1906 N#. 98.
Dinsdag 21 Augustus.
93sle jaargang.
FEUILLETON.
De Liefde eener Vorstin
Kerknieuws.
GÖESCH
De uitgave dezer Gonrant geschiedt Maandag-, Woensdag- en Vrgdagavond,
uitgezonderd op feestdagen.
P<ü« per kwartaal, in Goes 0,75, buiten Goes, franco, 1,25.
Afzonderlijke nommeis 5 cent.
Ins
Telefoonnummer 22
uitgave.
COURANT.
De prjji der gewone advertentiën is van 1-5 regels 50 cent, eiken regel meer 10 et.
Bjj directe opgaaf van driemaal plaatsing derzelfde advertentie wordt de prjji
slechts tweemaal berekend.
Geboorte-, huwelijks- en doodberiohten en de daarop betrekking hebbende
dankbetuigingen worden van 110 regel. 1,berekend.
Bewjjsnnmmers 5 cent.
Uitgave van de Naaml. Vennootschap „Goesche Courant". Directeur-Hoofdredacteur e. G. Rijkens.
Staat en kerk in Frankrijk
De pauselijke encycliek over de wet,
die de bepalingen bevat omtrent de schei
ding van staat en kerk in Frankrjjk,
heeft daar te lande, zooals reeds onder
onze buitenlandsche berichten is vermeld,
aanleiding gegeven tot zekere beweging.
Die beweging gaat wel niet zeer diep en
de buitenlandsche beschouwer ziet de
bekende personen zich met de bekende
eischen weer op den voorgrond dringen,
maar toch is het misschien niet ondien
stig nog eens in 't kort de geschiedenis
te herhalen.
Men zal zich herinneren, hoe onder
het ministerie-Waldeck Rousseau de strjjd
begon tegen de congregaties, die onder
Combes werd voortgezet en ten slotte
het geheele vraagstuk der verhouding
tu9schen staat en kerk aan de orde deed
stellen. De Kamer en Senaat namen het
ontwerp dei regeering aan.
Het was niet naar den zin der uiterste
linkerzjjde, die eene algeheele onteigening
van kerkeljjke goederen, zonder schade
vergoeding had verwachthet was Dog
minder naar den zin van de uiterste
rechterzijde, die sprak van berooving der
kerk en van godsdienstvervolging. En
ten slotte waren ook de gematigden maar
zeer matig met hel ontwerp ingenomen,
omdat zjj van de nieuwe wet nieuwe
beroeringen vreesden en zjj liefst hunne
rust bewaarden.
Dat die beroeringen niet zjjn uitge
bleven, weet men. Bjj de inventarisatie
der kerkelijke goederen stuitten de daar
mee belaste ambtenaren op enkele plaat
sen op ernstig verzet. De clericale partjj
was in groote beweging en men sprak
van een burgeroorlog. Dat daarvan geen
sprake kon zgn en tevens dat de be
weging bjj de groote meerderheid van
het Fransche volk geen steun vond, bleek
uit den afloop der algemeene verkiezingen.
Zij gaven een sterke meerderheid aan
de partijen, die voor de wet hadden
gewerkt.
Daze wet gaat uit van het beginsel,
dat de kerken en de kerkelijke goederen
en niet de Roomsche alleen, maar
ook de andere eigendom zgn van den
staat, de gemeente of de departementen.
Het Vaticaan is het daarmee niet een3
en verwerpt bg gevolg de vorming van
vereenigingen, aan welke do staat het
gebruik van de kerkeljjke goederon onder
zekere bepalingen wil toestaan. Deze
vereenigingen moeten uiterljjk in Decem
ber van dit jaar geconstitueerd zgn, om
het voortbestaan van den eeredienst in
kerkeljjke gebouwen mogeljjk te maken.
De kerken en de kerkeljjke goederen
zullen dan aan de vereenigingen worden
afgestaan, die vooraf hunne statuten door
den staat moeten doen bekrachtigen.
Wat zal er nu gebeuren als dergeljjke
vereenigingen niet ontstaan
Artikel 9 van de wet geeft daarop het
antwoord.
