1907 N#, 2,
94
Donderdag 3 Januari.
jaargang.
ste
FEUILLETON.
De hinkende.
GOESGHE
Oe uitgave dezer Gourant geschiedt Maandag-, Woensdag- en Vrjj dagavond,
uitgezonderd op feestdagen.
Frjjs par kwartaal, in Goes 0,75, buiten Goes, franco, f lv9§L
Afzonderijjke nommeis 5 cent.
Inxeitding vasi adveBdentiësi vóór 2 uren op den dag des*
uitgave.
COURANT.
De pr|js der gewone advertentiën is van 1-5 regels 50 cent, eiken regel meer 10 ct.
Bjj directe opgaaf van driemaal plaatsing derzelfde advertentie wordt de prjji
slechts tweomaal berekend.
Geboorte-, huwelijks- en doodberichten en de daarop betrekking hebbende
dankbetuigingen worden van 110 regels f 1,berekoid.
Bewijsnummers ö^cent.
Telefoonnummer 22.
Uitgave van de Naaml. Vennootschap „öoeseho Courant". Directeur-Hoofdredacteur R. G. Rijkens.
De strijd tegen de Tuberculose.
ii.
De heupgowrichtsontsteking, de tuber
culose kniegewrichts-aandoening, de lupus
d. i. de bekende wolf b.v. van het gelaat,
deze alle worden door den tuberkelbacil
veroorzaakt.
Jonge en oude personen kunnen door
de tuberculose worden aangetast. Maar
op den leeftijd van 2029 jaar komt zjj
toch het meeste voor, maakt zjj ook de
meeste slachtoffers.
Kindoren zjjn zóór vatbaar voor tuber
culose. Vooral natuurljjk kinderen van
tuberculose ouders. Wel is het nu vrij
zeker, dat niet de tuberculose geerfd
wordt, maar dvatbaarheid voor besmet
ting is bjj die kinderen zeer groot, de
weerstand tog8n schadelijke invloeden
zeer gering. Talrjjko zoogenaamde klier
achtige kinderen worden later volkomen
gezond, maar velen vallen, als zij onder
ongunstige omstandigheden opgroeien, als
slachtoffers van den tuberkelbacil.
Do tuberkelbacillen kunnen ons lichaam
binnen dringen langs de luchtwegen, langs
slokdarm, maag en ingewanden en langs
de huid. Met de lucht dus en met ons
voedsel kunnen wjj zo opnemen. En zjjn
ze eon eenmaal in ons lichaam, dan kun
nen zij natuurljjk mot het bloed overal
komen.
'tis dus ook natuurlijk gemakkelijk
te begrjjpen wat wij moeten doen om
ons te vrjj waren we moeten zorgen voor
zuvere lucht, zooveel mogelijk zonder
tuberkelbacillenzuiver voedsel en zui
verereine huid. Daarover echter straks
uitvoeriger.
De tuberculose is een zeer verspreide
ziekte. In ongeveer van het aan
tal sterfgevallen is de oorzaak tubercu
lose, d. w. z. van iedere 7 of 8 sterfge
vallen komt één op tuberculose. Een
medicus heeft gezegd, dat tuberculose een
ziekte is, die meer slachtoffers heeft ge
maakt dan al de oorlogen en al de plagen
van het menacheljjk geslacht.
Ongeveer 1 millioen 95000 menschen
sterven per jaar over de geheele aarde
aan tering.
In de laatste jaren Bterven er onge-
veer 8000 personen per jaar in ons land
aan long-taberculose, d. i. ongeveer 22
personen personen per dag, d. i. bijna
ieder uur 1.
Gelukkig is er vermindering te be
speuren, hetgeen uit de volgende cijfers
bhjkt: sterfte per 10000 der gemiddelde
bevolking aan longtuberculose in ons
land in 1901 13.73 1902. 13.26 1903
13.20; 1904 12.94,
Zeeland staat wat de tuberculose sterfte
betreft, vrij gunstig. Over 18951900 is
de Bterfte aan tuberculose per jaar op
10.000 inwoners. In Zeeland 13,74; in
Noord Holland 18.99 ;in Friesland 18,83
In Overijssel 22.04. Maar toch zijn er
in Zeeland in 1904 nog 246 personen
aan die ziekte gestorven d. i. bijna 5 per
week. Genoeg dus om actief op te treden,
om zooveel mogelijk te trachten die ziekte
te bestrijden.
