iBBtllafl, pwjjfl aai ii Itlaipi ?aa sestBiM tasdbonv. m
No. 1611
Zaterdag 29 Januari 1916.
Twee en dertigste jaargang.
EN
Eerste Blad.
IERSEKSCHE
THOOLSCHE COURANT
Dit blad verschijnt eiken Zaterdag.
Prijs per kwartaal f 0,65 met Geïllustreerd Zondagsblad f 1.10, franco
per post fl,J7\ Voor het buitenland 90 cents, zonder geïll. Zondagsblad.
Ingszonden stukken, enz. worden uiterlijk op DONDERDAGAVOND ingewacht aan het
bureau te Tholen ot vóór DONDERDAGMIDDAG bij onzen medewerker te lerseke.
Publicatiën.
LIJST van eigenaars of beheerders van paarden.
Da Burgemeester der gemeente Tbolen brengt ter
algemeene kennis, dat de ingevolge art. 17 van het
Inkwartieringsregteinent opgemaaktealphabetische lijst
bevattende do namen der in deze gemeente metter
woon gevestigde eigenaars of beheerders van één of
meer ter vordering en ter keuring aan te bieden
paarden, gedurende de maand Februari voor een
ieder ter Secretarie dezer gemeente ter inzage is
nedergelegd.
Tholen, 28 Januari 1916.
De Burgemeester voornoemd
J. W. WAGTHO.
ONZE GASFABRIEK.
I.
Zooals we allen weten is de Thoolsche gas
fabriek het vorige jaar aanmerkelijk uitgebreid
ea verbeterd en zal weldra de nieuwe groote
gashouder in gebruik worden genomeu.
Interessant is na een kijkje in de nieaw en
modern ingerichte fabriek zeker en hebben we
ons tot den baas fitter gewend om eens rond
te mogen en zien eeuige inlichtingen te ontvangen
omtreut technische bijzonderheden van het bedrijf.
Zooals ieder weet wordt er in onze gasfabriek
steenkolengas gefabriceerd. Men kent tegenwoor
dig ook andere gasfabrieken o.a. beuzinegas,
aardgas, etc. etc.
De steenkolengasfabrieken zijn het meest
rendabel, terwijl de benzine-gasfabrieken slechts
voldoen in kleinere gemeenten waar met goed
succes niet een steenkolengasfabriek kan bestaan.
Aardgasfabrieken vindt men in Amerika waar
gasmijDen enz. worden gevonden en in Noord-
Holland.
In het Hbl. vonden we onlangs een interes
sante beschouwing hoe onze gasfabrieken zijn
ontstaan waaraan we onderstaande ontleenen.
De heer E. C. Sutherland geeft eenige inte
ressante bijzonderheden „uit de jeugd van het
gas" zooals bij het noemt.
Zooals bet met de meeste uitvindingen gegaan
is, heeft men het gebruik van gas feitelijk aan
toeval te danken.
Een Engelsch reiziger ontdekte n.l. eens, dat
de uit een spleet van een steenkolenterrein op
stijgende gassen in brand geraakt waren en een
machtige vlammenzuil vormden. Dat bracht een
zekeren Johan Becker op het idee steenkolen
te onderzoeken, en te zien of het ook in het
klein zou gelukken brandbaar gas er uit te halen.
Werkelijk gelukte het hem in 1682 door
distillatie van steenkolen, gas te bereiden, en
daarmede licht te verwekken.
Tevens vond bij, dat er bij de distillatie een
product overbleef, de cokes, dat als brandstof
zéér bruikbaar was.
Men wijdde echter niet veel aandacht aan de
proeven van Becker. Wel vond men ze aardig
en interessant, maar niemand dacht er aan er
practisch nut van te trekken.
Maar waarde hechtte men aan de bereiding
van de door Becker gemaakte cokes. Men zag
in, dat dit werkelijk een zeer goede brandstof
was, en zoo werden er mettertijd verscheidene
cokesovens gebouwd, o.a. door Lord Duudouald.
Deze was de eerste, die inzag, dat het uit de
ovens wegstroomende gas niet geheel verloren
moest gaan. Door afkoeling wist hij er teer en
ammoniak uit te winnen. Dat het gas zelf even
eens benut kou wordeu, daaraan dacht ook hij
niet. Wel werd het aangestoken, doch men liet
het in de open lucht verbranden, meer bij wijze
van vreugdevunrtjes.
Gernimen tijd later werden de proeven van
Becker weer door anderen opgenomen, die echter
evenmin tot gnnstig resultaat leidden. Tot ein
delijk de Engelsche ingenieur William Mardoch
er zich voor interesseerde.
