ZlAlTlElRlDlAlGS
OEGSEL
1
DUIZEM
7
NRCHANDELS
Wft <~S 7y CT3 -/7^
J. M. BIK
De regeringsperiodes van
koningen en keizers
placht men te meten in ja
ren (Karei de Grote
768-814). Herdenkingen
vielen samen met de ver
jaardagen van hun be
wind.
Met de komst van moder
ner leiderschap en jachti-
ger tijden kwam de be
hoefte meer bij de dag te
leven. Van over de oceaan
woei de gewoonte over
het staatshoofd te wegen
na verloop van 'a thou
sand days'.
Voor Beatrix, een voor
beeld van koningschap in
moderne tijden, is het
dinsdag zover. Bij die gele
genheid een kritische
lofzang.
DAGEN
DE uitkomst van
het roemruchte
Tweede-Kamer
debat van 19 de
cember 1979
over het Navo-
dubbelbesluit heeft er behoorlijk
toe bijgedragen dat koningin
Beatrix dinsdag aanstaande haar
eerste duizend dagen als staats
hoofd volmaakt. Want als des
tijds het confessioneel-liberale
kabinet-Van Agt dat debat niet
op het nippertje had overleefd,
zou de inhuldiging van Beatrix
als Koningin waarschijnlijk niet
op 30 april 1980 zijn gevallen.
Moeder Juliana zou haar bemin
de oudste dochter stellig niet
hebben willen laten beginnen
met een van de moeilijkste on
derdelen van het Nederlandse
koninklijke handwerk: een kabi
netsformatie.
Dat is het eenstemmig oordeel
van politici die de afgelopen ja
ren meer of minder geregeld met
de huidige en de vorige Koningin
van doen hebben gehad. Dit ge
geven, gevoegd bij de toen al wat
langer bij Juliana levende wens
om af te treden, maakt het ach
teraf verklaarbaar dat Soestdijk
eind '77 met gemengde gevoe
lens het eerste kabinet-Van Agt
met zijn wankele meerderheid in
het parlement zag aantreden.
Een permanent crisisgevaar bete
kende immers ook een perma
nent afwegingsprobleem in de
opvolgingskwestie. De aan Julia
na vaak toegeschreven voorkeur
voor een kabinet met socialisten,
nog versterkt door de wijze waar
op de toenmalige premier Den
Uyl in '76 de Lockheed-affaire
van 'pappie' behandelde, kon
daarvan losstaan.
Spannend werd het overigens
voorjaar '80 nog even. Want na
dat Juliana op de verjaardag van
haar dochter (31 jan.) haar aftre
den per 30 april had bekendge
maakt - de meeste ministers van
toen raakten daarvan trouwens
pas minder dan een etmaal eer
der op de hoogte - ontstond in
februari toch een crisis in het
eerste kabinet-Van Agt. Men zal
op Soestdijk dankbaar zijn ge
weest dat de VVD-ministers hun
CDA-collega Andriessen alleen
lieten vertrekken, zodat het bij
een ministerscrisis bleef.
Wat vinden de noodzakelijker
wijs in vertrouwen geraadpleegde
politici van de eerste duizend da
gen van Beatrix'? Is zij, zoals hier
en daar werd gehoopt of ge
vreesd, als vorstin meer de
kleindochter van haar grootmoe
der Wilhelmina gebleken dan de
dochter van haar moeder, of
heeft zij inderdaad het aangekon
digde nieuwe koningschap-eigen
stijl weten te ontwikkelen? Dat
laatste zo blijkt uit de antwoor
den van alle ondervraagden on
geacht hun verschillende politie
ke kleuren. En die antwoorden
worden in het algemeen met een
zeker enthousiasme gegeven.
Een enthousiasme dat op meer
berust dan de traditionele verha
len over de uitstekende opleiding
en voorbereiding die Beatrix
kreeg, haar spreekwoordelijke
energie of haar gevoel voor hu
mor.
De bewondering voor haar func
tioneren als staatshoofd, zowel
bij bezoeken aan het buitenland
als tijdens de twee kabinetsfor
maties ('81 en '82) waaraan zij
vaak in letterlijke zin leiding gaf,
is mede bepaald door de in veler
ogen nogal middelmatige en ver
krampte omgeving waarin zij
haar 'werk moet doen. 'Dat ko
ningschap nieuwe stijl
moet echt soms op het hof wor
den veroverd,' zegt een niet-links
politicus, 'en af en toe lukt dat
niet.'
Bewondering is er ook voor de
manier waarop Beatrix ondanks
haar hechte emotionele en intel-
8 3
lectuele band met prins Claus
'nog steeds haar eerste raadge
ver' toch haar zorgen over
diens gezondheidstoestand ge
scheiden houdt van wat haar als
Koningin te doen staat. 'Maar,'
zegt dezelfde politicus bezorgd,
'hoe lang kan zij dat volhouden?'
