'Mezelf heb ik er maar uitgehaald' Journalist Owen Matthews over de eeuw van zijn Russische moeder INTERVIEW In 'Kinderen van Stalin' beschrijft de Britse journalist Owen Matthews het hartverscheurende en romantische verhaal van zijn moeder, een weeskind in de tijd van de stalinistische terreur. BART FUNNEKOTTER Moskou, eindjaren negentig. Met de onvaste hand van Boris Jel- tsin aan het roer koerste het Russische schip van staat in vol le vaart op de rotsen af. Corrupte politici en oligarchen roofden het land leeg, ter wijl gewone burgers geen salaris meer kre gen en de waarde van de roebel tot het nul punt was gedaald. Owen Matthews (1971), een jonge Britse journalist die werkte voor de Moscow Times, genoot met voile teugen van de wildernis. Als hij niet op reportage was aan de zelf kant van de Russische samenleving, was hij te vinden in de decadentste clubs van de hoofdstad, waar hij zich te goed deed aan drank, drugs en vrouwen. Hij zwelgde in het nihilisme van het tijdsgewricht. Dit was het soort avontuur waarvoor hij naar Rusland was gekomen, het geboorteland van zijn moeder. Eind vorig jaar verscheen van Mat thews' hand Kinderen van Stalin. Drie genera ties in liefde en oorlog. In dit boek doet hij verslag van zijn roerige tijd in Rusland, maar ook en vooral van het leven van zijn moeder, Ljoedmila Bibikova. In Hotel Am bassade in Amsterdam vertelt Matthews met donkere ringen onder zijn ogen - hij heeft de avond ervoor tot vier uur in een club gedanst - over het ontstaan van het boek. „Aanvankelijk was ik van plan iets te schrijven dat grotendeels over mezelf zou gaan, maar toen ik met een eerste versie bij mijn uitgever kwam, suggereerde hij om in die passages fors te schrappen. Uitein delijk is het meeste van 'Owen behaving bad ly' achtergebleven op de vloer van de mon tagekamer." 'Mijn vader en ik wilden deel uitmaken van de geschiedenis; mijn moeder allesbehalve' De lezer van Kinderen van Stalin zal er niet rouwig om zijn, want het levensver haal van Ljoedmila Bibikova is zo span nend, hartverscheurend en romantisch dat het een boek heeft opgeleverd dat over dondert, kwaad maakt en ontroert. Matthews begint zijn familiegeschiede nis bij de gewelddadige dood van Ljoedmi- la's vader, zijn grootvader, Boris Bibikov. Bibikov was een hoge communistische functionaris, in de jaren dertig in Oekraï ne verantwoordelijk voor de bouw van een enorme tractorfabriek. Zijn succes bood hem geen bescherming tegen de achter docht van dictator Josef Stalin, toen die in 1937 de Grote Zuiveringen ontketende. Bibikov werd tijdens de eerste golf van de terreur door de geheime dienst met een nekschot om het leven gebracht, nadat hij had bekend onderdeel uit te maken van een trotskistische samenzwering. Matthews reisde in 1995 naar Kiev, om het dossier van zijn grootvader in te kij ken. „Ik zag zijn handtekening staan on der het doodvonnis van de militaire recht bank. Die krabbel is het laatste bewijs van het bestaan van Bibikov. Hierna verdween hij uit de geschiedenis en in een massa graf." De dood van haar vader zette het leven van de toen vier jaar oude Ljoedmila op zijn kop. Haar moeder Martha werd ver oordeeld tot een lang verblijf in de goelag, waardoor Ljoedmila en haar twaalf jaar Owen Matthews: „Wat in de rest van wereld onmogelijk is. gebeurt in Rusland dagelijks. Zo zit het land in elkaar" Foto Freddy Rikken oude zus Lenina verzeild raakten in een opeenvolging van weeshuizen. Ze werden 'kinderen van Stalin'. Lenina is de held van dit gedeelte van het boek. Met een voor haar leeftijd onvoor stelbare handigheid zorgde ze ervoor dat zij en haar zus bij elkaar bleven, totdat het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog er uiteindelijk voor zorgde dat hun wegen zich scheidden. Matthews: „Zonder de in ventiviteit van mijn tante had mijn moeder het niet gered. Op een geven moment kreeg Ljoedmila bottuberculose. Van alle kinde ren op de ziekenzaal was zij de enige die het overleefde, mede dankzij de extra beetjes voedsel die haar zus haar toestopte." Ljoedmila hield aan haar ziekte een ern stige handicap over: haar ene been was 16 centimeter korter dan het andere. Ze on derging talloze operaties om dit probleem te verhelpen. Terwijl Lenina tankgrachten groef om de Duitse inval te vertragen, vluchtte Matthews' moeder met honder den lotgenoten weg voor de oprukkende troepen van de vijand. Ze ontkwam op het nippertje uit Stalingrad voordat die stad veranderde in het bloedigste slagveld van de oorlog. De manier waarop de zussen elkaar in de zomer van 1944 terugvonden is zo on