1897 N". 59.
Donderdag 20 Mei.
848le jaargang.
tiöESCHE
Da oitguvo doaer Courant goschiedt Maandag-, Woensdag- oa Vrgdagnvoud.
uitgezonderd op faostdagen.
frg« per kwartaal, zoo binnen als buiten t>oes, f 1,75.
Afzonderlijks nomiuar* 5 cent; mot bgblad 10 cent.
Behalve aan ons Bureau worden Abonnementen en Adverteutiita voor dit blad
aungonomen b(j de hoeren Nuail Vin Ditw.k te Sotterdam verder
bg alle BoekverVoopen en Brievengaarder*.
r^SSilrf1 W
4"
V-
*a\
*X
i
COURANT.
De prjjs der gewone udvertentiön is van 1-5 regels 50 cent, eiken regel meer 10 ets.
Bg directe opgaaf van driemaal plaatsing derzelfde advertentie vrordt de prjji
slechts tweemaal berekend.
Geboorte-, huweiyks- en doodberichten en de daarop betrekking hebbende
dank oetui ging en worden van 110 regels a f 1,berekend.
Dieaitsianbiedinge», niet meer dan 4 regels beslaande en contant betaald 20 c
A-anvrags» om ea vermelding van liefdegaven 5 cent per regel.
XtutscaifiSsiBj van aalveYéentAëa viay 9 uren on ien «1*4® «Ier uitgave*
doen, nu wij staan tegenover de verbonden kerke-
lyke partgen
De stand van zaken.
De oude bisscbopsUd heeft onlangs de eer gehad,
twee hoogst belangrijke vergaderingen binnen bare
muren te zien. De eerste was die der deputaten
van do aiiti-rovolutioaaire kiesverenigingen, die
kwamen notrzitfen aan de voeten van dr. Kuyper,
oin uit zjjn mond te hoorun hoe de politiek der
naaste toekomst voor de Calvinisten zal dienen te
zyn de tweede wa3 die van de katholieke leden
der Tweode Kamer en afgevaardigdon van katholieke
kiesvereenigingei), waarin dr. Schaepman volgens De
Tijd in »een schitterende peroratie de aanwezigen
opriep om by de aanstaande verkiezingen met de anti
revolutionairen mode te gaan, of zooals hjj zich uit
drukte >in het belang van Nederland een offer te bren
gen en steun te schenken aan hen, die de er/vijanden
der katholieken worden genoemd
Dr. Kuyper heeft in zjjn rede een slag om den
arm weten te houden. Terwille van zjjn sociaal pro
gram coquetteert hjjaan de eene zijde mot de
>aeti«f-liberal«n"; terwille van den schoolstrjjd en
het protectie-vraagstuk met de katholieken. Hy wist
deze zjjn positie ais volgt voor de depntaten smake-
ljjk te maken
>Immers met de Roomsche staatsparty hebben
wjj gemeen het jjveren voor de Christeljjke religie,
met de actief-Liberalen onze liefde voor de vrij
heid der gedachte en voor de zelfstandige betee-
kenis van den Burgerstaat. We zjjn daarom krach
tens beginsel en traditie aangewezen, om met Rome
tegen het actief-Liber&lisme voor de Christeljjke
belangen op te komen, en evenzoo om met de
actief-Liberalen tegen Rome de individueele vryheid
en de zelfstandigheid van den Bnrgerstaat te ver
dedigen. Al naar de stargroepeering aan den po-
lifcieken hemel staat, zallen we daarom de ééne
maal rechts en de andere maal links den post der
eere hebben te betrekken maar zelfmoord zou de
anti-revolutionaire party plegen, indien ze ooit,
de helft van haar levenstaak afsnydend, zich bljj-
vend en voor altoos met één dier beide staatspar
tijen verbond."
Men ziet het: begrjjpende dat de calvinisten niet
licht te bewegen zullen zyn op een katholiek te
stemmen, doet dr. Kuyper uitkomen, dat men, met
Rome strijdende, toch ook tegen Rome zal optrekken.
Inderdaad een fraai vooruitzicht voor de katholieken,
die das hunne aanstaande vyanden steunen zallen
Ook dr. Schaepman heeft voorwaarden gesteld en
wel o. a. deze, dat*, indien door de bondgonooten de
overwinning wordt behaald, er geen sprake zal zijn
van opheffing der plaatsvervanging
>Bén gewichtig verschilpunt is er", zeide hjj
»de Katholieken willen de dienstvervauging niet
prjjsgevep, en zoo lang dit gevaar ons dreigt,
konden wij het bon '.genootschap (met de anti
revolutionairen) niet onomwonden aanvaarden.
