COESCHE COURANT SOLA SILVER De Kleine Bazar DE ARME MILLIONNAIR BIJVOEGSEL Binnenland. Buitenland, VAN DE VAN VRIJDAG 1 JULI 1932. GALENUS ABRAHAMSZ. DE HAAN. De Zeeuwsche apostel der Godsdienstvrijheid. Voor we iets gaan vertellen van dezen Zeeuwschen apostel der Godsdienstvrij heid, die een der eerste voormannen was van de Doopsgezinde beweging in de 17e eeuw, moeten we trachten ons een beeld te vormen van den stand der kerkelijke partijen in dien tijd. Met de kerkhervorming, die in de twee de helft der 16e eeuw ons land binnen drong, was een tijdperk aangebroken van hevigen strijd, die leidde tot een overwin ning voor het nieuwe geloof. Met deze overwinning was echter de rust in ons land geenszins weer gekeerd. Al waren de on verdraagzaamheid en de heerschzucht der priesters een der vele oorzaken geweest van den opstand tegen het katholieke ge loof, nochtans hadden de predikanten, die nu den toon zouden aangeven, daarop zoo weinig acht geslagen, dat zij zich dadelijk aan dezelfde fouten gingen schuldig maken. Het gevolg was, dat velen zich van de kerkelijke partijen afkeerden en nieuwe secten stichtten; een verbrokkeling van het godsdienstig leven, die zou blijven voort duren tot op dezen dag. Nooit is de strijd des geloofs met meer hartstocht gevochten dan in den tijd dat de Dordtsche synode zich oppermachtig kon noemen, en zich haar macht zoo zeer bewust was, dat alles en iedereen voor haar moest wijken. De verdeeling in Remonstranten en Contra-Remonstranten trok zulke scherpe grenzen, dat een openlijke strijd niet ach terwege kon blijven en het gevolg daarvan was, dat in het jaar 1618 de Contra-Re monstranten de leiding namen en dadelijk vol woede op hun tegenstanders lostrok ken. In 1619 was uiterlijk door hen de over winning behaald niet minder dan 200 Remonstrantsche predikanten waren afge zet en ongeveer 100 waren verbannen. Maar in werkelijkheid kon men moeilijk van een overwinning spreken. Want over het algemeen was de wereldlijke overheid zoo gematigd en verdraagzaam, dat zij alleen tot handelen overging, wanneer de predikanten zulks eischten. Een man als Coornhert waakte, ten koste van zijn rust, voor de vrijheid en zulken waren er meer. Maar het kwam toch zoover, dat in 1620 een belooning werd toegezegd aan hen, die predikanten uitleverden. Wat was het geval Vele predikanten lieten zich maar niet goedschiks verbannen en keerden heimelijk naar het land terug. Op vele plaatsen vonden zij gastvrij onder dak bij geloofsgenooten en van daaruit trachtten zij als vroeger te zorgen voor het geestelijk heil der gemeenten. Vooral de partij der Doopsgezinden wist zich te handhaven. Menno Simonsz, in 1496 te Witmarsam geboren, was één dergenen, die geroepen waren tot het verdedigen der vrijheid. Hij was oorspronkelijk katholiek priester, maar kwam door studie en na denken tot een andere overtuiging. Voor al de kinderdoop stond hem tegen en hij kwam zoover, dat hij zich niet meer wilde aansluiten bij eenige bestaande secte. Zoo ontstond de partij der Doopsgezinden, die al spoedig twee richtingen te onderschei den gaf. De eene richting was die der eigenlijke FEUILLETON DOOR CHARLES BETHFORD. „In elk geval zal ik je het fornuis eens laten zien", zeide hij. „Niet dat er zooveel aan is, maar we kunnen het in elk geval eens gaan bekijken. Wees zoo goed even te wachten". Snel liep hij het magazijn in om iemand, die te nauwkeurig het type fornuis stond te bekijken, eens te vragen wat hij eigenlijk wilde. Bliss keek de typiste met het mooie bruine haar vragend aan. „Denkt u, dat