Er
is overal maar één verhaal, het
verhaal van water, water, water
CHRISTELIJK NATIONAAL DAGBLAD Den Haa9^ 9575 j -
Men huivert als OudeTonge en
Stavenisse genoemd worden
Eerste begrafenis in Oude Tonge
Op de Zuidhollandse eilanden wordt
moedig aan het herstel gewerkt
ZATERDAG 7 FEBRUARI 1953
Commissie van Redactie: H. Algra (hoofd-
1-ed.), Ir I/. Ei-inga en E. B. Folkertsma.
Directie: R. Boomgaardt, a.d.
Bureaux: Leeuwarden, Galileër Kerkstr. 17
Telefoon Redactie 5098: Dir. en Adm. 5088
Bijkantoren: Sneek, tel. 2821; Dokkum, tel.
354; Drachten, tel. 2195; H'veen, tel. 2010.
Abonn. prijs f 1,82 per maand. Giro 18418.
Dit nummer bestaat uit tien pagina's
pieüfli Dafibïaö
43ste Jaargang
No. 32
^Ylationaal
nlondó
Beeld van Brabani
(Van een onzer verslaggevers).
Waar men in Westelijk Noord-Brabant komt, overal wordt men er geconfronteerd
met ellende. Overal wordt het verhaal voortgezet, het verhaal van water, water,
water. Het wordt verteld met woorden, gebaren, tranen. Het is altijd gcl\jk en tel
kens anders. De plaatsnamen verschillen en de mensen verschillen. Maar het water
blijft gelijk. Oude-Tonge, Ri)land-Bath, Schouwen en Duiveland, Stavenisse. Men
luistert tot men haast nietmecr luisteren kan. En dan begint het verhaal opnieuw.
„In een paar minuten was ons huis weg." „Vanmorgen brak er nog een dijk door."
„In cén straat veertig mensen." „Van mijn zoon weet ik niks." „En Kees?
nu maar boven op de kist gevallen is.
Misschien, dat de kist er dan nog staat.
„Had ik mijn uien nu toch maar ver
kocht". En even later: „Nu ja, het geld
kon ik toch niet meenemen." En zijn vrouw-
zegt, dat ze haar man mee moest sleuren.
Hij wilde geld meenemen. Maar daarvoor
was geen tijd. Haar gebit is ook blijven
liggen. Op de tafel in de kamer.
Naar het waterfront
Het Westen van Brabant werd oorlogs
gebied. De oorlog woedde tussen mensen
en water. Het water won het. De slacht
offers worden afgevoerd. Maar een oor
logsgebied heeft ook een aanvoer. Een
brede verkeersstroom gaat naar het wa
terfront. Die rij auto's is een lichtstraal in
het zo verduisterde Brabant. De vrije we
reld rijdt naar de bedreigde plaatsen van
Nederland.
Breda davert van het verkeer. Een co
lonne Amerikanen komt er door. In hoog
tempo. Blanken en negers zitten achter
het stuur. Ze kauwen onverstoorbaar op
hun kauwgom. De colonne is uiteenge
reten door het vele verkeer tussen Eind
hoven en Breda. Jongens in Breda wijzen
de weg. Ze kijken vol bewondering naar
Buitenlandse hulpverlening
is overweldigend
De treinen zitten vol. Maar de bagage
netten zijn vaak leeg. De avacuees hebben
practïseh niets om er in te leggen. Soms
is het een pak kleren. Gekregen in een
evacuatie-centrum. Ze zijn er zo dankbaar
voor. Zoveel hulp en zo goed, wie kon het
verwachten. Maar dan gaan de gedachten
terug. Gedachten laten zich niet dwingen.
Ze willen terug naar die dagen en nachten
op zolders, hooibergen en daken. Met een
minimum aan kleren. Zonder eten soms.
Zonder drinken. In een verwoestende kou.
Met kleine kinderen. Met oude mensen. En
altijd met de dood onder ogen.
