Wat gebeurde er in de dorpen
Nieuwe en Oude Tonge?
VERDRONKEN
LAND
Velendie door het water zijn
verdrevenin onzekerheid
~v
"tf
Hélicoptères redden geïsoleerde
inwoners van Oosterland
4 krachtige middelen
tegen griep in 1 tablet
Chefariite .4
Sikorsky" van Britse Marine zag
mensen met lakens zwaaien
Schepen in Zeeland hijsen
de vlag halfstok
Woensda» 4 Februari 1953
(Van onze speciale verslaggever)
Voor mij ligt het Haringvliet. De wind jaagt
het prikkende water in mijn door gebrek
aan slaap stekende ogen. De Spido-boot start
gelukkig erg snel. Na tien minuten zal ik mijn
hoofd om kunnen draaien zonder de kans te
lopen nog iets te zien van Flakkee. 'k Durf
niet meer te kijken. Het was te verschrikke- sobere communicatiemiddelen waarover het
lijk. Ruim twee dagen geleden gelukte het eiland nog beschikt. Ik keerde ook terug om
mij, gedreven door nieuwszucht, om voet aan
land te zetten. Ik was in de veronderstelling,
dat de geruchten wat overdreven zouden zijn.
Na een tocht die bijna vijftig uren onafgebro
ken duurde en die mij op alle rampplaatsen
bracht geloof ik dat het aantal doden dat nu
als officieel wordt opgegeven, vele malen zal
worden overtroffen. Hoeveel mensen kwamen
er om bij Stellendam? Wat gebeurde er met
de inwoners van Nieuwe en Oude Tonge? Het
te pogen U iets van de verschrikkingen die de
Flakkeeërs meemaakten te vertellen (zie
hiernaast). Niet met de bedoeling U angst aan
te jagen, maar om op U, namens de diep ge
schokte overlevenden, een beroep te doen
Flakkee te helpen.
Een vloedgolf van water verminkte het
eiland en doodde vele van zijn bewoners.
Laat een vloedgolf van warme liefde, of-
antwoord dat eerst veel later kan worden ge- fervaardigheid en hulp nu direct, maar ook
geven zal ongetwijfeld ontstellend zijn. Ik in de verre toekomst spoelen over de getrof-
keerde terug, omdat ik vond dat het niet meer fenen. Het kan de wonden niet helen, maar
verantwoord was, gebruik te maken van de wel de pijn helpen verzachten.
Brandweerauto met volledige bemanning
en burgemeester stortte in diepte
De verbinding is verbroken. Voorlopig? Definitief? We weten
het niet. Urenlang proberen we Rotterdam aan de lijn te krij
gen. We willen dan schreeuwen: Denkt er om mensen in de niet
getroffen delen van ons land, het verhaal over de poel van el
lende rond Stellendam is niet overdreven. Misschien zal later
zelfs blijken, dat de beschrijving en de schatting aan de sobere
kant waren. Dood en verderf bracht de vloedgolf bij Stellen
dam. De strijd is daar geëindigd. Het dorp, voorzover het nog
bestaat, is ontruimd. De maan en de sterren laten een macaber
licht over 't massagraf vallen. Het watervlak trekt zich glad als
of het de rust van de doden niet wil storen. Enkele Stellen-
dammers die het leven eraf brachten en zich gereed moeten
maken voor evacuatie scheuren zich met moeite los van de
Sasdijk. Zij houden zich flink, maar hun harten huilen. Wat is
daar onder het water? Waar gaan we heen? Wanneer zullen
we terugkeren?
In sommige polders op Flakkee
Ujil het luoter zakken. Bij Som^j
melsdijk zelfs belangrijk Zon
dag stond het daar tot de dak
goot van deze schuur.
(Advertentie I.M.)
Chefarine „4" bevat 4 wereldbe
roemde geneesmiddelen. Eén er
van zorgt dat, ondanks de zeer
krachtige werking, ook een zwak
ke maag niet van streek raakt
ft-?Wt
nLXèu.
'n 4lje doet wonderen
Spreken met hen durven we niet.