En als we nagaan onder welke men
schen zij het hevigst woedt, dan bljjkt
al spoedig dat onder de armen, de min
der gegoeden, de meeste slachtoffers
worden gevonden.
{^In Parjjs is de sterfte aan tering in
de rjjke buurten 10 maal minder dan
in de arme buurten.
In New-York sterven 14 X zooveel
menschen in de armen, wijken dan in
21
Roman door ERICH EBENSTEIN.
IX.
In de gang, van het gerechtsgebouw,
waarop de cellen van hen, die in voor
arrest zaten, uitkwamen, waB het donker.
Slechts hier en daar verspreidde een gas
vlammetje haar melankoliek licht.
Silas Hempel drukte den gevangenbe
waarder Braun een geldstuk in de hand
en gaf hem het visitekaartje van Wasmut.
♦Breng me bjj den gevangene Frohlich,
die in voorarrest zit, beste Braun."
De chef-bewaarder las, wat er op het
kaartje stond, schudde het hoofd en
bracht Hempel zonder iets te zeggen
naar cel 61, welke hp opensloot.
♦Zoo hier is hp."
Silas trad binnen. Een ineengedoken
gestalte hurkte neer op de brits en
staarde onbeweeglijk voor zich uit zonder
zich om het binnentreden van een vreem
deling te bekommeren.
♦Goeden avond, mpnheer Frohlich,"
de rijke. In Hamburg was de tuber-
culose-sterlte onder personen met min
der dan f 500 inkomen 6 maal zoo
groot als onder hen met méér dan f 2000.
Heó beroep is ook van grooten invloed.
Het gaat niet aan hier veel cijfers te
geven. Steenhouwers en porcelein arbei
ders, jute arbeiders en jjzergieterB wor
den wel het meest getroffen. 41
55 van alle sterfgevallen vallen op
tuberculose.
Een groote factor is verder het alcohol
misbruik.
We kunnen met Prof. Pel zeggen
....♦dat, behalve do tuberkelbacillen,
trouwe bondgenooten der tuberculose zjjn
armoedesociale misère en onhygiënische
Al die tuberculoselijders kunnen ge
vaarlijk zjjn voor audere menschen. Bjjna
iedere patient met longtuberculose hoest
of kucht, en brengt slijmen op. In die
sip men zitten de tuberkelbacillen in
groote hoeveelheid. Deze komen dus in
de lucht, op den grond, drogen uit, ver
mengen zich met stof van den vloer,
worden door den wind opgewaaid en
verspreiden zich overal heen. Iedere te
ringlijder moet dat weten. Ieder die te
ringlijders verpleegt, moet daarop letten.
Er is nog een andere bron van infec
tie d. i. de melk van zoogenaamde pa-
relzieke koeien. Er wordt tegenwoordig
een heftigen strjjd gestreden over het
al of niet volkomen gelijk zijn van den
tuberkelbacil bjj den mensch en bp de
koe. Die strjjd is nog niet definitief be
slist, maar allen zjjn het over eens, dat
met parelzieke koeien en dus ook met
hun melk de grootste voorzichtigheid
moet worden betracht.
We kunnen dus zeggen, dat de be
strijding der tuberculose als volksziekte
een ingewikkeld vraagstuk is, dat samen
hangt met al die factoren geboorte,
aanleg, voeding, woning, werkplaats, ar
beidsduur, loon, volksontwikkeling en
volksopvoeding.
Toen eenmaal duidoljjk waB, dat niet
alleen de tuberkelbacillen bestreden moes
ten worden, maar ook de weerstand van
hen moest worden verhoogd, die vatbaar
waren en toen goed doorgedrongen was
de groote waarde van zuivere lucht en
goed voedsel, werd de behandeling van
longtuberculose-lijders een andere rich
ting uitgedreven. Reeds lang geleden
in 1859 had Brehmer het eerste
sanatorium in Gorberxdorf gesticht. En
Dettweilor volgde met het sanatorium
Falkenstein, maar de groote vlucht nam
de sanatoriumbahandeling pas later.
