BIJVOEGSEL
GOESCHE COULANT.
ZATERDAG
15 MEI 1897.
No. 57.
Gemeenteraad van Goes.
Zitting van Vrjjdag den 14 Mei 1897.
Voorzitter mr. J. Gr. de Witt Hamer.
Aanwezig alle leden.
Na het doen van eenig® ïnededselingen omtrent
onzen lezers reeds bekende zaken, en ingekomen
goedkeuring op verschillende besluiten, wordt nog
als ingekomen gemeld
Van de Kamer van koophandel en fabrieken voor
de gemeente Scboterland c. a. te Heerenveen een
afdruk van het door haar aan Z. E. den Minister van
Financiën gericht adres, houdende verzoek spoedig
maatregelen te willen nemen om de tegenwoordig
in omloop zjjnde muntbiljetten van f 10 te vervan
gen door andere, waarvan het papier van beter
qualiteit zjj, met verzoek dit adres te willen onder
steunen.
Ter voorziening in de vacature voor onder
wijzers bjj het iager onderwijs alhier werden
benoemd de heeren C. J. Snouck te Ierseke en JJ.
van Aartsen te Middelburg. Eerstgenoemde werd be
noemd met 11 st. tegen 2 op dhr. Frelier de tweede
met 9 st. tegen 4 op dhr. Frelier.
Do gaseommissio stelt voor een exhauster aan te
schaft'n en dezen .te doen leveren door de firma
Louis Smulders Co. te Utrecht; do kosten daar
van zullen met inbegrip van het gebouwtje bedra
gen f 4000.
Tot bestrijding daarvan geeft de gaseommissio in
overweging te bestemmen het batig saldo van 1896
ad f 2543,58, an voor het te kort komende zoo noodig
eene leening aan te gaan van hoogstens f 1500.
Burg. en Weth. stellen met gunstig advies der
fin. commissie voor het bedoelde werktuig aan te
scb aften.
Naar aanleiding hiervan zeide dhr. Temperman
geen bezwaar te hebben tegen het voorstel, doch to
willen vragen of de exhauster alleen was te beko
men bjj de firma Smulders en of die daarin een
specialiteit iszoo niet, dan wenschte hg in het
voordeel dor gemeente aanbesteding bjj inschrijving.
De heer Och'.manlid d»r gas-commissie, ant
woordde daarop, dat een exhauster bij verschillende
fabrikanten te verkrijgen is, doch dat het systeem,
dat op onze gasfabriek het meest past, in Nederland
alleen, althans het best, te bekomen is bij de firma
Smulders. De commissie h«eft inlichtingen ingewon
nen bij Duitsche fabrikanten, en zjj is daardoor tot
het besluit gekomen zich bjj de genoemde firma te
bepalen, als zynde een specialiteit in het meest ge
schikte systeem voor deze gasfabriek.
De heer Temperman nam genoegen met deze in
lichting, waarna het voorstel zonder hoofdeljjke
stemming werd aangenomen.
Eenigê belanghebbenden uit Hoedekenskerke en
omliggende gemeenten hebben zich tot Heeren Ge-
puteerde Staten gewend in zake de wjjziging van den
s t o o mb o o t d i e n s t op de W e s t e r-Schelde
en verzoeken den gemeenteraad van Goes dat request
te willen ondersteunen.
Op voorstel van B. en W. op grond dat ook
vele handeldrijvende ingezetenen uit deze gemeente
bjj eene andere regeling van den dienst belang heb
ben wordt alzoo besloten.
Een verzoek van C. Blanker te Goes, om drie
aarden dammen, waaronder heulen, te mogen maken
ter aansluiting aan den Poelweg, ten einde uitgang
te krjjgen voor zjja 6 te boawen woningsn, wordt
tot nader voorstel gerenvoyeerd Daar B. en W.
Ter voldoening aan art. 65 der nieuwe kieswet
stellen B. en W. voor als stemlokaal aan te
wjjzen de Raadzaal eu voor het geval, dat die niet
beschikbaar mocht zjjn, de Trouwkamer op het
raadhuis. Alzoo wordt besloten.
Het kohier van den H. O. voor 1897 wordt vast
gesteld tot een bedrag van f 27002,60 met een fac
tor van 1.0564.
Ten slotte wordt op voorstel van B. en W. en
advies der fin. commissie van den post onderhoud
van haven en kanaal werken afgeschreven op den post
onderhoud van wegen on voetpaden f 350,37 i/8 en
zulks tengevolge van buitengewone kosten voor het
onderhoud wegens het ongunstige weder en het
groote vervoer van suikerbieten.
Hiermede de agenda afgeloopen ejjnde, zeide de
Voorzitter nog een woord te willen spreken, aange
zien dit de laatste raadsvergadering zou zjjn, welke
hg presideerde.
Alvorens daartoe over te gaan zeide de heer
Ramondtdat in het Raadhuis zich bevond eene
commissie uit de burgerij, die een woord tot den
burgemeester wenschte te richten en sprekers be
middeling had verzocht om daartoe in deze zitting
te worden toegelaten. Vermeenende, dat ook die
commissie wellicht gaarne het afscheidswoord van
den burgemeester zou hooren, verzocht hg haar
reeds thans toe te laten.
Nadat dit toegestaan en de commissie binnenge
komen was, zeide de Voorzitter het volgende
Op het punt om voor de laatste maal de verga
dering van dezen Raad te sluiten, vergunt gjj uwen
voorzitter wel een woord van afscheid te spreken.
