Provincie-Kieuw s.
beleggingsveld te vinden voor de door
de Rijksverzekeringsbank, de Rijkspost
spaarbank, den postcheque- en Giro
dienst en het Algemeen Burgerlijk
Pensioenfonds te vormen kapitalen.
De Hongaarsche kinderen komen.
A,s. Woensdagmiddag 2 n, IS min.
wordt te Utrecht verwacht een extra»
trein met ongeveer 500 Hongaarsche
kinderen, voor het centrale comité voor
Hongaarsche kinderen Den Haag, be
stemd voor verschillende plaatsen, o.a.
voor Goes 160.
stadsnieuws""
Doopsgezinde Gemeente.
Zondag 2 Maart a.s., des morgens
te half elf, ds. J. Koekebakker.
De vrouw in onze Middeleeuwsche
literatuur.
Over bovengenoemd onderwerp hield
de heer A. J. de Haas, alhier, Don
derdagavond in de Witte Bioscoop een
lezing voor de ver. v. Alg. Wetensch,
Belangen.
Om de Middeleeuwsche literatuur te
kunnen waardeeren, aldus spreker, moet
de moderne menscb een idee hebben
van de teugellooze buitensporigheid en
ontvlambaarheid van het Middeleeuw
sche gemoed, Twee levensopvattingen
vormen zich naast elkaar, de vrome,
die alle zedelijke gevoelens tot zich
trekt en de wereldsche opvatting, die
bandeloos is. lï den regel houden zij
elkander in wankel evenwicht en ziet
men felle menschen. De bedoeling van
deze voordracht is te zien, hoe de ver
schillende schrijvers in de Middel
eeuwen de vrouw geteekend hebben en
hoe zij gewaardeerd werd door haar
tijdgenoolen. Deze waardeering komt
vooral goed uit in de verschillende
stroomingen van onze Middeleeuwsche
literatuur.
De ondste literaire voortbrengselen
zijn de Frankische ridderromans. Deze
ademen den geest en de ruwe zeden
vaD de 8e tot de 11e eeuw. Het is de
poëzie als van een rotsachtig bergland
schap, ruw en hard maai eenvoudig en
geweldig. De mannen zijn klieke,
kolossale natuurmenschen, die de vrou
wen als slavinnen behandelen. Typisch
is de positie der vrouw in den roman
van Karei ende Elegast.
Een geheel andere plaats neemt de
vrouw in den Britschen ridderroman in.
Hier worden zij vereerd als een ideaal
van schoonheid en bevalligheid. Voor
een teeken van haar gunst, een sjerp,
een roos, een handschoen worden won
deren van dapperheid verricht.
Het hof te Kameloot waar koning
Arthur resideerde met zijn gemalin
Genovere was het middelpunt van e,.n
hoofsch ridderleven.
Interessant is de roman van Ferguut,
den ruwen boerenzoon, die door zijn
groote liefde voor de schoone Galiene
een waarachtig ridder wordt. Galiene
wordt hier geteekend als een ideaal
van Middeleeuwsche vrouwelijke schoon
heid. De huid wit als sneeuw, de mond
klein en rood als een nauw ontloken
roos, het geluwe haar tot op het midden
neerhangend, de kleine handen met de
lange vingers.
Wanneer later het leerdicht opkomt,
dan zien we, dat de reinheid van de
Moeder Gods haar uitwerking heeft
gehad op het gedachteleven van dien
tijd. Want Maria heeft de vrouw de
plaats hergeven, die deze, volgens
Oud-Testamentische voorstelling door
Eva's zondige daad had verloren.
In het leerdicht zien we dan ook
telkens de kwestie Eva en Adam aan
geroerd. Er bestaat een ware Adams-
politiek om alle schuld op' de vrouw
te werpen. De groote Maerlant neemt
een geheel ander standpunt in. Hij
schat de vrouw zeer hoog, hjj geeft den
mannen alle schuld van de ellende, om
de Heilige Maria, de moeder van Jezus,
die de menschen tfder uit Lucifers rijk
heeft verlost. Heel mooi gevoeld is de
kwestie die Maerlant oplost in zijn
gedicht „Dander Marlijn", waarin het
slot van zijn betoog is, dat men de
vrouw moet liefhebben, die u bemint,
want ook God verlaat nimmer, die
Hem liefhebben. Geen edel mensch kan
minnen zonder zijn verstand te raad
plegen. Het verstand moet in de liefde
gaan boven de blinde drift, is zijn
wijsgerige conclusie.