Wjj moesten hun te verstaan geven, dat wjj
met een staatsbeleid, dat den persoonleken dienst
plicht aan de orde zou stellen, geen vrede kunnen
hebben, omdat dergelyk staatsbeleid noch het ver
trouwen onzer kiezers, noch het onze heeft.
Wij willen een christeljjke meerderheid, maar
één prjjs willen wjj daarvoor niet betalende
opheffing van de plaatsvervanging.
Mocht een Ministerie dit voorstellen, dau, wjj
verklaren het allen zonder uitzondering, dau zou
zonder verdere waarschuwing het Kabinet ons
vertrouwen geheel en al verbeurd hebben."
Omtrent deze zaak sehjjnt dr. Kuyper (ook Loh
man te hebben toegegeven, want dr. Schaepman
wees er op, dat iu de doputateu-vergadering ge
zegd is, dat de legerorganisatio niet aan de orde
kon kooienEn of wy nu al vragen waarom de
katholieken geacht worden allen voor protectie on
ttgen persoonlijken dienstplicht te zjju, wij staan
op hat oogeablik voor oen voldongen feit. Het
verbond is gesloten. De katholieken zullen met
dr. Kuyper by de stembus tezamen optrekken,
en nu we dus staan voor dit fait accompli dienen
wij te vragen wat moeten wij doun
We hebben niet meer den tjjd om in vruchteloos
t wistgö8chr|f na te gaan aao wie de schuld ligt,
aan het bes'unr der Liberale Unie of aan hen die
x ch van haar afscheiddenwy moeten niet meer
vragen of een soms ongegronde vrees voor radicale
aspirafciën, welke men in sommige volksvertegen
woordigers meende te ontdekkenvelen naar rechts
heeft gedreven en of niet het minutieus op een
schaaltje wegen van de denkbeelden van anderen
omtrent de meerdere of mindere uitgebreidheid der
sociale hervormingen vele goede liberale elementen
naar links heeft gevoerd. Dit alles is niet meer
noodig» De hoofdvraag bljjftwat zullen wij thans
Om hierop een juist antwoord te geven, dienen
we na te gaan wat de gevolgen zullen zyn, wan-
nfer do boven aangeduide partijen do overwinning
behalen. Er zal optreden een kerkeljjk ministerie,
een ministerie van geven en nomen, dat op vele
punten van Staatsbeleid machteloos zal zyn, omdat
de leden ervan lijnrecht tegenover elkander staan.
Al leen de sociale beginselen van het christendom
kunnen geven socialen vrede" heeft dr. Schaepman
gezegd. En dit is ook onze meening. Maar zou dio
vrede verkregen worden, wanDeer eenerzyds de
Pauselyke Encycliek zooals dr. Schaepman, anderzjjds
do Ordinantiën Gods" zooals dr. Kuyer wil, als
voorwaarden van sociale wetgeving worden gesteld
In twee zaken zal echter het gemengd kerkelijke
ministerie het eens kunnen zyn wellicht is daar
om alleen het bondgenootschap gesloten nl. in
de bestrijding van de openbare school, en het in
voeren vaa beschermende rechten. Wjj willen niet
zeggen, dat er ook niet de een of andere sociale
wet onder een kerkeljjk ministerie zal geboren wor
den, maar het is toch alleen over deze twee pun
ten, dat er volkomen eensgezindheid zal bestaan.
Omtrent de invoering van beschermende rechten
hebben wij kort geleden het een en ander gezegd
en na alles wat wjj daarover sinds dien tyd hebben
gelezen, blijven wij van meaning, dat die invoering
eene ramp voor ons land zou zyn. Wel zyn niet
alle antirevolutionairen het over dit punt eens, en
ook hier mogen wy vragenhoe denkt mr. Lohman
er over?, maar een feit is k«t, dat de antirevol.
party, als zoodanig, thans ook da bescherming iu
haar program van actie heeft opgenomen en dit
kan alleen toegeschreven worden aan een handige
stembusmanoeuvre vaa dr. Kuyper, die in zijn rede,
in de deputatenvergadering gehouden, kennelijk op
het oog had om door zyn tegenstelling van »de
handelsstad" en »het platteland" het laatste zooveel
mogelyk in hat gevlei te komen: »de vooglaer, die
den vogel lockt met soeyten floyt."
v
In de Standaard van 10 April j', vindt men van
de band van dr. Kuyper de vijfde >Toolichting op
het ontwerp", waarin hij mededeelt dat de school-
qnae8tie, boewei de sociale qnaestie den voorrang
verdient, niet buiten het dobat mag gesloten wordeD
te meer niet, omdat by de tegenpaitjj met zekeren
nadruk" voor invoering van leerplicht werd gepleit.
