n;
HUGO DE GROOT:
Bouwer van toekomstige wereldstaat
I Eerste horloges droeg men aan halsketting
Studenten hebben een taak!
mooier,
accurater'
Industrie ging van
Genève uit
WEKELIJKS BIJVOEGSEL van het LEIDSCH DAGBLAD ZATERDAG 7 FEBRUARI 1953 Pagina 3
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
HOE ZAL hij in zijn laatste levens
uren verlangd hebben naar zijn
vrouw, die hem zo menigmaal,
De studenten van de Universiteit
van Rostoc, die gehoord hadden wat
er was gebeurd, kwamen te zamen en
spraken: Er zijn in de wereld vrij
plaatsen voor misdadigers, zou dan het
dode hart van de grootste geleerde van
onze eeuw, die de wereld een weldaad
heeft bewezen met zyn werk, niet
mogen rusten in onze Kerk?
De schijnheiligen, die het volk
hebben opgestookt, weten toch wat dit
hart te verduren heeft gehad? Door
alle mogelijke kuiperyen, door een
veroordeling zó partydig dat het ten TT
hemel schreit? Wy zullen deze zwarte
bladzijde uit de geschiedenis van
Rostoc corrigeren, opdat het nage- e> ©H
slacht zich niet behoeft te schamen!
Nederlandse musici in Parijs
Parijse successen voor Krebbers,
Stalïaert en
„Veel heb ik ondernomen, niets volbracht"
i N OPTOCHT brachten zij de urn weer
naar de Kerk. Hun stoet werd voor-
A afgegaan door trommelslagers, die op
door woord en daad, nieuwe levens
moed gegeven had.
Partijdig veroordeeld, tijdens de be
roerten van het Twaalfjarig Bestand,
tot levenslange gevangenisstraf op Loe-
vestein, had zy hem, met behulp van
VT de boekenkist en haar dienstmeisje, de omfloerste trommen roffelden. Niemand
curator Jan van der Does, welkom ge- vrijheid gegeven. Daarna had ze hem durfde zich te verzetten tegen de stu-
Dat wawwtj „n|Ben( Ton Rnmoir, hete" a!,s sfchdent aan de Universiteit nog honderden keren, als een heldin, denten. Zij hadden gezegd, dat zij al-
nuf! van Leiden, m een zang, ook al m het verdedigd tegen laster, en hem tiental- len de stad zouden verlaten als er
m cr^v «Ir «an LatlJn' waarin hij een nieuweEras- ien keren, als een strenge moeder, be- weer één grafschenner zijn hand naar
°P P mus werd genoemd. rispt, als hij het hoofd liet hangen. Zij de urn uit zou steken Zo bewezen de
Daar in Pommeren kwam een einde ZiJn moeder heeft later vele malen had hem zijn grootheid gewezen en zijn studenten van Rostoc een groot Neder-
aan een kwaTmeuw zwerven van het verteld, dat haar Hugo, toen hij nog kleinheid gedemonstreerd: zy had hem lander grote eer, en tevens bewezen zij
Delfts Orakel'' dat l im behoren maar twaalf jaar was, haar bekeerd geleerd hoe belangrijk de wetenschap daarmee dat studenten een taak heb-
1foorAimvnnSflt s°u hebben tot het Protestantisme; voor de wereld is en hoe belangrijk ben in de wereld.
hetgeen haar man voordien vele keren karakter. Het gebalsemd lijk werd bijgezet in
Zij was niet bij hem, om hem ster- dé Nieuwe Kerk te Delft. Daar, te mid-
vensmoed te geven. Daarom klaagde hi'
goede muziek
-V- -V V ij
(Van onze Pêrijse
correspondent)
was, een jaar dus voordat Oranje viel.
Een jaar voordat de grondlegger van
de Staat dei Nederlanden stierf, werd. SeproBeerd had, doeh ronder succes,
in dezelfde plaats, de grote bouwer aan Veertien jaar was hy, toen hy, deel
het fundament van een toekomstige we- uitmakend van het gezantschap van Ol-
reldstaat, geboren Immers, een wereld- denbarnevelt, door de Franse koning,
Hendrik IV, met de schitterendste eer
bewijzen werd overladen en „Het Won
der van Holland" werd genoemd.