Omstreeks 1400 komt het leerdicht
der Dietsche Moralisten op. Een strenge
critiek hebben zij gegeven op het leven
der vrouw. Elke emancipatie der vrouw
hebben zij in strijd gevonden met hun
kerkelijke leer.
De hoovaardij vooral moest het als
één der zeven hoofdzonden ontgelden.
Zij hekelden de lange slepen, de
staarten der japonnen. „Wie aan ziju
staart zooveel ten koste legt, verdiende
er vier van nature te bezitten." Ook
het dansen, dat zoo vreeselijk was om
de menigte van zonden, die daar af
kwamen, kon geen genade vinden. En
an de praatzucht, zoo aardig geteekend
in het exempel van Marcolf en sine
wijf. De libtighi-id der vrouw is geestig
geschetst in de boerde„Wisen Raet
van Vrouwen." De huwelijksles die de
vader aan zijn zoon geeft in „Dit sijn
Seneka leeren" kan nog gewaardeerd
I worden.
De positie de? gehuwde vrouw wordt
scherp geteekend iu de volksboeken.
Het verhaal van Griselais de Zacht
moedige teekent ons dejverhouding van
de vrouw tot den man als die van
mensch tot God. Absoluut onderdanig
moest zij zijn.
Een veel hoogstaander beschouwing
geeft ons de onbekende schrijver van
het abele spel: l.anseloot van Dene-
merken.
Hoe diep heeft de schrijver de zielen
zijner hoofd, ersonen gepeild. Een ver-
haal gescüieven voor alle tijden met
een treffende moiaal Hoog wordt hier
de vrouw gehouden 1
Want wie doet als Laoseloo ver
moordt zedelijk de vrouw en wie dat doet
wordt zedelijk zelf gestraft, Niemand
kan opstaan tegen zijn geweten De
vrouw tegen haar wil in haar eer b.:-
laagd, zal niet ondergaan. Als het
hart rei» is, is ze zonder zonde.
Eu dar, de les voor den man handel
niet dorperlijk, werp niet het neiligste
van een vrouw weg Daarmee besmet
ge uw adel.
Na de pauze weiden tal van belang
wekkende lichtbeelden vertoond. We
zagen plaatjes van een handschrift,
middeleeuwsche bibliotheeken, wear de
boeken aan ketlingeu lagen, middel
eeuwsche' voorstellingen van den du vel
en van de hel, en afbeeldingen van de
middeleeuwsche mode, de horens en
i de steerten.
De heer A. H. v. d. Feen bracht
namens de aanwezigen den beer de
Haas hartelijk dsnk voor zijn interes
sante lezing. Het zal wel zeiden vcor»
komen dat een nieuw lid op zulk een
I schitterende wijze zijn entree decham-
bre maakt. Spr. hoop' dat dit voorbeeld
navolging zal vinden. (Applaus)
Op de wandeling.
Sneeuw 1
Wanneer wij de sneeuw beschouwen
als wandelaar, dus niet als sneeuwbal-
werper en baantjesglijder, dan is ons
de sneeuw, zoolang de dooi niet is
j ingetreden en er een onooglijk papje
van gemaakt heeft, ons zeer lief.
Trekt een paar ferme, dichte, hooge
i laarzen aan en. gaat er op uit 1 De
witte wereld in. Van ons Hollandsche
landschap is meestal het grauwe, het
melancholische, het onrustige van
jagende wolken over woelend water
het karakteristieke.
Thans niet Nu is alles rustig en
stil en rein wit. Wegen en velden zijn
door het sneeu* kleed bedekt, als kant
hangt de sneeuw in de donkere takken
der boomeu, de daken der huizen dra
gen een witten mantel.
En als een zonnestraal over die
witte wereld gaat, is het alsof een
'oude, lieve en heel grijze dame glim
lacht, haar glimlach vol wijsheid. Oei
woelende, drukke leven is voor haar
voorbij, zij zit ernstig in haar armstoel.
En zij geniet als haar kleinkinderen
haar komen bezoeken en haar met
eerbied en met blijdschap, omdat ze
eventjes bij oma mogen, een beetje
verlegen, naderen.