Het reizen is een beklemming geworden
in het Zuiden. Het leed stapt in. In Bergen
op Zoom. in Breda. Het reist mee over
Den Bosch naar Utrecht. Naar Den Haag.
Naar Amsterdam. Sommigen kunnen niet
meer huilen. Anderen kunnen alleen nog
maar huilen. Overal zijn drenzende kinde
ren. Slaaptabletten zijn onmisbaar gewor
den. Sigaretten zijn een zenuwstillend mid
del.
Oude Tonge, dorp van gruwelen
Niemand weet meer, welk verhaal het
ergste is. Elk verhaal is even erg. Elk
verhaal is onvergetelijk. Oude Tonge is
een van die plaatsen, die het sinistere re
cord van gruwelen mee moet torsen. Oude
Tonge was een verschrikking. Er is een
man geweest, die met zijn kind onder de
arm zwom. Hij wist, dat het einde kwam.
Toen heeft hij het kind zelf maar verdron
ken om zeker tc zijn. dat de doodsstrijd
kort zou zijn. Hij werd behouden. Hij wil
in de gevangenis. Als moordenaar. Geen
politie-ageht is voor hem veilig.
Een man stortte zich van het dak. toen
zijn vrouw in het water viel. Het leven
had geen waarde .mëer voor hem. De vrouw
werd behouden../... Een man zag vier kin
deren achter elkaar van het dak vallen.
Hij kón ze niet meer vasthouden. De moe
der logeerde ergens in BrabantEen
groep mensen zat twee dagen op een zolder.
Ze dronken zeewater. De tweede dag was
het niet meer uit te houden van het kin
dergeschrei. De kinderen waren radeloos
van de krampz
Liefdadigheid is moeilijk
En het verhaal gaat maar verder. Het
is onmogelijk om dit alles te begrijpen. Het
is,onmogelijk om er over te schrijven. Elk
woord blijft ver beneden de gruwelijke rea
liteit. Men huivert, als men het woord
Óude Tonge hoort. Men huivert bij de naam
'Stavenisse. In Bergen op Zoom kwamen
aan de ene kant van de haven evacuees
aan. Aan de andere kant werden dood
kisten ingeladen. Sterke schijnwerpers on
derstrepen bij avond en nacht de ellende
van dit havenbedrijf. Er is veel hulp. Er
zijn veel auto's. Er zijn schepen in over
vloed. Maar het meest van alles is er leed,
onpeilbaar leed.
Leed ontmoet men op de wegen, in de
treinen, in evacuatie-centra, in stations
wachtkamers. Leed cn geleend goed. Nie
mand weet, hoe moeilk hel is. liefdadig
heid te vragen. We spraken een vrouw, die
een jurk, een mantel, een hoed en een bril
h,ad gekregen. Ze had er niet om gevraagd.
Het was haar opgedrongen. Het ondergoed,
dgt ze droeg, droeg ze ook in de ramp
nacht. Waarom zou ze ander ondergoed
dragen? „Wè zijn niet gewend, de hand
op te houden. Het is zo moeilijk. Maai
de ménsen zijn zo goed."
Balans van materiële schade
Nu eerst ontdekt men. wal er materieel
verloren' is geraakt, Eerst was er alleen
het leven. Dat kon .behouden worden. En
nu komt al liet andere. „We hadden zo'n
gqed jaar. Vrijdag hebben we een nieuwe
kachel gekocht. En. onze jongen heeft een
fiets "gekregen. Hij moet naar Middelhar-
nis, naar de Mulo.. En de oudste jongen
si in Indonesië geweest. Hij vroeg: „Moe
der, waar is mjjn kris". Die hangt aan de
muur, jongen. Maar het huis is ingestort.
We waren er nog maar pas uit. Ik mocht
het eerst niet weten, maar onze Jaap ver
sprak zich."
En een ander uit Oude Tonge, oen man,
hoopt, dat de ijzeren kist bewaard geble
ven is. Daar zat alles in, wat waarde had.