Wat zjjn nu die sanatoria Niets an
ders dan inrichtingen, die zoodanig ge
bouwd en ingericht zijn, dat de patiënten
zooveel mogelijk zuivere frissche lucht,
rust en goede voeding hebben. Beschut
ting tegen scherpe winden door groote
warandes en lighaJlen, goede medische
controle, enz. Meende men vroeger, dat
de hooge berglucht van Davos absoluut
noodig was voor de genezing en verbe
tering, later bleek, dat ook in onze lage
landen met eenige voorzorgen goede re
sultaten te verkrijgen waren.
De statistieken zjjn gunstig. Vele geven
ons dat 70 van de patiënten verbete
ren 14 genezen volkomen, 14 ge
deeltelijk en 42 verbeteren.
Er is een tijd geweest dat men meende,
dat de sanatoriumbehandeling het mid
del was. Dat is niet geheel juist geble
ken. Want er zjjn nog tal van ongunstige
factoren, die door do sanatoria niet
verdwijnen.
zei Silas vriendeljjk.
♦Goeden avond", antwoordde de ge
vangene op onverschilligen toon zonder
de oogen op te heffen.
Met twee stappen stond Hempel naast
hem. Hp was ten prooi aan een hevige
gemoedsbeweging. Van het antwoord, het
welk deze jonge man zou geven hing
het af, of hij in zjjn eigen oogen en in
die van de menschen een dwaaB of een
verstandige kop was.
»Is het waar, dat ge bekend hebt
»Wat raakt u dat?"
♦Veel. Ik sta hier in den naam van
uw moeder, Robert Frehlich."
De gevangene "kreeg een schok, maar
zei niets.
Waarom hebt ge een valsche beken
tenis afgelegd vroeg Silas verwptend.
»Wie zegt n dan, dat ze valsch is?
Ljjk ik dan niet op een moordenaar
klonk het op bitteren toon als antwoord.
♦Neen. En ik bezweer u
Frohlich maakte een beweging van
ongeduld,
Voor den duivel, meneer, wat gaat
het u aan, of ik mjjn leven verspeel of
niet Maak, dat ge verder komt. Ik kan
toch, hoop ik, doen wat ik wil?"
Bovendien een aantal eanntoria te
bouwen voldoende voor alle teringlijders
zou zéér moeilpb gaan. En er zjjn nog
andere bezwaren.
De patient uit den werkenden stand
moet weg uit zijne omgeving hij moet
vrouw en kinderen of andere familie
leden soms onverzorgd achterlatenhp
komt in een mooi en goed ingericht
huis, met flinke kamers, met zindeljjk
bed, met badkamers, mooien grooten tuin.
Hp krjjgfc melk en eieren zooveel hp
noodig heeft. Alles dus anders, en beter
dan hp gewoon is. En is hjj hersteld of
herstellende, moet hij of wil bij naar huis,
dan is dikwijls de bedompte kamer met
één raam weer zjjn gewoon verblijfde bed
stede soms met 2 of 3 kinderen in de krib
zjjn onfrissche slaapplaatshetgeen
hjj te eten krjjgt juist oven voldoende
en zijn werk gewoonlpk te zwaar. En
de verbetering, in zjjn longaandoening
gekomen, houdt gelukkig zelfs onder der-
geljjke omstandigheden nog stand, maar
gaat toch ook dikwjjls verloren. Het
verbljjf in het sanatorium is dan zoo
goed als nutteloos geweest.
Maar een groot voordeel van de sa
natoriumbehandeling is, dat de patient
hygiënisch wordt opgevoed en hetgeen
hij geleerd heeft zooveel mogelpk toepast
en verspreidt en dus populair maakt.
Wat is er nu tot bestrijding der tuber
culose te doen
Ie. meeten we alle lijders aan long
tuberculose trachten te overtuigen van
het gevaar, dat hun sputum hetgeen
zij opbrengen voor anderen oplevert.