Daarop hebben we trouwens geen
recht. Zelfs het kijken naar dit leed
is als een brutale inmenging. Kan
er iets vreseljjkers bestaan?
's Nachts en de daarop volgende
dag komen we tot de ontstellende
ontdekking, dat Stellendam een
overtreffende trap heeft: Nieuwe en
Oude Tonge. Geruchten en gissin
gen over het lot van deze dorpen
doen het allerergste vermoeden.
Van de ruim 3600 inwonenden
meldde zich tot op heden slechts
een klein deel. Is het vermoeden
juist? Na de tocht in die richting
kunnen we bijna niet meer twijfe
len.
Richting Zuid-Oost
Direct na het afscheid nemen van
de dodenpoel bij Stellendam koer
sen we richting Zuid Oost. We tref
fen. voor zover dat mogelijk is. een
actief Flakkee. Een ploeg arbeiders
steekt het nog resterende deel van
een binnendijk af. Een kilometer
verder ligt de zeedijk. In de rech
terflank sterk gehavend door een
200 meter brede breuk, die la^t
zien dat de Grevelingen wat tot
rust is gekomen. Links: de West;
dijk. Hij wordt hfdreigd. Er won"'
koortsachtig gewerkt. De manne
zullen de strijd winnen. Rond 9 uur
is het gevaar geweken. Het water
laat de Flakkeërs echter niet met
rust en wil toeslaan op een ander
punt. De Geldersedijk krijgt het
zwaar te verduren. Het water op
gejaagd door een feller wordende
Noord Oosten wind dreigt ook de
polders rond Melissant en Dirksland
te nemen. Burgers, rijkspolitie,
brandweer en EHBO slaan de han
den ineen. Vanuit het hoofdkwar
tier, dat gevestigd is in Dirksland
en waar notaris v. d. Vries het
commando voort, wordt de slag ge
leid. De auto van de rijkspolitie
brengt ons in de voorste linie. Het
alarm geslagen door een jongeman
van zestien jaar. die het- hoofd
kwartier kwam binnenhollen met
de mededeling, dat het land water
maakte, blijkt iets te voorbarig te
zijn. De dijk zal het wel houden.
Verraderlijk
Nog verder dringen We1, het ge
vaarlijke gebied binnen en berei
ken Herkingen, waar" we voor het
eerst op de weg in aanraking ko
men met de verraderlijke manieren
van het water. Bij een kleine ver
kenning reikt het ons tot over de
knieën. Verder gaan betekent voor
ons eer. onnodig spelen' met het
heer Mastenbroek, oliehandelaar uit
Sommelsdijk is onze gids. Hij kent
iedere weg, iedere sloot en greppel.
In zijn woonplaats ligt de eerste
vertraging. De rust gebruiken we
om even bij de gemeente-secietaris
van de stad binnen te wippen.
J. Knape Mzn. is zijn naam en hij
is een vriendelijk man. die ons met
dezelfde bereidwilligheid van alle
andere ambtenaren op dit eiland, te
woord staat. Het gesprek wordt er
een van brokken en stukken. Iedere
minuut, soms twee in een minuut,
komt er iemand zijn kamer binnen
vliegen. De een wil autobussen, de
andere een lamp. een kaars of een
telefoongesprek. Daartussen door
moet hij ook de noodzakelijkheid
overwegen van het maken van
doodkisten. Er is geen hout. Er zijn
geen werklieden. Zou Rotterdam ze
niet kunnen leveren. Er moeten
doodkisten komen want de zwaar
getroffen familieleden van de
slachtoffers van deze ramp hebben
recht op zo goed mogelijke begra
fenis. Misschien klinkt dit gedeelte
van het vex-slag was onkies, we moe
ten het doen in de hoop dat Rotter
dam en andere steden ook hierbij
te hulp zullen snellen. Hét krenken
van het gevoel van eerbied voor de
doden zou de Flakkeërs nog meer
pijn kunnen doen.
