N'. 37 1909.
Zaterdag 27 Maart.
90
jaargang.
34 FEUILLETON.
WRAAK.
sle
GOESCHE
De uitgave dezer Courant geschiedt Maandag-, Woensdag- en Vrijdagavond,
uitgezonderd op feestdagen.
Prjji per kwartaal, in Gooi 0,75, buiten Goes, franco, f 9rlft,
Afzonderlijke nommers 9 cent.
IsiMnAing «np «dwcrftcntiên vóór ft uron op don dop dor
uitqovo.
COURANT.
D« prjj» dor gewone advertentiën if van 2 -5 regelt 50 cent, eiken regel meer 10 c*.
BS directe opgaaf -van driemaal plaatfing derzelfde advertentie wordt de prjji
ilocbti tweemaal berekend.
Geboorte-, huweljjki- en doodberichten en de daarop betrekkiig hebbende
dankbetuigingen worden van 110 regeli i 1,berekeid.
Bewijsnummer! 5 eent.
Telefoonnummer 22.
Directeur A. F. A. van Setehs. Uitgave van de Naaml. Vennootschap „öoesche Courant". Hoofdredacteur W. Kebbbkans.
Bij dit no. bshoort een bijvoegsel.
.1 -
Zij die zich met 1 April a. s.
op dit blad abonueeren, ontvan
gen de tot dien datum verschij
nende nummers gratis.
Over Politiek.
IV.
Het kabinet-Heemskerk, waarvan dr.
Kuyper getuigde, dat het >in onvoor
zichtigheid geboren" was, regeerde, met
zjjn vogels van velerlei pluimage, kalm
en jolig tot dr. Kuyper gereed was met
zgn werk »Om de oude wereldzee" en
toen de rjjd gekomen achtte om zich weer
mot de politiek te gaan bemoeien. Hg
tchreef in de Standaard het beruchte
wagenschot-artikel, waarin hg, dureh die
Blumen,zegde, dat het kabinet-Heemskerk
niet genoegzaam cbristelgk was, dat in
Juni de paneelen van het kabinet omge
keerd moesten worden en dat de kiezers
in plaats van voor een jolig, weer voor
een clericaal ministerie moesten zorgen.
De vrooljjke Heemskerk, die zich wel
te moede gevoelde op zgn miaisterszetel,
vond dat^ onaangenaam en zonder er lang
over te denken zwaaide hg om hij ver
klaarde, zich volkomen homogeen met
het ministerie-Kuyper. De leider der anti
revolutionairen was hiermede tevredon en
als belooning schreef hg den vermaarden
brief, bekend als de liefdesverklaring van
Kuyper aan hot kabinet-Hoecnskerk.
Nu was 't weer botertje tot den boócn.
Knyper kwam weer in de Kamer, Lobman,
die Knyper zoo fel bestreden had in De
Nederlanderat, na zgn boetedoening ia
Njjverdal, uit de hand. Alle nevelen wa
ren weggevaagd en in de Kamer wist de
gladde Heemskerk lastige vragen met
snaker jjen en spitsvondigheden te ontgaan.
Nu de toekomst.
De oud-liberalen, de groep Tydeman
en van Karnebeek, waren «iet ongeneigd
het ministerie-Heemskerk te steunen. Do
heer Stork zei zelfs in de Eerste Kamer dat
hg »zeer tevredon" was met dit kabinet
terwgl de militairisten ten zeerste inge
nomen zgn met een minister als Sabron,
die voor het leger op geen geld ziet en wars
is van bezuinigingen. Nu echter het gevaar
weer dreigt van een antithese politiek, nu
't in Juni niet meer gaan zal om behoud
van het ministerie-Heemskerk, nu weer
het onverzoenljjk drgven van Kuyper te
wachten is, nu zgn de oud-liberalen wat
meer gereserveerd geworden in hun
lonkjes naar rechts. Zg wilden wel een
verzoeningsgezind, eon gematigd kabinet,
maar ze zgn gelukkig nog afkeerigvan
een ministerie, dat het belang der kerken
stelt boven dat van den Staat.
Dan is er nog iets onze vrghandel
wordt, óók door het kabinet-Heemskerk,
bedreigd en dit is voor de linkerzjjde
van groote beteekenis. Want dit beseft
althans de meerderheid van het volk nog
wel, dat de invoering van de bescher
mende rechten beteekentduurder leven.
