N\ 122 1907.
Dinsdag 15 October.
94sl' jaargang.
A3 FEUILLETON,
De kleindochter.
GOESCHE
COURANT.
Telefoonnummer 22. Directeur A. P. A. van Setebs. Uitgave van de Naaml. Vennootschap „Uoesche Courant". Hoofdredacteur W. Kerremans.
Oe uitgave dezer Oourant geichiedt liaandag-, Woensdag- en Vrijdagavond,
uitgezonderd op feeitdagen.
Prjji per kwartaal, in Goes f 0)75, buiten Goes, franco,
Afzonderlijke nommeri 5 cent.
Inzending wan advertentiën «Aor 2 uren op den dag dep
uitgave.
De prjjl der gewone advertentiën is van 1-5 regels 50 cent, eiken regel meer 10 et.
Bjj directe opgaaf van driemaal plaatsing derzelfde advertentie wordt de prjjs
slechts tweemaal berekend.
Geboorte-, huwelijks- en doodberichten en de daarop betrekking hebbende
dankbetuigingen worden van 110 regels A 1,berekend.
Bewijsnummers 5 cent.
Naar de Steden.
i.
Toen we onlangs eenige gedachten
over landbouwonderwijs neerschreven
raakten we daarbjj vluchtig aan het vraag
stuk van het verhuizen der plattelands
bevolking naar de steden. In het bedoelde
artikel kon daarop niet dieper worden
ingegaan, maar we uitten destjjds reeds
het voornemen deze kwestie nader te
bespreken wat we thans gaan doen.
Deze trek naar de centra is geen
varBchjjnsel van de laatste jaren, want
reeds de Physiocraten uit de 18e eeuw
schreven er over. Quesnay o.a., wiens
theorie was, dat de eenige hechte grond
zuil van de maatschappij de landbouw
moet zjjn, behandelde het vraagstuk zeer
uitvoerig in drie verschillende werken.
Rousseau toornt er over in Emile en
ongetwijfeld zjjn er nog meerdere die
den stroom van landbouwers naar de
steden hebben waargenomen. In den laat-
sten tjjd echter is er meer algemeen de
aandacht op gevestigd omdat het ver
schijnsel inderdaad bedenkelijke propor
ties begon aan te nemen en in bjjna elk
land zjjn er werken over versohenen.
Een breed opgevat en belangrjjk werk
schreef de Belg E. Vandervelde »L'exode
rural et le retour aux champs" (De lan-
deljjke uittocht en de terugkeer naar de
velden) terwjjl de DuitBcher Johnrey in
•Der Zug vom Lande und die soziale
Revolution" zich verzet tegen een terug
keer uit de stad naar het land. Ia ons
land schreef o. a. de heer K. Rojjne een
•Studie in volkskracht" over den uit
tocht.
In de hierboven genoemde boeken wordt
het vraagstuk in zjjn geheelen omvang
overzien, de verschillende landen afzon
derlijk en in vergeljjking met elkaar. Wjj
zullen ons hier bepalen tot Nederland en
zoover 't mogeljjk is tot Zuid-Beveland.
Dit voor-zoover-'t-mogeljjk-is slaat hierop,
dat we slechts over enkele schaarsche
cjjfers en gegevens van dit eiland be
schikken.
Om de oorzaak na te speuren moeten
we een aantal jaren terug, tot het begin
der 19e eeuw. Gedurende de Fransche
overheersching toekende zich malaise in
de meeste steden en op het platteland
was 't al niet veel beter. Slechts zeer
langsaam konden de steden zich weer
opwerken, en eerst in 1860 werden do
verhoudingsejjfers der bevolking wat gun
stiger. Na 1870 nam de aanwas sneller
toe, doch de groote toevloed, de merk
waardige vermeerdering der stedenbewo-
ners begon omstreeks 1878, toen degraan-
en wisselprjjzen plotseling en vrij sterk
daalden. Om van die beweging eenige
voorstelling te geven zullen we hier enkele
getallen overnemen uit het werk van
mr. von Baumhauer »Algemeene Statis
tiek voor Nederland".
In 1860 was het totaal van het stedelijk
percentage der bevolking 22,54, in 1870
werd dit 23,97 en in 1880 was 't reeds
gerezen tot 25,98 en in 1890 tot 31,28.