Deze kwam op de gedachte het gas, dat hij
ia zijn laboratorium aan de mijnen maakte, te
UITGAVE
Firma J. M. C. POT, THOLEN.
Tklkp. Intbrc. 16.
Advertentiënvan 1 tot 4 regels 40 centsiedere regel meer
10 cents; grooter letters naar plaatsruimte.
Elke advertentie, 3 maal ter plaatsing opgegeven, wordt sleohta
2 maal in rekening gebraoht. Bij abonnement aanmerkelijke prijsvermindering.
gebruiken als verlichtingsmateriaal, wanneer hij
s avonds naar huis reed. Daartoe vulde hij groote
blazen, die aan een buis bevestigd waren, niet
het gas. Dit werd aan den mond van de buizen
aangestoken, en de lamp" bleef branden lot de
blaas leeg was.
Deze proef beviel hem zéé goed, dat hij zich
ernstig aan het werk zette, om te trachten een
inrichting te vinden, waardoor hij het gas ook
op grootere scbaal voor verlichting kon gebruiken.
In 1791 gelakte het hem werkelijk, zijn ge-
heele huis met eigengemaakt gas te verlichten.
Daartoe verhitte hij de de steenkolen in een
gesloten ijzeren pot, in een oven. Aan de'u pot
was een afvoerbuis gemaakt, waardoor het gas
naar een reservoir ging. Hierin zette zich een
heel klein weinjgja van de aanwezige teer en
het vocht af. Dit werd onderaan afgetapt. Van
boven uit het reservoir werd het gas door ijzeren
buizen naar de te verlichten plaatsen gevoerd.
Aan de open buisaiteinden werd de vlam direct
aangestoken, zonder gebrnik te maken van
branders.
De inrichting was dus wel zeer primitief. En
het duurde dan ook nog tien jaren voor men
er in slaagde een installatie te maken voor een
bepaald groot gebouw.
Toen deze installatie tot stand gebracht was,
volgden er echter spoedig andere. Vele fabrieken
wilden het nieuwe licht hebben.
Uit den aard der zaak liet de qualiteit van
bet gas zeer veel te wenschen. Het was niet
gezniverd, zoodat verstoppingen door teer en
roet dikwijls voorkwamen. Ook verspreidde het
gas een vrij onaangenamen geur. Langzamerhand
vond men hierin echter kleine en groote ver
beteringen.
Tezelfdertijd (1801) was het ook in Amerika
gelukt, gebouwen te verlichten. Hier stookte
men het evenwel vooralsnog uit hout.
Iu geen van beide landen dacht men er
echter aan, dat het mogelijk kon zijn meer ge
bouwen van uit één centrale te voorzien. Men
bouwde voor elk huis apart om zoo te zeggen
een fabriekje. Hoe primitief en hoe kostbaar
deze verlichting was, laat zich begrijpen.
Toen hoorde zekere Winzer uit Brunswijk
ervan. En hoewel hij volstrekt geen verstand
van de zaak had, kwam hij naar Engeland, waar
hij met veel ophef verkondigde dat hij heel
Londen, ook de straten, met gas zon verlichten
en wel vanuit één fabiiek.
Hoewel men niet veel verwachting van zijn
plannen had, wist hij toch een kapitaal van
f 600.000 bijeen te krijgen. Hij beloofde den
aandeelhouders 1100 °/Q winst 1 Doch inplaats
van met winst, werkte Winsor, zooals hij zich
in Engeland liet Doemen, met groot verlies, en
na een paar jaar liet zijn geldkist den bodem
zien.
Nu wist Winsor het Parlement tot mede
werking te bepraten. Hij richtte een nieuwe
maatschappij op, die over een kapitaal kon be
schikken van niet minder dan 60 millioen.
Maar alweer bleven de goede resultaten uit, tot
hij eindelijk, in 1818, de medewerking verkreeg
vau een zeer bekwam man, n.l. Samuel Clegg,
die het gasbedrijf goed had leeren kennen.
Deze wist met groote vindingrijkheid en on-
vermoeiden ijver alle moeilijkheden, verbonden
aan de fabricatie van het gas in 't groot en
aan den aanleg van straatleidingen en straat
lampen, uit den weg te ruimen.
En zoo geschiedde het, dat den lsten April
1814 bij St-Margaret in Westminster de eerste
gaslantaarn de straat verlichtte.