De kist stond in de kelder. Als het huis*
de colonne. Ieder verwondert zich. Het
zwaarste materiaal, amphibie-tanks, boten,
bruggen, dynamic'kranen, alles raast
voorbij. Zonder een moment van rust rijden
de Amerikanen door.
Hartverheffende hulpverlening
Op de wegen zie' men Deense, Belgische,
Franse en Amerikaanse wagens. Ten Noor
den van Bergen op Zoom, in het onderge
lopen land van Halsteren slepen Franse
en Nederlandse militairen cadavers weg.
Op de kade van Borgen op Zoom schepen
Fransen zich in om de dijken van Tholen
te dichten. Er is proviand voor vier dagen
aan boord. „Prachtkerels", zegt een Neder
landse kapitein. „Ze willen dadelijk aan de
slag". Maar ze kunnen niet weg. De radio
„geeft storm aC" en geen schip gaat de
haven uit. Ook do boot met Fransen niet.
Het schip heet „Stormvogel". Dc kapitein
vervloekt die naam. De ..Stormvogel" kan
niet varen.
Overal zijn vrijwilligers. Ze lopen elkaar
bij Halsteren in de weg. Overal is kleding.
Breda kan niet meer bergen. De Friese
colonne moet terug naar Tilburg, naar Den
Bosch.
En over de wegen davert het verkeer.
Heen en terug. Op do Oosterschelde liggen
de schepen dek aan dek. een complete
schipbrug. In de lucht bouwen de vlieg
tuigen de hele dag door aan de luchtbrug.
Van Dakota's tot helicopters. Ze droppen,
ze zoeken naar nog meer slachtoffers, ze
brengen berichten over. Het is hartverhef
fend. al die hulp te land, ter zee en in de
lucht.
Maar hartverscheurend is het andere.
Waar men komt aan de vaste wal, men
vindt ellende. En waar men in die einde
loze watervlakten komt, men ziet er af
geknaagde Êfijhen, cadavers, verdronken
boomgaarden, ingestorte huizen. Het is
nooit meer tc vergeten, deze mateloze
stroom van ellende.
De geest van de dood waart er nog rond
De omroeper van Oude Tonge ging Vrijdag door het dorp met een droeve
boodschap: om 4 uur zouden de eerste slachtoffers van de overstroming begraven
worden. Dertig van de, volgens schatting van de burgemeester, A. D. van Dijk,
twee- a driehonderd, die een hoge tol aan het watergeweld hier hebben moeten
betalen. Van het achterland waren doodkisten naar het zwaargetroffen plaatsje
gebracht en op een eenvoudige schottekar werden de doden naar de Spuidijk ge
bracht, w aar ze hun laatste rustplaats vonden. Op de dijk, die voor vele hon
derden de redding betekende, maar die toch niet heeft kunnen verhinderen, dat
Oude Tonge waarschijnlijk het zwaarstgetroffen plaatsje in deze nationale ramp
is geworden.
Het kerkhof is in het water niet meer
terug te vinden; daarom stonden Vrijdag
middag de 126 inwoners, die nog achter
gebleven zijn, met gebogen hoofd in de
gure wind op deze dijk, waar niemand
eigenlijk de moed had iets te zeggen.
Burgemeester Van Dijk bracht het tot
enkele woorden. Hij zal deze nog vele
malen moeten herhalen, als straks dc an
dere doden geborgen zijn. Boven het
plaatsje zweefde een helicopter, toen
pastoor Hofstede het Onze Vader las. Het
water klotste tegen de dijk en wiegde op
zijn golven honderden cadavers. Een
grijsgrauwe meeuw kwam uit het niets
aanvliegen en wierp een schorre kreet
in het gebed.
Vlootpredikant Kwakkelstein stond er,
in plaats van ds Wolters, die zijn gezin
wegbracht. De predikant las Openbarin
gen 7 vers 9 tot 17 cn de Apostolische Ge
loofsbelijdenis. De woorden dreven weg
in de wind over het wijde water, dat
dreigend het g"raf omringde.
