NEW YORK 300 jaar stad
iDoi
FRIESCH DAGBLAD
Metropool met vele wereldrecords
werd door Nederlanders gesticht
Khel'
OlttWfHU
ESEEE2EBZS3B
wat anderen schrijven
Duitsers I
De Amerikanen in Duitsland hebben
een (te) beperkte enquête gehouden on
der de Duitsers over het nationaal-socia-
lisme. „Het Parool" schrijft daarover:
Wat deze uitslag waarde geeft is juist,
dat zij niet sensationeel en nog minder
verwonderlijk is. Het rapport erover
zegt, dat slechts 24 pet. van de gevraag-
den verklaarde, dat zij alles zouden
doen om een herstel van het nazi-regime
te verhinderen. Dit percentage echter is
hoog. waarschijnlijk het gevolg van ge
brekkige zelfkennis. Want de Duitser is
spoedig verlamd tegenover krachten, die
met voldoende brutaliteit de hand uit
steken naar de macht. 26 pet. waren
nuchterder: zij verklaarden het met
graag te zullen zien, maar zich niet er
tegen te zullen verzetten. 9 pet. zouden
het gaarne zien gebeuren, maar zijn niet
bereid er iets voor te doen: 4 pet. ech
ter zouden er alles voor over hebben
dit te bevorderen. 53 pet. zouden zich
actief legen het communisme verzetten.
De meerderheid van de gevraagden zou
Duitsland het sterkste land in Europa
willen zien worden. Vooral de jeugd
staat daar achter. Deze zou bereid zijn,
zicfy algemener achter een beweging als
die van Hitier te plaatsen dan zij het
was in de dagen van Hitiers opkomst.
Generaal Ramcke's bewering dat de ge
allieerden de ware oorlogsmisdadigers in
de tweede wereldoorlog zijn geweest,
vond bij 32 pel. algehele instemming:
25 pet. vonden haar gedeeltelijk juist,
25 pet. gaven Ramcke o n gelijk. Daar
entegen verwierp de meerderheid het
oordeel van generaal Remer, die de sa
menzweerders tegen Hitier landverra
ders had genoemd.
De reden daarvoor was zeer practisch:
De dood van Hitler in Juli 1944 zou
Duitsland veel bloed en ellende hebben
bespaard, zo redeneerden zij. Wat de
Amerikaanse onderzoekers vooral ge
troffen had was. dat slechts een m i n-
d e r h e i d meer kwaads dan goeds in
het nationaal-socialisme had gezien.
Duitsers II
Na opgemerkt te hebben, dal de meer
derheid geen verplichting voelde om de
Joden schadeloos te stellen, verklaart
„Het Parool" het bovenstaande als volgt:
Nu ziet de West-Duitser dan wat de
Russen in Oost-Duitsland aanrichten.
Hij hoort dagelijks van het dreigende
gevaar. De vluchtelingen stromen bij
tienduizenden over de grens van Oost
naar West. En hij herinnert zich, hoe
Hitier tegen het bolsjewiekse gevaar
gesproken, gebulderd heeft. De anderen
hebben Duitsland bevochten, inplaats
van met Duitsland samen te gaan tegen
Rusland, zoals Hitier beweerde het te
willen. Wie heeft bij slot van rekening
gelijk gekregen?
Het zal u niet helpen ertegen te argu
menteren. dat Hitier het gevaar over
Europa gehaald heeft, dat Rusland tot
1939 miliatir geen, en ideologisch een
bescheiden gevaar vormde. Herinnert
rij aan het Duitse vriendschapsverdrag
van 1939, dan haalt gij slechts een voor
beeld aan van de slimheid van Hitier.
Wenst men Hitier terug? O, neen,
voor geen geld. Maar er zijn toch mooie
herinneringen. De verguizing om de
v erloren oorlog treedt op de achter-
crond. De snelle opkomst na een diepte
van ellende door Hitlers bewapenings
program; al dat exerceren, al die uni
formen, de geestvervoering, de ontdek
king t.ot 't edelste ras van de mensheid
te behoren, zo strelend voor een onbe
wust minderwaardigheidscomplex, dit
alles komt weer voor de geest. En dan
die reeks van overwinningen! De ogen
verhelderen bij deze terugblik in het
nabije verleden. Reële kijk op politiek
is on-Duits. Moet men zich dan verbazen
over hel, door de Amerikaanse onder
vragers verkregen resulaat? Bevreem
dend zou het geweest zijn als het anders
was uitgevallen. Als men hart en nie
ren van de Duitser doorvorst, vindt men
steeds heimwee en geen logica.