Dit, in zyn jeugd zo verwend mensen
kind, dat nooit gespeeld en altyd ge
dacht of gediscussieerd had, dat zich ingewanden, in een urn, begraven
al zwervende ontwikkeld nad tot een den in de Kerk, zijn gebalsemd
der grootste geleerden van zijn eeuw, lichaam zou naar Delft worden ver
dat niet alleen rechtsgeleerde was, doch voerd stookten zy het volk op, dat
ook Godgeleerde en wijsgeer, stierf te tenslotte, ziedend verontwaardigd, de
Rostoc, nadat het, komende van de Ko- „heidense" Ingewanden uit de „heilige
ningln van Zweden, ln de buurt van Kerk'' haalden, om ze te begraven op
Dantzig, schipbreuk had geleden. een kerkhof in de buurt.
r N HET KADER van
I het culturele verdrag
-1- tussen Frankrijk en
Nederland wordt elk
den van het volk, dat hij waariyk had seizoen aan een onzer
„Veel heb Ik ondernomen, niets vol- liefgehad, heeft men later een praal- uitvoerende musici de
bracht" graf voor hem opgericht. kans geboden een con-
Hy stierf, volgens de getuigenis van 4 cert in Parys te geven
de Lutherse predikant, die daarbij aan- "0. de ontwerper van het funda- en zo hebben we dan
ment van een toekomstige wereld- de kennismaking kun-
staat, door sijn geniale publicatie, tVa'we^coïceSm'eeï
ter van het Residentie-
Orkest. Herman Kveb-
wezlg was. als Christen. Christelijk had
hij ook geleefd
Maar sommige Lutherse predikanten
dachten daar anders over, en toen zyn
over het recht, rust daar tegenover
de grondlegger van dit Koninkryk,
de Grote Zwyger.
Zij rusten in vrede.
Ruit hora, de tijd snelt voort.
bers, die door de Rotter
damse pianist Marinus Flipse (uitste
kend) werd begeleid. De jonge violist
had een veelzijdig en veeleisend
programma samengesteld, waarmee hy
zijn artistieke en technische kwaliteiten
overtuigend heeft gedemonstreerd.
REIN BROUWER.
^-Neurenbergcr^
Hugo de Groot
staat is alléén maar gezond wanneer
zy is gegrondvest op Recht.
Grotius was in de eerste plaats een
rechtsgeleerde.
Het wonderkind Hugo de Groot,
troostte reeds op achtjarige leeftyd zyn
ouders, na het verlies van zyn broertje:
hy deed het in dichtvorm en in hei
Latijn.
Op elfjarige leeftyd werd hy door de
Britse predikanten met
nevenfuncties
EEN ONGESCHOOLD ARBEIDER
VERDIENT MEER!
De 39-jarige Rev. Wesley Heming ln
Chedworth (West Engeland), is tot een
andere staat des levens overgegaan en
vrygestelde geworden van een vakver
eniging. Hij kon, zo deelde hy ln zjjn
besluit mede, anders niet voor het kind
zorgen, dat zyn vrouw verwacht.
Het salaris van de predikanten ln
Chedworth bedraagt namelijk 250.—
per jaar (ongeveer f.2500.—). Van dit
bedrag kan een predikant, die een ge
zin heeft, niet leven, zelfs niet indien
hy een ambtswoning bewoont. Om zijn
gezin te onderhouden en toch zyn ambt
te kunnen vervullen, welkete Rev. Hp-
ming in zijn vrije tyd reeds ale bakkers
knecht in een plaatselyke bakkery.
Toen de Kerk dit bemerkte verbood zij
hem deze nevenbetrekking, maar was
niet ln de omstandigheden om zijn sa
laris tegelykertyd te verhogen. Het ge
volg was, dat Rev. Heming zyn ambt
vaarwel moest zeggen.
Dit geval staat ln Engeland echter
niet op zichzelf. De noodtoestand waar
in vele Engelse predikanten verkeren is
reeds jaren lang een onderwerp van be
spreking, ook van publieke discussie,
maar het ls tot nu toe niet gelukt er
een uitweg uit te vinden. Eén van de
gevolgen hiervan is, dat het aantal pre-
dikanten in de Engelse Kerk, dat ln
1914 22.000 bedroeg, in 1952 nog slechts
13.680 bedroeg. Gaat dit zo door, dan
zal, zo verwacht men, hun getal ln 1960
beneden 10.000 zijn gekomen.
