NIJMEEGS DAGBLAD
Orkaan en springvloed veroorzaken geweldige ramp
Aantal doden reeds meer dan 300
Hulp
is nu
plicht!
Zeeland ernstig getroffen
Zware overstromingen in Zeeland en
Zuid-Holland; duizenden zijn dakloos
Doorbraak dijken
op Schouwen
Reeds f 70 mille
uit de Antillen
Nationale ramp
Noord-Beveland staat
geheel onder water
Ergste gevreesd
voor Beveland
Iets kouder
Maandag 2 Februari 1953
Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant
Directeur: D. Henny
Hoofdredacteur: A. Lammert3 van Bueren
Nijmegen: Van Broeckhuysenstraat No. 2628
GELDERS DAGBLAD
153e Jaargang No. 640
Telefoon Redactie: 21159
Telefoon Administratie: 20164 Giro "91743
Abonnementsprijs: 47 ct. p. w., f 6.10 p. kwartaal
]\Jeer dan driehonderd doden en een schade van tientallen millioen guldens
hebben de orkaan en de springvloed geëist, welke in de nacht van Zaterdag op Zondag een
deel van ons land hebben geteisterd. Een watersnood groter van omvang dan die van het
jaar 1916, heerst in Zeeland, Zuid-Holland en een deel van Noord-West-Brabant. Dui
zenden stuks vee zijn in de golven omgekomen. De schade aan dijken en land is nog niet
te overzien. Volgens de laatste berichten staan honderden polders in Zuid-Holland en
Zeeland onder water. Het reddingswerk is in volle gang: uit alle plaatsen, die aan de
noodgebieden grenzen, zijn hulpcolonnes van militairen en burgers met boten en auto s
vertrokken om te trachten de geïsoleerde plaatsen te bereiken en mensen en vee in veilig
heid te brengen. Een deel van Zeeland is geheel van de buitenwereld afgesloten. Rotter
dam en de naaste omgeving hebben zeer van het water te lijden: in tal van plaatsen langs
de Noordzeekust is grote schade aangericht. Op het eiland Texel zijn vier mensen in het
water omgekomen; op Ameland is een hotel in zee gestort. Zo groot is de schade, dat van
een nationale ramp kan worden gesproken.
teloord 3; Stellendam 7: Middelharnis ld: Hoede-
kenskerke 1; Hondsbossehe Zeewering 1; Sliedrecht
1; Maassluis 1: Veere 2; Oosterschelde (via Schou
wen) 4; Kórtgeue 35; St- Pbilipsland 1: Raams-
donckveer 2; Hoeksewaard 7; Kruiningen 11;
Rhoon 3; Brandwijk 2; Heyningen 25; Nuuiausdorp
12; Auvergne- Theodoruspolder 17; IJsselnionde 3.
Volgens 'de tot nu toe binnengekomen beurhleu
is bet aantal doden reeds gestegen tot ruim 300.
Hier volgt een overzicht van de plaatsen waar
de slachtoffers vielen: Goeree-Overflakkee 40: Kruis
polder 8; Vlissingen 3; Rotterdam 1; Nieuw-Neuzen-
polder 1; Halsteren 17; Hellevoetsluis 5; Texel 4;
Terneuzen 4; Willemstad 12; Moerdijk l3, lionte-
nisse 8; Krabbendijke 4; VGravendeel 55; Din-
Voorne en Putten
De overstroming op Voome en
Putten breidt zich uit tot een
ware ramp. In de vroege morgen
al stroomde liet water verder liet;
land in en nog steeds blijft dit
doorgJan. Ook de Groene Kruis
weg. de vorlrfndlngsweg van Rot
terdam naar'Oost-Voorne, wordt
door water bedreigd. Indien ook
deze weg onderloopt zal de aan
voer van zand en zandzakken
voor het dichten van gaten ern
stig worden gestagneerd.
Op het ogenblik worden de
mensen uil de gemeenten Ouden
hoorn, Abbenbroek, Zuidland met
man en macht geëvacueerd, ln
Oudenhoorn en Zuidland bevinden
zich nog grote aantallen mensen
en vee in de grotendeels tn het
water staande boerderijen.