ik kans heb", vroeg hij. De typiste keek van haar werk op en bleef hem eenige oogenblikken nadenkend aanstaren. Tot zijn groote verbazing merk te Bliss, dat zij er heel wat aardiger uit zag, dan hij gedacht had. Zij was heel slank, eigenlijk iets te mager. Ze had groote, heldere oogen, een frisch teint, een mooien mond en een pittig gevormde kin. Zonder te weten waarom, voelde Bliss, dat hij zich hier tegenover een persoon lijkheid bevond, die zich op een of andere manier onderscheidde van het type vrouw, waarmede hij gewend was om te gaan. „Ik ben bang van wel", was haar ant woord. „Bang?" vroeg hij ten hoogste verbaasd. Ze knikte even. „Ja, ik zei bang. Mr. Masters is eigenlijk veel te goed. Als het Doopsgezinden, de andere die der Colle- gianten. De laatste partij was als volgt ontstaan In 1619 was in Warmond de Remonstrantsche predikant Christiaan So- pingius geschorst. Men benoemde in zijn plaats een Contra-Remonstrant. Maar dat was niet naar den zin der gemeentenaren. Zij besloten om niet ter kerke te gaan, maar onderlinge bijeenkomsten te organi- seeren, waar een der broeders iets tot stichting zou voordragen. De voorsteller van deze nieuwigheid was Gijsbert van der Kodde. Hij was, wat nen zou kunnen noemen practisch-Doops- gezind. De volgelingen van Menno Simonsz wa ren n.l. -meer idealistisch. Zij wilden de Christelijke kerk op aarde herstellen in den vorm en in de zuiverheid, zooals men de eerste apostolische kerk had gevonden. Zij wilden geen leeraar bevoorrechten bo ven een gewoon lidmaat der gemeente, wilden geen wapens, geen kinderdoop en waren zeer voor verdraagzaamheid. Ook de Collegianten, zooals men de ge lijkgezinden van v. d. Kodde noemde, wa ren het met dit alles eens. Maar zij gingen verder. Ze weigerden eveneens elke ker kelijke autoriteit, maar namen ook aan, dat de Heilige Schrift de eenige gelöofs- regel was, en dat ieder die kon opvatten, zooals hij dat zelf wilde. Ze waren dus anti-clericaal, anti-confessioneél en ook anti-formalistisch. Hun beginsel verbood de oprichting van een eigen secte. Anders denkenden waren welkom, men keek er alleen naar, of zij werkelijk Christenen waren. Geen bindende belijdenis was ge- wenscht, noch waren dat voorgeschreven kerkelijke gebruiken. Ze gingen uit van Cor. XIV, vrs. 26, waarin o.a. te lezen staat„laat alle dingen geschieden tot stichting". Daaraan ontleenden zij hoofdzakelijk de vrijheid om te mogen „profeteeren", d.i. elkander te stichten. Nu eens deed de een dit, dan de ander dat. Gezamenlijk werd ge beden en gezongen, voor het laatste ge bruikte men de psalm-vertaling van Camp- huijsen, die tot den kring behoorde. Deze beweging beperkte zich niet tot Warmond en Rijnsburg, het dorp, waarheen later de gemeente verplaatst werd. In verschillende plaatsen van ons land ontstond de neiging met de traditie te bre ken men wilde niet meer gelooven op ge zag, maar enkel door eigen onderzoek. Deze breuk beteekende meer dan men aanvankelijk kon vermoeden, want velen kwamen tot totale verwerping van allen godsdienst. Overal kwam verzet tegen de heersch zucht der predikanten. En onder degenen, die zich daar tegen verzetten, behoort Galenus Abramsz de Haan, een eerste plaats in te nemen. Zijn naam is onverbeterlijk samengevlochten met de heele godsdienstgeschiedenis van dit tijdperk. Hij werd geboren den 8sten November 1622 te Zierikzee. Zijn vader was Abr. Ge- leynse en z n moeder Katrijntje Gillis. De jongen bezocht de Latijnsche school, en werd daarna in de gelegenheid gesteld, om in de medicijnen te gaan studeeren. In 