z
Je kan nergens heen,
het is de straffe Gods
The good
the had
the ugly
Het Vervolg
JeVolL.Lranl van ZATERDAG 22 JANUARI 1983
Dertig jaar later draagt een Dinky Toy de herinnering aan de ramp. Die zondag op de ouderslaapkamer,
1 februari 1953, maakte diepe indruk op de negenjarige Rien Vroegindeweij. De angstige blikken op de
verfstrepen op de schuurdeur, moeder die het verhaal van de zondvloed niet kon vinden, de dorpsomroeper in
een roeiboot, de nacht in het ruim van een schip, de evacuatie naar de Ahoyhal in Rotterdam. „Een jaar
lang hoorde je tot een geteisterd volk. Daarna werd alles weer gewoon."
EEN RAMP overvalt je als een dief in
de nacht, maar hy gebeurt pas echt
als hij is afgelopen, als het gevaar
geweken is en de verhalen verteld
kunnen worden. Tot dan is er onze
kerheid, angst, en in het ergste geval
de dood. Er zijn rampen die je ziet aankomen,
rampen worden voorspeld en bezworen:
„zulk een maatregel zou een ramp zijn voor.
onze tuinbouw" (van Dale). Maar wat de één
rampspoed brengt, kan voor de ander voor
spoed betekenen.
De watersnood van 1953 heeft velen voor
spoed gebracht. Denk alleen maar aan de
herstelwerkzaamheden, de Deltawerken ge
naamd, waar aannemers groot en rijk van
zijn geworden. Maar ook kleine neringdoen
den werden er niet slechter van. Middenstan
ders vernieuwden en vergrootten hun win
kelvoorraad op kosten van het Rampenfonds.
Er waren huizen zonder elektriciteit, die in
de herfst van dat rampjaar een sneeuwwitte
wasmachine in de keuken hadden staan. En
zelfs mijn familie, eenvoudig en eerlijk als
goud, was plotseling in het bezit van spik
splinternieuw tuingereedschap uit Zweden.
We hadden zelfs een extra pakket gekregen,
omdat mijn vader bij de uitdeling zat.
Maar dit zijn de verhalen achteraf. Na de
schrik komen ook de sterke verhalen van
zelf. Er waren lieden die met een roeiboot de
ondergelopen polders ingingen, naar de ver
laten boerderijen, om te zien of er nog wat te
redden viel. Als zeerovers plunderden ze de
opkamers van de hereboeren leeg. Anderen
vertelden dat ze dagen en nachten op een dak
hadden gezeten of op een losgeslagen deur
hadden rondgedreven. En er waren natuur
lijk de verschrikkelijke verhalen, over men
sen die waren verdronken, halve dorpen die
waren weggespoeld, polders waarin het ver
dronken vee ronddreef.
Dat zag je later, bladerend in de fotorepor
tage van het Christelijk Nationaal Weekblad
De Spiegel, nieuwsgierig of je zelf soms op
een foto van een reddingsactie stond. „Met
diepe ontroering en stille aanhankelijkheid
ontving het geteisterde volk van Zuidwest-
Nederland de oude Vorstin, die haar gehele
leven troost en bemoediging bracht, waar het
nodig was." Een foto van Wilhelmina, waar
op je haar in een warme bontjas troost en
bemoediging zag brengen.
Maar een jaar lang ongeveer hoorde je tot
een geteisterd volk. Daarna werd alles weer
gewoon. Voor mij ik was negen was de
watersnood een spannende tijd. We lagen
nog in bed toen we van de ramp hoorden. Als
iedere zondagochtend was ik tussen mijn ou
ders in bed gekropen, toen plotseling de bel
ging. Mijn moeder keek verschrikt op de
wekker. „Wie kan dat nou zijn, zo vroeg?"
zei ze. „Het is acht uur. Ga jij eens kijken wie
er is."
Ik ging het warme bed uit, naar beneden.
Opnieuw ging de bel, hard en ongeduldig.
Door het raampje van de voordeur zag ik
onze buurvrouw staan. „Is je moeder nog niet
op?" riep ze, toen ze mij in de gang zag. Ik
deed de deur open. De buurvrouw schoot
langs me heen naar de trap. „Buurvrouw!
Buurvrouw!" riep ze met een angstaanjagen
de stem naar boven. „Er is watersnood. Heel
Flakkee staat onder water."
Mijn moeder was inmiddels uit bed geko
men, ze had zich al aangekleed en kwam de
trap af, maar halverwege bleef ze geschrok
ken staan. „Wat zei je Trui? Watersnood?"