Ernstige toestand in de
Hoeksewaard
In de Hoeksewaard is het eerst de
djjk van de Torensteepolder van de
ambachtsheerlijkheid ..Crom Stryen"
onder water gelopen. Deze polder ligt
langs het Hollands Diep. Gevreesd
"JAe kustwacht van West-Schou
wen lieeft radiotelegrf-fiscli aan
Scheveningen-radio geseind: „Dij
ken op verschillende plaatsen door
broken. Toestand zeer kritiek. Hulp
verzocht namens burgemeester."
Dit is het eerste teken dat wij
sinds liet begin van de ramp van
Schouwen ontvangen.
1lllllllllllllllli:!lllllllillll!llllllllllllllll!lllllllllllllll!lllllllll!ll!lllllllllllllllllllllllllll
Een beeld van de overstromvigsramp
in ons land: een ipname uit Maas
sluis. Uit een der bedreigde huizen
wordt met grote spoed kleding en
noodzakelijke bezittingen gered. De
gevel heeft het al begeven.
wordt dat hier minstens zeven perso
nen het leven hebben verloren. Toen
deze polder volgelopen was, brak de
dijk naar de Numanspolder door,
waarin Numansdorp ligt. Het op
dringende water brak daama door dé
dijk van de Nieüw Crom Strijense
polder onder de. sremeente Klaaswaal.
De laatstijenoemUeiplaatspi'-r/f /droog,
maar het water in deze polder rijst
nog steeds, aldus de politie.
Onder de gemeente Heinenoord
heeft de buitendijk van de Zomerland-
se polder ter hoogte van de Baren-
dregtse bi-ug het begeven. De inwo
ners van Heinenoord hebben zich op
de dyken voorlopig in veiligheid Itun-j
nen stellen. Het water is vervolgens
over de Blaaksedijk gelopen en heeft
de Mijnsherenlandpolder drassig ge
maakt. Het dorp Mijnsherenland loopt
geen gevaar. De verbindingen van de
Hoeksewaard met de buitenwereld
zijn verbroken. In. Klaaswaal is ge
brek aan drinkwater.
Brandwijk
In Brandwijk zijn twee personen,
di~ vannacht met een vrachtauto var
kens trachtten te vervoeren uit de
ondergelopen gebieden door het stro
mende water meegesleurd en ver
dronken.
APROEP AAN HET VOLK VAN NEDERLAND. NUÜD IS
UNEERGEDAALD OVER ONS VADERLAND.
Help, help direct. Krachten, machtiger dan welke menselijke
machtsconcentraties ook, hebben in enkele uren tijds grote delen
van ons land in rouw gedompeld. Duizenden mensen wc?den in
nachtelijke uren door het wrede water van huis in haard ver
jaagd. Werk van eeuwen werd in luttele ogenblikken le niet
gedaan.
Onbeschrijfelijk is het leed, dat mensen en dieren l.eeft ge
troffen, met geen mogelijkheid te overzien de materiele schade,
die met name het Westen van ons land is toegebracht.
HULP IS PLICHT.
Onder deze tragische omstandigheden is hulp aan de getroffen
gebieden plicht van iedere Nederlander. Hulp in goederen, maar
ook en vooral, hulp in geld.
Veel geld, zeer veel geld om de geteisterde bronnen \an onze
welvaart, die ook uw welvaart is, met de grootst mogelijke spoed
te herstellen.
Tast diep in uw buidel, ook als dit een offer voor L' mocht
betekenen. Offer in het diepe besef dat het gaat om uw mede
mensen, om uw vaderland en uiteindelijk om uw eigen belang.
Doe het direct. Stort uw bijdragen op postgiro 9573 van het
Nationale Rampenfonds Den Haag, of stuur een postwissel naar
liet secretariaat Statenlaan 81.
De berichten over de overstromings
ramp maakten op de Antillen zeer
diepe indruk. Er werd direct een co
mité van actie gevormd, dat onmid
dellijk aan het werk ging om al het
mogelijke te doen om de nood te
lenigen.
Nog voor het comité van actie was
opgericht, waren er reeds zeventig
duizend gulden bijeengebracht voor de
hulpverlening.
De douanebeambten van de Neder
landse Antillen hebben het geteisterde
Willemstad geadopteerd, "lij zijn reeds
bezig met het inzamelen van geld.
Met behulp van z.g. duclcs worden de bewoners uit de door hei watei
bedreigde huizen geëvacueerd. Deze opname werd gemaakt te liaams
donckveer.