Daar Patrimonium den hoogen moed bezat, om dit
bij uitnemendheid zedelijk vraagstuk ter sprake te
brengen, zou de anti-revolutionaire partij ontrouw
aan baar traditiëu worden, indien zjj er in haar
program van zweeg.
Ia zijn rede, te Utrecht in do deputaten-vergade-
ring gehouden, z-ido dr. Kuyper, dat de positie der
anti-revolutionairen iu de saboolquaestie beslist w*rd
door hun verzet tegen >ellc indringen van de staats
macht op het geestelijk erf van het vrije volksleven
Zoo dikwjjls >een ontadeld en vorbasterd Calvinisme"
in strjjd hiermede, *om de omhelzing van den staats-
arm geboeleerd had, stoof het stofgoud van zijn vleu
gelen af en eindigde het met te versteenen
Hieruit zou men geneigd zjjn af te leiden, dat
dr. Kuyper niets dan de volkomen vrjje school wil
en wjj begrijpen het dan ook niet hoe bij voor het
lager onderwys verhooging der ryksuitkeering en
voor het middelbaar en hooger onderwys almede
rijksuitkeering vraagt. Is dat dan eeen yboeleeren
om de omhelzing van den staatsarm
In die richting sturen echter zoowel de anti-revo
lutionairen als do katholieken. Naar het bekende
woord van mr. J. Heemskerk Azdat »hat mooie
er af zou zyn als de anti-revolutionairen voor hunne
scholen staatshulp aannamen" wordt reeds lang Diet
meer geluisterd. Zij hebben met de katholieken het
zelfde bestek opgemaakt en bun dool is geen ander
dan om èa bet lager, cn bet middelbaar èo het
hooger onderwys, alle als zooveel stichting* n der gebate
liberalen, te vervangen door eigen scholen, waarin de
kinderen des lands in eenzydig kerkelijke en van
elkaar vervreemdende richting zullen worden op
geleid. Want, en hiarop lette men wel indien
het den calvinisten en katholieken alleen te doen
was om wat zy noemen christelijke scholen, in fcegen-
stelling met de in hun oog godsdienstlooze openbare
scholen, waarom vormeD dan de beide genoemde
partyen niet ééne school, waarin calvinistische en
katholieke kinderen samen christelijk onderwys
ontvangen Zoo dikwjjls men het eloohts hooren wil,
kan men den uitroep vernemen>wij zjjn de chris
tenen, wy stryden saam voor de christeiyke belangen
tegen het liberalismeToch zal niet één christelyk
calvinist de school bezoeken van de roomsche chris
tenen, an omgekeerd. Bljjkt daaruit niet zonneklaar,
dat men. met uitsluitend kerkelijke scholen te doen
heift En mogen deza van staatswege nu nog sterker
bevoordeeld worden dan zo reeds zyn
Iu December 1889, to°n de schoolwet was aan
genomen, klonk het vromelijk uit den mond vnn
jnr. mr. A. F. de Sa7ornin Lohman »Hem al'één
-/„ij de eer!"; getuigde dr. Schaepman, lid van de
commissie van voorbereiding dier wet, dat ww weder,
waar h^t woord van Vondel, een kroon hadden ge
plaatst op het spits der vrijheid"; verklaarden alle
anti-revolutionairen en aile Roomsch-katholieke ka
merleden, dat zij samengewerkt balden aan d© »pa-
cificatie", aan het opruimen van het struikelblok,
dat, volgens her, op den weg van de politieke ont
wikkeling onzer natie lag." En nu, ua zeven jaren,
wordt het struikelblok w«êr opgezet! Te beweren,
dat dit een gevolg is van het streven der liberalen
naar leer- (niet sc/ioo/^plicbt, is niet houdbaar. Deze
is altjjd geheel buiten den vroegeren schoolstrijd ge
weest en heeft met de dubbelfjes-qua^tie al zeer
weinig te maken. Neen, nu de kerkelijke partijen
het struikelblok weer hebben opgezet, mogen wjj
vragen is dat nu de pacificatie Ook van wapen
stilstand was destyds geen sprake. Onder de oude
leuzen wordt de pacificatie geheel teniet gedaan en
het oude strjjd ruur op nieuw ontstoken.