Onder Kuyper is een tariefwet ingediend,
die op artikelen voor dageljjksch gebruik
zooalsBpek, havermout, stjjfsel, gedroog
de visch, petroleum, leer, tabak enz. in
voerrechten wilde heffen tot een geza-
ROMAN
van
Doris, Vrijvrouwe van Spattger.
•Om zich te engageeren vroeg hg
verstrooid.
•Ja, Hoffman, die met freule Lory
is meegekomen, vertelde me, dat de zaak
al beklonken was. Maar ik wilde het
toch eent nog eens aan u vragen, want
u is er toch natuurljjk het best van op
de hoogte. Lieve God, welk een geluk I"
De oude man vouwde zjjne magere han
den. >Och meneer von Harder, wjj beiden
weten het immers het beste dat de groote
God te elfde ure hulp zendt, wg weten
ten koste van welk9 namelooze opoffe
ringen en met welke diplomatieke bere
kening wg het vervallen gebouw tot nu
toe hebben staande gehouden. Misschien
wa» het van ons ook niet heelemaal
eerlgk en in den haak dat we niet met
het oog op die rjjke partjj nieuwe lee
ningen sloten. Maar wat doet men niet
ter wille van een ouden naamHg
hjjgde naar zgn adem en vervolgde dan
fluisterend: »Dat kleine gravinnetje
brengt twee millioen mark mee ten huwe-
ijjk. Ze iö een eenig kind l Nou, .dat
wordt toch bekend. Ja graaf Trach is
menljjk bedrag van zeven millioen gulden
jaarljjks. De meelt onontbeerlijke artike
len zouden du» aanmerkeljjk veel duurder
worden en dat geld kwam voornamelijk
uit de zakken van hen, die 'thet minst
konden betalen, terwgl zg, die beel goed
iets van hun overvloed konden missen,
de rjjken, veel minder moesten opbrengen,
daar weelde- en welstand-artikelen niet
meer zouden opbrengen dan twee milli
oen. Verhooging van invoerrechten, een
beschermend tarief, zou voor ons land
allertreurigst zgn. Zoo min als protectie
in Oostenrijk, in Frankrgk, in Italië, in
Spanje gunstig werkt, zoo min zal 't dat
doen in Nederland; minder nog, daar
ons land armer is aan grondstoffen.
Het nu zittend kabinet weet heel wel,
dat ons volk niets weten wil van booger
invoerrechten en daarom houdt het de
herziening nog wat verborgen. Vooizich-
tig wordt gepoogd zoowel de vrjjhande-
laars als de proiectioaisten tot vriend te
houden, maar als rechts in Juni aan de
regeering bljjft, behoelt men geen oogen-
blik meer te twjjfelen, de verhooging van
invoerrechten komt dan beslist tot stand.
De steeds stggende uitgaven van leger
en vloot zgn voor zeer velen een reden
toe groote bezorgdheid. Elk jaar wordt
de oorlogsbegrooting hooger en men weet
dat eenige bezuiniging van rechts niet
te wachten i».
Minister Staal, die ernstig naar bezuini
ging streefde, weid weg-gestemd, minister
van Rappard viel dooreen politiekeD sluip
moord en thans hebben we den mili-
tainst a outrance Sabron, die niet vraagt
wat iets kost, maar die met volle handen
onze dierbare rijksdaalders over het leger
uitstrooit.
Ontevredenheid wekt verder de kolos
sale uitsluiding van het kiesrecht. Dui
zenden en duizenden mannen zgn er, plus
alle vrouwen, die geregeerd worden zon
der dat zg den minsten invloed kunnen
hebben op de regeering. De vrouweD
alleen omdat zg vrouw zgn, de mannen
omdat 't hun ontbreekt aan welBtand. De
eisch van algemeen kiesrecht begint dan
ook steeds luider en luider te klinken.
Reeds is dit in bjjna alle beschaafde
landen ingevoerd, maar Nederland aar
zelt nog. Meer en meer gaat men echter
inzien, dat het een grove onrechtvaardig
heid is, dat een groot deel der menschen
geen recht van meespreken heelt over
wetten, waaronder zg gesteld worden.