Groot respect
Hoewel ook hier de organisatie-
lijnen wat ontbreken, moeten we
het grootste respect hebben, voor
wat door de inwoners van Som
melsdijk en de gemeente-secretaris
werd en wordt gepresteerd. We
rijden snel door Middelharnis naar
Stad aan 't Haringvliet. Ook op
deze weg weer gebroken dijken en
onafzienbare watervlakten. Wanneer
we diep doorstoten en pas stoppen
waar de weg ophoudt weg te zijn,
ligt Nieuwe Tonge op enkele kilo
meters afstand. De tweede poging
mislukte dus ook. Toch had deze
watervlakte een geheel ander ka
rakter dan die bij Stad. waar vol
gens burgemeester Brinkman, die al
die dagen niet uit de kleren kwam
en zich als een waarachtig leider
ontpopte, de schade wel groot is,
maar geen doden zijn te betreuren.
Afschuwelijk
De waterbarricade, die Nieuwe en
Oude Tonge gevangen houdt is on-
leven. Niet voor de twee medepas- i gerepter, alsof er geen levend wezen
Operatie-Strijensas
Tot de vele kleine en grotere
schepen, die aan de Spidoponton
hun rampzalige menselijke lading
afleverden, behoorde ook de
Droogdok 112 uit Amsterdam, die
via Rotterdam Maandagavond na
het invallen van de duisternis
Strijensas, aan de Zuid-Oostkant
van de Hoekse Waard, bereikte.
Voor de plaats, die geheel ge
ïsoleerd is en zelf grotendeels on
der het water is verdwenen, be
tekende dit bootje van de Am
sterdamse Droogdokmij. de enige
ontsnappingsmogelijkheid. Toch
wilde aanvankelijk géén der be
dreigde bewoners zijn vluchtheu
vel verlaten. Pas toen een binnen
schipper het bootje vlakbij het
dorpje had geloodst, slaagde men
erin hen van de noodzaak van
evacuatie te overtuigen.
Maar zij, die een familielid in
de golven hadden zien verdwij
nen, waren met geen stok tot
weggaan te bewegen. Zij bleven,
tot het bittere eind'.
Of elf uur in de avond zette de
Droogdok 4-5 personen bii de Ri
vierpolitie te Rotterdam af.
Om half zes vertrok het scheep
je opnieuw. Zeventig van de 150
mensen .die in een schuur zaten
opeengepakt, gingen aan boord
Er was een jongen bij. die op een
matras was komen aandrijven:
zijn moeder had hij onderweg
verloren, zij kon zich, verstijfd
door de kou, niet langer vast
klampen.
Na de aankomst bij de Spido
ponton omstreeks elf uur, zette
het scheepje voor de derde maal
koers naar Strijensas. Dichtbij
het Hollands Diep kwam een aak
langszij, die de laatste honderd
vluchtelingen van het plaatsje
aan boord had. De Droogdok
kreeg toen orders om in Dordt
militairen op te halen voor het
eiland Tiengemeten. Voor de be
manning en de inspecteur van de
Havendienst Rotterdam B. A- van
Harden, die de actie leidde, bete
kende dat weer een nacht niet
slapen. Maar wat deerde hun dat?
Het enige waar het immers nu op
aankomt is: iets te kimnen doen.
(Van een speciale verslaggever)
BRLTNISSE, Dinsdagmiddag. Minstens vijf mensen hopelijk meer,
zijn vandaag gered per Sikorsky-helicoptère: De machine van de Royal
Navy daalde op tien meter afstand van de plaats waar wij stonden, op de
djjk van de nabij Bruinisse gelegen vluchthaven Zijpe. Vijf seconden stond
de machine op het kleine stukje weiland, toen verhief zij zich weer in de
lucht, een klein en tenger, wankelend vrouwenfiguurtje in het verzilte
gras achterlatend. Het was de 27-jarige Jannetje EerlandKwaak, afkom
stig uit Nieuwerkerk, die als eerste per hefschroefvliegtuig uit het op dit
ogenblik ernstig bedreigde dorp Oosterland was gered. „Mijn man is ver
mist". Dat waren de eerste woorden, die zü tot ons richtte, toen wü haar
tegen de dijk ophielpen. Snikkend vervolgde zij: „Waarom zijn er niét
meer vliegtuigen, vliegboten? Er zitten er nog zo veel."
brek aan eten en vooral aan drin
ken. Licht moest men 's avonds en
's nachts al die tijd ontberen. Op
vele boerderijen lag het vee dood in
de stallen. Op verscheidene plaatsen
had men de mensen nog op karren
naar Bruinisse kunnén evacueren.