„Een ramp," zei de buurvrouw. „Het halve
dorp staat onder water. Achter de Westdijk
zijn de mensen verdronken. Heb je niks ge-
Verdronken vee
vervolg van pagina 1
Wie weet, misschien is zelfs Ronald
Reagan bereid akkoord te gaan met een rege
ling die de Sovjet-Unie directe veiligheid
biedt in ruil voor onbetwiste Amerikaanse
overheersing in de hele rest van de wereld.
Maar zelfs als dat in zijn denkraam zou pas
sen, dan nog is dat onmogelijk. Want, zoals
elk ander land, zal de Sovjet-Unie niet ak
koord gaan met een kleinere rol dan waar
haar macht, ook historisch, „recht" op geeft.
Wie zou dat beter kunnen begrijpen dan de
machtsbewuste Amerikanen?
Maar geloof het of niet, zij hebben er geen
begrip voor. Hoe dan ook, zoals een Ameri
kaanse zakenmagnaat zou zeggen: Er is geen
plaats voor twee kapiteins op het schip. Of
zoals elke behoorlijke cowboyfilm zegt: Jij of
ik, dus laten we het even uitvechten
fJDENS het president
schap van Carter deed
zich een derde evaluatie
fase in de détente voor.
Het was een reactie op
het niet bereikte doel de
Sovjet-Unie zolang met
rust te laten, als de rest
van de wereld werd be
schouwd als een Amerikaanse provincie.
Hoewel de uiteindelijke teleurstelling pas
onder Reagan zal worden geformuleerd,
blijft het twijfelachtig of Carter aan het einde
van zijn ambtsperiode wel zo verdrietig was
over het feit dat het Congres weigerde het
SALT-2 verdrag te ratificeren. Als het onder
geschikt maken van de wereld, exclusief de
Sovjet-Unie, aan de Amerikaanse heerschap
pij niet bereikt kon worden in het kader van
de tweede interpretatie van détente, wat had
dit verdrag dan nog voor zin?
De tijd was gekomen om deze doctrine in
z'n geheel te verwerpen en nieuwe middelen
te zoeken die zouden leiden tot een beheer
sing van de wereld zonder lastige oppositie.
De Reagan-periode brak aan en zette de twij
fels die van Carter werden geërfd om in een
vastberaden, maar negatieve doctrine. Voor
dat de uiteindelijk anti-détente houding
werd geformuleerd, had deze leer de Ameri
kaanse buitenlandse politiek al gedicteerd.
Er had zich niet alleen al een wijziging voor
gedaan in de Amerikaanse opvatting over
raadplegmg van de Sovjet-Unie in zaken van
direct belang, maar zelfs de onaantastbaarste
Sovjet-belangen stonden bloot aan uitdaging.
Door geografische en logische uitbreidin
gen werd de Sormenfeldt-doctrine net zo van
toepassing op Afghanistan als op Oost-Euro
pa. Want daar werd ook een regering met de
steun van de Sovjets overeind gehouden,
waardoor het defacto een Aziatische tegen
hanger van het Warschau-pact werd. Gedu
rende de eerste en tweede fase van de Ameri
kaanse visie op détente zou het vanzelfspre
kend zijn geweest dat de Russen in Afghanis
tan het „recht" hadden te doen wat zij juist
achtten. Zeker zou de eenvoudige vervan
ging van de ene communistische leider door
een andere geen Westers protest veroorzaakt
hebben. Maar omdat de ongeschreven regels
van détente niet meer werden toegepast,
plaatste de Verenigde Staten zich in een iro
nische positie door een minder radicale com
munistische leider af te keuren en partij te
kiezen voor de radicalere die juist was afge
zet. De roep klonk dat Afghanistan geschof
feerd en aangevallen was, alsof het verwij
derde bewind niet óók pro-Sovjet was ge
weest, alsof het deel had uitgemaakt van de
Vrije Wereld en de Sovjets door hun inval
een strategische staatsgreep hadden ge
pleegd. Daar was geen sprake van. Afghanis
tan bevond zich al lang vóór de Russische
invasie in de invloedssfeer van de Sovjet-
hoord? De klokken luiden al vanaf vijf uur
vanochtend. Toen is het begonnen."
„We zijn net wakker," zei mijn moeder,
enigszins beschaamd.
„Is het niet vreselijk," begon de buur
vrouw plotseling op jammerende toon. „Het
is de straffe Gods. Ik ben net naar het dorp
geweest, maar je kan nergens meer komen.