Met haar gedachten leeft ze dikwijls
in het verleden, dankbaar herdenkt ze
het mooie, het goede dat ze in haar
leven heeft ondervonden, haar verlo
ving, haar eerste kinden de dagen
van leed trekken aan haar voorbij,
maar van het leed zijn de scherpe
kanten af. En ook het leed moest
er zijn. En dankbaar is ze voor het
goede en ook wel voor het leed.
Ze vat haar lange leven in enkele
essentieele dagen samen.
Ze voelt zich een schakel tussche»
verleden en toekomst. En ze glimlacht
de kleine Trees toe, die op school een
versje heeft geleerd en bet voor oma
zal opzeggen. Ze kon het zoo pas nog
zoo goed, en nu ajakkes nu kan ze
er niets meer van. Het vingertje gaat
naar den mond, ze staat te draaiea op
haar voetjes.
En grootmoeder glimlacht, haar lach
als van een zonnestraal over sneeuw.
TOMMY.
De Sïmphonie.
Wij vestigen nog even de aandacht
op het concert, van de Orkest-ver. „De
Symphonie", dir. dhr. F. X. Mannhardt,
heden (Vrijdag)avond in het Schutters
hof. Ongetwijfeld zullen vele muziek
liefhebbers aanwezig zijn.
resp op f 1450 en f 1700 en van
den gemeenteontvanger op f 750.
Rekening dienst 1922 en begrooting
1924 zijn door Ged. Staten goedge
keurd
B. Nieuwenbuijse neemt zijn benoe
ming lot lid van het Burg. Aruibest.
aan en H. v, Koeveringe Jzn. tot Jid
der commissie 1. o.
De ingekomen stukken werden voor
kennisgeving aangenomen.
Van het gemeentebestuur van Goes
is beriebfc ontvangen, dat de kosten
voor ïschore beirtffm.de de Ambachts
school ie Goes over het jaar 1921
f 722,291/# bedragen.
Verschillende leden spreken de aood
zakelijkheid uit van een spoedige wets
wijziging in dezen daar zulke hooge
kosten voor een plaats als Schóre niet
meer te dragen zijn.
Op voorstel van B. en W. wordt
besloten subsi iie te verleenen aan op
te richten cursussen voor vervolg
onderwijs door panicu'ic-reü als bedoeld
in Prov, Blad no. 50# van 1923 tot
een bedrag later door den raad te be
palen naarbehoefte.
Dhr. P. Philipse ie Schore verzoekt
maatregelen te nemen tegen het af
brokkelen van zijn tuingrond in den
gemeenteput.
B. en W. stelden voor een be
schoeiing te plaatsen van pannen
waarvan de kosten ongev. f 70 zal en
bedragen een en ander op advies van
den gemeente-opzichter.
Dhr. van Sparrenlak wijst er op dat
vermoedelijk binnen zeer korten tijd
diverse waterleidingen worden verbreed
en daar vele eigenaars niet weten waar
met den overtoJligen grond te blijven
zou spreker dezen in den gémeenteput
willen laten brengen. De grond die
hierdoor voor de gemeente disponibel
komt, zal volgens spreker vermoedelijk
f 900,waard zijn, waarvoor al heel
pmseigenaim J
Laat jaarlijks Uw schil
derwerk nazien. Over
een reeks van jaren zal
het dan minder kosten.
- - v.vv.F;
Schore. Woensdagmiddag kwam de
raad in openbare vergadering bijeen.
Aanwezig alle leden.
Bericht is ingekomen dat Ged. Staten
de jaarwedden der wethouders hebben
bepaald op f 50, met ingang van 1
September 1923, de jaarwedde en pen
sioensgrondslag van den burgemeester
wat grondwerk kan worden verricht.
De voorz. zegt dat het nog Jang
niet zeker is of de waterleidingen zul
len worden verbreed, doch wil hier
omtrent wel nadere gegevens vragen
aan het polderbestuur. Verder wijst
spreker er op dat ook vroeger reeds
dempieg van dien put in den raad is
besproken, doch toen werd berekend
dat de kosten van demping veel hoo-
ger zouden zijn dan de opbrengst van
den grond, Dit zou echter thans, bij
verbreeding van genoemde leidingen
anders kunnen zijn.