1645 promoveerde hij daarin en vestigde zich in Amsterdam. Maar in 1648 werd hij beroepen bij de Vlaamsche Doopsge zinde Gemeente aldaar. Dat is niet zoo verwonderlijk als het wel lijkt, omdat de Haan behalve dokter, ook een uitstekend theoloog was. Hij werd een vechter voor godsdienst vrijheid en verdraagzaamheid. Evenals de Rijnsburger Collegianten, aanvaarde hij alleen de Heilige Schrift als eenige geloofsregel. Toch heeft hij zich nooit bij de Collegianten aangesloten, zoo als men die in Rijnsburg vond. In 1655 trachtte hij met 21 broeders, evenals hij Doopsgezinde Collegianten, het college in de kerk te brengen. Dit mislukte, en een hevige pamfletten-strijd was het ge volg van zijn pogen. In 1660 vergaderden de Vlaamsche Doopsgezinde Gemeenten. Galenus had door zijn vooruitstrevende denkbeelden een splitsing teweeggebracht en men ver- zoch hem, of zijn denkbeelden te herroe pen of als predikant af te treden. Maar er op aankomt, kan hij niemand iets wei geren. Daarom stond er ook in de adver tentie, dat alle sollicitaties schriftelijk wer den ingewacht, 't Vervelende is, dat u nu toch persoonlijk bent gekomen". „Maar nu moet u me toch eens vertel len, waarom u me deze betrekking niet gunt", vroeg Bliss. „Ik ben toch waarach tig even goed in staat fornuizen te ver koopen als wie dan ook". Ze bekeek hem nog eens kritisch van onder tot boven. Hij voelde zich driftig worden, toen hij de verdachte schittering in haar oogen en de verdachte trilling van haar mondhoeken zag. Toen keek ze een oogenblik spottend naar den wandelstok, dien hij nog steeds in zijn handen had „Bent u van plan dien mee te nemen?" vroeg ze. Bliss voelde dat hij een kleur kreeg. „Natuurlijk niet", zeide hij. „De kwes tie is eigenlijk deze, ik heb hem meegeno men, om hem naar den lommerd te bren gen, maar toen ik eenmaal dezen kant uit ging, was ik zoo benieuwd of me dit luk ken zou, dat ik geen zin had om eerst nog ergens anders naar toe te gaan." Het meisje deed, alsof ze zich plotseling herinnerde, dat ze ook nog te werken had. „Och, eigenlijk gaat het me niets aan", zeide ze berustend. „Maar soms denk ik wel eens, dat het eigenlijk veel beter aan mij toevertrouwd zou zijn. Mr. Masters is knap genoeg, maar van den practischen kant van het leven, geld verdienen en din gen goed organiseeren, heeft hij geen flauw begrip. Als hij nu het geluk gehad had, om een eerste: klasse reiziger te be machtigen, die zich interesseerde voor zijn daar was de Haan de man niet voor. Hij bleef kalm waar hij was, gesteund door geloofsgenooten. Enkele andere predikan ten werden afgezet. Men trachtte toen een vredes-verdrag te sluiten. Maar ook dat mislukte. - Toen in 1664 kerkeraadsverkiezingen waren gehouden, bleken de partijen onge veer even sterk te zijn. Een nieuwe pam fletten-strijd volgde. In hetzelfde jaar wei gerde de conservatieve partij met de vol gelingen van Galenus, ook wel Galenisten genoemd, samen het avondmaal te hou den. De Galenisten kwamen in verzet en eigenden zich met geweld 't avondmaal- gereedschap toe. Maar dit kon zoo niet blijven. Om streeks denzelfden tijd stelt zich Samuel Apostool aan 't hoofd der conservatieven, en scheidt zich met 700 man definitief af. De Galenisten bleven dus de baas in de gemeente. Maar 't werd geen gemeente als die der Rijnsburgers Wat daarvan de reden is, is niet erg duidelijk. Waarschijn lijk voelde Galenus niet voor de zelfstich- ting en wilde hij zijn menschen bij elkaar houden. Overigens werkte hij de oprich ting van Collegiantengemeenten in andere plaatsen in de