Er valt niet te ontkomen aan ver
gelijkingen met moeders wijze
van regeren, vooral als het staats
bezoeken en formaties gaat,
maar ook wel als het gaat om het
geregelde contact met ministers.
Opvallend verschil is allereerst
dat Beatrix veel minder dan haar
moeder de gewoonte heeft de
concept-toespraken af te wachten
die de verantwoordelijke minis
ters haar komen aanreiken.
Neen, zij prepareert die toespra
ken vaak zelf en legt die vervol
gens voor. 'En soms nog vrij laat
ook,' verzucht een oud-minister,
die haar „flexibel" vond in het
overleg over zulke teksten maar
weet van oud-collega's die het
minder makkelijk hadden, zij het
uiteraard niet op hoofdzaken.
Alle buitenlandse bezoeken die
koningin Beatrix achter de rug
heeft Luxemburg, België, de
Bondsrepubliek, tweemaal de VS
en Groot-Brittannië zijn als
'geslaagd' ingeboekt. Soms was,
zoals in de VS, haar 'performan
ce' even sprak een ambtenaar
zó goed dat de minister die
haar vergezelde (Van der Stoel)
er met een extra bedrukt gezicht
bij liep. Een protocollaire revo
lutie, geen stijf contradiner in de
bevriende hoofdstad maar liever
een ontmoeting met bewoners
van het gastland, bleek een suc
ces. Nog een verschil met moe
der, er volgen er meer.
Een flinke portie eigenzinnigheid
is er ook, dat is eigenlijk geen
nieuws voor wie zich herinnert
hoe prinses Beatrix destijds ('66)
haar huwelijksbevestiging in de
stad Amsterdam doorzette. Maar
ook in de jaren tachtig valt er
niet met haar te spotten, nu niet
op Huis ten Bnsch. als de
(grond-)vettriijkrelatie tussen
Koning en krijgsmacht, de wette
lijke definiëring van het aantal
leden van het Koninklijk Huis of
het aantal badkamers ten paleize
ter sprake komen. Of een reisje
met een marineschip van de
prinsjes, dat niet doorging.
J O OOIT, dan is
bij dergelijke
kwesties de
i rechte lijn Wil-
helmina-Juliana-
Beatrix zicht
baar. Anders is dat bijvoorbeeld
op een belangrijk gebied als dat
van Vrede en veiligheid. De be
zorgde betrokkenheid die zij hier
vertoont heeft volgens een oud-
minister (weer niet een oud-mi
nister van defensie trouwens) een
andere achtergrond dan het
enigszins zweverige bijna-pacifis-
me waarmee haar moeder om
standers wel eens liet schrikken.
'Nee hoor,* zegt deze politicus
niet zonder appreciatie, 'daar zit
bij Beatrix ook een flinke scheut
nuchtere calculatie in.' Hoezo?
'Nu, de liefhebbers van raketten
zitten toch wel in de koninklijke
koffer, maar voor de tegenstan
ders moet ook een Koningin
meer moeite doen, dat is ook in
het belang van de monarchie zo.'
Dan de twee kabinetsformaties
die Beatrix leidde. In de jaren
zeventig werd bij wijze van grap
wel opgemerkt dat de enige die
nog meer doorkneed in het for-
matiespel was dan de Koningin,
de kroonprinses was.
Grap of niet, de deelnemers aan
de beide laatste formaties heb
ben inmiddels kennis kunnen
maken met een staatshoofd dat
zeer nauwgezet en goedgeïnfor-
meerd leiding geeft, liefst dage
lijks en desnoods zeer laat in
de avond rapportages ont
vangt, een dossier met aanteke
ningen bijhoudt en daarmee ook
iets doet.
Heel anders dan Juliana wint zij
bijvoorbeeld haar adviezen in
omtrent de aan te stellen (in)for-
mateur(s). Vroeger konden frac
tieleiders wel volstaan met het
noemen van een eerste kandidaat
en een reserve-kandidaat. Als er
dan twee identieke (reserve)kan-
didaten in de diverse adviezen
genoemd waren, was de keuze
('meerderheidsadvies') snel ge
maakt. Dat gaat nu anders. Ko
ningin Beatrix heeft vooraf zelf
een flinke lijst met kandidaten
opgesteld en vraagt de advies
brenger vervolgens of er minder
aanvaardbare personen onder
zijn en, zo ja, waarom. En dat
wordt zonodig genoteerd.
