's GRAVENDEEL, een der zwaarstgetroffen
dorpen in 't hart van 't noodgebied
Verlaten ruïnes, radeloze burgers en
massale evacuatie naar veiligheid
Biesbos ook nog onder gelopen
In zuidelijk Zeeland is men de toe
stand vrijwel meester
De Woefcse Waard rouwt
(Van onze Ütrechtse correspondent)
We staan op de dijk van de Oude Maas bij Wieldrecht. De
bewoners van de huizen op de dijk zijn druk bezig de vloeren te
dweilen en hun meubilair te reinigen. Zij, die onderaan de dijk
wonen, moeten beginnen met een schop het slib uit de kamers te
verwijderen. Hun huizen liepen soms tot de eerste verdieping on
der toen het wilde water over de dijk heen het Dordtsche eiland
binnenvloeide. „Treurig mijnheer Wij leven nog en we redden
het wel", zegt een vrouw al voort werkend. „Daar aan de overkant,
daar is het verschrikkelijk. Zoveel ellende is niet om aan te zien".
En daarbij wijst ze naar de overzijde van de grauwe watervlakte,
waar de torenspits van 's Gravendeel boven de dijk uitkijkt,
's Gravendeel, dat al 55 doden te betreuren heeft, 's Gravendeel,
dat nog slechts uit een doorweekt stuk dijk bestaat, uit een kleine
kern temidden van een water woestenij, waarboven slechts de daken
van de huizen uitsteken.
Het veer van Wieldrecht naar 's Gra
vendeel wordt alleen voor het noodver-
voer gebruikt. Militairen, Rode Kruis
wagens en hulpcolonnes gaan naar de
kant van de Hoeksche Waard. Als de
pont terugkeert, toont zij op haar dekken
een staaltje, een willekeurige greep van
de ellende die aan de overkant heerst
Groepen evacués drommen daar samen,
huiverend in hun dunne, doorweekte kle
ding; de kinderwagens, koffertjes en bun
deltjes vormen meestal hun gehele aardse
bezit. Zieken worden weggevoerd en
drommen koeien, varkens en paarden
rennen losgeslagen en als dolgeworden
tegen de oprit van de Wiëldrechtse dijk
naar boven.
De mensen worden voorzien van het
nodigste, van warm voedsel en warme
kleding en dan gaan zij met bussen naar
Rotterdam, waar de AJhoy-hal nog steeds
het verzamelpunt is voor het menselijk
wrakhout uit het noodgebied in een wijde
cirkel om Rotterdam. De dieren worden
bij boeren in de omgeving ondergebracht.
„De meeste zullen wel verrekken, de
stomme beesten hebben vaak 24 uur tot
aan de buik in het water gestaan" zegt
een boer. Zo trekt de droevige stoet van
mensen en dieren het Dordtsche eiland
in, op weg naar veiliger oorden.
Naar de overkant
Als de pont, ditmaal met ons, weer
koers zet naar het benarde dorp, zien we
al spoedig hoe ernstig de 'toestand daar
is. Achter de dijk, die zich gewoonlijk
in een wijde omarming om de vruchtbare
polders slingert, is nu slechts water te
zien. Water en niets dan water, zo ver
het 'oog reikt, 's Gravendeel zelf is een
klein eiland temidden van de verwoesting.
De kruin van de oude Striense dijk steekt
boven de golven uit. Als we even later
over die glibberige dijk lopen, zien we
links en rechts in de diepte daken van
huizen uitsteken boven een vuilgele wa
termassa vol wrakhout en restanten van
meubelen. Vrijwel alle huizen, die niet
aan de dijk zijn gebouwd, liepen tot bo
ven de vloer van de eerste verdieping
onder.
Hier en daar hangen nog mensen uit
de ramen van de bovenverdiepingen. Zij
wachten rustig af tot de militairen met
hun rubberboten hen komen afhalen. Hun
hele inboedel hebben zij vaak nog op
zolder in veiligheid kunnen brengen,
maar slechts het allemodigste kan mee
in de boot.
Op de dijk krioelen nog niet geevacu-
eerde bewoners, militairen, Rode Kruis
mensen en politie-agenten dooreen. Ieder
droog hoekje wordt in beslag genomen
door angstig loeiend vee. Zelfs in de bang
ste oorlogsdagen, na het zwaarste bom
bardement, zagen we niet zo'n wanhopige
situatie als op dit geïsoleerde eiland vol
verschrikking, dat slechts door de pont
met een veiliger gebied verbonden is.