Toen het water steeg, was dit niet
meer mogelijk. Er heerste een nij
pend tekort aan kleine, platte mo
torvaartuigen. Alleen die boten met
zeer geringe diepgang konden uit
komst brengen. Alle pogingen met
andere schepen waren tot mislukken
gedoemd.
Mevrouw Johanna van DijkDe
Vos, oud 29 jaar, was de vijfde ge
redde uit Oosterland. die wij uit de
hélicoptère zagen stappen. Zij ver
keerde. evenals de vier anderen, in
betrekkelijk goede lichamelijke con-
Eén voor één van dak
van meubelzaak
opgehesen
Zij vermande zich echter zeer snel
en vertelde, hoe zij en een dozijn fa
milieleden en buren sinds Zondag
morgen in het huis' van haar ouders
geïsoleerd waren geweest. Zij waren
op de zolder gekropen van de krui
deniers- annex meubelzaak, die een
plat dak heeft. Men had daarin een
gat gemaakt en door het zwaaien met
lakens, die aan stokken waren ge
bonden, getracht de aandacht van
overvliegende vliegtuigbemanningen
te trekken. Omstreeks drie uur van
middag waren zij opgemerkt door
luitenant-piloot Ronald Crayton en
korporaal-navigator A. Japp. Die wa
ren onmiddellijk boven het platte
dak gedaald, tot op enkele meters.
Toen hadden zij hun takel van staal
draad laten zakken en door gebaren
te kennen gegeven, dat iemand in de
reddingsstoel moest plaatsnemen.
Men aarzelde enige tijd maar mevr.
Eerland had zich tenslotte tot vlak
onder het ronkende toestel met de
beangstigend malende propellor be
geven en dit voor haar volkomen
nieuwe redmiddel aangegrepen. Het
overbrengen naar de haven van Brui
nisse was toen nog slechts een kwes
tie van luttele minuten.
Nieuwe geredden
Nog lang voor zij aan het einde
van haar relaas was, kon zij dan ook
haar zestigjarige, zieke moeder vei
lig in haar armen sluiten. Haar va
der, de 69-jarige Jacob Kwaak volg
de daarna. Het was na zo korte tijd
van scheiding, een aangrijpend weer
zien. Met mathematische zekerheid
plantte luitenant Crayton zijn toe
stel voor de vierde maal op droge
bodem. En dit keer bestond zijn men
selijke lading uit de 55-jarige heer
E. de Ven. Ook hij was opgetogen
over deze wijze van redden. Helaas
bracht hij het droevige nieuws, dat
van zijn buren een gezin van man,
vrouw en vier jonge kinderen in de
i golven was omgekomen Hij dacht.
dat er nu nog ongeveer tien mensen
j op het dak van de meubelzaak waren
achter gebleven. In de omgeving
I wachtten nog velen in hun huizen op
I redding. Het water was gelukkig iets
I gezakt. Bij velen bestond echter ge-
ditie. Zij verwachtte, dat haar echt
genoot als volgende passagier van de
Engelse marine-mannen zou meeko
men.
Vliegtuigpech
Helaas bleef het vliegtuig nu ech
ter langer in Bruinisse aan de grond.
De hijs-installatie was defect ge
raakt. Het duurde geruime en im
mers zo kostbare tijd eer de vlie
gers dit euvel hadden verholpen.
Luitenant Crayton vertelde ons in
tussen, dat hij de omvang van de
watersnood in Nederland nog ernsti
ger achtte dan in Engeland. Hij en
zijn metgezel waren Maandagmorgen
van Southampton naar Nederland
vertrokken, waar zij gestationneerd
werden in Woensdrecht. Deze hier in
Oosterland waren hun eerste red
dingen van mensen. Zij verklaarden,
ondanks de nood in hun eigen land,
grote voldoening van deze arbeid te
hebben.