J^e eerste berichten uit Noord-Beveland kwamen in de loop van de
vroege ochtend op ons bureau binnen. Naar wij vernemen is bijna
het gehele eiland onder water. Er zijn tientallen slachtoffers. Aileen in
Kortgeue zijn er naar schatting ongeveer 35 doden te betreuren. Slechts
Wissekerke en Camperland zijn droog gebleven en vermoedelijk even
eens een deel van Colijusplaat, maar met deze laatste plaats heett de rest
van het eiland geen verbinding. Tal van polders staan onder water.
Op het, eiland is een t£".U£Ot gebrek
aan rubberboten, \feprj moet uit
Zuid-Büve,land zoet v^.t orden aan
gevoerd, aangezien er geen watevlei-'
ding op Noord-Beveland is. Ook le
vensmiddelen wordenaangevoerd. Van
Castveer zyn enkele boten vertrokken.
Doordat de Nieuwlandepolder-.by
Krabbendijke is ondergelopen, is thans
de laatste verbinding over het vaste
land met Walcheren en Zuid-Beveland
verbroken. Alleen voor zéér dringende
gevallen wordt een bootdienst tussen
Yerseke en Bergen op Zoóm onderhou
den.
Het noodweer heeft aan de Vlissing-
boulevard een schade aangericht,
die alleen maar valt te vergelijken
met de schade in de oorlog.
De boulevard werd tussen het stand
beeld van De Ruyter en het bekende
Wooldhuis op zes plaatsen volkomen
opengereten. Op één plaats werd er
diep gat in de boulevard gesla
gen. dat het tot slechts enkele meters
reikte van de voorgevel van een groot
flatgebouw.
Hulpactie.
Zodra het tot de autoriteiten door
was gedrongen welk een omvang de
ramp te Vlissingen had, werd er een
speciale hulpverleningsdienst georga
niseerd onder leiding van de burge
meester mr. Kolff. Deze slaagde erin
om in de loop van de Zondagmorgen
een groot aantal Vlissingse vrijwilli
gers te verwerven. In totaal ongeveer
1500 mensen, die in ploegen naar di
verse bedreigde plaatsen werden ge
stuurd, waar met zand en zandzakken,
ryshoutvlechtwerk e.d. de ontstane
gaten zo goed mogelijk werden gedicht
en versterkt. Hierdoor was het moge
lijk dat bij het tweede hoge tij om 4
uur de situatie niet in ongunstiger zin
is veranderd.
Inmiddels was bjj de boulevard De
Ruyter en in de zogenaamde vissers
haven het water dermate hoog opge
stuwd. dat het over de boulevard en
over de kademuur sloeg en het oude
stadscentrum binnenstroomde. Het ge
volg hiervan was, dat in zeer korte
tjjd de hele oude binnenstad in een zee
veranderde. In het winkelcentrum
stond het water 2J4 A 3 meter hoog.
Het spoelde door de winkels en de
etalages met het gevolg dat spoedig
overal allerlei soorten artikelen rond
dreven, als textiehvaren, hammen en
worsten, enz. In vele gévallen moesten
de bewoners naar de bovenverdiepin
gen van hun woning vluchten, waar
zij in de loop van de dag met bootjes
werden weggehaald.
In Vlissingen zijn in totaal drie do
den te betreuren. Een man, V.. is ln de
storm van de boulevard geslagen en
werd Zondagmorgen dood op de steen-
glooiïng gevonden. Het tweede slacht
offer, de heer J., verdronk in een ha
ventje en een derde man B., werd in
het watergebied van Vlissingen dood
in zyn woning aangetroffen.
Ook de djjk bjj West-Kapelle heeft
zware schade geleden, maar de situa
tie is daar niet kritiek geworden. Door
enige breuken in de dijk tussen Vrou
wenpolder en Veere kwam het mooie
oude stadje geheel onder water
staan. Er stortten drie oude panden
in. Het gat in de dijk b^j Veere is met
3000 zakken zand gedicht. Er bestaat
voorlopig geen gevaar meer voor het
dorp Sint. Laurens bij Middelburg.
Door de enorme duinafslag bij Ka-
pelle is grote schade aangericht aan
de waterwinningsplaats van de, water
leidingmaatschappij Middelburg.
waterleiding liep onder water en ook
het pompstation, tengevolge waarvan
de watervoorziening van Middelburg
is uitgevallen.