De opleiding van de predikant kost
op dit ogenblik in Engeland 1200.—
en vergt een studie van tenminste vier
jaren. Tegenover deze studiekosten
staat, dat byna de helft der predikan
ten zich tevreden moet stellen met een
honorarium, dat lager is dan het loon
van een ongeschoolde arbeider. Tegen
de waarschuwingen van kerkelijke krin
gen werd nog al eens het argument
naar voren gebracht, dat zielszorgelyke
arbeid niet alleen om der wille van de
bezoldiging kan geschieden. Maar dit
argument verliest zyn geldigheid geheel
en al, als een gezinshoofd-predikant
niet meer ln staat ls zyn gezin enigszins
verantwoord te onderhouden. Slaagt
men er niet in ln afzienbare tyd de En
gelse predikanten tenminste een be
staansminimum te verzekeren en op
korte termyn, dan gaat in dit opzicht
de Engelse Kerk ongetwyfeld een ern
stige crisis tegemoet.
als
„Steeds beter,
boksbeugels
H et hart van
een Zwitsers hor
loge: de veer en
het balanswiel.
Om de veer op
de juiste wijze ai
te stellen, maakt
men gebruik van
een vernuftige
reguleermachine
(Van een byzondere medewerker).
Niemand weet wie het eerste horloge ge
maakt heeft. Het heeft zich langzamerhand
ontwikkeld uit de klok. Iemand vond de veer
uit, waardoor de slingergewichten overbodig
werden. Zo ontstond er een klok, die op tafel
kon liggen. Omstreeks 1510 vervaardigde
men een uurwerk, dat klein genoeg was om
een geheel nieuwe naam te krijgen. Men
schrijft Peter Henlein, die van 1480 tot 1542 in
Neurenberg leefde, de uitvinding van het
zakhorloge toe. Dit waren echter zulke zware,
onhandige apparaten, dat men ze niet in de
zak kon dragen, maar aan een ketting om de hals of aan
een gordel hing. Men noemde deze' dingen „Neurenber-
ger eieren" en benutte ze eveneens als boksbeugels
tegen struikrovers.
Tegen het einde van de 16e eeuw begonnen de Hugenoten in de omgeving van
Genève horloges te fabriceren. Het oudst bekende horloge werd door Martin
Duboule vervaardigd en had de vorm van een tienpuntige ster. Dit antieke stuk
bevindt zich in het Museum van Cluny in Parys. Andere horloges uit de eerste
periode hadden de vorm van tulpenbladen, honden, doodshoofden, duiven en nog
veel meer. Reeds in de 17e eeuw vervaardigde men in Genève „kalender-horloges"
Het is algemeen bekend
dat Keizerin Josephine s$ "j 1 - - vrw -
een horloge aan haar
armband droeg en dat de
Zwitserse uitvinder Bre-
guet een automatisch hor- l i
loge „bouwde", bestemd
voor Marie Antoinette,
die echter nooit haar re
kening van 30.000 francs
betaalde. De oorzaak hier
van was waarschijnlijk
dat zy telkens een kwar
tier moest lopen om het
horloge te kunnen laten
opwinden.
DE horlogeindustrie
ontwikkelde zich van
Genève uit in het
Jura-gebergte benoorden
het meer van Neuchatel
De eerste horlogemaker in
die buurt was een jonge
slotemaker, Deniel Jean
Richard genaamd, die het
horloge van een reiziger
in één dag repareerde en
er na anderhalf jaar
zoeken en knutselen - een
voor zich zelf wist te ma
ken. In 1705 vestigde hy
zich in Le Locle, waar hij
zijn broers en zoons zyn
nieuwe ambacht leerde
Al gauw vervaardigde de
hele buurt horloges.