De rechterzjjde wil het zoogenaamde
gezinshoofdenkiesrecht, omdat dat een
beginsel is, gegrond op Gods woord.
Daarmede echter werden de roomsche
geesteljjken van het kiesrecht uitgesloten
en hen terwille, werden er uitzonderin
gen op gemaakt, die dus niet kannen
zBn gegrond op het woord Gods. De
kiesrechtuitbreiding van rechts is niet
veel meer dan een leus, de feiteljjke
uitbreiding zal minnetjes zgn. De uit
breiding door links voorgestaan zal het
kiezerskorps brengon van 700.000 i
800 000 tot een millioen. De lagere klas
sen kunnen dan eindeljjk ook eens mee
spreken, hun belangen zullen beter be
hartigd worden en het kiesrecht zal
opvoedend werken.
Over de zorg voor den ouden arbeider
zullen we in een volgend, het slot-artikel,
bandelen.
veibazend rjjk. Nu is alles goddank in
orde en kunnen we de toekomst onbe
zorgd tegemoet zien".
Al sprekende en zgn hart uitstortend
trippelde Bormain naast den rentmeester
voort. Op eens vroeg hg met veel nadruk
•Wat mankeert u toch, mjjnheer von
Harder? U ziet er zoo ontstemd uit.
Zonder overjas bjj zulk weer! Hoe
lichtzinnig zoo iets zou ik niet durveD
wagen."
Harder keek hem met een spotachtigen
glimlach aan.
•Ja, ja, twee millioen en, meneer de
rentmeester 1 Wie het laatst lacht het
best. Graaf Reno is wel gelukkig, hé
Zjo kolosaal veel geld en dan zoo'n
schitterend mooi meisje. Hebt n baar al
gezien
Neen, helaas niet," antwoordde de
oude heer gewichtig.
•Nou, dan zal ik u eens een portret
laten zien, dat ik altjjd bg me heb. Dat
is Irma het lykt sprekend."
Harder haalde uit zgn borstzak een
portret te vooraebgn en gaf het aan den
rentmeester. Bormann ging op zgne tee-
nen staan, zette zgn gouden bril op en
bekeek de fotografie nieuwsgierig.
Dat is mjjn eenige, teer beminde
zuster die door een scburkenstreok te
gronde is gegaan Vreemd niet waar dat zg
juist op Reao's aanstaande moet ljjken
zei de jonge man op doffen toon.
•Och, hoe jammer van dat mooie kind!"
8 u i ts n U nd.
Db dreigende oorlog
is nog altgd het onderwerp,waarover in de
toonaangevende bladen het meest geschre
ven wordt. De toestand daar in den zuid
oosthoek van od» werelddeel Ijjkt wel
op die van een zieke, den eenen dag veel
beter, den anderen weer minder. Nu eens
leest men artikelen on berichten, waarvan
men zucbteDd verklaartde oorlog is
onvermgdelglc oen halve dag later zgn or
tjjdingen die een oorlog in hooge mate
onwaarschijnlijk doen lgken.
De toestand is voor het oogenblik zoo
Engeland, Rusland en Frankrgk zullen
er bg de regeering te Belgrado op aandrin
gen, dat deze verklaren zal de inljjving
van Bosnië als een voldongen feit te
erkennen, en alle eiichen in verband met
dio inlijving te zullen intrekken.
Servië zal bier van Ban Oostenrjjk en
aan de mogendheden kennis geven. Maar
hot is de vraag, of Oostenrijk daarmede
tevreden zal zgn. Het eischt bovendien
van Servië de verklaringdat het geen
poging zal doen zich met geweld de com
pensatie in grondgebiod te verschaffen,
die Oostenrjjk en de mogendheden het
weigeren.
Men hoopt nu, dat de mogendheden
ook dien eisch te Belgrado zullen over
brengen, en dat daarop van Servië een
afdoend antwoord zal worden ontvangen.
Zoo dit niet geschiedt, dan is Oostenrjjk
voornemens Servië te dwingen, door het
stellen vaD een nltimatnm, alsnog dien
eisch te beantwoorden.
Zoolang die onderhandelingen nog niet
geheel en al geëindigd zgn, zoolang be
hoeft alle hoop op een vredelievende
regeling nog niet te worden opgegeven.