Woordenloos trok de stoet van mannen
terug naar het dorp, waar een schot
weerklonk. Een hond stortte neer, één
van de velen, die in Oude Tonge worden
doodgeschoten, omdat de dieren aan de
cadavers knagen, en daardoor een gevaar
vormen, dat misschien nog sluipender en
kwaadaardiger is dan het water.
Dorp des doods
Over de 7 km. lange dijk, die begint
bij Sluishaven, hebben wij Oude Tonge
bereikt. Een kilometer voor het dorp is
hij bezaaid met cadavers, beddegoed,
meubels en stro, dat daar neergesmeten
is door golven en storm. Een barricade,
die "de weg afsluit als een waarschuwing
om dit dorp des doods niet te betreden.
Oude Tonge is het ergste, dat wij tot dus
verre in het watersnoodgebied gezien
hebben. Onder het stro op het water
moeten nog tientallen lijken liggen. Men
heeft ze ook gevonden in hun bedden, up
de boerderijen en bij de koeien in d*
stal. Boerderijen en huizen staan op in
storten en slechts een aantal gebouwen
in de dorpskern rond het haventje is ge
spaard gebleven, al heeft daar het water
ook meters hoog gestaan,
De Marine is bezig de cadavers te ver
branden, die op hopen bij elkaar gelegd
zijn. Een verstikkende walm hangt nog
over de dijk. De geest van dc dood waart
nog over dit land, waar thans helicop
ters landen cn waar schepen voedsel en
materiaal binnenbrengen,
Het eerste contact, dat het dorp na de
rampzalige nacht met de wereld kreeg,
was Zondagavond via een Belgische he
licopter. De piloot vertrok snel weer om
de droeve mare door tc geven en zo snel
mogelijk hulp te zenden.
Veel helpers
Leidse studenten waren onder de eer
sten, die hier aan land kwamen cn die
thans afgelost worden om hun plaats voor
militairen in te ruimen. Thans zijn er zo-
Het aantal slachtoffers en een overzicht
van de zwaarst getroffen gebieden
Uit de ons thans ter beschikking staande gegevens blijkt,
dat het aantal genoteerde slachtoffers op dit ogenblik tot 1372
is gestegen.
De meeste slachtoffers zijn gevallen op het eiland Goeree
en Overflakkee, nl. 433. Over de andere eilanden en gebieden
zijn de cijfers als volgt: Tholen 304, Brabant 187, Hoeksche-
waard 144, Schouwen en Duiveland 115, Noord-Beveland 41,
Voorne Putten 27, Zuid-Beveland 26, Zuid-Holland 18, Oost
Zeeuwsch-Vlaanderen 12, IJsselmonde 10, St. Philipsland 9,
Noord-Holland 6, Walcheren 5, Alblasserwaard 4, Land van
Iieusden en Altena 3, Tien Gemeten 2, Beijerland 2. Aange
spoeld van elders 24.
De situatie op Voorne cn Putten geeft,
indien zich geen onverwachte complicaties
voordoen, geen reden tot bezorgdheid meer.
Weliswaar stroomt door vier gater in de
Oudenhoornse zeedijk met vloed het water
nog binnen, doch de waterstand in de on
dergelopen polder wordt hierdoor niet ho
ger. Om op alle eventualiteiten te zijn
voorbereid, wordt de dijk aan de noord
westzijde van het Voornse kanaal verhoogd.
Met man en macht wordt gewerkt aan hef
dichten van de vier gaten in d©r Ouden
hoornse zeedijk. Er zijn bovendien nog vijf
gaten in de dijk, doch hiervan wordt bij
normaal weer geen hinder ondervonden.
Thans wordt in de eerste plaats bezien,
of men het gedeelte van het ondergelopen
veel helpers, dat er eigenlijk te veel zijn.