Bij de afvaart van onze boot van
dit „vergeten" eiland Schouwen-Dui-
veland, van deze gemeente Bruinisse,
waarvan de straten vrijwel alle blank
staan, in de haven waarvan tientallen
vissersschepen en andere grotere
vaartuigen op evacués wachtten, za
gen wij tot onze vreugde, de Sikorsky
toch weer opstijgen. Ook bemerkten
v/ij twee nieuwe hefschroefvliegtui-
gen in de lucht!
Vervuld van de hoop. dat althans
in Oosterland vandaag nog meer
mensenlevens gered zouden worden,
aanvaardden wij de lange terugreis
naar het vasteland. In bewondering
ook voor de zeker niet gevaarloze
maar prachtige menslievende daden
van de beide mannen van de Royal
Navy.
iers uit Battenoord. Zonder
|es gaan zij het water in. Zonder
maar ook zonder hoop.
ignacftt nar
tSnd i
'P' Jk
vlufJBF
k®
diTjegen'
Plotsèling waren zij elkaar kwijt.
Namen .de vrouwen een andere
richting? Gingen zij misschien naar
Nieuwe Tonge? Zonder deze vrou
wen en kinderen heeft het leven
voor deze mannen geen waarde
meer. Zij verdwijnen in de nacht,
wellicht ook in het water.
Terug naar het
droge land
Het water is te afschrikwekkend.
We keren terug naar Melissant en
trachten daar opnieuw om in con
tact te komen met Rotterdam. Het
is zes uur in de morgen en inmid
dels is bekend gemaakt dat vele
plaatsen zullen worden geëvacueerd.
Weer moeten de vluchtelingen hun
schamele bezittingen oppakken: nog
verder van hun huis gaan zij. De
evacuatie gaat niet altijd even vlot.
Dat kan ook niet, want er moet te
veel worden geïmproviseerd.
Tweede poging
't Is een uur wanneer we de
tweede poging ondernemen om
Nieuwe en Oude Tonge te bereiken.
Het reisplan is geheel gewijzigd. We
rijden over Melissant. .Dirksland,
Sommelsdijk. Stad aan 'tHaring
vliet. We zullen er komen, want de
Bij Bruinisse zagen wij de red
ding van een oud vrouwtje, dat
door een Engelse helicoptère
was opgepikt vanaf het dak van
haar woning in Oosterland. Op
een stukje droog land temidden
der water Woestenij daalde de
helicoptère en de piloot hielp het
oudje uit de cockpit.
ooit was geweest. Hier en daar
zijn de nokken van boerderijen te
zien. Op sommige daken zaten men
sen bijna drie dagen. Zij werden
door een Helicopter bevrijd. Het
radon paar ;de. /daatsen waar zich
vol®fcs 'ooggetuigen drama's af
speelden is moeilijk. Links daar. in
de omgeving van de toren van
Nieuwe Tonge. moet dat vreselijke
ongeluk dit bericht werd ons
door acht onafhankelijke getuigen
bevestigd met de brandweerauto
slechts dit behouden
van Nieuwe Tonge zijn gebeurd.
Een onbekend aantal brandweerlie
den (men spreekt van zeven en
twintig) onder leiding van de bur
gemeester wilde boeren in nood
helpen. Plotseling scheurde de weg.
De auto met brandweerlieden en
burgemeester verdween in een af
schuwelijke diepte.
Grote helden
In dezelfde richting, maar iets
dichterbij zat de familie Konings
woud twee dagen op het miserabele
stukje, dat overbleef van de Ble-
kertsedijk. Dat stukje was. volgens
de redders, nauwelijks genoeg om
plaats te bieden aan elf kippen. Als
wanhopige dieren wrongen de elf
Koningswouders zich op een pak
stro, dat oorspronkelijk als be
schutting diende. Zij werden gered
door de gebroeders Groen. „Helden"
mompelt Flakkee. „Grote helden"
durven wij te roepen. Deze mannen
ontdekten het gezin Zondagavond
laat. Zij wilden er direct op afgaan.