Maar gering wordt die hoop wel, hoe
langer het dralen en aarzelen duurt.
Een andere Servische kwestie is
het geval met de^ kroonprins.
Deze jonge man heeft al verscheidene
koeren en altgd ongnnstig, van zich doen
spreken. Men vertelde van ruwe behan
deling die hij zgn personeel aandeed, offi
cieren die door hem beleedigd en geslagen
waren en nn ging 't gerucht, dat hjj een
bediende zoo had mishandeld dat deze
was overleden. Het is nu vastgesteld, dat
in de afgeloopen week Kolakowiks, een
bediende van den kroonprins, in het
hespitaal is opgenomen daar hij ernstige
inwendige kwetsuren had. Hg stierf na
een ingestelde operatie. Sedert dien beeft
de pers berichten openbaar gemaakt,
waarin den kroonprins ten laste wordt
gelegd, dat hjj den dood van den bediende
heeft veroorzaakt.
Gisteren heefo de prins een brief ge
zonden aan den minister-president, waarin
hjj kennis geeft dat hg liever afstand doet
van zgn rechten op den troon,dan verdacht
te worden van moord. Hjj wil een jaar
buitenslands gaan reizen. De minister
president heeft onmiddelljjk het kabinet
van een en ander in kennis gesteld. Het
ministerie kwam bjjeen om over de
kwestie te beraadslagen de koning heeft
in den ministerraad gezeten. De kwestie
zou heden voor de Skoepsjtina (de Kamer)
gebracht werden.
Het bericht, dat de prins afstand heeft
gedaan van zgn rechten, veroorzaakte in
Belgrado veel beweging.
•Ja, en daarom komt al mjjn verdriet
ook weer boven als ik de jonge gravin
zie. De een wordt opgeofferd en de ander
zegeviert. Zoo is bet leven Och wat 1
Ik vind het geen duit waard l"
Toen Bormann alleen naar huis ging,
schudde hg een paar maal peinzend zgn
hoofd.
•Daar steekt wat achter! Die Harder
is en bljjft toch een griezelige man
VIII.
•Zeg me toch eens, Frits, wat er aan
je mankeert, dat gjj je den heelen dag
zjo afzondert? Ik heb je sedert het ont-
bjjt niet meer gezien. En zelfs tgdons
Lory's bezoek vondt je bet niet noodig
om je te vertoonen. Dat is heel erg,"
riep Renatus half verontwaardigd uit,
toen Harder laat op den avond zgn kamer
eindelgk binnenkwam.
Reno keek zgn vriend eens goed aan.
Hg schrikte.
•Lieve hemel, Frits is je iets onaan
genaams overkomen Wat zie je er uit
Wat beteekent dat Ik ken je veel te
goed om een oogenblik te twgfelen. Toe,
zeg mjj de waarheid. Je moogt mjj niets
verbergen."
•Zoo Kent ge me zoo goed, kent ge
elk hoekje van mjjn hart, Reno Bedenk
eerst eens goed, watje daar gezegd hebt,"
luidde het scherpe antwoord.
De graaf keek ontsteld naar het doods-
bleeke vertrokken gezicht van den man,
Er wordt beweerd dat de regeering in
overeenstemming met den koning den
prins gedwongen heeft tot dit besluit, ten
einde bet mogeljjk te maken, dat het con
flict tuischen Oostenrjjk en Servië op
vreedzame wjjze opgelost wordt.
We moeten, al maar turend naar den
Balkan, niet de dichterbjj liggende ge
beurtenissen over het hootd zien, en
daarom wenden den blik nu naar België,
waar een wetsvoorstel betreffende
den eed in het proces
is ingediend.
De afgevaardigden Royer, Janson en
Surnemons hebben een wetsontwerp in
gediend tot afschaffing van het koninkljjk
besluit van 4 November 1814, waarbjj
bepaald was, dat, wanneer in eenige
procedure een eed moet worden afgelegd,
de formule moet gebruikt worden, wélke
gebezigd werd voor de Fransche over-
heersching, n.L dat men belooft do waar
heid te zullen zeggen, onder aanroeping
van God en alle heiligen.