Nooit moeten zjj dus op den grond Bpu-
wen zelfs buiten niet; het gebruik
van sputumflacons, die gemakkelijk in
den zak kunnen gedragen worden, moet
zooveel mogelpk een gewoonte worden
2e. moeten we trachten te komen tot
het oprichten van eenvoudig ingerichte
verpleeghuisjes over het geheele land, met
zoogenaamde lighallendraaibaar naar ge
lang de richting van den windden
patient dus in de gelegenheid stellende
altjjd zelf zuivere frissche buitenlucht
in te ademen. (Een goed werk voor
groene kruis afdeelingen l)
3e. aan den Ijjder aan beginnende long
tuberculose moet worden verschaft goed
voedsel, melk en eieren. Hem moet ge
legenheid gegeven worden te wonen in
een goed huis, door tegemoetkoming in
de huishuur, hp moet zich kunnen be
kwamen in een vak dat niet schadelpk
voor hem is.
4e. Er moeten opgericht worden con
sultatie-bureaux, waar goede raad en
praetische wenken en gelegenheid tot
onderzoek worden gegeven.
5o. Er moet getracht worden de le
vensvoorwaarden voor kinderen van tu
berculeuze ouders zoo gunstig mogelpk
te maken vacantie-kolonies boschscho-
len, in Charlottenbnrg b.v.)
6e. Er moeten maatregelen genomen
worden om het tuberculeuze vee on
schadelijk te maken. (Daarmede zjjn wjj
in ons land op den goeden weg,)
7e. Er moeten gebouwd worden goede,
goedkoope sanatoria, zoodat de behande
ling daarin bereikbaar is voor iederen
teringlijder. (Er zjjn in ons land sanat.
te Renkum Oranje Nassau's-oord
Hellendoorn in 1905 werden daar 28
patiënten kosteloos verpleegd, in
Hoogleren, Lnnteren, Putten enz.)
8e. De behandeling van lupus volgens
Finsen, de zoogenaamde lichttherapie,
moet zoo goedkoop mogelpk worden ge
maakt.
9e. Door sociale vetteü, fabrieksby-
♦Meneer Frohlich 1"
Verstaat ge mp niet? Ik wil alleen
zjjn en rnst hebben."
Ontmoedigd keek Sila3 Hempel op den
jongen man neer. Maar plotseling kreeg
bp een ingeving.
Meneer Frohlich", zei hij langzaam
♦ge kunt mp niet wpsmaken, dat ge
den moord hebt gepleegd, want ge gingt
immers alleen naar Weenen om Irma
Hegyassy te
Hjj kon den zin niet voltooien. Als
een razende sprong Frohlich op.
♦Wie noemt mjj dezen naam. Bewaar
der 1" schreeuwde hp woest, ♦maak dat
die man uit mijn oei komt. Er uit, zeg
ik, of ik worg hem met mjjn handen."
Verschrikt was Braun komen toeloopen
en schoof Hempel de deur uit. Toen
sloot hp de cel vlug dicht.
♦Goddank daar had wat moois
kunnen gebeuren en dan had ik het op
mjjn kerfstok gekregen. Wat is me dat
een gevaarlpk mensch. U ziet wel, meneer
Hempel, hem komt het op een menschen
leven meer of minder niet aan."
Hempel schudde het hoofd hp begwep
er niets van.
♦Was hjj reeds van het begin af zoo
giene, woninghygiene, regeling van loon
en arbeidstjjd moet getracht worden den
weerstand van de meest getroffen stan
den te vergrooting krotten moeten wor
den afgebroken frissche huisjes moeten
worden gebouwd. Licht, lucht en
kennis moeten overal kunnen doordrin-
g n l
Yoor dat alles is geld noodig èn per
soonlijke toewjjding.
De Staat geeft f25000, verdeeld over
verschillende vereenigingen.
Dat is in verhouding van de andere
janden zeer weinig. Denemarken geeft
f66000 en de waarborg voor een rente
van 3 ton. Zweden geeft f 132000. Noor
wegen f 67,500 en f 520000 tot ver
pleging van minvermogenden. Portugal
f125000.