Door M. Böhme.
Den avond te voren had er weer een
woordenwisseling plaats gehad. Lisa had
de vraag gedaan of Er wig niet geheel
uit de zaak wilde treden. De rente van
zjjn aandeel was voor hem voldoende om
een zorgeloos bestaan te leiden.
Hjj had toch nooit org aan de zaak
gehecht. En als hjj zich nu ergens aan
den berg een woning kocht met een groo-
ten tuin, kon hjj heerljjk leven. Met
radde tong had Lisa alle voordeelen van
zjjn toekomstig renteniersbestaan opge
teld. Hijzelf had er niet veel opgeantwoord
maar den nacht en ganschen dag had hjj
het voor en tegen overwogen. Hjj zag in
den geest zjjn moeder, voorhoofdfronsend,
hjj hoorde haar kort, scherp, beBlissend
•neen", zjj zon nooit hebben toegege
ven, dat hjj voor de vreemde, aange
trouwde het veld ruimde. Aan den anderen
kant moest hjj zich bekennen, dat Lisa's
voorstel gemakkeijjk verwezenljjkt kon
worden.
Hjj had nooit veel van de zaak gehou
den. Deed hjj ook alsof hjj volkomen te
vreden was, in waarheid had hjj zich nooit
thuis in de zaak gevoeld. Hjj was aan
't vaderhuis gehecht, de gedachte, bet te
verlaten, smartte hem. Maar op den duur
was hem het leven in huis ondragelijk,
door de voortdurende twisten.
Op zjjn wandeling hedep kwam hg bjj
een kleine eenzame bergvilla, die reeds
twee jaar te koop stond. De eigenaar,
een oud zonderling, was gestorven en
In het jaar 1880 begon de landbouw
crisis, ellende kwam over hot platteland
en met duizenden trokken de landbouwers
naar da steden. Dit had ook hier op
Zuid-Beveland plaats, zooals we moeten
opmaken uit de zeer geringe toename
van de plattelandsbevolking in 1880.
Ia de drie groote steden Amsterdam,
Rotterdam en r>en Haag steeg het be
volkingscijfer enorm tot 1893 toe, toen
er eenige rust kwam in de opdringende
landbouwers. Reyne taxeert, dat in ons
land ruim 200,000 personen van kleine
gemeenten naar groote centra trokken
in de periode 18801893, dat is dus
per jaar ruim 15000.
Hoevelen deze streken verlaten moeten
hebben, zien we aan de volgende cjjfers,
die in 9 jaar bjina geen bevolkingsgroei
toonen. De gemeenten Borsele, Driewe
gen, 's Heer Arendskerke, Heinkenszand,
's Heerenhoek, Ovezand, OudelaDde, EI-
lewoutsdjjk, Baarland, Nisse, Hoedekens-
kerke, 's Heer Abtskerke, 's Gravenpol
der en Wolphaartsdjjk hadden 31 De
cember 1880 een gezamenlijke bevolking
van 15103 zielen, in 1889 was dit ge
worden 15108 en tien jaar later in 1899
was dit 15432 geworden.
De vermeerdering, vooral die van '80
tot '89, is ver beneden do normale uit
breiding en ook het tweede cjjfer geeft
nog een zeer onvoldoende aanwas.
Vergeljjkt men die cijfers met andere
van geboorte, overigden, vertrek en ves
tiging, dan bljjkt 't zonneklaar, dat de
bevolking ook uit deze streken gedeelte
lijk is weggetrokken. We zullen de lezers
niet vermoeien met getallenreeksen om
dit nader aan te toonen, doch enkele
moeten we er van geven, die meer
in 't bijzonder betrekking hebben op ons
gewest, We zullen dat in een volgend
artikel doen.
Buitenland.
Het kibsrechtvraagstük in Hongarije.
Zooals was aangekondigd door de
arbeidersleidere is Donderdag 1.1. in Hon-
garjje voor één dag de algemeene werk
staking afgekondigd, daar dien dag over
het geheele land een betooging zou plaats
hebben voor het algemeen kiesrecht.
Vreesachtige menschen hielden bjj de
nadering van dien dag het hart vast.