Vluchtelingen
TWEEDE BLAD
MAANDAG 2 FEBRUARI 1953
Eén van de vijfhonderd vliegtuigen, die dagelijks op de New Yorker vliegvelden landen, boven de zuidpunt van 'l schier
eiland Manhattan. Onder de linker vleugel van het toestel is het Empire State Building, de hoogste wolkenkrabber 1102
verdiepingen, 381 m hoog) zichtbaar. Aan de bovenkant van de foto ziet men een klein deel van het enorme havencomplex
Stad van wolkenkrabbers, havens, fabrieken, parken,
bruggen en tunnels
Zou er wel één stad in de wereld zijn, die kan bogen op een
zo snelle ontwikkeling als New York? Nog geen drie eeuwen ge
leden in 1658 bij de eerste telling bleek het inwonertal zegge
en schrijve 800 te zijn. Thans heeft deze grootste Amerikaanse stad
die na Londen tevens de grootste van de wereld is, ruim acht mil-
lioen inwoners.
De Nederlanders hebben een grote rol gespeeld bij 't ontstaan
van New York. Dat mag wel eens gememoreerd worden, nu New
York vandaag het feit herdenkt drie eeuwen geleden stadsrechten
te hebben ontvangen.
De grote moeilijkheden, waarmee Duits
land worstelt door de vete vluchtelingen,
doen „De Rotterdammer" het volgende
opmerken
Bladen als de Londense Times vra
gen zich terecht af, of het wel recht
vaardig is. dat, de andere vrije landen
West-Duitsland deze nieuwe, zware last
alleen laten dragen. Per slot van reke
ning zijn bijna alle vluchtelingen, die
hun leven op het spel zetten om door
het ijzeren gordijn te glippen, het slacht
offer van de hachelijke internationale
situatie. Het vluchtelingenprobleem is
dus geen Duits en zelfs geen Europees
vraagstuk. Het gaat de gehele Westerse
wereld aan.
De Westduitsc volkshuishouding was
reeds ernstig belast door de vele ver
plichtingen. die zij tegenover de talrijke
verdrevenen op zich had genomen. Deze
mensen betekenen een bezwaar, niet
alleen voor de economie, maar ook voor
de politieke rust in West-Duitslancl. De
vluchtelingen, die zich nergens thuis
kunnen voelen, tellen nl. veel ontevre
denen in hun gelederen, In dit verband
is het zeer opvallend, dat. in de afgelo
pen weken zoveel mensen tegelijk door
het. ijzeren gordijn konden dringen.
Dat moet wel tc denken geven.
Schaepman
De Schaepman-herdenking van de K.
V. P. geeft, het „Zeeuwsch Dagblad" het
volgende commentaar in de pen:
Als in de loop van dit jaar de Katho
lieke Volkspartij haar jaarlijkse congres
zal houden, zal dit staan in het teken 1
van de Schaepman-herdenking. aldus
heeft de voorzitter van de K:V.P.. de
heer W. J. Andriesscn, tijdens een her
denking van deze grole staatsman mee
gedeeld. Op het ogenblik huldigen dc
Roomsen hem als de grote strijder voor
machtsvorming op staatkundig gebied
..en daarom aldus de heer Andries- i
sen geven wij hem ons erewoord, dat
wij onze staatkundige eenheid wiileji
Het begon in 1609. toen Henry Hudson in
dienst van de Oostindische Compagnie met
..De Halve Maen" voor de monding van de
later naar hem genoemde Hudson-rivier ar
riveerde. Hij meende op een nieuwe zee
route naar China te varen, doch bemerkte
al spoedig, dat het land aan beide oevers van
de door hem ontdekte rivier zeker 'geen
China was. Prompt nam hij het gebied voor
ons land in bezit en doopte het Nieuw-
Nederland. Viiftien jaar later 'kreeg Willem
Verhulst, die in dienst van de Wesiindische
Compagnie stond, opdracht naar Nieuw-Ne-
derland te gaan om daar een nederzetting
te stichten. In Juli 1625 landde hij op het
schiereiland Manhattan tussen de Hudson en
de East-riviev. dat voor 60 aan snuisterijen
van de Indianen werd gekocht. Daarmede
was Nieuw-Amsterdam. 't latere New York,
gesticht. Kort daarop reeds vestigden zich
in dit gebied emigranten en drie jaar latei-
stichtte de Geref. predikant Jonas Michaëü-
us er een Ned. Geref. kerk.