Het bepaalt, dat zoo er zich geene
vereeniging vormt, die de goederen van
eene openbare instelling van eeredienst
overneemt, dan worden die goederen bij
besluit der Regeering ter beschikking
gesteld van de gemeentelijke instellingen
36
door
GEORGE BARR.
»Wjj hebben in Granstark alle reden
ons den laatsten oorlog te herinneren en
over het einde er van diep bedroefd te
zgn. Nu vgftien jaar geleden begon de
oorlog maar zou zoo'n verhaal u niet
te veel vermoeien, mr. Lorry Ik kwam
alleen om eenige oogenblikken bg u door
te brengen, en niet om u een lange ge
schiedenis te vertellen. Ik zal op een
anderen tjjd
»Het zal mg veel genoegen doen en
heusch niet vermoeien. Het interesseert
mij bijzonder. Ik verzoek u voort te gaan,"
haastte Lorry zich te verzekeren, dien
het verhaal meer belangstelling inboe
zemde dan de graaf kon vermoedeD.
»Vgftien jaar geleden ontstak vorst
Ganlook, de vader van Yetive, in toorn
over de plunderingen der soldaten van
Axphain, die onze grenzen in het Noorden
onveilig maakten. Hjj eischto een schade
loosstelling voor de verwoesting, die hem
geweigerd werd. Nu is Granstark een
land, dat in het Oosten ongeveer acht
honderd vierkante mglen besten grond
omvatterwgl onze buurman geringer
grondgebied en kleiner bevolking heeft.
Ook was ons leger beter uitgerust, maar
niet zoo vermetel»
van weldadigheid of armverpleging, die
binnen de grenzen van het kerkoljjk
district zjjD gelegen. Geschiedt zulks,
dan zullen erin Frankrjjkgeen kerkelijke
gebouwen voor den eeredienst overblijven.
Dan zou er een onmogeljjke toestand ont
staan, die misschien koren op den molen
zou zgn van enkele heethoofden, maar
die bitter beklaagd zal worden door
eenvoudige geloovigen, wier stem niet
weerklinkt langs de straten en in de
bladen, maar wier gevoelens des te meer
verdienen geëerbiedigd te worden.
Zal hot zoover komen
Ter beantwoording van die vraag,
wachtte men af, hoe het Vaticaan over
de wet dacht. De desbetreffende encycliek
is thans verschenen. De paus verwerpt
de wet en verklaart zich tegen de vor
ming van vereenigingen voor den eere
dienst. Maar geljjk alle diplomatieke
stukken meestal vol restricties en achter
deurtjes zjjn, hebben de minder heet-
hoofdigen ook hierin al zooiets ontdekt.
Immers er staat, zeggen zg, dat de en
cycliek zich zou kunnen vereenigen met
de vorming van genootschappon, die
tegelijkertijd wettig en canonisch zgn.
Daar is een uitweg.
Over dat punt kan worden onderhan
deld en de Fransche Regeering schjjnt
wel geneigd daartoe over te gaan.
Slagen die onderhandelingen niet, dan
zal zij de wet eenvoudig toepassende
Republiek gevoelt zich sterk.
GOES, 20 Aug. 1906.
Met ingang van 16 Augustus 1906
is benoemd tot adjunct-jjker der maten
en gewichten de heer J. R. van Beek
te Goes.
Het bestuur van den Vrijz.-Dem.
Bond heefr, naar in het orgaan van den
Bond wordt medegedeeld, een permanente
commissie ingesteld, om materiaal te ver
zamelen omtrent allerlei onderwerpen,
welke de belangen raken van het platte
land en den landbouw. Haar advies zal
gevraagd worden over maatregelen van
wetgeving en bestuur en wetsontwer
pen, welke op deze belangen van invloed
kunnen zgn. Tot leden van deze com
missie zgn benoemd de heeren P. Boekei
Cz. te Sehagen, P. Hofstra te Wijnaldum,
B. van Krimpen te Lochem, C. van Vlugt
te Strjjensas en Jac. Welleman teKrab-
Men bericht aan Het Volk
Met 1 October a.s. wordt Land en
Volkhet liberale Haagsche dagblad, het
eigendom en officieele orgaan der vrij
zinnig-democrati8che partjj. Hoofdredac
teur wordt het Kamerlid Marchant. De
Vrijzinnig-Democraat en het Haagsche
Weekblad houden op te verschjjnen het
laatste zal alleen nog in verkiezings
tijden uitkomen.