Zo vermoedelijk kwam het dat
de verbaasde demissionaire pre
mier Van Agt het zomer '81
moest beleven dat in plaats van
zijn eerste kandidaat Steenkamp
(die in Eindhoven de tandenbor
stel al had ingepakt) de uiteraard
niet door hem gevetode maar iets
minder begeerde geestverwant
De Gaay Fortman informateur
werd. Van die eerste formatie
onder Beatrix' leiding menen
sommige destijds betrokkenen
overigens dat zij enigszins heeft
geleden onder 'over-involvement'
van het staatshoofd, dat kenne
lijk uit was op een eerste snelle
modelformatie. 'Een doener als
Lubbers (direct als informateur
•aangesteld na de verkiezingen
van mei '81, j.m.b.) paste daar
bij, maar die had toen nog niet
zo'n no-nonsensehouding als nu
en bovendien lagen de politieke
verhoudingen heel moeilijk.'
Hoe dat zij, het generatieverschil
met moeder, dat op zichzelf de
formatiegesprekken met de
meeste deelnemers al iets direc-
ters geeft, een actievere rol én
een goede kennis van verhoudin
gen en feiten maken Beatrix tot
een bekwame regisseur. Verras
singen niet uitgesloten. Nog een
voorbeeld: na enige voorafgaande
verwikkelingen zoals het be
danken van Duisenberg be
sloot Beatrix de PvdA'ers De
Galan en Halberstadt najaar '81
als informateurs de breuk in het
tweede kabinet-Van Agt te laten
repareren. De tweede informa
teur zei 's nachts tegen één uur
ja, zijn partijgenoten Den Uyl
(vice-premier) en Meijer (fractie
leider) hoorden er nadien van.
HET laatste deel
van de duizend
dagen van ko
ningin Beatrix
heeft een aan
merkelijke ver
slechtering van de gezondheids
toestand van haar man te zien
gegeven. Veel kennissen, weinig
echte vrienden, een nauwelijks
inspirerende directe omgeving,
pogingen uit de jaren zeventig
om de prins-gemaal aan eigen
zinvol werk te helpen mislukt,
een vreemde taal, ontsnappings
wegen a la Hendrik en Bernhard
ongewenst en onbegaanbaar.
'Klachten van depressieve aard,"
zei het eerste communiqué vorig
jaar meer open en duidelijk dan
tactvol. Tussen plaatsen waar
Claus behandeld werd en wordt
als Nijmegen, Basel en (nu) Bre
da ligt chrolonogisch het Oosten
rijkse Lech, waar het koninklijk
paar jaarlijks een fotografentour-
nooi bezoekt. Graag had Claus
ditmaal een vakantie elders in
grote afzondering doorgebracht,
maar deze revolutie zat er aan
het hof kennelijk nog niet in.
Na Lech kwam dus Breda. Scha
duwen. 'Als het zo doorgaat, of
als het nog slechter wordt, dan
ontstaat het risico van te grote
spanningen voor de Koningin
tussen haar functionele en emo
tionele relaties,' klinkt het be
zorgd. De eerste duizend dagen
waren goed, maar in deze onver
diende schaduwen dreigen geva
ren voor de toekomst. mm
Veiligheid
Sytze van der Zee bege
leidde de Nederlandse
vertegenwoordiger bij de
VN toen die deze week
zijn zetel in de Veilig
heidsraad innam.
Horen en zien
Leven met een bord voor
je kop.
Van Manen
Brinkman
Marc C h avannes inter
viewt de minister van
Welzijn, volksgezondheid
en cultuur: 'Meneer, me
vrouw, daar zoudt u ook
zelf wel verantwoorde
lijkheid voor kunnen
dragen...'
Februari 1953
Herinneringen aan der
tig jaar geleden en aan
de manier waarop de wa
tersnoodramp in de toen
bestaande media werd
weergegeven:
taak om de toestand
beeldend te beschrijven,
want televisie stond nog
in de kinderschoenen'.
GROTE BRIDGEDRIVE TEN BATE VAN HET
NATIONAAL RAMPENFONDS
op ZONDAG 15 FEBRUARI georganiseerd door de beide
Rotterdamse districten van de N.B.B. in LOMMERRIJK
HILLEGERSBERG. Aanvang 11.30 uur.
MINIMUM INLEGGELD 2.— PER PERSOON
Aanmelden onder opgave van speelsterkte:
Mevr. M. C. Sonneveld Mathenesserdjjk 132 Tel. 37588
Thumann Sonmansstraat 50 Tel. 81213
Boeken
Dagboek uit Rusland.
Over de plezierige erva
ring van de schok der
herkenning.
Van Mook, de man die
werd gemangeld tussen
Den Haag en de Indone
sische nationalisten.
Veertig vogelveldgidsen
in Nederland.
Besselaar
Exercitie in de Prinsen-
stad.
Ina
Telefoneren in het bos
Scrypto
Via een omweg.
De Leeftijd
Herinneringen van een
actie-punkie
Hollands Dagboek
Zwaar weer voor een wa
terwerkbouwer op de
Oosterschelde.
Van Lennep
Over van alles en Van
der Stoel.