De burgemeester verbood hun dat,
omdat hij het gevaar te groot en
de kans op redding te klein achtte.
De gebroeders Groen hadden er
geen rust mee Toch wachtten zij
na veel overreding tot de zon haar
eeyste licht gaf aan donker Flakkee.
Zij werden beloond voor hun moed.
Vader, moeder en negen kinderen
kwamen behouden op de vaste
grond. Hun was dus een groot ge
luk beschoren. Hoe is het gegaan
met die 3600 inwoners van.deze
dorpen? Afschuwelijk die stilte
op dat water. Afschuwelijk dat
raadsel dat als een groot en schrik
wekkend spook boven die vlakte
hangt. Afschuwelijk dat onvermo
gen van ons. De bloeddruk ver
hoogt. De slapen kloppen. De maag
draait. We vluchten en durven niet
meer kijken naar het verdronken
land: Flakkee.
Poor het water uit hiïis en hof
verdreven brengen deze vrouwen
uit de Alblasserwaard wat van
de geredde wintervoorraad inge
maakte groente naar veiliger
oorden.
Onafzienbare rijen vaartuigen snellen
te hulp op de Zeeuwse stromen
(Van een onzer verslaggevers)
Op de Zeeuwse stromen varen onafzienbare rUen vaartuigen van allerlei
soorten en grootten, op weg om hulp te bieden aan de slachtoffers van de
overstroomde gebieden. Parlevinkers worden gesleept door binnenvaar
tuigen en sleepboten passeren salonjachten. Het ene schip heeft duizenden
broden aan boord, het andere stapels dekens, het derde is alleen maar op
weg om evacué's op te halen. Wanneer deze schepen terugkeren voeren
zU vaak de vlag halfstok. Want de schippers hebben begrepen, dat de rouw
in ons land zo groot is, dat ook zü uiting aan deze rouw moeten geven.
Vliegboten, helicoptères en an
dere vliegtuigen cirkelen laag bo
ven het verzonken land. De tech
niek is gereed om hulp te bieden.
Doch de techniek, die zo vaak
voor niets heet te staan, kan
slechts behoedzaam optreden nu
de natuur zo kwaadaardig heeft
toegeslagen.
Rad o. telefonie en telegrafie zijn
onmachtig de duizenden mensen
te bereiken, die nog zijn geïsoleerd
temidden van het klotsende water.
De vliegtuigen mogen rondcir
kelen, ze kunnen weinig anders
doen dan hier en daar iets uit te
gooien. En de schepen kunnen va
ren zo snel als de schippers maar
willen, ze zijn niet in staat daar
te komen waar hulp het aller
dringendst nodig is Hun diepgang
belet hun dit. Slechts roeiboten,
platte vaartuigen, rubberboten enz.
kunnen, vaak na uren roeien, hulp
bieden aan enkele mensen.
De helicoptère is eigenlijk
bet enige technische hulpmid
del, dat prachtig reddingswerk
verricht. Doch er zijn slechts
enkele helicoptères aanwezig
en met iedere tocht kan maar
één mens worden gered.
In de havens rond de over
stroomde gebieden wachten de te
hulp gesnelde boten vaak werke
loos. In een flinke salonboot kun
nen honderden evacué's. Doch om
te kunnen evacueren moet men
gered zijn uit de oversti'oomde
gebieden en dat redden gaat maar
zeer, zeer langzaam wegens bet
gebrek aan kleine boten met wei
nig diepgang.
Grote Vaart-rederijen
schenken een millioen
DEN HAAG De rederijen, die
de grote vaart beoefenen, stellen
gezamenlijk een bedrag van een
millioen gulden beschikbaar aan
het Nationaal Rampenfonds.
Een schip met honderd ton
levensmiddelen, gezonden door de
Sparcentrale, is van Rotterdam on
derweg naar Goes.