En ware nu mot wat meer geld de strjjd beslist,
men zon er zich bij kunnen neerleggenmaar ge
voelt men het niet, dat, wanneer aan do eene zjjde
de katholieke jongens, en aan de andere zjjde de
kinderen der scholen met den bjjbel, beiden, met
behulp van nog meer staatssubsidie, eenzydig en in
de onde elkaar vjjandige traditie opgeleid, tot man
nen zullen gerjjpt zjjn, het al zeer spoedig tueschen
deza erfvijanden" tot een strjjd om het gezag zal
komen, waarvan ons land de wrange vruchten pluk
ken zal
Staat de openbare school, die allen in het christe
iyke en umtschappelyko vereenigen wil, daar niet
tegenover als een monurneut, als het ware beeld
der vrjjheid, waaromheen ieder zich scharen kat
Wanneer wy dus de rekening opmaken, dan ko-
mon wy tot de overtuiging dat een overwinning
der kerkelyken bjj de stembus en een daaruit gevolgd
clericaal ministerie onz* wetgevende macht op so
ciaal gebied tot eon vrjj betrekkelijke onvruchtbaar
heid zal doemen, omdat de beide kerkeljjke partyen,
die ons een sociale wetgeving zullen moeten geven,
dit krachtens hare godsdienstige overtuiging niet
anders kunnen doen, dan met denkbeelden tot grond
slag, die niet meer zyn aan te passen aan de dl-
geheele maatschappij, aan de zoo noodige maatrege
len tot bevrediging van die stoffdyke behoeften harer
leden, welko voor allen geschikt zijn, voor allen pas
sen en waarbij allen bestaan kunnen met volkomen
eerbiediging van geloofsrichting of geloofsovertui-
giotr.
Wij durven ge ust aanmmen, dat er niet één
liberaal is, die het niet met ons eens zal zjjn om
trent do mogelyke gevolgen van de overwinning der
kerkelyken bij de stembus, zooeven door ons geschetst.
Maar indien dit zoo is, dan is ook voor de libe
ralen de weg aangewezen.
Sinds het verbond der elericalen een Lit is ge
worden, gaat het voor de liberalen nu niet meer
alleen ooi hetgeen men wil verkrijgenmaar ook
om hetgeen men wil behoudende vruchten der over
winningen, met zooveel moeite en zooveel strjjd in
den loop der jaren behaald.
Wat do-t hot er op het oogenblik toe of de een
op hot gebied der sociale wetgeving wat meer ge
avanceerd is dan de ander, nn we er in de eerste
plaats aan moeten denken om te verdedigen, wat
we hebben verkregen
Katholieken en aati-revolutiooairon zullen elkander
ook niet bij de stembus helper, omdat zjj zooveel
van elkauder houden 1 Dr. Schaepman heeft zelf
gezegd dat de laitsten niet altijd beminnelijke min-
schen zijn*'. Maar zij zien daarin den w^g om tot
de overwinning te komen en nu g*loo?«n we toch
nog altijd, dat b.v. een Goeman Borge3ius dichter
bjj een De Beaufort zal staan dan Schaepman bjj
Kuyper, en dus eon samengaan van al wat liberaal
is geen ernstig bezwaar kan ondervinden.
En al is hot, dat er vele liberalen in don lande
zjjn, die betreuren, dat men vroeger in het links
of rechts afwjjken te ver is gegaan en dat het be
ter ware geweest, indien men zjj a wjjo met wat
water had gemengd, daaraan is thans niets meer
te doen. De hoofdzaak is alleen dat de liberalen,
vereenigd met allen, die van een kerkeljjk gekleurd
ministerie voor ons land slechts nadeel wachten,
samen daartegen ten stryde trekken.
Dien strjjd voere men door bij de aanstaande ver
kiezing zjjne stem uit te brengen op mannen, die
kerk en godsdienst te heilig achten om ze in dien
strjjd te mengendie willen voorkomen, dat we een
tjjdperk tegemoet gaan van lamheid op het gebied
van sociale verbeteringen en dat de toekomst van
ols land in gevaar wordt gebracht.
Hot gaat om een groot goed. En wie, om dat te
behouden, mede wil optrekken moet zich ontdoen
van wat conservatisme bier, van te groote voortva
rendheid daar.
Wil men er in slagen om te verkrygen wat men
verlangt, dan moet men althans in zoover hebben
overwonnen, dat men kan behouden wat men heeft
GOES, 19 Mei 1897.