hand. Galenus de Haan heeft verschillende werken geschreven. Daaronder zijn o.a. veertien leerredenen over den verloren zoon, een Christelijke «edekunst en een werk over den godsdienst, gebaseerd op de rede. Dat hij zeer gewaardeerd werd, blijkt uit zijn groot aantal aanhangers en uit de lijkrede, waarin de predikant Willem van Maurik hem schildert naar verdiensten. Zoo is Schouwen, het eiland dat nog kan roemen op zijn vrijzinnigheid, de baker mat geweest van een der sympathiekste figuren uit den belangrijksten tijd der gods diensttwisten. B. Geraadpleegdv. Slee, Rijnsburger Col legianten MeinsmaSpinoza en zijn Kring Schijn Gesch. der Mennoni- ten, Brandt, Hist, der Reformatie en eenige kleinere werken. 'T OUDE RIJWIELPLAATJE ALS T.B.C.-BESTRÏJDER, Nederlandsche Nazi's, Een nieuwe part ij. Onder leiding van ir. A. A. Mussert te Utrecht is hier te lande bezig zich te vormen een nationaal-socialistische beweging, die naar het Handelsblad meldt, reeds geruimen tijd bezig was haar actie voor te bereiden en leden te werven. Ir. A. A. Mussert is hoofd-ingenieur van den Provincialen Waterstaat van Utrecht. Hij is bekend om zijn actie voor de Amsterdam - Rijnverbinding via Utrecht en zijn strijd tegen het Ne- derlandsch-Belgisch verdrag. Het hoofdkwartier der beweging (N. S. B.) is gevestigd in een gebouw aan de Oude Gracht te Utrecht, waar sinds December j.l. tal van besprekingen zijn gehouden en veel vooraanstaande per sonen hebben geconfereerd over het thans bekend geworden program. Als leidend beginsel voor het pro gram geldt de volgende verklaring: „Voor het zedelijk en lichamelijk wel zijn van het volk is noodig een krach tig staatsbestuur, zelfrespect van de natie, tucht, orde, solidariteit van alle bevolkingsklassen en het voorgaan van het algemeen (nationaal) belang boven het persoonlijk belang". Wat is nu doel en wezen dezer nieu we beweging, die reeds over ons ge- heele land haar vertakkingen moet hebben en in alle plaatsen haar leden telt? De nationaal-sccialistische beweging in Nederland bedoelt te zijn een nieu we Nederlandsche nationale beweging. De toevoeging socialistisch kan vol doende uit het program blijken. Een vergelijking met het fascisme in Italië en de Hitlerbeweging in Duitschland gaat niet op, daar de eerste een geheel Italiaansch karakter draagt en de uitvinding en die er verstand van had om de dingen aan den man te brengen, dan zouden we er misschien bovenop geweest zijn, dat is 't wat ik bedoel". Bliss stond langzaam op. Hij had een gevoel, of hem iets heel onaangenaams was overkomen. En daarbij kwam, dat de herinnering aan de laatste veertien dagen weer als een nachtmerrie bij hem begon op te komen. „Goed", zeide hij plotseling besloten, „dan zal ik weggaan". Hij ging naar de deur, maar toen ze begon te spreken, bleef hij staan. „Bent u dwaas geworden?" zeide ze half berispend. „Dat wil zeggen, ik vind het heel aardig van u, als u meent wat u zegt, maar nu is 't toch te laat. Mr. Masters is de koppigste man ter wereld, dien ik ken. Daarom heb ik ook maar niets gezegd. Hij heeft u nu eenmaal aangenomen en zoo'n besluit staat bij hem als een paal boven water". „Als u zegt, dat het beter is dat ik weg ga, dan zal ik het beslist doen", hield Bliss vol. ,,'t Geeft toch niets. Hij zou net zoo lang zoeken, totdat hij u weer gevonden had". „Dan moet u zeggen, dat u mij het al lerbeste toewenscht", zeide hij. Even moest ze lachen. „Ik wensch u het allerbeste toe, wat b<t treft den verkoop", zeide ze. „We heb ben 't maar al te hard noodig". „Goed, dan zal ik