Aan de andere kant van de dijk staat het
water twee meter hoog. Dat je niks gemerkt
hebt"
We hoorden nu ook de kerkklokken lui
den. Ik stond nog steeds bij de voordeur en
keek door het raampje naar buiten. De straat
lag er als iedere zondagochtend stil en verla
ten by. Niets wees op een ramp, er was geen
water te zien, behalve de grote plassen op het
speelterrein tegenover ons huis.
Boven was iedereen wakker geworden en
haastig uit bed gekomen. Mijn moeder riep
naar mijn broer en myn zusje dat ze zich snel
moesten aankleden. Tegen mij zei ze dat ik
direct naar boven moest komen. Maar toen
mijn vader naar beneden kwam, liep ik hem
achterna, naar de huiskamer. Hy deed on-
middelUjk de nieuwe radio aan, die we nog
maar een week in huis hadden. Het was een
prachtig toestel, waar je de hele wereld op
kon ontvangen. De contactdoos van de draad
omroep, waarop we eerst waren aangesloten,
zat nog aan de muur.
Mijn vader zocht de zenderschaal af tot we
Hilversum kregen. Gespannen luisterden we
naar de stem van de omroeper, die uitgebreid
vertelde wat er om ons heen gebeurde. Heel
Zeeland, de Zuidhollandse eilanden en grote
delen van Noord-Brabant waren over
stroomd, honderden mensen waren al ver
dronken. De dyken waren overal gebroken,
een nationale ramp had zich voltrokken.
huizen achter ons huis, en tegelijker
water zou komen.
We hoorden gekraak en geklots: het water
drong door de naden en kieren binnen. Een
kwartier later stond het anderhalve meter
hoog. Angstig keken we naar de meetlat op
de schuurdeur en telden de centimeters
waarmee het water steeg. Zelfs in het donker
konden we de strepen nog onderscheiden.
Maar mijn vader stelde ons gerust. Het water
zou nu niet meer hoger komen en morgen
zouden we worden gered. Eindelijk waren
we nu ook slachtoffer van de ramp geworden.
De volgende ochtend, omstreeks tien uur,
hoorden we plotseling de koperen gong van
de dorpsomroeper in de straat. Dat was een
vreemd en onverwacht geluid. Het water
stond anderhalve meter in en om ons huis en
daar klonk met luide slagen de gong alsof er
niets was gebeurd en de omroeper zoals ge
woonlijk op de fiets was gekomen om zyn
boodschap wereldkundig te maken.
Nieuwsgierig liep de hele familie naar het
raam in de slaapkamer van mijn ouders. Mijn
vader deed het raam open om duidelijk te
kunnen horen wat de omroeper te vertellen
had. Hy stond midden in een roeiboot die
door een ander werd voortbewogen. Toen
het geluid van de gong was weggestorven,
riep de omroeper met luide stem dat we ons
Sovjet-bewind zelf te destabiliseren. Welis
waar heeft de VS nog geen Russische mujahi-
dien gerecruteerd om bommen in Leningrad
of Moskou te leggen, maar dat ligt niet aan
gebrek aan wilskracht. Dat is vooral te dan
ken aan de effectiviteit van het systeem van
zelfverdediging van de Sovjet-Unie. Dat is
inderdaad zo doeltreffend dat de middelen
waarmee dit geprobeerd wordt in de eerste
plaats alleen propagandistisch van aard moe
ten blijven. Binnenlandse oppositie wordt
niet slechts gestimuleerd via de ether, maar
is ook een clandestien arbeidsterrein gewor
den voor anti-Sovjet-activiteiten.
O ZIJN WE weer bij het
begin van ons verhaal be
land. Reagan, althans de
genen die hem laten
spreken en handelen zo
als hy dat doet, slaat
zichzelf op de borst om
dat hy Amerika heeft te
ruggevoerd naar de eco
nomische jungle van Herbert Hoover (Ame
rikaanse president van 1928 tot 1932). Hy
doet hetzelfde met de buitenlandse politiek.
Zyn vonnis is glashelder en ongenuan
ceerd: een détente die niet leidt tot een on
aantastbare Amerikaanse overheersing van
de wereld heeft niets te bieden. Als het daar
om gaat, dan zal hy moeten omzien naar een
andere strategie om het hoogste doel voor
zyn land te bereiken. En als dat oorlog bete
kent, goed, zoek dan manieren om die te
winnen.