Men was nameljjk bang voor ernstige on
geregeldheden, maar gelukkig is de dag
heel kalm voorbijgegaan in de meeste
gemeenten en waar het nog tot onge
regeldheden kwam, hadden die niet veel
te beduiden.
Te Boedapest was de betooging zeer
indrukwekkend. Het aantal deelnemers
werd geschat tusschen de 60000 eD
100000. Overal werden ze door de be
volking mot gejuich ontvangen en hier
en daar strooiden jonge meisjes bloemen
voor den stoet.
Bjjna algemeen is men in Hongarije
dan ook de meening toegedaan, dat het
kiesstelsel verandering en uitbreiding
het huis was moeilijk te verkoopen, daar
het tameljjk buiten de stad lag. Een reus
achtige tuin omgaf het begroeide huis.
Erwig was er vaak voorbjjgegaan, zonder
het bordje te bezien. Heden bleef hjj staan
en trad door het hek in den grooten be-
sneeuwden tuin. De tuin was in de laatste
zomers verwilderdde nieuwe bezitter
zou hard weik hebben, om er weer orde
te brengen. De erfgenamen van den vori-
gen eigenaar wilden het huis voor een
spotprjjs afstaan, daar eerst na den ver
koop een regeling van de nalatenschap
mogeljjk was, en bijna alle erfgenamen
in het buitenland woonden.
Terwjjl Erwig over de besneeuwdo
paden ging, nam hjj een besluit: Lisa
zou haar zin hebben, bjj wilde uit de
zaak treden en dit verblijf koopen. Mis
schien dat Jerome Burgard en Jo bjj
hem wilden wonen in de bergen.
•Maar, oom, dat zou heerljjk zijn",
stamelde Jo. »Wanneer zouden we daar
kunnen gaan wonen
»In de lente", denk ik. »Ik wil me da-
delg k met den agent, die de zaak in
handen heeft, in verbinding Btellen."
•In de lente," herhaalde Jo.
In de lente zou Frederik Mannebach
terugkeeren. Nog hoorde zjj de laatste
woorden »Tot wederziens 1" die al haar
angst hadden verjaagd. In de lente
in de lente f
Het was een strenge winter dit jaar,
zooals men in de Rjjnstreek in lang niet
beleefd had. Einde Januari viel de vorst
in, begin Februari was de Rjjn dicht
gevroren, zoodat men hem te voet kon
oversteken. Het kwam slechts zelden voor,
dat men dicht langs den oever kon
schaatBenrjjden, nu was de geheele stroom-
behooft. Zelfs de regeering is het hier
volmaakt mede eens en daarom was die
grootsch-opgezette betooging dan ook
feiteljjk overbodig.
Wjjziging van het kiesstelsel is een
der voornaamste punten van het regee-
ringsprogram. De zaak ia echter, dat
voor het oogenblik enkole andere drin
gende quaesties alle aandacht vragen van
de mannen, .die het roer van staat in
handen hebben. In de eerste en voorna
amste plaats is daar de overeenkomst
met Oostenrijk, die wel zoo goed als
gesloten is, maar toch, wat de onderdoo
ien aangaat, nog alle aandacht eischl.
Heel lang zal het Hongaaische volk
op de .kieswetwijziging niet meer behoe
ven te wachten, verklaarde Zaterdag de
Hongaarsche minister Andrassy in het
Huis van Afgevaardigden. In den loop
van 1908 zullen de desbetreffende voor
stellen de Kamer bereiken en reeds in
1909 hoopt men de verkiezingen onder
een nieuwe wet te doen plaats vinden.
ANTI-MILITAIKIS3fE.
Eenige maanden geleden werd het door
de desertie van eenige honderden man
schappen van ©en Fransch infanterie-
regiment gedurende de onlusten der wjjn-
boeren plotseling iedereen duidelijk, dat
de anti-militairistiBche propaganda een
verderf had gebracht in het Fransche
leger, welk in geval van oorlog zou kun
nen leiden tot de noodlottigste gevolgen.
Elk land heeft zjjn anti-militairistische
partjj, maar nergens heeft ze zulk een
invloed weten te krjjgen als in de Fran
sche republiek.
De staat van zaken was en is nog van
dien aard, dat ieder begrijpt dat nood
wendig alles moet worden gedaan om
hierin verandering te brengen.