Hoewel Nieinv Amsterdam in 1653 nog
maar een betrekkelijk onaanzienlijke plaats
was, verkreeg het op Z Februari van dat jaar
stadsrechten. Het duurde niet lang, of de
kolonie kwam tot bloei en toen ons land
Nieuw Amsterdam In 1674. na dc derde En
gelse oorlog hij de vrede van Westminster,
moest afriaan, waren op het eiland Manhat
tan reeds mogelijkheden v°or een rijke ont
wikkeling aanwezig.
Het oude hart
Manhattan is altijd het hart van New York
gebleven en heeft zich tot het machtigste
handelscentrum vtn de wereld ontwikkeld.
Momenteel wonen er twee milliocn mensen,
of liefst 23.900 op iedere vierkante kilometer.
Daar verheffen zich de enorme wolkenkrab
bers. waarvan het Empirr State Building re
cordhouder is met zj.tn 102 verdiepingen en
een hoogte van 381 meter. Hoewel de wol
kenkrabbers van architectonische schoon-
(Advertentie)
HOESTBUIEN, VAST SLIJM
<T\Dan
Jan /J
help'OlYOOP
herwinnen, behouden en versterken en
daarvoor dc nodige offers willen bi en-
gen." En dat is iets wat de huidige K.
V. P. heel hard nodig heeft!
Graag zouden wij zien, dat men in
Roomse kling ook aandacht had vont
en ander facet van het Werk van
""•chacpman: zijn oprekken met dc me-
Ic-cbristen-staatsman Kiiypoi in de
trijd legen het socialisme. Dc eenheid
an Sc-ncwnan, waarmee hij de. mac li'. -
•/orming wilde verwezenlijken, was ge
baseerd op beginselen en niet op oppor
tunisme. Hel lijkt ons toe. dat de K.V.P
juist deze Schaepman nog harder nodig
heeft.
heid zijn heeft Manhattan zelf weinig ste
delijk schoon. In de lengte van het schier
eiland lopen dertien grote, rechte wegen
Avenues) die door ver over de honderd
even rechte verbindingsstraten (Streets)
worden doorkruist. Maar New York is gro
ter dan Manhattan alleen. Het schiereiland,
dat een gemiddelde breedte van 3 'A km en
een lengte van 16 km heeft, is de kleinste
van de vijf wijken, waarin deze wereldstad
verdeeld is.
Straten te klein
Al jarenlang houden verkeersdeskundigon
zich met het schier onoplosbare probleem
an het verkeer bezig. De vele duizenden
New Yorkers, die op Manhattan hun arbeid
verrichten, moeten 's morgens en 's avonds
binnen niet al te lange tijd van en naar hun
oningen worden vervoerd, hetgeen in de
practijk niet zo gemakkelijk is. Vier lange
tunnels en acht grote bruggen verbinden
Manhattan met het gebied aan de andere
liden van dc Hudson en Eastrivicr. Zij heb
ben de vele ponten, die het verkeer bij lan
ge na niet. meer konden verwerken, al ver
vangen, Electrische trams zijn vrijwel uit de
binnenstad verdwenen, maar in de buiten
wijken rijden nog altijd 800 tramwagons.
Autobussen met twee verdiepingen hebben
in dc binnenstad het werk van dc tram over
genomen. Dagelijks doorkruisen 1800 van die
bussen New York. waarvoor in het ha
van Manhattan, bij Times Square, een auto-
busstation is gebouwd, dal dagelijks 13.000
passagiers kan verwerken.