Begrooting van het departement van
landbouw. Naar wjj vernemen, is de be
grooting voor het departement van land
bouw, ng verheid en handel voor het jaar
1907 geraamd op 1 Va millioen hooger
dan die voor het loopende jaar.
De oorzaak hiervan ligt in de verhoo
ging met 2 ton van den post tot bestrjj-
Eenige maanden lang hadden wjj het
voordeel aan onze zjjde, totdat onze sol
daten naar Granstark teruggedrongen
werden, uitgeput eu bedreigd door d«
doldriftige duizenden, die de grenzeD
overschreden. Zoo'n uitslag had men niet
voor mogeljjk gehouden en als wjj tot
op dat oogenblik te veel zelfvertrouwen
bezeten hadden, dan werden wjj daar
toen voor gestraft. Allerlei burgers van
Edelweisz kooplui, werklui, ja, zelfs dp
adel greep naar de wapenen om de stad
te beschermen. Wjj verdedigden on8 lan
ger dan een maand en honderden van d1
dapperste en beste burgers zgn gevallen.
Eindeljjk werd de stad gebombardeerd.
Ook het slot werd bestormd, en vorst
Ganlook vond met veel getrouwen den
dood. Hg viel voor de slotpoort, toen
hjj een laatste dappere poging tot een
uitval waagde. Een standbeeld van broos
herinnert nu aan de plaats, waar hjj viel.
De vorstin was mjjn znBter, en omdat
ik minister van financiën was moest
ik de stad overgeven om aan den oorlog
een einde te maken.
Vijftien jaar geleden werd in den herfst
op 20 November het vredesverdrag onder
teekend. Wij moesten in 't Noordwesten
een stuk land afstaan, dat van waarde
is om zgn mjjnen. Ook werd ons een
oorlogsschatting van twintig millioen
ga voos of dertig millioen dollars opgelegd.
Zjj moest met de rente na vgftien jaar
afbetaald zgn. Daarom moeten wjj 20
November twintig millioen betalen. Dat
beteek ent voor on3 het bankroet van ons
ding van veeziekten, mot ruim f 940,000
tot voortzetting van den aanleg van
staatsmgnen in Limburg en met f88,000
in de koogera raming van het staatsaan-
deel en de bezoldiging der ambtenaren
aan de Rijksverzekeringsbank.
Daartegenover staat vermeerdering der
middelen met f 113*500 als bate der ge
produceerde steenkolen.
In zake een op 27 Juli 1904 aan
den minister van Financiën, door de
schippers vereeniging Schutte vaer gedaan
verzoek betreffende het inklaren van
schepen te Hansweert, werd dezer dagen
antwoord ontvangen, luidende, dat het
uitzicht is geopend op een behoorljjke
verlichting van de buitenhaven te Hans-
weert en dat, indien deze verlichting
mocht slagen, een uitbreiding aan den
klaringsdienst aldaar zal worden gegeven
en deze zooveel zal worden verlengd, dat
stoombooten of sleepon, die vóór zons
ondergang Antwerpen met een gunstig
tjj verlaten en den afstand tot Hansweert
binnen een, daarvoor ruim te stellen
tjjd afleggen, na aankomst ter laatstge-
melder plaatse alsnog kunnen worden
ingeklaard.
Op een door dezelfde vereeniging ge
daan verzook aan B. en W. van Borssele
om plaatsing van een licht op de haven
aldaar, werd de mededeeling ontvangen
dat aan dat verzoek zal worden voldaan.
Middelburg. Zondagmiddag werd,
onder begunstiging van prachtig zomer
weder, in den tuin van het Schuttershof
alhier de provinciale meeting gehouden
voor algemeen kiesrecht, die uitging van
het provinciaal comité en tameljjk goed
bezocht was.
Verschillende afdeelingen van de S. D.
A. P., van werkliedenvereenigingeü, werk
mansbonden en kiesvereenigingen, waar
onder ook uit Zuid-Beveland, waren ver
tegenwoordigd, in 't geheel 20 vereeni
gingen, samen tellende pim. 1100 leden.
De zangvereenigingen De Volksstem
uit Middelburg en Vlissiigen voerden
eenige nommers uit.