Dit was een groot succes voor Clegg, maar
nu kwamen er bezwaren van andere zijde. Men
had zich n.l. het idee in het hoofd gezet, dat
het gas een hoogst gevaarlijk artikel was. Zoo
waren er in den beginne b.v. geen menschen te
vinden, die de straatlantaarns durfden aansteken,
en Clegg moest dit geruimen tijd zelf doen.
Ook wilde om die reden het Parlement geen
toestemming geven tot verdere exploitatie van
het gas.
Om hieraan tegemoet te komen, verzocht Clegg,
dat vau Staatswege een commissie naar zijn fa
briek zou worden gezonden, om de bezwaren
plaatselijk te onderzoeken.
Deze commissie kwam, doch vooringenomen
als zij waren, lieten de heeren zich niet van
hun standpunt brengen.
Of Clegg lang praatte of kort, 't hielp niets.
Men vreesde maar te zeer, dat wanneer er een
lek kwam in een leiding of een gashouder, de
ernst-gste ongelukken te wachten waren.
Cl ;gg liet zich U*a een houweel geven, hakte
in ern gashouder een flink gat, en Btak onver
vaard den stroom, die er uit siste, in brand 1
Een lange vlam s^ctot met kracht naar buiten.
Men vreesde elk iP^enblik, dat een geweldige
explosie zou plaats hebben, maar gelukkig liep
alles goed af.
Dr. commissie, door deze gewaagde proef fei
telijk overtuigd, rapporteerde in gunstigen zin,
en zoo kreeg de gasmaatschappij concessie voor
de exploitatie van het gas door geheel Engeland.
Vsn dien tijd af breidde de industrie zich
meer en meer uit. Winsor bracht ze in 1817
over naar Frankrijk ze deed haar intrede in
Duitechland, Oostenrijk enz. Eerst in de groote
steden, daarna ook in de kleinere plaatsen.
De Watersnood.
De geïllustreerde bladen, brengers als ze zijn
van het wereldnieuws in beeld, kwamen den
indruk versterken die het ongeïllustreerde nienws
nit -.1 "dagbladen op ons had gemaakt betreffende
de overstrooming in Holland en hare gevolgen.
Groote watervlakteu, zich uitstrekkend tot
den horizont vertoonen zich aan de blikken der
aanschouwers van het onheil dat onze aartsvijand
de zee in een minimum van tijd heeft aangericht.
Langs de dijken is veel dood vee aangespoeld
en in verschillende plaatsen dreigen huizen in
te storten.
Nadat het water in het overstroomde land
van Noord-Holland een tijd lang vrijwel op de
zelfde hoogte was gebleven, zelfs hier en daar
was gezakt, is het daarna vooral Zondag, op tal
van plaatsen weer gestegen. Zoo stond het te
Zaandam, te Purmerend en elders hooger dan
het tot nog toe geweest was. Huizen, die nog
niet van 't water te lijden hadden gehad, moesten
nu ontruimd worden. Later is het water vrijwel
overal weer iets gezakt.
Te Pnrmerend maakte men zich Zondag ta
melijk ongerust, omdat het water vrij snel en
van twee kanten kwam opzetten. In een spoed-
eischende Raadsvergadering Zondagmiddag 3 uur
werd besloten tot het aanleggen van de noodige
kistdammen om Purmerend geheel iu te sluiten.
Er werd een creaiet aangevraagd en toegestaan
van f 35.000, waarvoor volgens 't Hbl. de melk-
fabtiek „Hollandia" f 10.000 heeft gegeven.
Door deze maatregelen zal Purmerend geheel
door waterkeeringen omringd worden, dus een
polder op-zich-zelf vormen, die met behulp der
machines van de yHollandia"fabrabriek leegge-
maleu en drooggehouden zal kunnen worden.
Op gelijke wijze wordt ook Monnikendam
afgedamd.
In den polder van Oostzaan stond^het water
Zondagavond 30 cM. hooger dan de hoogste
stand, die eerder bereikt was.
Tnsschen Nijkerk en Spakenbnrg heeft de
woedende zee niet minder dan 7 gaten in den
Zuiderzeedijk geslagen.
De kerkgebouwen in Waterland, die tijdelijk
tot koestallen ingericht werden, hebben door dit
verblijf der diereu nog al wat geleden. De uit-
wasemiug is oorzaak geweest dat verschillende
orgels bedorven zijn.
Te Holysloot hebben de dieren stoelen, banken
en preekstoel vernield.
Te Purmerend zijn een paar kerken, een
weeshuis en het gasthuis ingericht voor de onder
brenging van dakloozen en vluchtelingen. In
Amsterdam waren in 't laatst der vorige week
reeds 1076 personen uit het overstroomde gebied
gehuisvest.