Vernieling en dood
Van Dordrecht uit wordt brood en
drinkwater aangevoerd, want zelf be
schikt men hier over niets meer. Temid
den van de mensenstroom, die zich over
de dijk beweegt, loopt een kletsnat veu
len angstig naar zijn moeder te zoeken.
Als door een wonder werd het beestje
gespaard, maar het cadaver van het oude
paard zal wel ergens tegen de dijkhelling
aan drijven bij de vele, vele andere
overblijfselen van paarden en koeien die
door het snel opkomende water werden
verrast.
Maar aan het verlies van vee ol ander
bezit denkt niemand in dit zwaar getrof
fen dorp. Wel denken zij aan de 55 dorps
genoten, die zoals nu reeds vaststaat,
vielen als slachtoffer van deze ontzag
lijke ramp. De meestcn hebben wel een
vriend, een familielid, een goede kennis
onder deze doden en zo hangt er naast
de angst en de radeloosheid ook een sfeer
van rouw over deze kleine, zwaar ge
teisterde gemeenschap.
Alarm
Een vrouw, die met een busje op weg
is om wat melk te veroveren, vertelt ons
iets van haar wedervaren. Het is mevr
G Vos—Verkerk, die in een woonschuit
onderdak vond en voorlopig nog niet wil
evacueren.
„Zondagnacht om drie uur begon dc
klok te luiden en daar schrokken wc
wakker van. Er waren toen al gaten in
de dijk en het water stroomde snel naar
binnen. De mensen in dc laagst gelegen
huizen moesten onmiddellijk vluchten,
maar wij zijn in dc loop van de dag pas
naar de dijk gegaan, 't Was ontzettend,
hoe snel de polders daarbuiten volstroom
den en het" is geen wonder, dat velen
door het water werden verrast. Mijn tan
te met haar kind is ook verdronken, maar
al die narigheid dringt nu nog niet goed
tot je door".
„Werden de mensen tijdig van de bo
venverdiepingen afgehaald in die lage
stukken?" zo vragen we.
„Niet altijd", is het antwoord. „Aan de
Molendijk zag ik een ry van vier huizen
instorten toen de mensen nog maar kort
naar hoven waren gevlucht. De muren
konden de druk van het water niet hou
den, want de stroom was daar sterk. Alle
mensen, vier gezinnen met kleine kinde
ren, verdronken zonder dat iemand er
ook maar iets aan kon doen".
„We zijn heel erg bezocht, mijnheer,
heel zwaar, maar de Heere zal het voor
zien", zegt een oud moedertje, dat dit
droevige relaas mee heeft aangehoord. En
hoofdschuddend sluit ze zich aan bij een
groep, die zich in de richting van de pont
beweegt.
Dordrecht
Duidelijk tekent zich nu deze dag reeds
het verschil af tussen de gebieden, die
alleen door de snelle stijging van het bui
tenwater zijn overstroomd en die stre
ken, die door dijkdoorbraken werden ge
teisterd, In de eerste gebieden is het
meeste leed al geleden. In de Hoeksche
Waard, waarover aanvankelijk niemand
sprak, staan veel polders blank, ook de
polder Oud Bonaventura, die tot aan de
Strijen rij kt. Maar in Dordrecht, dat gis
teren nog een voorname plaats in het
nieuws kreeg, heeft het normale leven
zijn loop hervat.
In de hoofdstraten is het water ver
dwenen, alleen een spoor van slik en
andere restanten achterlatend. In de zij
straten staan vele gedeelten nog onder
water en varen de leveranciers van deur
tot deur. Toch heerst daar ook een opge
wekte sfeer. Er is nog wel een grote ra-
vache, maar er gingen geen levens ver
loren en de ergste ellende is immers weer
voorbij. Dat is de stemming in de oude
Merwestad en in die stemming wordt er
overal flink aangepakt om de zaak weer
op gang te brengen. Ook het isolement
is opgeheven, want met bussen kan men
Rotterdam weer bereiken.
De Moerdijkbrug zal voorlopig nog wel
niet bereden worden en ook de verbin
ding in de richting Sliedrecht blijft ver
broken Spoor- en autoweg zijn stukge
slagen, 't spoorwegemplacement ten Wes
ten van Dordt toont een droevig beeld
van verwrongen masten en kapotte rails.