De samenkomst werd geopend door
dhr. D. Bimmel, waarna mevr. Henriette
Roland Holst en dhr. J. A. Bergmeyer
het woord voerden en het doel der meeting
uiteenzetten.
Dhr. F. M. Wibaut, die ook als spreker
zou optreden, was door ongesteldheid
verhinderd,
'•-Gravenpolder. In do Vrjjdag-
avond gehouden raadsvergadering waren
5 leden tegenwoordig. De gemeentereke
ning over 1905 werd onveranderd goed
gekeurd in ODtvang op f 8988.845, in
uitgaaf op f 8282 .38, al zoo met een goed
slot van f 706.465. Daarna werd de ge
meentebegroting over 1907 aangeboden
in ontvang en uitgaaf op f 8181.195.
Deze werd in haar geheel voorgelezen
om in de volgende vergadering behandeld
te worden.
Aan de orde kwam een request van
de afdeeling Zuiden van Zuid-Beveland"
van den »Bond van Nederlandsche Onder-
wgzers", inhoudende het verzoek verbete
ring te brengen in de bestaande salaris
regeling der onderwjjzers. Na voorlezing
van het adres was het oordeel van den
land, heeren."
De toehoorders zwegen een pooBje,
toen begon Lorry
•Denkt u, het bedrag niet te kunnen
betalen
•Wjj hebben het. niet. Het weerop-
bonwen der huizen en de gevolgen van
een verwoestenden oorlog hebben ons volk
zoo op lasten gezet, dat het niet in staat
is de schuld te betalen. Wjj zgn maar
een klein volk en zonder hulpbronnen.
Uw volk zou daar niets van maken, voor
ons beteekent het den doodsteek. Ik ver
raad geen staatsgeheim, als ik u van
onze moeielgke positie op de hoogte
breng. Ieder onzer weet, wat ons te
wachten staat."
Zgn houding sprak van 200 kalmen
heldenmoed, dat beide mannen een gevoel
van medelijden bekroop. Anguish keek
naar de BoldatengeBtalte en zei
»Heeft u meegestreden, Excellentie
•Ik ben als minister afgetreden, mjjn-
heer en ging naar het front. Bg den
eersten en bjj den laatsten slag ben ik
geweest", zei de graaf eenvoudig.
•En de vorstin ik meen de tegen
woordig regeerende vorstin wanneer
besteeg zjj den troon?" vroeg Lorry.
•Eon jaar na den dood van vorst
Ganlook etierf zjjne vrouw van verdriet.
Haar dochter werd naar de gebruiken
van ons land dadeljjk gekroond en heerscht
dientengevolge veertien jaar. Sinds drie
jaar is zjj daadwerbeljjk vorstin. Zg leeft
eenvoudig en heeft alles wat in haar
vermogen was gedaan om het ge vaar d t
Raad daarop niet te kunnen ingaan en
werd besloten het request voor kennis
geving aan te nemen.
Overeenkomstig het voorstel van B.
eo W. werd besloten de algemeene politie
verordening met 2 artikelen aan te vul
len ten le. door te bepalen, dat des
Zaterdags na 's middags 12 nar niet met
mestwagens door de kom der gemeente
mag gereden wordenen ten 2e. dat
het verboden is vee te drjjven over het
schoolplein.
Volgens de Tdgliche Rundschau is
het bericht, dat Nederland, België, Enge
land en Dnitschland een poBtovereen-
komst hebben gesloten, onjuist. Het blad
merkt op, dat het bestuur der Duitsche
postergen gaarne bereid is, een bjjzon-
dere postovereenkomst met gunstige be
palingen voor het wisselverkeer met
Nederland te sluiten, wanneer van de
zjjde van het bestuur der Nederlandsche
posterijen esn voorstel bg het Duitsche
postbestuur wordt ingediend.
Uit Batavia werd aan de N. R. Ct.
Volgens geruchten geeft de toestand
in Boni (Celebes) reden tot ongerustheid.
Vrouwon en kinderen zgn naar Makassar
teruggezondener worden hinderlagen
uitgezet.
Baroepoe ia verleden week 's nachts
beschoten slechts vier inlandsche solda
ten werden onbednidend gewond.