Er is deze week begonnen met de herstelling
van den zeedijk in Waterland. Twee en een half
tl drie maanden zullen verloopeu voor de breuk
geheel hersteld is.
Men is op Marken thans druk bezig om de
schade voor zoover mogelijk te herstellen. Eerst
stokte het wat op het eiland, want de samen
werking tnsschen den burgemeester en andere
autoriteiten liet wel wat te wenschen over. Doch
door tusschenkomst van anderen is het gelnkt
een plaatselijk comité samen te stellen, waarin
alle kringen der bevolking vertegenwoordigd zijn
en waarvan de burgemeester voorzitter is.
Men heeft de straten van het eiland schoon-
gespoten met de brandspuit. De beschadigde
visschersvaartuigen in de haven worden gelicht
en gerepareerd.
De vrouw van Piet van Riel op Marken, die
in den bewusten stormnacht met een elftal an
deren 't leven redde op een balk in een honteu
woning, die nog slechts op eenige spijltjes rustte,
is kort daarna moeder geworden van een meisje.
De Koningin, die 't eiland bezocht heeft, is
over dit kind peet geworden.
De N. R. Ct. die zelf reeds 400.000 gulden
heett ingezameld, schat het totaal der ingekomen
gelden op ruim een millioen.
Van verschillende zijden uit het buitenland
zijn nog blijken van deelneming gekomen. Zoo
hebben de Paus, de Sultan van Turkije en de
regeering van Japau en ook de Keizer van
Duitschland telegrafisch niting aan hun deelne-
ming gegeven. De Doitsche regeering schonk
5000 Mark voor de slachtoffers.
DE TWEEDE KAMER
kwam 1.1. Dinsdag voor het eerst na het Kerst
reces weer bg elkander. Er waren niet minder
dan 93 leden present een bijna ongekend hoog
getal vooral in de eerste zitting na een vacantie.
Vanwaar die groote belangstelling Denkelijk
wel omdat de heeren iets gansch bijzonders
verwachtten naar aanleiding van de in de pers
bekend gemaakte frontverandering van minister
Treub, die zeer ongedacht aan den voorzitter
der Kamer verzocht had niet de behandeling
der ouderdomswet bovenaan op de agenda te
plaatsen. Verder was het bekend dat hierover
tusschen den voorzitter en den minister een brief
wisseling gehonden was, en deze briefwisseling
had men ter tafel verwacht maar zij was er niet.
Dat viel das tegeo.
De heer de Meester verklaarde dat de weigering
van den minister voor alle groepen der linker
zijde een groote teleurstelling was. Meer zou hij
er nu niet van zeggen maar hij verzocht den
voorzitter Donderdag opnieuw regeling der werk
zaamheden aan de orde te stellen. De voorzitter
zei dit half en balf toe.
Na moest de Kamer haar tijd aan andere
wetsontwerpen wijden, waar geen gebrek aan
was, doch het waren meest kleine, die bijna
alle zonder debat onder den hamer doorgingen.
Een voorstel tot afwijking van de kieswet
(evenals verleden jaar) naar aanleiding van den
oorlogstoestand vond verzet bij de rechterzijde,
doch werd door minister Cort van der Linde
krachtig verdedigd.
Het wetje werd bijna zuiver links tegen rechts
aangenomen. Slechts 3 rechtsche leden stemden
voor.
De aanvraag van een som groot f 125,000
voor aankoop van 5000 cA. grond iu den Haag
voor het bouwen van een bureau voor de sta
tistiek vond bezwaar f 125,000 voor een halve
H.A. grond, dat vonden enkele leden wei wat
veel. Maar minister Lely verdedigde die som
en zij werd toegestaan. Het gebouw zelf moet
ongeveer f 700,000 kosten.
Woensdag hield de beer Kleerekooper (soc.-
dem.) een krachtige en krasse rede in het be
lang der werklieden bij verschillende spoorweg
maatschappijen, die volgens spreker te weinig
loon, te laDge werktijden, te korte verloven
geen voldoende rechtszekerheid enz. hebben. Hij
vond van andere linksche leden bijval.
Donderdag beantwoordde minister Lely de
rede van den heer Kleerekooper. Hg ontkende
dat de spoorwegmaatschappijen stelselmatig het
personeel uitbuiten om de winst zoo groot mo
gelijk te maken. Hij wilde overwegen revisie
van de uitspraken der scheidsgerechten mogelijk
te maken, maar hij mocht zich niet door vrees
laten beïnvloeden.