Door de overslag van water in de
buurt van het bekends fort Ramme-
kens liep er veel water in de joJder,
zodat er in de omgeving van de dor
pen Rithem, Nieuwland, Arnemuiden
veel waterschade ontstond.
Aan de Zuid-Bevel andse wal spoel
den vele huishoudelijke voorwerpen
aan, o.a. meubelen, beddegoed, dekens
en ook veel dood vee.
'e nieuwe Neuzenpolder is 'onder
gelopen. Daarbij is een kind van en
kele maanden van de familie S. ver
dronken. De bewoners van de nieuwe
wijken van Terneuzen werd aangezegd
hun meubilair naar de bovenverdie
pingen te brengen, omdat de vrees be
stond, dat een dijkje van een ten Oos
ten van Terneuzen gelegen polder zou
bezwijken. Op last van de burgemees
ter hielpen alle mannen boven 16 jaar
bjj het vullen van zandzakken en het
versterken van de dijk.
Met Schouwen en Tholen kreeg men
nog geen enkele verbinding.
Ook Zuid-Beveland is zeer zwaar
getroffen. Tal van polders zijn onder
gelopen, nadat de dijken waren door
gebroken. Bij Kruiningen brak de dijk
van de Westerschelde op twee plaatsen
door. waardoor het gehele gebied van
Hansweert en Kruiningen is over
stroomd. Zondagmiddag stond het wa
ter hier 4 meter hoog: 2500 mensen
'aren in het dorp Kruiningen en om
geving geïsoleerd en met behulp van
motorbootjes trachtte men zoveel mo
gelijk. slachtoffers van daze waters
nood in veiligheid te brengen. Zij wer
den met bussen naar Goes gebracht,
waarna zij bij particulieren in de stad
werden ondergebracht.
Het Oostelijk deel van Hansweert !s
ondergelopen. De Middensluis aldaar
heeft enorme schade opgelopen en ook
de veerhaven is zwaar getroffen.
Enkele gebouwen en een deel van de
dijk werd volledig weggeslagen. De
Moerdijkpont Dordrecht werd door een
van de drjkgaten heengeslagen en rust
thans ergens midden op het land.
Een tanker bij Hansweert brak in
drie stukken.
Volgens nog niet bevestigde berich
ten zouden in dit gebied 4 slachtoffers
zijn te betreuren. In Hansweert over
stroomde ook het internaat Maria-
Oord. De zusters en de kinderen kon
den in veiligheid worden gebracht.
Twee zusters, die in de kapel waren,
konden met moeite worden gered en
een andere zustér, die te water raakte,
Tussen Baarland en Hoedekens-
kerke staat het water tot aan
de kruin van de dijk. Op vijftien
plaatsen zijn gapende gaten ln de
dijk geslagen. In Oudelande zjjn
twee doden. Woiphaertsdyk staat
geheel onder water.
In Rilland Bath wordt de bur
gemeester vermist. In Waarde
zaten gisteren nog veertig men
sen ln de huizen. Aan de Kat-
tendjjkse dijk bjj Goes is met
duizend man gewerkt. Het groot
ste gevaar is daar geweken. Het
gat in de dijk bij Kruiningen Is
zo groot, dat de grote veerboot
KruiningenPerkpolder daar
doorheen Is gespoeld en op de
weg ligt. H-et lot van Noord-
Beveland Is onzeker. In Katseveer
op de dijk staande zag men de
djjk op Noord-Beveland in elkaar
zakken en de huizen wegspoelen.
Men vreest hier het ergste.
werd door een 12-jarige leerling van
de verdrinkingsdood gered.
Kritiek was ook de toestand in
Kattendijke,waar circa 1000 men
sen uit de omgeving gezwoegd
hebben om de dyk te behouden.
Van dit behoud Immers was de
veiligheid van een groot deel van
Beveland. afhankelijk, o.a. van
Goes. In de loop van de avond van
Zondag was echter het grootste
gevaar geweken. Hier is ruim 400
meter djjk weggeslagen.
Overstroomd is ook de omgeving
van Krabbendijke. Voorts het gehele
waterschap Baarland met de daarin
liggende dorpen. In het waterschap
Ellewoutsdijk was de toestand ook
zeer ernstig. Het water stond er tot
de Bovssepolder. Overal was men
Zondag, in de weer pm de dijlj te ver
sterken.