Maar godzijdank zijn er in de wereld ook
machten die zowel een onaantastbare Ameri
kaanse overheersing, als een even overheer
send Amerikaans-Russisch bondgenootschap
onaanvaardbaar vinden. Hun levensbelang
schept een voorkeur voor een politieke en
militaire machtsverdeling tussen meer dan
twee partijen. Onafhankelijk van elkaar ge
formuleerde Chinese en Westeuropese belan
gen vallen in die categorie. Zij kunnen de VS
en de Sovjet-Unie misschien aan hun ver
stand brengen dat zij niet de enige zijn die de
aarde mogen verdelen of opblazen.
M. S. ARNONI
voor evacuatie gereed moesten houden. Het
-uerrupgcuazuu.
Er voeren allerlei vaartuigen door de
straat, roeiboten, kano's en vlotten, alles wat
dreef was ingezet om de mensen uit hun
huizen te halen en naar een hooggelegen,
droge plek in het centrum van het dorp te
brengen. Myn moeder begon haastig een kof
fer te pakken. Evacuatie, legde myn vader
uit, was een duur woord voor uit een rampge
bied weggehaald worden.
Het water was die nacht niet meer geste
gen, maar ook niet gezakt. Het kon nog wel
maanden, zo niet jaren blijven staan, en daar
om moesten we weg. We begonnen ons te
vervelen en bovendien kregen we honger,
's Morgens hadden we de laatste voorraad
ontbijtkoek opgegeten. Er was niets meer te
eten in huis. Wanneer kwam die evacuatie
nou eindelijk eens? Een paar uur later hoor
den we onze naam roepen. Mijn vader kwam
naar onze slaapkamer en zei dat het zover
was. We moesten weg.
Beneden onder het raam lag een roeiboot
De man die erin stond, gooide een touw naar
boven en gaf mijn vader Instructies hoe hy
ons moest laten zakken. Eén voor één wer
den we met het touw onder de armen ge
knoopt in de roeiboot neergelaten, waar de
man ons opving. Mijn vader moest als laatste
gewoon door de voordeur het huis uit. De
man in de roeiboot stak zyn hand in het
troebele water en deed met de sleutel, die
myn moeder-hem had gegeven, de voordeur
van het slot Hy duwde hem met alle macht
open waardoor de boot gevaarlyk overhelde.
In de roeiboot lag een trapleer. De man
pakte hem op en stak hem myn vader toe, die
op de trap van ons huis stond te wachten.
Myn vader zette de trapleer uit in het water
in de gang en klom er op. Nu moest hy mét de
trapleer enkelestappen maken om de deur
opening te bereiken. Doodsbang keken we
toe hoe hy voorzichtig balancerend als een
trapezewerker door de gang liep. Het water
klotste dreigend om zyn kaplaarzen.
Eindelyk was hy by de deur, maar toen hy
in de boot wilde stappen, schoot plotseling de
trapleer weg. Ik schrok me dood, myn zusje
begon te huilen. De redding zo nabij, en daar
stuk langer was dan het water hoog stond.
Maar er gebeurde gelukkig niets ergs, de
man had myn vader op tijd gegrepen en
voorover in de roeiboot getrokken, zyn voe
ten hingen nog buiten boord. Geschrokken
klom hy overeind, maar toen hij naast mij op
de houten zitting zat, deed hy of er niets aan
de hand was.
DAAR GINGEN WE. De roeiboot
schommelde zachtjes heen en
weer op het kabbelende water.
Het was ijzig koud, een striemen
de regen daalde op het rampge
bied neer. Om ons heen was het een drukte
van belang, de boten en vlotten voeren af en
aan, volgeladen met families die wezenloos
voor zich uit zaten te staren.
Eindelyk bereikten we de Voorstraat. Hier
kon de roeiboot niet verder. Mannen in lies
laarzen tilden ons uit de boot en droegen ons
op hun rug naar het droge gedeelte van de
straat. Vandaar gingen we te voet verder.
Op de hooggelegen kade werden we in een
kledingzaak bijeengebracht en moesten we
wachten tot we in het ruim van een beurt
schipper werden geladen, waar we die nacht
sliepen, 's Morgens vroeg, zodra het licht
was, zette de boot zich trillend in beweging
Na uren varen kwamen we in Rotterdam
aan. In de Ahoyhal werden we door het Rode
Kruis ontvangen en kregen we een warme
maaltijd. Ik herinner me nu nog, na dertig
jaar, de heerlyke puree die we in een karton
nen beker kregen aangereikt. Maar bovenal
herinner ik my mijn eerste Dinky Toy, die ik
uit een gigantische voorraad speelgoed had
uitgezocht. Het was het model van een Stude-
baker Hawk, enigszins beschadigd, maar een
prachtige okerkleurige slee met een rode
achterklep.