Zijkwamen voor Nieuwe Tonge te laat,
doch zij doen wat zij kunnen om de gesel
te verjagen en de bewoners weer een ge
voel van veiligheid te geven, 's Nachts
.slapen zij met tientallen ergens op een
iïóutën vloer of 'aan boord va!h de sche
pen, die met. hoog water het haventje
kunnen bereiken. Een schip zat Vrijdag
middag vast in dc havenmond en belet
te een detachement militairen te vertrek
ken. Dergelijke tegenslagen worden ech
ter in Oude Tonge niet meer geteld. Ge
dwee gingen de soldaten de loopplank
weer af in het vooruitzicht van nog een
nacht in het dorp. Nog 126 van de 3000
inwoners van Oude Tonge wonen thans
nog op dit stukje Nederland, waar ieder
met een bang hart de weerberichten be
luistert, en vurig hoopt op een lange
periode met weinig wind. Als straks de
vloed opkomt, stijgt het water in Oude
Tonge weer. Vóór die tijd moesten wij de
lange dijk naar de Sluishaven over, waar
de veerboot naar Dintelsas een 15-tal ge
redde paarden laadde. Eén enkele auto
rijdt soms over de dijk van Achterhuis
naar Sluishaven, één van de weinige ver
voermiddelen, dat gespaard is gebleven.
Hij rijdt zolang er mensen weg moeten,
zoiang de benzine strekt en gratis. Want
geld telt hier niet meer. Daarvoor in de
plaats is menslievendheid en onderlinge
steun g :komen. Dat is het enige positieve,
wat wij uit Oude Tonge kunnen melden,
gebied droog kan krijgen waarin de Groene
Kruisweg is gelegen, teneinde het verkeer
tussen Rotterdam en Voorne en Putten
weer enigszins normaal te doen verlopen.
Het aantal slachtoffers in Zuidland is met
één vermeerderd en bedraagt thans 21.
Zes doden in polder Zalmplaat
Gemeld is, dat in de polder Elfplaat in
de gemeente Poortugaal zeven mensen zijn
omgekomen. Thans blijkt dat in deze pol
der géén doden te betreuren zijn. Wel zijn
er zes doden in de aangrenzende polder
Zalmplaat, in dezelfde gemeente.
Spükcnissc de toestand meester
In Spijkenisse is men thans de toestand
meester. Er zijn vele militairen en er wordt
nog hard gewerkt aan het herstel van de
dijken, maar als het water niet stijgt en de
wind niet opsteekt, heef men vertrouwen
in de verdere gang van zaken. Gróte hoe
veelheden zand, die met het oog op de uit
voering van het Botlekplan in Spijkenisse
lagen, worden nu weggevoerd om elders op
Putten gebruikt te worden.
Notarieel archief Dirksland
Notaris J. de Vries te Dirksland op Goe-
ree-Ovcrflakkee verzoekt mede te delen
ten behoeve van. belanghebbenden, dat het
notarieel archief van zijn kantoor nog vol
komen intact is.
Naamlijsten slachtoffers
watersnood
Door het Nederlandse Roode Kruis
worden dagelijks lijsten uitgegeven
die dc namen vermelden van hen,
die bij de watersnood zijn omgeko
men.
In verband met de omstandighe
den waaronder de gegevens worden
verzameld, wordt de volledige be
trouwbaarheid door het Roode
Kruis niet gegarandeerd, zodat het
mogelijk is dat enkele wijzigingen
achteraf noodzakelijk blijken.
Deze lijsten liggen voor ieder ter
inzage bij dc plaatselijke afdelingen
van het Roode Kruis en o.a. ook op
de kantoren van ons blad te Leeu
warden, Sneek, Dokkum, Drachten
cn Heerenveen,
Nog steeds stromen grote aantallen vluchtelingen de evacuatiecentra binnen Op de kade van een dezer centra n.l.
Dordrecht, maakte onze fotograaf dit treffende beeld: een paar vissersboten uit Makkum (gem Wonsera- J in Fries
land) komen aanvaren vanuit het rampgebied, terwijl een reeds eerder aangekomen boot op de - ooi-grond inet de vlag
halfstok aan de kade gemeerd ligt. De vissers uit Makkum behoorden tot de ontelbaren, die zich spontaan hebben in
gezet om htm bedreigde landgenoten te-redden.
