de onmogelijk
heden.
Maar hoe zat het dan eigenlijk in elkaar?
De oplossing was zeer eenvoudig Sampion
Bouglione had van een verzamelaar enige
oude litho's van Buffalo Bill gekregen en
had hiervan een grote oplage laten drukken.
Hij was in de provincie een Wild-West
Show, Buffalo Bill geheten, begonnen. Het
publiek dacht, dat er in" het kleine circus
echte Indianen en cowboy's werkten in
werkelijkheid was het echter het gewone
personeel van Bouglione. Ér werden zulke
goede zaken gedaan, dat 'hij met eén prach
tige, nieuwe tent naar Parijs trok en ook
hier dacht niemand aan de mogelijkheid,
dat men eigenlijk met een" rasecht Frans
circus te dóen had. Het programma was
van Bouglione met vele roofdieren-num
mers, die Buffalo Bill pooit vertoond had.
Bouglipne ging zelfs zo ver. dat Sam
pion zich als een stokoijde Buffalo Bill
vermomde, waarop de pers werd uitge
nodigd, omdat, zoals op de invitatie stond,
de Oude Buffalo Bill het verlangen geuit
had zijn Parijs publiek op deze wijze te
begroeten. De pers kwam en liep er ook
in. En toen het circus weer Parijs verliet,
was er niemand, die een ogenblik er aan
dacht bij de neus genomen te zijn.
J. VAN DOVEREN
door Jules Verne