Waar tram en bus .tekortschieten, daar
biedt de ondcrgi-ond.sc uitkomst. Onder de
stralen en gebouwen denderen dagelijks on
geveer 7000 wagons over een uitgebreid net.
maar desondanks zijn er nog vele problemen.
Want dan mogen dc New Yorker straten
met elkaar een lengte hebben van 10.300 ki
wanneer de kantoren en fabrieken sluiten en
uit één enkele wolkenkrabber soms énkele
tienduizenden tegelijk stromen, blijkt, da!
het straatoppcrvlak te klein is
Nederlandse namen
Vele namen in het huidige New York her
inneren nog aan de lijd. toen er Nederlan
ders woonden en werkten. Wallstreet op
Manhattan, waar 's werelds belangrijkste
geldmarkt is gevestigd, heette vroeger Wal
st, aat en werd zo genoemd omdat de Neder
landers daar een wal hadden opgeworpen
om hun bezittingen togen indringers te be
schermen. En heet de uiterste Zuidpunt van
Manhattan niet dc Battery (de batterij),
welke naam nog herinneringen oproept aan
het aldaar gebouwde fort Amsterdam
Brooklyn, aan dc andere zijde van de Easl-
rivier. tegenover Zuid-Manhallnn. is de
Amerikaanse benaming voor Kreukelen. De
grootste negerwijk ter wereld, waar 460 000
npgers verbliiven. ligt op Manhattan ten
voorden v=r> do "0n stia.-t en heet Harlem
TTf-rlrp-»' ti.< 0"-=»e door de
-.««.-nd \yp» :i Vinn' ,102 StOnPS'.' C.'
Vn-n- -r-"c de -de-s sr-ake.n van d
meu-'-e bouw*—" sorr' -m de New Yorker;
I van ".hans mg o- -- d.a Rmvery en of dl' nog
nief genoeg is: één van de straten op Zuid-
Manhattan heet in onvervalst Nederlands
Nassaustreet. E ovendiende grootste en te-
•ens oudste van de vier tunnels, die het
schiereiland met het vasteland verbindt is
Bedrijvigheid
New York heeft zeker niet te klagen
over bedrijvigheid. Er zijn 37870 in
dustriële bedrijven, waarin 1.100.000
personen werken 39 fabrieken tellen
elk meer dan 2500 arbeidskrachten en
8850 bedrijfjes hebben minder dan 4
arbeiders in dienst. Er zijn 325.000
kantoren, waarin 2.980.000 personen
werk vinden. De kledingindustrie
spant de kroon18.650 bedrijven met
400.000 arbeiders.
Ter ontspanning zijn p.m. 524 sport
terreinen en 492 tennisbanen aange
legd en 109 bibliotheken ingericht.
Ter opleiding zijn 710 lagere scholen
gebouwd, waar 97(1.000 leerlingen hun
elementaire opleiding ontvangen.
Nog een cuferer rijden dagelijks
in New York 1.300.000 voertuigen
rond I
.J
dc Holland-tunnel, die in 1927 in gebruik
werd genomen en een lengte van 2820 m
heeft. Nog geen drie jaar geleden werd een
nieuwe tunnel met een lengte van 2778 m
geopend en Brooklyn-Batterytunnel gedoopt.
Hieruit blijkt dat de New Yorkers hun Ne
derlandse afkomst niet verloochenen en naast
de reeds bestaande, historisch gegroeide Ne
derlandse namen, nieuwe namen van Neder
lands orgine toevoegen.
Wereldrecords
New York heeft enkele wereldrecords op
zij naam staan, die even zovele bewijzen
zijn van de ondernemingsgeest, die de in
woners van deze stad kenmerken. Geen stad
te.- wereld, ook Londen niet. kan er op bo
gen 'n oppervlakte van 830 vierkj km en een
grootste lengte van 58 km en een groot
ste breedte van 27 km te hebben. Ook kan
geen stad op aarde zich er op beroemen één
achtste deel van haar oppc. lakte te hebben
gereserveerd voor parken, waarvan er in to
taal 241 zijn, te- behoeve waarvan 90 gebou
wen zijn verrezen, 't Grootste en ..ieest be
zochte is Central Park op Manhattan, vlak
in de buurt van die reusachtig hoge gebou
wen. die wolkenbrabbers moeten zijn omdat
de grond er zo duur is en men zuinig op
vierkante meters moet zijn
Met zijn haven heeft New York een on
betwist wereldrecord. De zes grootste we
reldhavens zijn gezamenlijk nog niet zo groot
als de New Yorker haven, die liefst 1240 km
kade en 900 pieren telt!