Tot de anti-militairisten behoort in
Frankrijk een deel der sociaal-democra
tische party. Een ander deel dier partij
ziet echter in, dat, hoe men ook gekant
moge zijn tegen den oorlog, men niet
het vaderland kan ontblooten van alle
middelen van verweer, daar hiervan een
kwaadwillige buur maar al te snoedig
misbruik zou kunnen maken.
Een deel der radicale partjj, die, naar
men weet, in Frankrijk met de sociaal
democraten een bondgenootschap heeft
gesloten, heeft dan ook verklaard, dit
bondgenootschap wel in stand te willen
houden maar bij verkiezingen de anti-
militairisten niet te zullen steunen.
Dc radicalen willen van het anti-mili
tairisme niet weten en geven zelf toe,
dat krachtige maatregelen behooren te
worden genomen tegen het anti-militai-
risme in en buiten het leger.
Ook in Duitschland is de quaestie van
het anti-militairisme de laatste dagen
op den voorgrond gekomen. De bekende
sociaal-democraat Liebknecht had u.l. een
brochure geschreven over het anti-militai-
risme en in deze brochure eenige uitlatin
gen gedaaD, die hem in aanraking brachten
met den strafrechter. Men beschuldigde
hem te hebben willen aanzetten tot dienst-
breedte vertrouwbaar en oud en jong
vermaakte zich op het glad-harde jjs.
Jo kwam veel in de Mannebachsehe
villa. De blinde hield veel van haar. Ook
Beata Reichenberg noodigde haar dikwijls
uit. Soms liet Erwig Meier zich bewegen,
mee naar Beata te gaan. Meestal stond
dan in haar woonkamer op de verdieping
de koffietafel in den erker, die uitzicht
had op den Rijn. Warme kussens en
dikke voorhangen weerden de koude toch
en een knappend vuur verwarmde de
kamer.
Nadat men koffie gedronken had, gingen
dan Jo en Erika meest op dt n Rjjn wat
schaatBenrjjden, terwjjl Beata en Erwig
Meier door het venster het bonte gewoel
gadesloegen. Zjj spraken op een warmen,
onbevangen toon van eerljjke vriendschap.
Soms, als hun blikken van het vrooljjke
menschenspel af en naar elkaar kwamen,
spraken zjj van ernstige dingen en voor
alles ook van de keerzjjde van die vrooljjk-
heid op het jjs, van armoede en nood
en ziekten, die de strenge koude onaf-
scheideljjk vergezelden. In dien tgd bleek
weer de hulpvaardigheid en vrijgevigheid
der Mannebachs. Beata was bjjna dageljjks
eenige uren bezig met hot bezoeken van
de behoeftigen, te helpen waar het noodig
was, en zoo mogeljjk nog onbekende nood
lijdenden op te sporen.
Bjj Jerry Mannebach stond het er ook
niet te best bjj. Mario lag al twee weken
te bed. De influenza dreigde het zwakke
lichaam de laatBte krachten te ontnemen.
Al kon ook van nood in 't huis geen
sprake zjjn, er ontbrak toch van alles en
vooral een goede verpleging der zieke.
Lisa en Jo gingen er op den dag afwis
selend een paar uur heen, maar Lisa
was te veel voor eigen huishouden be-
weigering en of Liebknecht al aan de
hand van zjjn brochure trachtte aan te
toonen, dat dit niet het geval was, het
mocht niet batenhjj is veroordeeld
tot anderhalf jaar vestingstraf.
Tooh geeft ook de Duitsche sociaal-
democratie toe, dat een leger noodig is.
Dit bieek o. a. uit de rede dezer dagen
door den Beierschen sociaal-democrati-
schen leider v. Vollmar te München
gehouden.
Men moest, zeide hjj, het vaderland
niet verwarren met zjjne regeerders van
het oogenblik. Hoe Biecht het regeerstelsel
ook mc3ht zjjn, Duitschland was en bleef
het land van het Duitsche volk en van
de Duitsche beschaving, het land op welks
bodem de sociaal-democraten leefden en
streden om er een vrij ea gelukkig land
van te makpn. De arbeiders zouden het
meest ljjden onder een vreemde verovering.
En daarom waren zjj gehouden en bereid,
om hun land tegen een aanval van buiten
af te verdedigen, ja dat land en zijne
beschaving tot den laatsten droppel bloeds
te beschermen.