Maar er is van regeeringswege neiging
tot verhooging van deze subsidie. Als de
regeering ziet, dat de particulieren den
strpd goed stennen en voeren, zal zp de
bjjdrage wel verhoogen.
Waar dus het Nederl. Centraal Comité
tot bestrijding der luberculoaevoor een
paar jaar opgericht en nu reeds 250 cor
respondenten en 4000 leden tellendo,
zooveel mogelpk eenheid wil bren
gen in dien strpd, om des te
krachtiger te knnnen optreden waar het
zooveel mogelpk propaganda tracht te
maken voor een hygiënische levenBwpze
waar het aansluiting zoekt bij het Inter
nationaal Comité, en er daardoor dus
eenheid komt in onderzoek, behandeling,
bestrjjding, daar is steun gewenscht en
noodig.
De jaarlpkscha contributie is f 1. Men
kan zich opgeven bjj deD ondergetee-
kende, correspondent voor een groot deel
van Znid-Beveland. Laat ieder, die kan,
dit doen. Eurst als velen samen werken
kan het doel bereikt worden.
De tuberculose is een geneeslijke ziekte
A. J. HOORWEG.
Heinkenszand, Dec. '06.
GOES, 2 Jan. 1907.
Bp Kon. besluit is, met ingang van
1 Jan. benoemd tot leeraar aan de R. H.
B. S. te Goes, dhr. W. P. A. Jonker
alhier.
Bp Kon. besluit is met ingang van
17 Januari 1907 benoemd tot burgemee
ster der gemeente Wissekerke dhr. D. J.
Helderman(herbenoeming.)
Het lid der Tweede Kamer voor
Eede, dr. M. A. Brants, tevens burge
meester der gemeente Schiedam, heeft
thans zjjn brief, waarbjj hjj bedankt voor
het Kamer-lidmaatschap, gezonden aan
den Voorzitter der Tweede Kamer.
Buitenland.
Bebel over de Rijksdagverkiezingen.
Te Hamburg heeft Bebel een vergade
ring van 5000 perBonen toegesproken. Hp
zeide o. a., dat de regeering heden zelf
niet meer de hoop had een meer regee-
ringsgezinden Rijksdag terug te zullen
krjjgen. Alles zou bij het oude bljjven,
zelfs wanneer de sociaal-democraten, naar
hp hoopte, 20 zetels zouden winnen, het
Centrum 8 tot 10 verliezen en de andere
op de linkaliberalen zonden worden ver
overd.
Tot versterking van de politieke positie
van het Centrum in de laatste jaren zon
volgens hem de buitengewoon vriende-
Heelemaal niet. Eerst sedert van
morgen is er niets met hem aan te vaDgen.
♦Wat was er dan? Was er iemand
bp hem
♦Er was heelemaal niets. Bij het ontbjjt
was hp nog bedaard en vriendeljjk. Om
tien uur liet hjj zich door mp brood en
worst halen en toen ik een kwartier
later hp hem binnenkwam, keek hjj mp
reeds met de oogen van een krankzinnige
aan. Dadeljjk daarna liet bij zich naar
den rechter brengen en legde een be
kentenis af."
♦Dat is heel vreemd. Er moet toch
een oorzaak voor dezen plotselingen
ommekeer zjjn. Misschien heeft iemand
hem een brief toegesmokkeld
♦Onmogelpk. Wie zou het doen? Van
mp zult u toch wel zoo iets niet den
ken, en anders
♦Wacht eens."
De blikken van Silas Hempel werden
plotseling levendig.
♦Was hetgeen ge hem bracht misschien
in papier gewikkeld
♦Ja, eerst in een wit papier en dan
zat er nog een oude krant om".
Heb je dat papier niet meer?
♦Ik denk het haast niet. Maar wacht
ljjke houding van den Keizer tegen de
R. Katholieken hebben bpgedragen.
Vereenigde Staten.
Do strpd voor de verkiezing van een
nieuwen president wordt reeds met de
noodige animo gevoerd. Naar de corres
pondent te New York van het Berl. Tagebl.
meedeelt heeft Bryan in een interview
reeds zjjn candidatuur aangekondigd. Do
zoogenaamd concervatieve republikeinen
intrigeeren togen president RooBevelt on
der leiding van invloedrpke senatoren
als Forakor en Scott. Zp zonden willen
verhinderen dat president Roosevelt een
eigen opvolger aanwjjst. Als mogelpke
candidaat der Roosevelt-partjj wordt de
staatssecretaris van Oorlog, Taft, ge
noemd.