En dan bezit New York in een 192 m hoge
wolkenkrabber met 47 verdiepingen het
grootste hotel ter wereld liet Waldorf-As-
toriahotcl. waar 2000 kamers zijn. De groot
ste eetzaal biedt plaats aan eveneens 2000
personen. Een ziekenhuis, inclusief operatie
kamer. een landarts en een hele serie win
kels staan ter beschikking van de .gasten.
Het hotel heeft voorts een eigen politiekorps
iraft 25 agenten en 10 rechercheurs, terwijl
liefst 155 telefonistes voor het tot stand bren-
bcn van de huisverbindingen zorgen. Een
bekende kamer in het hotel is suite 37 A,
waarvan de huur 125 dollar per dag be
draagt, Hier verbleef koningin Juliana, toen
zij .tijdens de oorlog in New York was. Ei-
woonden voorts vele gekroonde vorsten er.
gekozen presidenten en tenslotte hebben de
Grote Vier er geconfereerd en "zijn hei daar
eens geworden over dc vredesverdragen met
Bulgarije, Finland. Hongarije. Italië en Roe
menië.
Vergeten mannen
Zoals overal in de wereld is in New York
niet alleS goud wal er blinkt. Daar is in hat
zuiden van Manhattan de Bowery, die „de
straat der vergeten mannen" wordt genoemd
Hier woonde vroeger de elite van do stad,
maai met dc opkomst van Broadwav ging
de Bowory. slechts enkele kilometers zyide
lijker gelegen, snel achteruit. De luxueuze
hotels werden goedkope en verveloze eet-
gelegenheden of obscure kroegjes. De men
sen. die in de Bowery wonen zijn dronken
of zullen spoedig dronken zijn. Hier wo
nen zij, die maar het liefst vergelen willen
Vertrek J. P. Lenstra
Donderdag heeft de heer J. Lenstra, onder
wijzer aan de chr. nat. school van Lollum-
W'aaxens, in. tegenwoordigheid van bestuur
en scholieren afscheid genomen. Dhr. Len
stra is benoemd tot hoofd aan de CVO-
school te Molkwerum.
Weer een inspectievergadering
L.O. te Dokkum
De afgevaardigden van de verschillen
de afdelingen van de onder wij zersorgani-
saties in de Inspectie Dokkum van het
Rjjksschooltoezicht kwam in Leeuwarden
in vergadering bijeen. Er werd besloten
ook dit jaar weer een inspectievjergade-
ring te beleggen. In het rompcomité wer
den gekozen de heren J. Brands, van Ber-
gum. voorzitter; G Langhout. Oudega
(Sm.), secr-, L. Koopmans. Nijega (Sm..),
penningen.' en mevr. de Boer van Drach
ten.
Ds. Van Niel sprak voor de
Ned, Herv. Evang. te Tzummarum
De N.H. Evang. ver. „Het Mosterdzaad
je" te Tzummarum hield haar goed be
zochte jaarvergadering o.l.v. de heer L.
B. Posthuma. Deze gewaagde van de gro
te dankbaarheid, die er in de kring is
voor de vele zegeningen in het afgelopen
jaar. De vereniging telt 102 leden. Bij de
Evang. Ver, zijn 185 lidmaten der N.H.
Gem. aangesloten, verdeeld over 101 ge
zinnen. De penningm. had aan inkomsten
ontvangen f 9125.75, de uitgaven bedroe
gen f8640.50. Tevens was er nog een
banksaldo en een saldo op de giro.
De heer J. Kluwstra hield een inleiding
over „De Strijd". Ds. Van Niel van Sneek
hield een rede over „De Ned. Herv. Kerk,
Nu!". Volgens Calvijn is de Kerk de moe
der aller vromen. Onze moeder, de N.IL
Kerk, is ziek. Velen hebben bij haar ziek
bed gestaan, de ziekte geconstateerd en
aanwijzingen gegeven tot herstel, aldus
spr., Bilderdijk, Groen van Pnnsterer,
Hoedemaker, Kuyper, Kromsigt en meer.