Na nog eenige discussie wordt be
sloten nadere inlichtingen in te win
nen en voorloopig een afwachtende
houding aan te nemen.
In de vacature ontstaan door het
bedanken van dhi. J. Verhaagen, als
lid van de commissie tot wering van
schoolverzuim, wordt benoemd dbr. A.
C. Martijn met 4 stemmen tegen 3 op
dhr. C. Rijn.
Het kohier hondenbelasting, dienst
1924, wordt vastgesteld met een totaal
van 35 honden en een bedrag van
f 175,—.
Bealoten wordt een kasgeldieening
aan te gaan van ten hoogste f 3000,
tegen een koers van 100 pet en ten
hoogste 6 pet, rente per jaar, af te
lossen binnen een jaar.
De begrootiug 1924 wordt gewijzigd
met het oog op den aanschaf van ongev.
135 M*. macadam ia plaats van 70 M*.
als oorspronkelijk geraamd. De slech
te toestand van den weg maakt dit
noodzakelijk.
Dhr. van Sparrentak is het ook op
gevallen dat de wegen een goede ver
zorging zter van noode hebben doch
spr. zou den macadam er liever niet zoo
droog opbrengen daar er dan veel
verloren gaat eu in de sloot terecht
komt. Wanneer de weg werd gewalst
zou het wegdek zeer verhard zijn en
zou het onderhoud de volgende jaren
aanmerkelijk minder kosten. De voorz.
zegt dat walsen wel goed is bij aanleg
van nieuwe wegen en bij groote repa
ratie doch dit is te kostbaar voor het
gewoon onderhond.
Vai meerdere gemeenteambtenaren,
wier jaarwedden met ingang van 1 Jan,
1924 zijn verlaagd, worden de pen-
sioensgrondslagen opnieuw vastgesteld
op de bestaande bedragen.
Thans brengt de voorz. ter tafel
vaststelling van verordeningen op de
heffing en invordering van een plaatse
lijke inkomstenbelasting. Spr. deelt
mede dat de uitgaven der gemeente
de laatste jaren zoo zijn gestegen, dat
de belastingen in haar tegenwoordige*
vorm niet meer voldoende opbreDgen
om een sluitende rekening te krijgen.
De 100 opc. op de R. I. B, brengen
zoo weinig op dat het vaste percentage
dat hiernaast wordt geheven en aai
thans 2 bedraagt zou moeten worden
verhoogd tol 6. Dit laatste is echter
zoo drukkend voor de lagere en mid
denklassen dat B. en W. hebben besloten,
om metprijageviiig van de 100 opc. op de
R. I. B. en de heffing vin een rast
peiceutage een nieuwe verordening tot
heffing vau een plaatselijke inkomsten
belasting te ontwerpen met progressief
tarief. Hierdoor zullen de lagere in- I
komens worden ontlast en de druk ver
plaatst. worden naar de hoogere inko
mens. B. en W. stellen dan ook voor
tot de vaststelling van de door hen j
ontworpen verordeningen over te gaan.
Nog wordt medegedeeld da: het ver
men ig vul dig is gscijf er dan vermoedelijk
2.1 zal bedragen.
Dhr. Van Sparrenlak zegt zijn stem
hieraan ie zullen geve» doch mei
tegenziu daar bet gemeentebestuur alles
doet om te bezuinigen en het Rijk
maar steeds meerdere last n op de
schoudeis dier besturen leg5.
i\a nog eenige discussie wordt het
voorstel van B. en W. met algeiheene
stemmen aangenomen.
Bij de rondvraag vraagt dhr. Zoete-
weij hoe hei komt dat he% zoo lang
aanloopt met de benoeming van het
hoofd der school en of het waar is dat
de inspecteur van het lager onderwijs
nog naar Terschelling moet of zal gaan.
De voorz. zegt dat B. en W. alien
spoed betrachten doch dat nog gewacht
wordt op enkele nadere gegevens. Moch
ten deze tegenvallen dan is het niet
uitgesloten dat een nieuwe oproepiug
zal worden geplaatst. Vallen dm wel
mee dan zal de benoeming waarschijn
lijk zeer vlug plaats hebben. Verdere
inlichtingen wenschi de voorz. alleen
te geven in een besloten vergadering
daar het niet gaat do candidate» in
het openbaar te bespreken.