Maar Dordrecht is, evenals trouwens Rot
terdam, al weer over het ergste heen.
De polders
Heel anders is het in de polders, die
onderliepen. Hier is de mogelijkheid van
herstel, van droogmaling en terugkeer
nog ver in het verschiet. Hier ook vielen
de slachtoffers.
Hoog boven de bogen van dc Moerdijk-
brug vliegen enkele Dakota's. De bestuur
der ziet beneden zich niets dan water, van
Bergen op Zoom tot Geertruidenberg.
Eén toestel zwenkt af naar het Zuidwes
ten. Daar ligt Goeree en Overflakkee.
Ook daar klampen zich nog mensen wan
hopig vast aan de nok van hun dak. Daar
zitten nog gezinnen opgesloten op dc
zolder van huil huis, zonder dat zij per
boot kunnen worden bereikt. De Dakota's
hebben rubberboten bij zich en zullen
proberen zo'n reddend vaartuig te laten
vallen vlak bij het dak of de boomtop,
waarin nog een mens op redding wacht.
En nog verder naar het Zuiden ligt
Zeeland, waarover nog zo weinig bekend
is. Ook daar is dé nood hoog. Wilde ge
ruchten doen de ronde, verhalen, afkom
stig van vluchtelingen uit geïsoleerde ge
bieden gaan van mond tot mond. Als een
auto met kranten weet door te dringen
tot aan dit grensgebied, worden de
nieuwsbladen uit de handen van de
chauffeur gerukt en gretig verslonden.
Hoe zou het in-Ouderkerk zijn? En hoe
zouden vader en moeder in Stellendam
het maken? En Willem in Papendrecht?
Als nooit tevoren
Een tocht dwars door het noodgebied
laat een onuitwisbare indruk achter. Zo
veel verschrikking, zo veel ellende en dat
over zo'n uitgestrekt gebied heeft ons
land wellicht nog nooit gekend. Wie op
de smalle dijkkruinen heeft gestaan langs
de Oude Maas, langs het Hollands Diep
en langs de Merwede en wie de onaf
zienbare grijze watervlakte aan weerszij
den heeft gezien, wordt door een huive
ring bevangen.
Nog gaan in dit gebied in boerenfami
lies de verhalen rond over de verschrik
kelijke St. Elizabethsvloed van 1421, die
de Grote of Zuidhollandse Waard in één
nacht verzwolg. Maar de verhalen die
nu in het boek van onze historie worden
opgetekend, zijn ontzettender dan die uit
het grijs verleden.
Wie dit heeft gezien, kan begrijpen boe
een man bij een klcdinginzameling zijn
overjas aanbood en zelf in zijn colbertje
de regen weer in ging. Deze nood kan al
leen gelenigd worden, als ons gehele volk
de handen ineen slaat, als ieder doet wat
zijn hand vindt om te doen en geeft wat
hij missen kan. Dit is een moment, waar
op ons volk kan tonen, dat het werkelijk
één is, ook in de grote nood van een na
tionale ramp.
Overigens is de toestand gestabiliseerd
Hoewel eerst medegedeeld werd, dat de
Biesbos behouden was, hebben de land
bouwers tot hun ontzetting gister hun
prachtige .polder toch verloren zien gaan.
De naast de Biesbos gelegen Prinsenpolder
was Zondag al overgestroomd en gister
brak de scheiding tussen deze beide polders
door, waardoor de Biesbos blank kwam te
staan. De schade is enorm, doch over slacht
offers zijn op het moment dat wij dit schrij
ven, nog geen berichten binnen gekomen.
Alle polders ten Zuiden van de Wieldrecht-
se zeedijk zijn nu verloren.
Grote aantallen vee blijken in de polders
ond Dprddrecht verdronken te zijn, Bij
Groot-Ammers waren echter 8000 stuks ge
red, doch die moesten zo spoedig mogelijk
afgevoerd worden. Een oproep voor de
radio was voldoende om voldoende rollend
materieel naar dit noodgebied te dirigeren
en reeds spoedig daarna kon worden mee
gedeeld, dat meer hulp niet meer nodig
was. Er was' al ruim voldoende aangeko
men. Ook hulpkrachten voor dijkwerk enz.
zijn in dit gebied voldoende voorhanden.