Werkstaking.
De arbeiders van de gasfabriek te Mi
laan hadden den arbeid nedergelegd en
hun werk werd gedeelteljjk gedaan door
een aantal werklieden van buiten de stad
Nadat werkgever en stakers tot over
eenstemming waren gekomen verlieten
de werklieden, die de stakers vervingen,
de stad weer.
Bjj dit vertrek kwam het echter tot
ongeregeldheden. Een aantal Milaneesche
werklieden viel de vertrekkenden aan.
Karabiniers snelden toe en traden met
bracht op tegen de aanvallers, van wie
er eenigen ernstig gekwetst werden.
Doch nu had men de poppen eerst
recht aan het dansen. De Milaneeschó
arbeiders oischten bestraffing der kara
biniers, die huns inziens te gewelddadig
waren opgetreden en toen aan dion eisch
niet werd voldaan, werd de algemeene
werkstaking afgekondigd. De arbeiders
poogden dus op deze wijze de overheid
te dwingen de karabiniers te bestraffen.
De algemeene staking duurde eenige
dagen en in dien tgd ging het in de
straten van Milaan warm toe. De stakerB
begingen allerlei wandaden. De over
heid toonde een zeer zwakke houding.
Zoo kregen b.v. de troepen bevel niet
dan in het alleruiterste geval op te
treden.
De stakers waren dan ook zoo goed
als meesters in de stad en het eind van
het lied is dat aan den eisch der
Btakers is voldaan en de karabiniers in
hechtenis genomen zjjn en terecht zullen
staan.
Een der grootste Italiaansche bladen
betreurt deze handelwjjze der overheid
ten zeerste en zegt dat de karabiniers,
toen zjj hun toevlucht tot de wapens
namen, volkomen in hun recht waren,
daar zjj handel den uit wettige zelfver
dediging.
zorgd, om zich geheel aan de zieke te
wjjden, en Jo was nog te onervaren om
een goede verpleegster te zijn haar hulp
beperkte zich tot het huishouden.
Beata Reichenberg vroeg Erwig naar
den toestand der zieke. Hjj haalde de
schouders op.
•Ik vrees, dat zjj de lente «iet meer
halen zal. Ze was ook al sinds jaren ziek.
De influenza geeft haar den laatsten slag."
Beata knikte en zweeg. Erwig Meier
had haar in den laatsten tgd vaak ge
holpen. Hjj, die ieder huishouden in 't
stadje en ieder kind kende, wist 'tbest,
waar bittere armoede huisde en waar
hulp noodig en goed was. Hoe gaarne
had zjj ook Marie Mannebach geholpen,
maar, zooals de zaken stonden, waagde
zij het niet eens de gedachte onder woor
den te brengen.
Het werd donker, zwaar hingen de
wolken over het sombere land.
Op den Rjjn brandden reeds de petro
leumlampen en de fakkels; in dejjstent
speelde het kleine muziekcorps afwisselend
opgewekte en droefgeestige wjj zen.
•De barometer is vandaag snel geval
len. Ik dacht reeds, dat we morgen dooi
zullen hebben. Als me niet alloB bedriegt,
hebben we morgen een weersverandering,"
zei Erwig.
•Dat zou gelukkig zjjn."
•Wanneer ze aan de Lorelei goed
wacht houden, ja. Maar wee ods, als het
jjs komt."
Beata knikte verstrooid.
•Hoe gaat het bjj u thuis, mjjnheer
Meier. Mist u de moeder erg in de zaak
•Wjj missen haar overal. Overigens is
geen mensch onmisbaar. Ik treed daarom
den eersten April uit de zaak."
»U waarom dan
Kunst en Wetenschap.
Qrieg. De na Grieg's dood versche
nen Psalmen voor a-cappella-koor met
baryton-solo, opus 74, zjjn reeds gezongen
door het Kreuz-Chor te Dresden, in een
kerkconcert ter gedachtenis aan Grieg.
Een varend tooneelgezelschap. Binnen
enkele dagen zullen de gasten van den
Norddeutschen Lloyd aan boord een too
neelgezelschap vinden. Een Amerikaan
is impresario.