Hierna sluiting.
Wissenfeerfee. Diasdagavond werd,
naar de M. Crt. meldt, aan belang
stellenden gelegenheid gegeven, kennis
te nemen van de bouwkundige- en
exploitatiekosten, betreffende de stich
ting door de Diaconie der Ned. Herv.
Kerk vau een Rusthuis voor Gilden
van dagea.' Aan het begi-i van den
Westelijken Achterweg is daartoe een
terrein aangekocht groot 1 gemet,
Daarop zal verrijzen een gebouw van
twee verdiepingen, door een gemakke
lijke trap verbonden. Behalve de
lokalen, *ncodig voor keukens, woon-
en slaapkamer voor Vader en Moeder,
badkamer en drooghallen, bevat het
gebouw 10 kamers voor 2 en 6 kamers
voor 1 bewoner, dus voor 26 personen,
en een gemeenschappelijke conversatie
zaal. Het geheele gebouw wordt cen
traal verwarmd, terwijl er in de con
versatiezaal nog een gewone stook-
gelegenheid zal zijn. Er wordt elec-
trische verlichting aangebracht.
Het gebouw zal onderdak bezorgen
in de eerste plaats aan de ouden, die
geheel door de diaconie worden ver
zorgd. Opgenomen kunnen ook worden
oudjes, door de diaconie eener andere
kerk verzorgd, maar dan tegen den
kostenden prijs. Voor zoover de ruimte
het toelaat, kunnen minder arme ouden
zich ook inkoopen, of opgenomen wor
den tegen een nader te bepalen weke-
lijksch bedrag, door familiebetrekkingen
te voldoen.
Eerlang hoopt de diaconie een leening
te sluiten, waarvoor meer dan vol
doende zekerheid kan worden gesteld.
De teekeningen, vervaardigd door
den heer P. H. Filius aldaar, en de
raming der exploitatiekosten zijn door
de kerkelijke autoriteiten goedgekeurd,
zoodat weldra met den bouw kan
worden aangevangen.
De diaconie heeft voor haar stichting
gewis den dank der arme ouden en de
financieele medewerking van alle wei
denkenden verdiend.
Wemeldinge. Dondeidagmiddag liep
het aakschip //Emanuel", schipper
Leeuwerke van Groningen geladen met
fosfaat en bestemd naar Franeker op
den Oostberm alhier en bleef, omdat
het vallend water was, zitten. Met de
sleepboot //Nederland" slaagde men
er in het schip af te trekken en be
houden binnen te brengen. Het schip
meerde aan den steiger voor nader
onderzoek.
Hsinsweeri. Met ingang van 1 Maart
a.s. is de kantoorbediende bij de poste
rijen J. J. Kole van Brielle verplaatst
naar deze gemeente.
Krabbendyke. Vrijz. Herv. Gem.
Zondag 2 Maait, nam. half 5, ds.
Vermeulen, van Bergen op Zoom.
Woensdagavond sprak voor de
afd. Krabbendijke van de Nederland-
sche vereeniging tot afschaffing van
alcoholische dranken de heer P. van
der Meulen, uit Utrecht, met het
onderwerp: „Wat ik in 100 dagen in
Amerika zag". Spreker werd met aan
dacht gevolgd. In de pauze werd lec
tuur verspreid. Tevens werden ver
scheidene voordrachtjes gehouden. Het
veiiingsgebouw was propvol.
Door de wijkverpleegster zijn iu
dauk twee giften ontvangen, een van
f 5 en een van f 10.
?llewontsdijk. In de op Woensdag
alhier gehouden raadsvergadering werd
goedgekeurd het door B. eu W. ont
worpen besluit tot verkoop .van een
tweetal perceeltjes grond aan M. P.
van Liere c.s. en J. van Doorn Mz.
c.s. voor de daarvoor bij veiling ge
boden sommen achtereenvolgens van
f 86 en f 340
De Raad benoemde, telkens met
algemeene stemmen, tot ficj van de
commissie tot wering van schoolver
zuim eu tot lid van de commissie van
toezicht op het lage.' onderwijs dhr. J.
Schipper, hoofd de?' schov 1.
Tot onderwijzeres 'in de handwerken
aan de rpenbare ?chool, dat gedurende
2 avonden der week zal gegeven wor
den, werd benoemd rnej. J. Westdorp
te Oudelaude op e<tractement van
f 150,—.