Overzicht
De dijkgraaf te Gorinchem deelde gister
omtrent de toestand het volgende mede:
Door het gat in de dijk te Papendrecht en
Alblasserdam komen bij hoog tij nog steeds
belangrijke hoeveelheden water de Alblas-
serwaard binnenstromen. Bij laag tij wordt
echter van tijd tot tijd een evenwichtstoe
stand bereikt. De Alblasserwaard, omvat
tende 24.000 ha., 'is voor ongeveer 5500 a
I ha. onder water gekomen. Men heeft
het gat bij Sliedrecht ..onder de knie" en
men gaat nu over tot het definitief dichten
daarvan. De overige dijken rondom het
Hoogheemraadschap houden zich goed, al
zijn er wel punten met een belangrijke af
slag, doch deze worden zo snel mogelijk
hersteld om erger te voorkomen. Getracht
zal worden het gat bij Papendrecht te dich
ten en hiertoe is reeds opdracht verleend.
Het werk zal ongeveer 2 a 3 weken duren.
De toestand in de Alblassenvaard is niet
onrustbarend, daar er zich nog vrij grote
reservoirs in het westen van de waard be
vinden, die het water kunnen vasthouden.
Het opkomende water zal dus naar het
oosten weinig kans hebben om daar van
ernstige betekenis te worden.
Alblasserdam
Het buitendijkse gedeelte van Hardinx-
veld heeft zware schade opgelopen, vooral
aan de machinerieën der industrieën. Een
coaster van de werf De Hoop kwam op de
kade terecht. De dijk heeft zich hier ech
ter vrij goed gehouden. Honderd man Ge
nietropen. geassiteerd door ingezetenen en
studenten, werken hard om de polder droog
te houden.
Een stuk van de rijksweg op de grens
van Giessendam en Sliedrecht is weggesla
gen.
IJmuiden ongerust
In IJmuiden verkeert men in ernstige
ongerustheid over het lot van de stoom"
trawler „Catharina Duyvis". Het schip is
nog gepraaid door een kotter. De trawler
bevond zich Zaterdag in de storm op on
geveer 14 graden Noord-West van IJmui
den en had een kapotgeslagen brug. Sche-
veningen-Radio heeft de schepen verzocht
uit te zien, naar de „Catharina Duyvis".
Gisteren is het de bemanning van de
reddingboot „Prins Hendrik" uit Den.
Helder gelukt het wrak te vinden van de
1600 br. ton grote tanklichtër „Oder"
van Mij Esso te Hamburg. In de buurt
van Texel heeft de Prins Hendrik de 4
Duitse en twee Nederlandse runners van
het wrak aan boord genomen.
Het vrachtschip „Carthege" uit Tunis zit
nog muurvast op het strand van Scheve-
ningen.
Het Finse stoomschip Wükinj heeft aan
Hoek van Holland gevraagd een apothe
ker aan boord te sturen, omdat er tenge
volge van een ongeval een lid van de be
manning is overleden.
Bespreking tussen Ver. Staten
en Frankrijk
President Eisenhower heeft René Mayer
de Franse premier, en Bidault de Franse
minister van buitenlandse zaken, uitge
nodigd eind Maart een bezoek aan Was
hington te brengen.
In een gezamenlijk uitgegeven commu
nique werd verklaard, dat premier Mayer
de nadruk had gelegd op de noodzaak
van meer hulp aan de Fransen in Indo-
China waar „in gemeenschappelijk' be
lang van de vrije wereld werd gestreden.
Op Walcheren en in Zeeuws Vlaanderen
heeft men de toestand nu vriywei geheel
in de hand. Gisteren zijn de gemalen op
Walcheren op volle kracht gaan werken.
In Zeeuws Vlaanderen zal men, weer en
wind dienende, vandaag met het droog-
malen van de polders in het Oostelijk
deel beginnen. De "streken bieden een
troosteloze aanblik. Prinses Wilhelmina
maakte gisteren een rondtocht door
Zeeuws Vlaanderen, Zuid-Beveland en
over Walcheren. Zij bracht daarbij ook
een bezoek aan Vlissingen.
In Vlissingen. waar alleen de oude stad
was ondergelopen, is het water nu weer
vrijwel verdwenen. In de gaten in de
boulevard is 'n nooddichting aangebracht.