Door de centrale anti-revolutionaire kiesver-
eeniging is, in overleg met samenwerkende kiesver-
eenigingen, in het district Goes met algemeene stem
men voor de a. s. verkiezing candidaat gesteld jhr.
mr. A. F. de Savornin Lohman.
Hel bericht, dat de heer J. D o n n e r te Goes
door de anti-revolutionaire kiesvereeniging te Krab-
bendjjke candidaat voor de Tweede Kamer zou zyn
gesteld, wordt door De Zeeuw in zooverre tegen
gesproken, dat aldaar alleen nog maar eene voor-
loopige ljjst was opgtmaakt, waarop de hh. J. Donner,
J. N. Elenbias en jhr. mr. Pompa van Mesrdervoort
respectieveljjk met 7, 5 en 2 stemmen voorkomen.
Het blad voegt daaraan toe:
>Of de vrienden te Krabbendyke zich ook eerst
vergewist hebben of met name hun burgemeester
zich vereenigt met de resolntiëa der deputatenver-
gaderirg. en das ook met 't program van actie en
dat van beginselen, weten wy niet.
Zoo ja, en hebben zjj hieromtrent goede verkla
ringen ontvangen, dan zyn wjj verblyd, want wjj
hadden den heer Elenbaas te Krabbendyke altjjd
voor liberaal versloten.
Maar men kan zich vergissen
'«•Heerenhoek. In de heden gehouden verga
dering van Ingelanden van den >Nieuwe Kraajjert-
polder" is het verzoek van de gemeente '-Qeeren*
hoek en Ocezand om eene bydrage in de kosten
van begrinding van den weg naar Ovezand ver
worpen met 18 tegen 10 stemmen.
Volgens De Standaard hebben de aangesloten
kiesvereenigingen zich niet aan de besluiten der
Depntaten vergadering te onderwerpen, maar
die te eerbiedigen.
't Zal wel aan ons liggen, zegt de H. Ct., maar
voor de praktyk des levens zien we niet het verschil
tusschen de uitwerking van onderwerping" en
^eerbiedigen" in deze.
De Arnh. Ct. schryft
Na den afkeer, welken De Standaard voor de
mannen met twee namen betoond had, was
het te vreezen, dat alleen mannen met ééa naam
genade in de oogen van het anti-revolutionaire kie
zerskorps zouden vinden. Bjj gebrek aan betere ko
men d6 dubieuze mannen toch maar in aanmerking,
waarvan er dan ook al eenigen candidaat zyn gesteld.
Baron van der Borch van Verwolde komt in niet
minder dan vjji districten zich aan de uitspraak der
kiezers onderwerpen. In verkiezingsdagen moet men
vroeger geuite meeningen niet zoo ernstig opvatten
Van het oorlogstooneel komt het be
richt, dat de Grieken Doinokos hebben verlaten en
dat uit Konstantinopel aan Edhem-Pacha bevel ge
zonden is de vijandelijkheden Jestaken. Men beschouwt
dit als een teeken, dat de oorlog geëindigd is.
Ia ons vorig no. werden onder Laatst* Be
richten medegedeeld do bij het departement van
koloniën ontvangen telegrammen van den gou
verneur-generaal van Ned. - Indië;
De N. R. Ct. ontving Maandag van haar c r es-
poodont te Bitavia het volgende tel«grarn
>In den nacht van Z%terdag op Zondag trokken
het 6e en het 3e bataljon en een compagnie repe
teergeweren van ladrapoeri naar Gliöog, waar Paog-
lima Polim drie bentingB had opgeworpen. De vjjaud
werd verrast, maar bood heftig tegenweer. Hjj Het
tea Blotte 37 ljjken in ouze handen; daaronder was
een Europeesch deserteur.
Onze verliezen waren da volgendegesneuveld de
kapiteins der infanterie G. M. P. Scheuer en EI.
Jacobs e> 16 minderen; zwaar gewond de kapt. der
inf. J. N. O. baron van Haerdtlicht gewond de
2e luit. der inf. H. A. Messeuiaeckers vaa da Graaff,
de Ie luit. der inf. J. A. Jansen on de le luit. der
art* J. C. P. W. A. Steenkamp (ged)tacheerd by hot
Indische leger), en 44 minderen, van wie er Zondag
nog 7 gestorven zyn.
Eeu groote menigte geweren en munitie zjjn door
ons buitgemaakt.
Uit Alt-Aussea (Stie'marken, Oostearjjk) wordt
aan de N. Pr. Pr. geschreven
Het >hotel am See" is reeds voor de opneming
van da Nederlandsche Koningin en h*r«