De voorz. deel e mede, dat in de
vergadering van den Raad van beheer
van den VlèescFkeuringsdieust Ovezand,
vraarioe Eltéwoutsdijk behoort, aan de
gemeente is opgelegd ee.i b drage in
het tekort dat sommige der aange
sloten gemeenten in 1923 hebben ge
leden, door minder opbrengst, van keur-
loone», groot f 12,20. De raad ver
klaarde deze regeling voor d tmaal goed
te keuren, doch hij 'was het met de
beschouwing van wethouder Meuleu-
berg eens, dat elke gemeen'e zal hebben
zorg te drag3n, dat de uitgaven voor
dien dienst worden gedekjr. Acccord
werd gegaan met de destijd^vdoor den
voorz. voorgestane meeaing dat een
uniform keurloon niet ge^enscht i9.
Door den voorzitter werd ter sprake
gebracht bet denkbeeld van B. en W.
om ter bevordering van eeu meer ge
regelde verwijdering van het ebslib der
scbeepszaten in de haven een bak z.g.n.
zeifl isser aan te schaffen. Pij informatie
was gebleken, dat zoodanige bak f 800
zal kosten. Het lid Verheijke, die de
werking van die bakken kende, en het
lid Riuders, die bet onderhoud aan
zoodanig drijvend voorwerp kan beoor
deelt», meenden, aau de Land van
allerlei bezwaren, ie moeien ontraden
tot aankoop er van over te gaan. B.
en W. oordeelden deze bezwaren van
dien aard, dat ze het denkbeeld lieten
varen
Kennis werd genomen van een van
het gemeentebestuur van Goes ont
vangen opgaaf van het aancfétl onzer
gemeente in de kosten van het Am-
bachtsonderwys voor 2 leerlinge» uit
Ellewoutsdijk over 8 maanden van het
jaar 1921, ten bedrage van f 137,95.
B. en W. oordeelden, dat het geen
goedkeuring kan verdienen, dat die
opgaaf drie jaren noodig had om te
worden toegezonden en waar van de
zijde van het gemeentebestuur van Goes
eenerzijds werd aangedrongen op spoe
dige storting van het aandeel, aan de
gemeente Ellewoutsdijk anderzijds vol
doende tijd zal behooren te worden
gelaten om de fondsen te zoeken, om
dit schadepostje te vereffenen.
Goedgekeurd werd een ingezonden
besluit van het burgerlijk armbestuur
alhier, tot af- en overschrijving in de
begrooting 1928 van eejn som van
f 1939,52, welke som bete'ekent een
uitgaaf boven de ramiag tol dit bedrag
wegens buitengewone omstandigheden
noodig geworden. Opgemerkt we^d door
den voorz. dat de stand van ,de geld
zaken van het armbestuur blijkt min
der gunstig geworden te zijn, door de
belangrijke kosten wegens verpleging
vau armen en zieken.
Door het lid Rinders werd bij B.
en W. aangedrongen op een eenigszins
doelmatige herstelling van den toren,
nu vorst en dooi aan de cementeering
zoo geweldig huis gehouden hebben.
Toezegging werd gedaan, dat daaraan
de volle aandacht van B. en W. zal
gewijd worden, en de besprekingen
welke er over gehouden werden, nog
geen licht gebracht hebben, hoe de
zaak aan te vatten.
Algeheele afbikking van de zoo jam
merlijk aangebrachte cëmentlaag, vóór
ongeveer 75 jaar, za'Dbl\jken het af
doende middel te 'zijn.
De heer Smallegange ontving op
diens vraag in welk stadium het be
kende geschil over een kólenpostj-s
gekomen is, namens B. en W. als
antwoord, dat deze zaak nog steeds in
rust bleef.
De voorz. deelde namens B. en W.
mede, dat het bedrag van het belast
baar inkomen over het dienstjaar
1928'24, blijkens opgaaf van den
Heer Inspecteur zoodanig is meegeval
len, dat een belangrijke verlaging van
het percentage voor het volgende dienst
jaar daarvan het gevolg zal kunnen
zijn, een mededeeling die met genoe
gen werd vernomen.
Tenslotte werd medegedeeld, dat in
een volgende vergadering een afge
werkt plan van B. en W, betreffende