Wij zijn ten zeerste dankbaar voor dit
alles, maar niet tevreden, aldus ds Van
Niel. Het gezag van -de Schrift moet spre
ken, de inhoud van de Belijdenis-geschrif-
ten moet tot uitdrukking komen. Het gaat
in vele preken alleen over de verhouding
tot de naaste, maar hoe de verhouding-
moet zijn tot God, daar wordt te weinig
over gesproken.
Het belangrijkste is de vraag: hoe moet
de mens, de zondaar, staan tegenover de
Heilige God. Spr. noemt de kwestie-ds
Loos. Hier behoort de Kerk in te grijpen.
Wanneer het ons ernst wordt met de
Kerk, dan moet de Belijdenis gezag krij
gen. Zullen wij bouwen aan onze Kerk,
dan moet het fundament goed zijn, aldus
ds Van Niel.
Bestuur A.R, J.O.S. benoemd
Rottevalle,. Tot bestuursleden van de pas
opgerichte Arjos zijn gekozen dé dames J.
Bontekoe en N. v. d. Bij en de heren J. Wa
genaar en S. de Haan.
A.R. Kiesvereniging vergaderde
Oostdongeradeel. De gemeentelijke A.R.
Kiesvereniging heeft te Metslawier haar
jaarvergadering gehouden. De leiding be
rustte bij de heer J. v.d. Mark te Niawier.
Volgens het verslag .van secretaris Zijl
stra was het aantal leden flink vooruitge
gaan. De penningmeester Boersma had een
saldo van f 245.56 in kas. Bij de verkie
zing voor het moderamen werd de heer
A. K- de Boer te Ee gekozen. De heer Y.
Holwerda bracht verslag uit van de raads
vergaderingen. Plet ontwerp-gemeentepro-
gram was door drie personen bestudeerd.
De heer Y. Baumfalk stelde voor het on
gewijzigd te aanvaarden. In principe werd
hiertoe besloten.
Plannen voor muziekclub
Ureterp. Alhier is men van plan om tot
oprichting over te gaan van een gitaar-,
mandoline- en accordeonclub. Het aantal
belangstellenden bedraagt ongeveer twin
tig. Er zal worden getracht nog meer leden
te winnen.
40 jaar in de zuivel
Akkrum. Deze week was het 40 jaar
geleden dat de heer K. de Leeuw in dienst
trad bij de Coöp. Zuivelfabriek „Utingera-
deel". Dit feit is op een personeelsavond
herdacht. De jubilaris, die nu met pensioen
gaat. ontving o.m. een enveloppe met in
houd.
Een 80-jarige penningmeester
Rottevalle. Op de gemeenteavond van
de Geref. kerk alhier heeft de 80-jarige
penningmeester van de zendingseommis-
sie voor de 36e maal het verslag uitge
bracht.
worden mensen, die geen ander levensdoel
meer hebben dan drinken aan de lopende
band. Onder deze aan drank verslaafden
werkt het Leger des Pleils, dat voor slechts
enkele eenion eten verstrekt en een fris
bed gereed houdt.
Onder de dronkaards van de Bowery treft
men mannen uit de onderwereld, doch ook
intellectuelen uit geheel Amerika aan. In
deze „straat der vergeten mannen" heeft de
politie maar één zorgde strijd legen .de
illegale verkoop van verdovende middelen.
New York, stad met machtige wolkenkrab
bers en groie havencomplexen, met enorms
fabrieken cn romantische parken, met fraaie
bruggen en ingenieuze tunnels, jubileert
New York. een stad met een gemengdé
bevolking de grootste groep immigranten
word! gevormd door een millioen Italianen
mei 460.000 negers en een „straat der ver
geten mannen" kreeg 300 jaar geleden stads
rechten.
Het waren Nederlanders, die d<- grondslag,
i hebben gelegd van de metropool. Dat mag
vandaag wel eens gezegd worden, nu in de
I St Nicolas Society het feit wordt herdacht,
dat Nieuw Amsterdam 300 jaar geleden van
l nederzetting tot stad, werd gepromoveerd