In de omgeving van de Kreekrak-
dam. de toegang tot Zeeland, zijn e\ .n-
eens grote polders ondergelopen. De
rijksweg, die toegang geeft tot Zee
land, is gedeeltelijk onbegaanbaar.
In Goes was ten behoeve var de
vluchtelingen zoveel brood gebak
ken, dat men op een gegeven mo
ment geen gist meer had. De or
ganisatie liep hier voortreffelijk.
Een groot aantal personen-,
vrachtauto's en autobussen was
op de markt geconcentreerd en
kon onmiddellijk vluchtelingen ha
len of vrijwilligers, die aan de djjk
gingen werken, wegbrengen, wan
neer dit nodig bleek te zijn.
De Sloedam was op een bepaal
de plaats ondermijnd, doch is val
komen intact.
In Zuidland stond alleen het boven-
dorp nog droog. De mensen, die over
al op de zolders waren gevlucht,
werden met bootjes afgehaald. Het
grootste gedeelte der bevolking was
reeds geëvacueerd.
De gehele vissersvloot uit Brssken:
is naar Stellendam gegaan, dat zeer
zwaar is getroffen. Er zouden daar 40
doden zijn.
Zwarte polder bij Ka'l«,nd.
In de duinen van de herdjjkte Zwar
te Polder bij Kadzand is een gat ge
slagen van 40 a 50 meter, waardoor
een gedeelte van de Zwarte polder on
der water liep. Een aantal Iandbouw-
woningen zijn ontruimd. Ongelukken
hebben zich niet voorgedaan.
De grote bunkers, dit hier nog
stonden uit de bezettingstijd, zjjn in
zee gestort en vormen een gevaar voor
de duinen.
In WestZeeuwsch-Vlaanderen heb
ben zich geen overstromingen van
grote betekenis voorgedaan. Er zijn
tot nu toe hier geen persoonlijke onge
lukken gebeurd.
Weersverwachting, medegedeeld
door het K.N.M.I. te De Bilt, gel
dig tot Dinsdagavond:
Veranderlijke bewolking met
enkele verspreid optredende
sneeuwbuien. Krachtige tot ma
tige, maar voornamelijk langs de
Waddenkust tijdelijk harde wind
tussen Noord en Noord-Oost. Iets
kouder met plaatselijk lichte vorst
in de nacht en ochtend.
Morgen
Zon op 8.17 uur; onder 17.31 uur.
Maan op 22.46 u.; onder 9.24 u.
zachten. om de geslagen wonden te
helen en om weder op te bouwen wat
verloren ging. In dit uur van ramp
spoed moge de aloude geestkracht der
vaderen vaardig over ons zijn.
Geeft allen eendrachtig gehoor aan
de oproep om hulp. Stelt alles wat gij
maar enigszins missen kunt aan kle
ding, dekking erf meubilair ter beschik
king van de slachtoffers. En begin nu
op dit ogenblik met een ferme daad:
Stort een geldelijk offer op Giro
9 5 7 5 van het Nationaal Rampen
fonds, Den Haag.
Met onweerstaanbare kracht en fel
heid heeft in de nacht van Za
terdag op Zondag de ajoude erf-
ijand. het waiter, Hollands erf be
sprongen en rampspoed en schrijnend
leed over ons volk gebracht. Een bul
derende orkaan, van een hevigheid als
maar zelden voorkomt, die gepaard
ging met het optreden van het voor
ons polderland zo gevaarlijke spring
tij dreef de huizenhoge golven van de
Noordzee onze riviermonden binnen,
zodat het water metershoog werd op
gestuwd en met onstuimig geweld de
dijken ramde, over hun kruinen sloeg
en sluizen en andere kunstwerken in
stukken brak. Vooral in de pro
vincies Zuid-Holland en Zeeland had
dit rampzalige gevolgen en de Derich-
ten, die in de loop van de onheilvolle
nacht en de sombere Zondag bij ons
binnenkwamen, maakten van uur tot
uur duidelijker, dat de uitgestrekte
erstromingen het karakter van een
nationale ramp hebben aangenomen.