Le Locle, La Chaux-de-Fond en Bienne vormen nog altyd het middelpunt van
de horloge-industrie, Buitenlandse bezoekers kochten indertijd gretig alle
horloges op, welke op een tentoonstelling te Genève prijkten. Bekwame vak
lieden uit Genève emigreerden bovendien naar Engeland en brachten daar de
industrie. Maar ondanks haar eigen productie is Engeland een der belangrijkste
afnemers van Zwitserland gebleven. De Zwitserse horlogemakers trokken de
Een haar-breedte verschil in de lengte
of de kromming van de veer, veroor
zaakt een verschil van ettelijke minuten
per dag.
wijde wereld in en in de 17e en 18e eeuw
lelden zij zelfs Hindoe-prinsen onder hun
clientèle. In 1867 vervaardigde een horloge
maker uit La Chaux-de-Fond, Courvoisier
genaamd, voor de Gaikwar van Baroda een
horloge (versierd met 51 robijnen) in een
kast, welke rijk met diamanten bezet was.
Dit unieke stuk kostte de Gaikwar 100.000
francs. Een Jesuitenpater nam in 1600 voor
de aardigheid een paar klokken en horloges mee naar Peking. En geschiedboeken
vermelden dat Voltaire aan Catharina de Tweede verzocht om voor hem een
paar horloges in China te kopen. Sinds de 18e eeuw bestelden de Chinezen
graag twee horloges, die bij elkaar horen.
r A het armband-horloge van Keizerin Josephine hoorde men tot 1880 niet
meer over dit type spreken. In dat jaar leverde een horlogefirma uit La
Chaux-de-Fond er een aantal aan de Duitse Marine. Men trachtte deze
horloges bovendien ook naar Amerika te verkopen, doch de proefzending kwam
terug met de opmerking: „onhandig".
In 1904 waren polshor
loges nog steeds niet op
de markt verschenen,
maar tydens de eerste
wereldoorlog werden ze
populair. Thans is 80
van alle Zwitserse hor
loges van dit type.
Een polshorloge bestaat
uit 160 onderdelen en on
dergaat 1650 bewerkingen.
Duizend gereedschappen
worden hiervoor gebruikt,
van een schroevendraaier
af, die zulke kleine
schroefjes bewerkt, dat er
50.000 in een vingerhoed
gaan, tot een machine, die
de afmeting heeft van een
kleine locomotief waar
mee men, tot een dui
zendste milimeter nauw
keurig, metingen kan ver
richten. Ondanks deze
technische wonderen is de
Zwitserse horloge-Indus
trie een handwerk geble
ven.
Het is de ervaren vak
man, die het massapro
duct vervaardigt, dat zo
nauwkeurig is dat het de
absolute tyd benadert.
De Zwitsers zyn er zich
echter terdege van be
wust dat zy hun product
steeds beter, steeds mooi
er, steeds accurater moe
ten maken, willen zij de
eerste plaats op dit ge
bied in de wereld be
houden.
Nieuwste nieuwtje Is
Het nieuwste nieuwtje - ontsproten
aan het brein van de Zwitserse horlo
gemakers - is een foto-electrische klok,
die 24 uur achtereen kan lopen als ze
één uur lang aan het licht is blootge
steld, kunstlicht of zonlicht, direct of
indirect.
Vier uren van middelmatig licht zijn
voldoende om de veer geheel op te
winden. Plaatst men de klok daarna
in het donker, dan duurt het vier da
gen totdat de veer geheel afgelopen is.
Daar de veer van de klok nagenoeg
steeds geheel gespannen is - men loopt
met dit kleinood toch niet alsmaar heen
en weer van lichte naar pikdonkere
kamers - loopt zij met des te groter
nauwkeurigheid.
Achter de drie ruitjes in de voet van
het klokje bevinden zich de foto-elec-
rische cellen, die het invallende licht
omzetten in een heel zwak stroompje.
Daar deze cellen in serie geschakeld
zijn, kan dat stroompje een motortje
van 45 gram, dat - via een ingewikkeld
overbrengingsmechanisme - de veer
opwindt, aandrijven.
Is de veer geheel opgewonden, dan
wordt het motortje automatisch uitge
schakeld.
Daniël Wayenberg
Wanneer met Handel, Bach en Beetho
ven in het byzonder zyn instrumentaal
meesterschap te bewonderen viel
Krebbers speelde het hele programma,
inclusief de sonates, uit het hoofd 1
dan was het toch vooral wel na de
pauze, in muziek van latere datum, dat
hy zich als herscheppend kunstenaar
het krachtigst en meest ongedwongen
leek te kunnen ontplooien.