waarschijnlijk, dat een romanschrijver met het optekenen van een dergelijke scè ne niet was weggekomen. Matthews lacht: „Wat in de rest van wereld onmogelijk is, gebeurt in Rusland dagelijks. Zo zit het land in elkaar." Lenina had een baantje gekregen als ra- diobediende bij de Rode Luchtmacht en vloog in opdracht van een generaal naar een kamp voor ontheemde kinderen in de Oeral. Tussen de duizenden kleintjes zou zich het zoontje van de generaal bevinden. Toen Lenina door de poort van het kamp liep, kwam een mank kind hinkend op haar af. Het meisje had een oedeembuik en was al haar tanden verloren, maar toch herkende Lenina haar: het was haar zus Ljoedmila. De twee vlogen terug naar Moskou, waar Ljoedmila zich in de jaren na de oor log ontwikkelde tot een getalenteerde scholier. Als enig kind van haar school werd ze toegelaten tot de universiteit. Op dat moment verscheen Mervyn Mat thews, Owens vader, ten tonele. „Hij werk te aan de universiteit van Oxford, waar hij Ljoedmila Bibikova, Matthews moeder, als 4- jarige met zusje Lenina in het kindertehuis aan het begin stond van een carrière als Sovjetkenner. Omdat hij het land beter wilde leren kennen, had hij een tijdelijk baantje voor zichzelf geregeld op de Britse ambassade in Moskou. Hij wilde het enig ma Rusland ondergaan, net als ik dertig jaar later." Op een feestje ontmoette Mervyn Ljoed mila. Het was het begin van een onmoge lijke liefde. Het Russische meisje en de En gelse jongen wilden met elkaar trouwen, maar daar stak de sovjetbureaucratie een stokje voor. Nadat Mervyn de KGB te ken nen had gegeven niet voor hen te willen spioneren, werd hij het land uitgezet. Ter wijl hij hemel en aarde bewoog om Ljoed mila uit Rusland weg te krijgen, schreven de twee elkaar dagelijks een brief, en soms twee - en dat vijfjaar lang. Owen Matthews heeft voor zijn boek dc gehele briefwisseling tussen zijn ouders, die in een grote hutkoffer bewaard is ge bleven, doorgenomen. „Af en toe was het wel heel intiem om te lezen hoe ze hun diepste gevoelens voor elkaar onder woor den probeerden te brengen. Maar het was ook leerzaam. Ik werkte aan dit boek in een fase van mijn leven waarin je je ouders sowieso meer als individuen gaat zien, en niet meer alleen als papa en mama." De onvoorstelbare vasthoudendheid van Mervyn en Ljoedmila werd uiteinde lijk beloond. Matthews: „Mijn vader gaf er zelfs zijn carrière in Oxford voor op. Hij Owen Matthews Owen Matthews werd in 1971 geboren in Lon den. Hij studeerde geschiedenis in Oxford. Na zijn afstuderen reisde hij naar het voormalig Joegoslavië, waar hij als freelancejournalist verslag deed van de oorlog in Bosnië en de bele gering van Sarajevo. In 1995 werd hij aangeno men als stadsreporter bij de Moscow Times. Daarnaast werd hü in 1997 verslaggever van Newstveek, waarvoor hü rapporteerde vanaf het front over de tweede Tsjetsjeense oorlog. Hij versloeg de inval in Afghanistan in 2001, en die van Irak in 2003. Tegenwoordig is hij 'Moscow bureau chief van Newsweek. Hij is getrouwd met een Russische en heeft twee kinderen. Stalin's Children is zijn debuut; het boek werd genomi neerd voor de Guardian First Book Award. liet een door hem geschreven boek over de Sovjet-Unie niet uitgeven, uit angst voor de gevolgen die dat voor zijn grote liefde kon hebben." In de marge van een spion- nenruil werd in 1969 besloten dat de twee met elkaar mochten trouwen, op voor waarde dat Ljoedmila de Sovjet-Unie voor goed zou verlaten. In een Hollywoodfilm zou het jonge paar nu een lang en gelukkig leven tege moet gaan, maar de werkelijkheid was voor het gezin Matthews weerbarstiger. „Het leek alsof ze al hun energie en passie hadden opgebruikt in de strijd die ze voer den om met elkaar te kunnen trouwen," denkt hun zoon. „Dat ze uiteindelijk bij elkaar zijn gebleven, had meer te maken met koppigheid dan met liefde. Dezelfde koppigheid die ervoor gezorgd had dat ze bij elkaar waren gekomen." Matthews moeder nam tijdens de jaren negentig hoofdschuddend kennis van de Moskouse capriolen van haar zoon. De drang naar avontuur die hij met zijn vader deelde, was haar ten enenmale vreemd. „Mijn vader en ik wilden deel uitmaken van de geschiedenis, terwijl het mijn moe der een lief ding waard was geweest als die geschiedenis in haar leven niet zulke diepe sporen had nagelaten." Owen Matthews: Kinderen van Stalin. Drie ge neraties in liefde en oorlog. Vert. Pauline Moody. Mistral uitgevers. 320 blz. 19,95 BOEKEN NRC HANDELSBLAD VRIJDAG 30 JANUARI 2009 O

Krantenbank Zeeland

Watersnood documentatie 1953 - krantenknipsels | 2008 | | pagina 3