Helaas zijn daar ook mensenlevens bij
te betreuren. In de eerste uren. in het
nachtelijk duister, was het nog niet
mogelijk zich een denkbeeld van de
omvang van de ramp te vormen.. Op
vele plaatsen was de electriciteitsvoor-
ziening gestoord en waren de telefoon
verbindingen verbroken. De verbijste-
ende snelheid, waarmede de tragedie
zich voltrok, de uitgestrektheid van
het getroffen gebied en de verwarring,
die daar het onvermijdelijk gevolg van
•as, maakten het onmogelijk om aan
stonds de hulp te bieden in de omvang
die door de benarde omstandigheden
was geboden. Te verraderlijk, te mee
dogenloos en te hevig had de belager
van de lage landen toegeslagen. Alle
elementen schenen te hebben samenge
spannen, om voor de zoveelste maal in
de historie het land, dat in een voort
durende strijd aan de zee is ontrukt,
met monsterachtig geweld te verzwel
gen.
Dat de ramp nog niet groter afmetin-
gen^heeft aangenomen, is in de
eerste plaats te danken aan het feit,
dat de waterstand op de grote rivieren
in tegenstelling tot enige weken ge
leden niet hoog was. Had het water
tegen de dijken gestaan, dan was het,
bij de uitzonderlijke kracht van de or
kaan, onvermijdelijk geweest, dat ook
in het meer Oostwaarts gelegen land
tussen de grote rivieren dijkbreuken
waren voorgekomen. De trieste her
innering aan wat op Oudejaarsavond
1925 bjj Overasselt en vele andere
plaatseD geschiedde, leeft nog te vers
in het geheugen om daaraan te twijfe
len. Toen werden uitgestrekte gebie
den van het Land van Maas en Waal,
van het Rijk van Nijmegen, van Noord-
Brabant en Limburg op catastrophale
wijze getroffen. Onze herinnering gaat
ook terug naar de barre winter van
1916, toen onder nagenoeg gelijke om
standigheden als thans, de watergolf
met onstuimig geweld het land binnen
drong. Toen werd het water door een
orkaan van ongekende hevigheid de
nog niet afgesloten Zuiderzee binnen
gestuwd en hoog tegen de dijken van
Noord-Holland en de Eempolders op
gejaagd. Ook toen sloeg het over de
kruinen, vrat brede en diepe brokken
uit het dijklichaaiïi en inundeerde de
daarachter gelegen polders. Dit zijn
twee herinneringen uit een nog jong
verleden, maar de ramp van nu over
treft deze beide in omvang en in ge
volgen. Door het geweld van de orkaan,
die het water nog circa een halve
meter hoger opstuwde dan in 1916. door
de uitwerking van het zilte zeewater
op de vruchtbare landouwen die over
stroomd werden en die daardoor voor
onafzienbare tijd practisch waardeloos
zijn en door de omvang van de ramp.
die een nyvere bevolking, die met moed
en volharding zich van de wrede sla
gen, door de oorlog toegebracht, her
stelde en nu weer alles verloren zag
gaan, zo mateloos trof. Met weemoed
denken wy aan de doden, die niet alleen
de nabestaanden, maar geheel ons volk
te betreuren heeft.
r>eze nationale ramp, zo kort na de
calamiteit van vijf jaren oorlog en
bezetting, treft ons volk onzegbaar
hard en wreed. Wederom moeten wij
het hoofd buigen voor het besef van
ónze nietigheid tegenover de losgebro
ken natuurkrachten. Met al ons tech
nisch kunnen, met al onze wetenschap
staan wy machteloos tegenover zulk
onstuimig geweld. Het dwingt ons tct
ootmoed in een tyd. die zo dikwijls ge
tuigt van zelfoverschatting. Maar
daarnaast moge de Nederlandse geest
zich in deze dagen van rouw en be
proeving niet verloochenen! De kracht
dadige wijze, waarop onmiddellyk hulp
werd geboden, getuigde er van, dat ons''
volk ook nu paraat is om aan de on
gunst het hoold te bieden en opnieuw
de stryd aan te binden tegen zyn on
verzoenlijke erfvijand. Geslagen, maar
niet verslagen, zal ons volk in eensge
zindheid en offerbereidheid de handen
ineen moeten slaan, om de getroffen
landgenoten in hun beproevingen by te-
staan en de gevolgen daarvan te ver-