„Daar kunnen we gemakkelijk met z'n
allen in," zei myn rader. „Kom kinderen, we
moeten gaan."
Hij had een adres in Blydorp gekregen,
waar we zouden intrekken. In de tram daar
heen zag ik dat de mensen zwijgend, maar vol
medeleven naar ons keken.
RIEN VROEGINDEWEIJ
De evacuatie - wezenloos staren
Unie. Maar onophoudelijke protesten tegen
de „aanranding van Afghanistan" zouden de
voorgeschiedenis uit het geheugen van de
publieke opinie wissen, net als het feit dat de
Verenigde Staten al lang vóór de militaire
ingreep van de Sovjets clandestiene pogingen
steunde om hetzelfde regime ten val te bren
gen dat zij later zogenaamd beweende.
Een soortgelijk proces zette zich enige tijd
later met betrekking tot Polen in gang. Gege
ven de oorspronkelijke versie zou détente de
Poolse communisten en hun Russische sup
porters onaantastbaar hebben gemaakt voor
Westerse tussenkomst, ongeacht de vorm die
de Russisch-Poolse betrekkingen zouden
aannemen. Maar op dat moment, toen déten
te eerder werd gezien als een obstakel naar
universele Amerikaanse invloed, was de tijd
voorbij dat de Amerikaanse politiek „streef
de naar een evolutie die de betrekkingen
tussen de Oosteuropeanen en de Sovjet-Unie
organisch van karakter zou maken." Inte
gendeel, elke kloof tussen deze supermacht
en zijn Europese bufferzones moest tot het
uiterste aangemoedigd en uitgebuit worden.
Amerikaanse „sancties" waren het gevolg.
Het waren niet zozeer strafmaatregelen met
de bedoeling de Sovjet-politiek met betrek
king tot Polen en Afghanistan te matigen,
maar de ontwikkelingen in deze landen ver
schaften een voorwendsel om los daarvan
terug te keren naar de tactiek van de Koude
Oorlog. De Verenigde Staten wist donders
goed dat de Sovjet-Unie, onder welke druk
dan ook, de „bescherming" van deze twee
landen niet zou opgeven. Daar ging het niet
om en daar kon het niet om gaan. Maar de
kwestie was dat de Verenigde Staten om we
reldpolitieke redenen er de voorkeur aan gaf
weer een confrontatiekoers ten opzichte van
de Sovjet-Unie te varen.
Niet alleen initiatieven van Cuba in zijn
eigen regio en ook in Afrika zouden nu vast
beraden door de Verenigde Staten worden
tegemoetgetreden, maar zelfs zulke directe
Sovjet-belangen als in Polen en Afghanistan.
En dat was nog maar het begin. Al onder
president Carter, en nog duidelijker onder
Reagan, toonde de VS gretigheid om het
WE ZATEN er middenin, maar
we zagen er niets van. De
hele familie was in de huiska
mer, maar mijn moeder, die
de schrik nu pas goed te pak
ken had, zei zenuwachtig, bijna huilend, dat
we onmiddellijk naar boven moesten.
„Het kan nog uren duren voor het water
Je kan niet verder dan de Voorstraat," zei
de buurvrouw. „Ze zeggen dat we gewoon
moeten wachten tot het water komt Je kan
nergens heen. We hebben nog tijd zat om
alles boven te zetten. Ik ga maar gauw naar
huis."
De buurvrouw ging door de achterdeur
naar buiten. Gelukkig besloot mijn vader niet
naar het dorp te gaan. Hij begon het meubi
lair en ander huisraad naar boven te sjouwen.
Mijn moeder maakte inderhaast een ontbijt
klaar, dat we uit voorzorg boven moesten
opeten, voor het geval het water ons toch nog
onverwacht zou overvallen. Na het ontbijt
rende de hele familie de trap op en neer om
alles wat draagbaar was in veiligheid te bren
gen. Mijn vader en de buurman zetten de
zware kolenkachel op de eettafel middenin
de huiskamer.
Het was inmiddels twaalf uur geworden,
tijd om te eten. Myn moeder had op het
laatste moment in de keuken nog een warme
maaltijd klaar gemaakt. Na het eten wilde ze
uit de bijbel het verhaal van de Zondvloed
lezen, maar ze kon het niet vinden.
De rest van de middag zaten we op onze
slaapkamers, op het water te wachten. Om
vier uur kwam het aanrollen, in een grote
grijze massa, om de hoek van de in aanbouw