Het blad teekent hierbg" aan
Zooals men zich zal herinneren, seinde
onze correspondent te Batavia in het laatst
van de vorige maand, dat er een lans-
aanval op ons bivak te Watampone had
plaats gehad door een talrjjke bende (15
Juli). In onze toelichting wezen wjj op
het ernstige van dit bericht, d?ar men
zoo iets in Boni niet meer verwacht had.
Uit de gisteren ontvangen Indische bla
den big kt, dat die over valling waarschjjn-
ljjk ten doel heefc gehad een daar ge
vangen genomen geestdrijver te bevrijden.
Dit doel werd bereikt. Men begrjjpe wel,
dat niet de daad op zichzelf beschonwd
zoo heel gewichtig is, maar wel, zooals
we vroeger betoogden, dat het in Boni
nog mogeljjk is, dat een talrijke bende
zich verzamelt om een door ons bezette
plaats aan te vallen, zonder dat een der
hoofden, die goedgezind heeten, ons waar
schuwt.
Het thans ontvaDgen telegram schjjnt
die opvatting te bevestigen. Men heeft
het zelfs noodig gevonden de vrouweD
en kinderen der soldaten naar Makasser
terug te zenden. Wat de toekomst in
Boni brengen zal, is moeielijk te voor
spellen. Met het uitzetten van hinderlagen
past men een beproefd middel toe om aaD
dergeljjke overvallingen een einde te
maken.
Baroepoe ligt in de Toradjaianden, zoo
dat de vermeestering van Bonto Asoe
aldaar ook niet afdoenden indruk gemaakt
schjjnt te hebben. Dit is echter niet te
verwonderen, daar in de Toradjaianden
ons gezag nog te kort invloed uitoefent
om den geheelen toestand te beheerschen
terwgl daar de roovende Sidenrengers
alle reden hebben om tegen een georden-
den Btaat van zaken gekant te zjjn.
ons dreigt af te wenden".
•Wat zgn de gevolgen als de scbnld niet
afbetaald wordt", vroeg Lorry ademloos.
•Het Noordeljjk deel van Granstark,
waarin veertien steden, alle mjjnen, onze
beste akkers en weiden, zgn dao verlo
ren. Granstark heeft dan niet grooter
omvang dan een groote farm hij u in
't Westen en vorstin Yetive is dan heer-
Bcheres over zoo'n klein gebied dat de
benaming vorstendom als scherts klinkt
Eens de meest trofsche en bloeiende staat
in 'tOosten nu de kleinste en armste.
Och, heeren, mjjn hart bloedt als ik er
aan denk, wat wjj nog zuilen moeten be
leven. Maar laten wij nu liever over een
meer opgewekt onderwerp spreken."
De toehoorders beklaagden den open-
hartigen ouden heer vbd ganscher barte.
•Ik geef toe, dat het treurig is, Excel
lentie. Is het niet onbescheiden te vragen
hoeveel er te kort komt," vroeg Lorry
zakeljjk, maar nieuwBgieng.
»Gaspon, onze minister van financiën,
kan niot meer dan vgftien millioen gavoos
uitbetaleq. Het bedrag is te hoog. Ons
leger heeft groote sommen gelds ver
slonden. Als wjj nu nog eens oorlog
moesten voeren, zouden wjj tegen Axphain
opgewassen zgn, maar wjj moeten het
vredesverdrag eerbiedigen en mogen niet
naar de wapens grjjpen om ons van een
eereschuld af te maken. In 't voorjaar
hoopten wjj nog het bedrag bg elkaar
te kunnen krijgen, maar de boeren heb
ben een slecht jaar gehad en kunnen
dus nie1 aan hun erplich'ingen voldoen.
Ned. Hervormde kerk.
De heer H. Bakker heeft, na bjjna
30-jarigen dienst, tegen 1 October a.s.
bedankt voor zgn betrekking van ont
vanger en 8ecr.-kerkvoogd der Ned. Herv.
gemeente te Rilland-Bath.
Wissen kerke. Door den kerkeraad
der Ned. Herv. gem. alhier is besloten
om met de aanstaande wintermaanden
een hulpprediker aan te stellen, die dhr.
F. van der Pejjl, godsdienstonderwijzer
te Kamperland, ter zijde zal staan.