Vooral de grilligheid en de suggesti-
viteit van een Pyper-sonate en de acro
batische virtuositeit van een tzigane
van Ravel heeft Krebbers met zoveel
raffinement en verscheidenheid belicht,
dat beide stukken fascineerden op een
wijze, zoals men ze zelden of nimmer
had gehoord. Alles by een: een concert
waarmee' Krebbers en Flipse de muzi
kale naam van Nederland veel eer heb
ben aangedaan, zodat men hopen mag
deze ongemeen talentryke violist bin
nenkort ook weer eens mét een der Pa
rijse orkesten te zullen horen. Te meer
omdat het ons voorkomt, dat Krebbers'
kracht, méér nog dan ln het intieme
domein der kamermuziek, vooral wel op
het grote podium ls gelegen.
EEN ANDER concert, waarmee twee
jonge Nederlandse musici terecht
grote belangstelling hebben getrok
ken, betrof een uitvoering van het
pianoconcert van Alphons Stallaert.dat
hyzelf met opvallende zekerheid diri
geerde en dat door de eveneens in
Parijs woonachtige excellente pianist
Daniël Wayenberg vertolkt werd. Deze
avond was georganiseerd door de' Jeu-
nesses Musicales de France, een muzi
kale jeugdorganisatie, die alleen in
Parijs al meer dan 30.000 leden telt.
Ook in andere landen heeft trouwens
de J. M. F sinds de oorlog,, zusterver
enigingen opgericht en de voormalige
directeur van de Nederlandse afdeling
„Jeugd en Muziek",, Sem Dresden, was
voor dit concert speciaal uit Den Haag
overgekomen. In Frankryk, in Parys zo
goed als in de provincie en ook in de
overzeese gebieden, voert de J. M. F.
een even intelligente als doeltreffende
actie om de handen tussen de jongere
generatie en de goede muziek wat har
telijker te maken en by die activiteit
wordt ook aan de levende componisten
royale aandacht besteed. Zo had men
nu een hele avond gereserveerd voor
Stallaerts concert, dat aldus uitvoerig
kon worden toegelicht en geanalyseerd.
Dat al die moeite (en kosten) daaraan
besteed, niet vruchteloos zyn geweest,
kon direct al blyken uit de uitslag van
het referendum, dat aan het concert
verbonden was en waarby een zeer
grote meerderheid van het jeugdig audi
torium zich met warmte ten gunste van
dit Nederlandse werk uitsprak.
Een wonder was dat zeker niet, want
Stallaerts concert de eerste compo
sitie, welke hy geschreven had en die
sindsdien slechts door een, nog niet uit
gevoerde symphonie gevolgd werd
is, vooral in de doordringende en uiterst
sensibele vertolking van Wayenberg,
zeker een werk, dat vooral by jonge
mensen aan moet spreken. Het is een
gepassionneerd, soms zelfs meeslepend,
brok muziek, waardoor iets wordt „mee
gedeeld" en waar bovendien ook tech
nisch een menigte van belangwekkende
aspecten aan te onderscheiden vielen.
Een voornaam deel van het slagen mag
intussen zeker op rekening worden ge
schreven van de inleider van de avond,
de bekende muziekcriticus van de
„Figaro", Bernard Gavoty, die er m
slaagde aan zyn commentaren, ge
speend van alle pedanterie, een ver
frissende en vaak geestige levendigheid
te schenken, en die ook in zijn kruis
verhoor met de componist en de pianist
verscheidene belangwekkende gezichts
punten te onthullen wist.
Na dit nieuwe en uitzonderiyk grote
succes, dat het tweespan Stalïaert—
Wayenberg met dit concert (dat al vier
maal ln Zwitserland en Frankryk werd
uitgevoerd en binnenkort zijn Ameri
kaanse première zal beleven) heeft ge
oogst, mag men wel de verwachting uit
spreken. dat ook het vaderland nu
spoedig met dit belangryke werk in
kennis zal kunnen treden. Al ware het
slechts om de reacties op dit opmer
kelijke stuk ln die verschillende landen
eens te kunnen vergeiyken.
FRANK ONNEN.