De bepaling is echter in strjjd met de
artikelen 14 en 15 der grondwet, welke
bepalen, dat de geloofsvrjjheid gewaar
borgd is en dat niemand gedwoDgen kan
worden tot het vervullen van ceremonies
van den een of den anderen godsdienst.
Herhaaldeljjk is het sindsdien voorge
komen, dat getuigen weigerden aan hun
eed de inroeping der godheid en heiligen
toe te voegen, en dan de daarop gestelde
boete opliepen.
Waar het afleggen van getuigenis bur
gerplicht is, acht men het een inbreuk
op de gewetensvrgheid, de uitoeiening
van dezen plicht onverbrekelijk te ver
binden aan een godsdienstformaliteit,
welke velen niet met hun geloofsover
tuiging in overeenstemming kunnen
brengen.
Uit de Pers.
Na é£n jaar bn 3 maande*.
Er is opgericht een vereeniging »De
anti-revolutionaire pers", voorzitter is
dr. A. Kuyper hoofdredacteur van De
Standaardvice-voorzitter is mr. A. de
Jong, hoofdredacteur van de Rotterdammer.
•Na broederljjke discussie" sohrjjft
De Standaard van eergisterenavondwer
den de ontworpen statuten goedgekeurd
en tot oprichting der Vereeniging be
sloten.
De discussie is wel eens minder broe
der Igk geweest, zegt Het Vaderlard.
Bet was 18 Dec. 1907, toen dezelfde
mr. De Jong in een hoofdartikel van baast
8 kolommen, onder den verschrikkeljjken
titel »De dood der antirevolntionnaire
partjj", hartige woorden schreef over het
hoofdorgaan der antirevolntionnaire partjj
en haar leider. De Rotterdammer herin
nerde toen het was ia de dagen, dat
het blad nog met mannenmoed prof.
Fabius steunde tegen het doel van De
Standaard »prof. Fabius zal dood" dat
zjj om de bekende Standaard-tactiek van
publieke discussie met deze collega moest
afzien, wees er verder op, dat deze tactiek
al zoovele gemoederen had vergald en
zooveel christoljjken broederzin bedorven,
waarschuwde den Standaard-redacteur,
dat deze niet bet recht had een blad
(De Rotterdammer) zich buiten de an tire v.
partg te laten stellen, zoolang dat blad
die voor hem stond. Harder bad bepaald
2gn verstand verloren. Er was werkeljjk
zoo nu en dan iets krankzinningi in de
uitdrukking van zgn rusteloos dwalen-
den blik.
•Wees toch wat kalm, doe het om
mjjner wil, want ik ljjd met jou. Je
toestand doet me verdriet. Kjjk, ik beD
immers bg je, jg ouwe, trouwe vriend",
riep Renatus aangedaan uit en omvatte
zgn tengere gestalte. Maar met een aan
woestheid grenzende lenigheid rukte Har
der zich los en herhaalde de laatste
woorden van den Graaf:
•Jg oude, trouwe vriend
•Ja Frits, de beste vriend, dien je op
de heele aarde hebt, want ik houd heel
veel van je en heb altgd vreugde en
leed met je gedeeld en zal dat big ven doen.
•Zwjjg, als je me niet razend wilt
maken.
•Onmensch," mompelde Harder hjjgend.
•Frits!" Het gezicht van den graaf
was plotseling vaalbleek geworden en hjj
deinsde achteruit, terwgl hjj zijn beide
handen afwerend uitstrekte.
•Och Frits waaiom bederf je me nu
juist dezen dag", vroeg hg na een oogen
blik van stilte op aDgstg klagenden
toon.
•Ja, dezen dagDat scbjjnt juist de
dag te zgn, waarop ik jaren lang vol
ongeduld en oDrust gewacht heb. De
avond voorafgaande aan de engagements
dag ha, ha, ha Zoo zou en moest
aangesl ten is bg het centraal-comité en
dit comité dien band niet heeft afgesneden
en dan ging het als volgt in De Rotter
dammer verder
•Toch is bet optreden van De Stan
daard verderfeljjk voor het karakter
van alle redacties van antirevolntion
naire bladen. Zg moeten, öf hun ka
rakter vorvalschen en voortdurend
naspreken wat De Standaard voorzegt,
of als redactie van een vrjj blad, die
nende geen Roomsehen clerus tusschen
God en de consciëntie, zich eigenljjk
in den ban zien gedaan door De Stan
daard, als zg zelfs een stuk van een
professor aan de Vrjje Universiteit
plaatsen,datDe Standaard niet aanstaat."