Een Duitsche opera Een buiten-
landsch blad deelt op stelligen toon mede,
dat een aantal financiers te Rotterdam
een kapitaal van twee en een half millioen
gulden bjjéén gebracht hebben voor de
wederoprichting van een Duitsche opera
aldaar.
Te Amsterdam hoeft de pianist
Gottfried Galston een zeer zeldzaam
progamma uitgevoerd. Hij gaf name
ljjk de vjjf laatste sonaten van Beet
hoven.
Men krjjgt respect voor dien pianist
alB men bovendien nog verneemt dat
hjj met dit èn voor hom zelf èn voor
de toehoorders zoo afmattende program
tot den laatsten noot wist te boeien.
Muziek als reclame-middel. Te Am
sterdam was indertjjd een hoedenwinke
lier, die, toen hjj uitverkoop hield, op
de eerste etage van zijn huis voor de
open vensters een fanfare-orkestje plaatste
om publiek te lokken. In het buitenland
doet men zoo iets in het groot.
Een magazijn de nouveautés te Ham
burg organiseert dezen winter vjjf groote
concerten, onder leiding van beroemde
dirigenten en met medewerking van be
roemde artisten 1
Door de Amsterdamsche liedertafels
•Zangiust" en de Vereenigde Zangers"
zal een Internationale Zangwedstrjjd wor
den gehouden op 16, 17, 24, 31 Mei en
7 en 8 Juni 1908.
Het reglement bevat o. m. de volgende
bepalingen
De Mannenkoren zijn verdeeld over 5
afdeelingen t. w. 3e, 2e, le Afdeeling.
AfdeeÜDg van Uitmuntendheid en hoogste
Eere Afdeeling.
Gemengde Koren zingen in 3 Afdeelin
gen t. w. 2e, le en hoogste Eere Afdeeling.
De eerste prjjzen voor de Afdeelingen
Mannenkoren zjjn f 100, f200, f 400 f 750
en zilveren krans, f1500 en zilveren krans,
benevens gouden, zilververgulden en zil
veren medailles.
De eerste prjjzen voor de Afdeelingen
Gemengde Koren zijn f 100, f 200, f 500
benevens medailles.
De Verplichte Koren zjjn geschreven
naar HollandsGhen tekst en worden bjj
deelname uit het buitenland in het Fransch
en Duitsch vertaald.
De Jury stemt per onderteekend stem
briefje, hetwelk op den dag der prjjsuit-
deeling, met de eveneens onderteekende
ljjst der aanteekeningen, voor betrokken
Vereenigingen ter inzage ligt.
•Ik kan ook gemist worden," zei
Erwig. »Mjjn broeder en mjjn Behoonzuster
drijven de zaak 3lleen verder. In mjjn
afdeelicg kan er wel een betaalde kracht
gevonden worden. Ik heb het huis van
den ouden Scheidel aan den berg gekocht.
U kent hot toch, mevrouw?"
•Zeker, natuurljjk, Dus u wilt u
uit de zaak terugtrekken
Zij kon niet verhinderen, dat in haar
stem een verborgen gejuich doorklonk.
•En mjjn kool bouwen," voltooide
Erwig.
Hjj had den klank van haar stem
begrepen en de oude bitterheid wilde
in hem opstjjgen. Gelukkig, dat men
zijn vriendschap een eenzaam geleerde,
en geen kleermaker schonk. Maar de
stille glimlach van den filosoof drong
ook hier de menscheljjke opwelling terug.
•Ik verheug me al op mjjn rust",
ging hjj voort. »Mjjn zwager Burgard
en mjjn nicht komen bjj mjj wonen, en
we voeren, met ons drieën een huis
houding. Het zal 'n heel werk zjjn, den
vorwilderden tuin weer in orde te bren
gen, maar het staat mjj wel aan."
Beata knikte. Het meisje bracht een
lamp en trok de gordjjnen dicht. Na
een poosje keerden Jo en Erika terug.
Het was niet koud meer, vertelden
zjj. Dikke mist trok over den Rjjn.
Inderdaad was de lucht buiten luw
bjjna als in de lente. Bij het begin
der schemering was de dooi ingetreden.
Het begon reeds neer te slaan en t.o
druppen, tn den nacht verdwenen de
ijsbloemen op do venstors en 's morgens
regende het.
(Wordt vervolgd).