zorgen, dat u tevre den kunt zijn", beloofde hij. „Hm, wat zei u? Wat zei u? vroeg Mr. Masters, terwijl hij op zijn gewone luid Veel gehekeld rijwielplaatje Dat ons trouwe stalen ros Overal bleef vergezellen, Door de stad, langs veld en bosch, Dat ons veilig langs de oogen Der commiezen hebt gevoerd Als het stuur of wel het balhoofd Van ons rijwiel werd beloerd, Jij, die eerst slechts als een sluitpost Der begrootïng werd beschouwd Doch waar w'in den loop der jaren Ongeveer mee zijn „getrouwd", Ach, hoe menige verwenschïng Trof je nu al sinds dien tijd En nu heb je plots je lichaam Veil voor de liefdadigheid. Deze taak, o rijwielplaatje, Is verheven, ideëel! 'tOffer wordt dus aangenomen, Al bedraagt het ook niet veel. Koopers van het nieuwe plaatje: Levert straks het oude in, En de T.B.C.-bestrijding Heeft daarmee nog weer gewin! (Deelen wij voor Goes hieronder mede, dat de plaatjes gaarne in ont vangst worden genomen door Drogis terij Den Herder, Groote Kade 44 en door mevr. Hugenhoitz, Oostsingel 134. Ook de rijwielherstellers zullen waarschijnlijk voor doorzending willen zorgen, gelijk door velen reeds vorig jaar gebeurde. Red.) laatste o.a. gekenmerkt wordt door haar anti-semitisme, dat aan de N. S. B. in Nederland vreemd is. De N.S.B. wil in de eerste plaats vernieuwing van den geest op staat kundig en economisch terrein in het Rijk der Nederlanden brengen. Er is binnen dit Rijk, waarin inderdaad de zon niet ondergaat, een zoodanig toe- nemenden geest van futloosheid, on macht, onwil, onverschilligheid, onge loof, verdeeldheid, schotjesgeest, kra keelzucht, dat het de spuigaten uit loopt, zoodat het somtijds lijkt of de natie de ontbindende krachten verza melt om zelfmoord te plegen. Daarte genover wil het nationaalsocialisme een grondslag samenstellen van wils kracht, fierheid, plichtsgevoel, geloof in eigen kracht, bestaansrecht, natio- nalen zin, solidariteitsgevoel, gezind heid tot samenwerking, offervaardig heid, opdat op dezen grondslag op- bloeie een hernieuwde natie, welke haar zonen en dochters uit eiken stand en elk beroep voor het zedelijk en lichamelijk welzijn de beste mogelijk heid kan bieden. Ongehoorzaam minister. De Pruisische minister van Binnenland- sche Zaken Severing heeft het schriftelijk verzoek van den Rijksminister van Bin- nenlandsche Zaken Freiherr von Gayl om het sociaal-democratische hoofd-orgaan „Vorwarts'.' en het Rijnlandsche Centrum dagblad „Kölnische Volkszeitung" elk voor vijf dagen te verbieden, afgewezen. Pruisen zal een beroep doen op de des betreffende instantie van het Rijksgerecht, aangezien het van meening is, dat de juri dische motiveering door den Rijksminister van het verbod der beide bladen, niet juist is. ruchtige manier de deur opende en naar binnen stapte. „Ik heb uw typiste hier juist mijn stel lige belofte gegeven", verklaarde Bliss, „dat ik zal zorgen, dat er heel wat ver kocht wordt, als ik de betrekking krijg". Mr. Masters klopte hem op den schou der. Begin dan maar meteen met frisschen moed, kerel", zeide hij. ,,Je bent aangeno men". HOOFDSTUK IV. De dagen, welke nu volgden, waren voor Bliss een nachtmerrie. Gedurende drie en een halve week trachtte hij het Alpha fornuis te verkoopen; het kostte hem een paar schoenen en hij had niet het minste succes. Dezelfde Bliss, die in zijn vorig leven op zijn wenken bediend was, die nooit iets anders dan de grootste onderdanigheid en beleefdheid van het bedienend personeel op kantoren of in restaurants had onder vonden, werd nu door loopjongens, die zich verwaardigden om van zijn