In het zuiden staan de aanhangers
van Roosevelt er, volgeDS denzelfden
correspondent, niet gunstig voor. Men
kan den tegenwoordigen president zjjn
toegeeflijkheid tegenover de negers niet
vergeven, aan den anderen kant schreeu
wen de negers moord en brand omdat
de president het gewaagd heeft drie com
pagnieën uit het 258te regiment infan
terie, dat uit negers bestaat, uit te stooten.
Overal worden verontwaardigde verga
deringen van de Afrikaansch Amerikanen
gehouden, waarin Roosevelt als een groot
tyran wordt gebrandmerkt.
Als de president ooit op dankbaarheid
van zjjn zwarte broeders gehoopt heeft,
is dit optreden voor hem wel een bit
tere teleurstelling.
ingezonden Stukken.
(Buiten verantwoordelijkheid der Redactie).
Aan
den weleerwaarden heer ds. F. Kloek
Ned. Herv. predikant
te Oudelande.
Goes, 31 December 1906.
Weleerwaarde Heer 1
Voor 't laatst nog een kort woord
betreffende Uw optreden sedert 18 Nov. jl.
U verwjjt ons, in ons ingezonden stuk
enkele opmerkingen, die vrjjwel op hate
lijkheden geleken, te hebben gemaakt.
Hensch, een hateljjke bedoeling hadden
wjj er gewis niet mede, maar komen
ze toch als zoodanig voor, wil ze dan
slechts beschouwen als een voortgang
op den door U genomen weg. Of sprak
U in Uw antwoord op onze nitnoodigiDg
niet van »den meest gewiksten front
maker, dien wij kenden" Zulk een uit
drukking getuigt o. i. toch ook niet van
achting voor Uw tegenstanders.
Zoo naïef te rneenen, dat wij U dooronze
vergadering tot een andere overtuiging
zouden brengen, neen, dat waren wjj niet,
maar toch hadt U er bowjjzen zien aan
voeren, dat bet geschiedenisonderwijs,
één uwer voornaamste bezwaren tegen
de openbare school, op deze meer over
eenkomstig de waarheid wordt gegeven,
minder gevaar biedt de onverdraagzaam
heid aan to kweeken en dus booger staat
dan dat onderwijs op Uwe ♦Christeljjke"
scholen.
Dat op de chr. school het geschiedenis
onderwijs meer subjectief wordt gegeven,
werd bovendien door den debater, den
heer De Wilde, erkend.
Een debat haalt niets uit, vindt U.
Toch zon Uw tegenwoordigheid in ons
midden het bewijs hebben geleverd, dat
U ook op andere plaatsen, dan waar de
gewoonte geen tegenspraak toelaat, voor
eens ik heb straks de cellen gereinigd,
misschien yinden we het nog".
Hp ging naar een gesloten kist in de
gang, hief het deksel op en zocht er
een poos in rond. Eindelpk haalde hij
een vettig, in elkaar gefrommeld popier
te voorschpn.
♦Dat zou het misschien knnnen zjjn".
Het was een gedeelte der morgen
editie van het Wiener Journal.
Hempel ging er mee onder een der
gasvlammen en streek het glsd.
Nauwelpks had hjj er in gekeken of
zjjn oogen werden grooter. Heel onder
aan stond het volgende bericht
♦De ernstige ziekte van de schoone
gravin Hegyssy wekt olgemeene deel
neming. Een der oudste magnatenfami-
liën wordt daardoor in diepen rouw ge
dompeld. Naar wjj vernemen, waB gravin
Hegyassy reeds geruimen tijd verloofd
met een hekend lid van het Hon gaar sch
Hoerenhuis en zou deze verloving ter
gelegenheid van het aanstaande Kerst
feest publiek worden gemaakt".
Het vervolg van het bericht was er
(Wordt vervolgd).