Kunst en Wetenschap.
Kinderboeken.
Het wemelt in onze litteratuur van
vervelende, Bnffe kinderboeken, en kin
deren zjjn toch wel waard, dat er moeite
wordt besteed voor hen door de schrjjvers
of schrijfsters. Wie zal zeggeD hoe groot
de werking soms zgn kan van boeken op
het zoo ontvankeljjke kindergemoed. Wat
kan hier niet bedorven, wat niet ontwik
keld worden. In het kort het nitkiezen
van kinderboeken is een belaDgrjjka ar
beid en het vervaardigen ervan behoort
meer te zgn dan een zuiver commercieele
daad. Dat is bet blgkbaar geweest van mej.
Angenita C. Klooster, de schrijfster, en
van de firma Faber en Co. te Bnssum,
de uitgeefster wan een paar aardige Zeeuw-
sche dorpBtafereeltjeB en dorps verhaaltjes,
opgenomen in de G( ïliustreede Biblio
theek voor de jeugd van Noord en Zuid
Voor onze kinderen". De werkjes zgn
getiteld »Een jolig weekje" en »de Lam
peklazen".
Natuurljjk is de stgl, natuurljjk zgn
de tafereeltjes, zjj zullen de verbeeldings
kracht der kinderen niet overspannen en
ben toch genoeg boeieD. Er is een goede
strekkiüg in en vooral jongens en meiBjes
uit deze streken zullen ze met genoegen
lezeD, omdat ze er zooveel in zullen f ai-
treffen wat hun, als jonge ZeeuweD, be
kend is.
Mej Titia van der Tuuk, eene op het
gebied van kinderlectuur tot oordeelen
bevoegde, heeft een woord ter inleiding
en aanbeveling van deze werkjes ge
schreven.
Was Rembrandt links?
Henricus, de tegenwoordige teekenaar
van De Spectator, deed in een zjjner
platen Rembrandt »links" schilderen. Hjj
deed dit, omdat, naar bjj in de H. Ct.
scbrjjft, het hem was opgevallen, dat
Rembrandt in het bekende zelfportret
op gevorderden leeftjjd het kleine, vier
kante palet in de linkerhand houdt
en daar dit portret natuurljjk een
spiegelbeeld is, is het dus logisch, dat
Rembrandt »links" schilderde.
Hetzelfde is te constateeren in het
schilderij, waar hg zicbzelven schildert,
terwgl Hendrikje Stoffels naakt voor hem
poseert.
Daarbg komt nog, dat in veel etsen
van hem, de felle krassen van rechts
boven naar links onderen gaan, wat op
de plaat natuurljjk andersom is. Boven
dien, zgn voorliefde om in veel schilde
rijen en etsen zgn figuren met de linker-
Daarom moesten wjj zoo haastig van uit
nw land naar huis, Mr. Lorry. Gaspon
telegrafeerde de vorstin, dat de toestand
hopelooB wasverzocht onsterug te
komen om het volk aan te manen de
uiterste krachten in te spannen. Hjj wist
hoe zeer het volk haar lief heeft. Maar
zij moet toegeven, dat de loyale onder
danen niet in staat waren te geven, wat
zjj niet hadden geld.
Zjj vroeg of het niet verstandig zou
zgn het leger af te schaffen, maar daar
van wilde men niets hooren. Het leger
doet dienst tegen halve soldjj, verschil
lende ambtenaren krjjgen in het geheel
geen belooning voor hun werk, welge
stelde menschen hebben uit eigen bewo
ging hun belasting verhoogd en toch
kan men de vereischte som niet bereiken."
•Kan de betaling niet eenige jaren
uitgesteld worden riep Lorry woedend
over den hebzuchtigen vorst tan het
Noorden en zich de opoffering van Gran
stark ter harte nemend, alsof het zgn
eigen was.
•Neen, geen enkelen dag. Noch in
Parjjs noch in Londen of Berljjn is het
gelukt."
Lorry lag stil terneder en liet het aan
Anguish over, het gesprek op andere
onderwerpen te brengen.
De graaf bleef nog een half uurtje,
omdat, naar hjj verzekerde, de vorBtin
en zgn gemalin den wensch te kennen
gegeven hadden te vernemen, hoe hun
gasten het nekten.