Men meent, de situatie nu wel meester-te
zijn. Er is veel schade aan huisraad. Eva
cuatie was slechts op kleine schaal ge
boden doordat de Vlissingers uit het over
stroomde gebied bij familie en kennissen
in de gespaard gebleven wijken terecht
konden.
Het Oostelijke en Zuidelijke deel van
Walcheren de tuin van Nederland is
opnieuw verdronken. De duinen bij Oost
Kappelle zijn sterk afgeslagen, evenals
die bij Domburg. De Westkappelse zee
dijk heeft zeer geleden. Reden tot onge
rustheid is er niet meer. Rond Ritthem
en Arnemuiden staan de polders nog
blank. Het gat in de dijk bij Veere is ge
dicht en wordt versterkt met een klei-
Een luchtopname van de overstromingen op Duiveland. Op het dak van een huis, heel alleen in het ondergelopen land,
dat een trieste aanblik geeft, zit een man, die zwaait naar het overvliegende toestel. Een rubberboot is blijven steken,
tn iets, wat voor de ramp waarscbjjöijjk een boomgaard is geweest.
dam. Middelburg zit zonder drinkwater.
De winplaats in de. duinen bij Oranjezon
is uitgeschakeld; van de zijde van Beve-
land kan geen water worden aangevoerd.
De gemeente heeft echter nog kunnen
distribueren uit een kleine voorraad.
Massale hulp in Zws.-Vlaanderen
Militairen van de kaderschool te Weert
en Amsterdamse studenten zijn in Zeeuws
Vlaanderen te werk gesteld. De mili
tairen moesten via Brussel en Gent reizen
om Kloosterzande te bereiken. Er wordt
hard gewerkt om "de vele gaten in de zee
dijken te dichten. Hiervoor is groot me
chanisch materiaal nodig. Hier en daar
staan nog koeien en paarden in de onder
gelopen landerijen, dikwijls nog slechts
met de kop boven water. De dieren zijn
zo verkleumd, dat ze stuk voor stuk uit
het water getrokken moeten worden.
Dank zij massale en spontane hulp heeft
men het ergste kunnen voorkomen. Öe
binnendijken zullen het naar alle waar
schijnlijkheid wel kunnen houden.
Het aantal slachtoffers in dit gedeelte
van Zeeuws Vlaanderen bleef tot acht be
perkt. In de omgeving van Temeuzen zijn
twee kinderen om het leven gekomen.
Een kwart van de bevolking van Temeu
zen leefde gisteren nog in het water. Het
gevaar is door 't afnemende water echter
geweken.
Weg en spoorlijn weggeslagen
Zwaar is de wond, die aan de zware
zeedijk in de punt van Baarland op Zuid-
Beveland is toegebracht. De achterliggen
de polders zijn volgestroomd. Ten Oosten
an het kannal Kruiningen—Wemeldin
;e zit eveneens een groot gat in de dijk.
uuiningen is slechts herkenbaar aan de
vorm van de veerhavenhoofden en de da-
•>-n der huizen. Een van de veerboten ligt
■••onderden meters landinwaarts. De streek
van Krabbendijke ligt als een eiland- tus-
- an de grote watervlakten, die zich .'vér-
er naar Rilland en Noordelijk daarvan
'strekken. De indruk wordt gewekt, dat
e grote weg naar Goes evenals de spoor -
ijn gedeeltelijk overspoeld en weggesïa-
'gji'n zijn.
Prins Bernhard morgen terug
Prins Bernhard heeft, in verband met
'Ioverstromingen, besloten zijn reiS' door
:c V.S. te onderbreken en naar Nfeder-
und terug te keren. Hij hoopt morgen-
■ehtend in ons land te arriveren.
Z.K.H. besloot terug te keren na téle-
- nisch overleg met de Nederlandse re
dering. De Prins deelde de A.N.P.-corres-
-ndent mede, dat hij verschillende af
braken heeft kunnen uitstellen, zodat Hij
ver enkele weken weer naar de V.S.
oopt terug te keren.
Voorts zei hij, dat hij voornemens is,
•.'.middellijk na aankomst de overstroom
de gebieden te bezoeken.
FRIESCH DAGBLAD
TWEEDE BLAD
DINSDAG 3 FEBRUARI 19S3