Staten-Beneraal.
TWEEDE KAMER.
Minister Heemskerk in vrjjheid gedres
seerd door dr. Knyper. Do jolige minister
werkte prachtigéón wenk van Kuyper
en onmiddelljjk keerde hjj terug.
't Was over de nieuwe spelling (inter
pellatie Bos)de minister had zich een
onverdacht tegenstander van die nieuwe
spelling getoond en er een aantal grappen
op gemaakt.
Daar kwam dr. Abraham Knyper en
die bleek er volstrekt niet tegen hjj
zei dat de taal democratisch was, dat
zg vrjj moest big ven en dat een proces
om verandering toch niet te stuiten is.
Men zou bg de rede van Kuyper ver
wacht hebben dat hg zich vóór de motie
zou verklaren, maar dat deed-ie niet.
Hjj vond een Staatscommissie wenscheljjk.
Heemskerk maakte in den rechtschen
galop een zwenking. Eerst zei hg over
een Staatscommissie te willen denken
later verklaarde hg niet dan noode tot de
instelling van zoo'n commissie te zullen
overgaan. Toen Bprak KuyperHeems
kerk draaide om on zei dat de regeering
zelf de benoeming van een commissie
overwoog.
Het debat over de nieuwe spelling en
over de houding, daartegenover door de
Regeering aan te nemen, is geëindigd:
een Staatscommissie met niet omljjnde
taak is aan verren horizont verschenen
en daarbjj hebben de sprekers zich neer
gelegd, daarvoor zgn moties verdwenen,
die ingediend waren of op 't punt stonden
het te worden.
De interpellant, dr. Bos, heeft slechts
één succes te boekende quaestie aan
de orde te hebben gesteld.
Gisteren leek 't wel wat op 1905. Even
als toen werden kort voor de verkiezin
gen de onderwijswetten behandeld. Alleen
was de stijjd niet zoo vinnig.
Vrjj algemeen is men van oordeel, dat
subsidie voor het middelbaar onderwjjs
een eisch des tjjdg is geworden. Vooral
ten platten lande bestaat er vraag naar
burgerscholen en met die verlangenB van
vele kleinere gemeenten houdt dit ontwerp
verband.
Principieele grieven tegen het wets
ontwerp zgn eigenljjk alleen door den
heer Roeesingh geuit. Deze afgevaar
digde maakte zich geheel los van den
feiteljjken toestand geljjk die voor het
lager onderwjjs na 1905 is ingetreden, hg
achtte continuïteit goed, maar niet zoo
een beginsel zich daartegen verzette.
het komen, Renatus. Dat alles is mjjn
werk 1"
Er sprak zooveel bittere haat uit Har-
der's woorden, dat Reno eerst nu van
den vreeseljjken ernst ervan scheen over
tuigd te zgn.
Dus die man, dien hjj had lief gehad
en behandeld all een vriend en broeder,
had met zgn genegenheid alleen maar
gespeeld Een namelooze woede maakte
zich van hem meester en bg pakte den
cynisch grjjnzenden man met jjzeren greep
vast. Wat, wat is je werk. Voor den dag
er mee, ellendeling, of ik verpletter je."
Zonder zich te verroeren, antwoordde
Harder op jjskouden toon»Ga je gang
maar mgnheer de Graaf. Ge zoudt daar
door den tweeden misdaad op je zwart
geweten laden. Maar voor dien tjjd wil
ik je graag nog eenige punten uit mjjn
arm, vertrapt bestaan, die je tot nog toe
misschien niet duideljjk zgn geweest,
ophelderen.
Reno's armen vielen zwaar neer, en er
voer hem oen rilling door zgn lichaam.
Was er plotseling een afgrond voor hem
opengegaan Of was die kerel daar mis
schien de duivel in persoon, die het
waagde hem bet eind^looze zonderegister
van zgn verknoeid beBtaan met afschuwe-
ljjke duideljjkheid voor oogen te houden
Wordt vervolgd.)