tegenwoor digheid notitie te nemen, door even door de opening in de deur naar hem te kijken, onhebbelijk behandeld; uren moest hij soms wachten in tochtige gangen, als een bediende heel eenvoudig vergat, dat hij om een onderhoud had gevraagd, terwijl hij dan nog steeds met een min of meer ver kapt beleedigend antwoord, dat men van zijn aanbieding geen gebruik wenschte te maken, naar huis kon gaan. Nu en dan, als het hem gelukte den patroon zelf te spreken te krijgen, moest hij hooren, dat Loop der bevolking in Zeeland. Hieronder een overzicht van de bevolking van eenige gemeenten op 31 Dec. 1.1. Tus- schen haakjes het totaal op 31 Dec. 1930. Gemeenten: Man. Vr. Tot. Baarland 771) 393 374 767 Borssele 1419) 724 711 1435 Colijnsplaat 1928) 979 917 1896 Driewegen 609) 295 310 605 Ellewoutsdijk 578) 289 274 563 Goes 9124) 4393 4860 9253 s-Gravenp. 1124) 552 562 1114 's-H. Abtsk. 446) 216 213 429 's-H.Arendsk. 3961) 1993 2015 4008 's-Heerenh. 1281) 634 660 1294 Heinkensz. 1898) 920 966 1886 Hoedekensk. 1395) 711 699 1410 Kapelle 2798) 1435 1366 280! Kats 627) 335 300 635 Kattendijke 1261) 632 597 1229 Kloetinge 2044) 1009 1058 2067 Kortgene 1322)' 682 643 1325 Krabbendijke 2417) 1179 1225 2404 Kruiningen 3881) 2012 1897 3909 Middelburg (18395) 8699 9720 18419 Nisse 656) 340 302 642 Oudelande 757) 393 350 743 Ovezande 1326) 656 685 1341 Rilland-Bath 2019) 1059 970 2029 Schore 932) 457 449 906 Vlissingen (21716) 10873 10882 21755 Waarde 995) 503 500 1003 Wemeldinge (2341) 1170 1170 2340 Wissekerke 3659) 1867 1753 3620 Wolphaartsd. 2553) 1252 1301 2553 Yerseke 4117) 2077 2104 4181 Het totaal voor de provincie bedroeg 247.938 (247.606). Van alle Zeeuwsche gemeenten ging Goes het sterkst vooruit met 129 op 9124. Daarna volgt 's-Heer Arendskerke met een toename van 47 op 3916. Het sterkst achteruit (steeds naar ver houding aantal inwoners) ging Kattendijke met 32 op 1261, daarna Colijnsplaat met 32 op 1928 en vervolgens Wissekerke met 39 op 3659. het artikel, dat hij wenschte te verkoopen, te weten het fornuis, het slechtste, het duurste en het meest ouderwetsche for nuis was, dat er bestond. Eiken volgen den dag accentueerde de harde uitdruk-» king op zijn gezicht. De tegenzin in zijn nieuwe werk, waarmee hij begonnen was, half omdat hij het wilde en half omdat hij er werkelijk voor voelde, werd met den dag sterker door het volkomen ontbreken van ook maar eenig succes. Nu en dan voelde hij zijn beenen onder zich trillen, maar nu was de oorzaak niet langer ner vositeit, maar werkelijke zwakte. Hij sliep in een klein, afgeschoten hokje op den zolder van een huis in een van de meest obscure buurten, zijn voedsel bestond uit ingrediënten, welke zoo goedkoop moge lijk en daardoor dikwijls niet bepaald voedzaam waren. Zijn eenige inkomsten waren twee pond in de week, welke hem in de handen brandden, wanneer hij ze, na zes dagen werken zonder eenig resultaat, moest aannemen. De avonden, wanneer hij verslag moest gaan uitbrengen in het kleine magazijn in Fleetstreet, werden langzamerhand een soort nachtmerrie voor hem. Het begon al, wanneer hij de deur opendeed en over den drempel stapte. De magazijnknecht, die gewoonlijk het model fornuis nog eens extra stond op te poet sen, liet zijn werk in den steek en keek hem vol verwachting aan. Altijd kwam Mr. Masters hem bij de kantoordeur te gemoet, met de stereotype vraag, welke iederen dag iets dringender, iets angstiger klonk „En Bliss, hoe is 't vandaag gegaan?" (Wordt vervolgd).

Krantenbank Zeeland

Goessche Courant | 1932 | | pagina bijlage 1