Niet M. H.H. om u te OHthaien op een relaas
wan hetgeen in de laatste 20 jaren, waarin ik de
«er had lid van het Dagel. Bestuur te zjjn, iB ge
beurd of tot stand gekomen, want dat M. H.H. is
dezen Raad, met wiens medewerking dat alles is
geschied, immers even goed bekend als aan mjj zelf.
Slechts enkele cjjfers wensch ik in uwe herinnering
terug te roepen.
Zoodra mijn besluit om mg in het ambteloos leven
terug te trekken, bekend is geworden, ontving ik,
zoowel uit uw midden, als van de meest verschil
lende zjjden der inwoners, hoogeljjk door mjj af
waardeerde betuigingen van leedwezen over mjjn
besluitaau dio bljjken van instemming met de
wijze, waarop ik aan de leiding van het bestuur der
gemeentezaken heb deelgenomen, ging dan echter
meestal gepaard de uiting eener bezorgdheid, alsof
mijn heengaan dreigde samen te vallen met het aan
breken van vrij ongunstige vooruitzichten voor de
toekomst dezer gemeente. Da onjuistheid van die
meening nagenoeg uitsluitend berustende op de
toevallige omstandigheid, dat in den laat-sten tijd een
3- a 4-tal meervermogende ingezetenen deze ge
meente met der woon verlieten de onjuistheid
van die meening aan te toonen acht ik plicht en
de gelegenheid daartoe op dit oogenblik bjj uitne
mendheid geschikt.
Enkele cjjfers uit de laatste 20 jaren onzer ge
meente-geschiedenis zullen, vertrouw ik, daartoe af
doende 2jjn. In den aanvang van die periode heeft
Goes een slag getroffen, die naar de toenmalige op
vatting zóó ernstig was, dat men onze gemeente tot
eene toekomst als die van het Daburige Vero ver
oordeeld waande. Door de opheffing der rechtbank
toch verdween een personeel van ontwikkelde en
voor het meerendeel niet onvermogende ingezetenen
en verloor de stad het talrjjke bezoek voor de jnsti-
tieabelen uit het gansche arrondissement. Eenige
jaren later (1889) trof Goes een tweede ramp door
het afbranden en de daarop gevolgde verplaatsing
der meelfabriek, waardoor een 30tal huisgezinnen
naar Middelburg trok en een bron van vertier voor
de ingezetenen verdween.
Eindelijk bleek een paar jaar later het oogenblik
daar dat de toestand van het Oude Sas geheel on
houdbaar was geworden en is de gemeente genood
zaakt geweest zjj het ook met den krachtigen
steun van een Rijkssubsidie van f 60,000 en eon
renteloos voorschot der Provincie van f 120,000
om ean geheel nieuwe Sluis te bouwen, die eene
uitgaaf van f 205,000 heeft gevorderd. Men zal
moeten erkennen, dat bjj een samenloop van dergo-
Ijjke omstandigheden in een tjjdsruimfce van een
12tal jaren waarin tevens op nagenoeg elk ge
bied en niet het minst op dat van den landbouw
(die hoofdbron van bestaan voor de ingezetenen)
nog bovendien eene ernstige malaise werd doorleefd,
dat er zeg ik, aanleiding te over was om de
toekomst van Goes duister iu te zien.
Eu laat ons nu eens uit enkele sprekende cjjfers
nagaan welke gevolgen al die tegenslagen op de
gemeente-huishouding hebben uitgeoefend.
Het zielenaantal bedroeg in 1878 plm. 6000 en
thans p!m. 6800.
Het aanslagbaar inkomen van de gezamenlijke be
lastingschuldigen beliep in 1878 ruim f 900,000,
daalde in 1880, na het verdwijnen der rechtbank, tot
f 860,000, in 1882, toen tevens de laagste klasse van
aanslag H. O. (met een inkomen van f 200) werd
vrijgesteld tot f 800,000 om, na het verdwjjnen der
meelfabriek 1890/1 tot 721 en f 713,000 in te krim
pen, maar van toen af trad weder een stijgende
beweging in, zoodat die cijfers in de beide laatste
jaren weder tot 750 en f 760,000 klommen. Maar
wat het meest opvallend is en het baste bewijs voor
de gezonde levenskracht dezer gemeente geeft in
die gansche periode van moeieljjke jaren is het mo
gelijk geweeBt om alle zoodanige uitgaven te be-
strjjden, zonder de gemeentsljjke Hoofd. Omslag (die
volgens de verordening tot t 30,000 kon geheven
worden) hooger te brengen dan f 27,000, meerma
len was het 26, 25, eens zelfs f 24,000. Gedu
rende die jaren heeft de laagste klasse van den H. O.
een bijdrage van slechts f 3,40 tot hoogsteis f 3,90
gevorderd en bedroegen de gewone jaarljjksche uit
gaven dor gemeentö steeds plm. f 100,000.
De oude gevestigde schuld dateerende uit de
beide vorige eeuwen is in die jaren geheel afge
lost van de beide in dien tjjd gesloten leeningen
van f 95000 voor de overname en vernieuwing der
gasfabriek en van f 145.000 voor het Sas, of
zamen f 240.000 is reeds f 54.000 afgelost, terwjjl
de interest grootendeels en de aflossing van f 2000
thans geheel door ds gasfabriek wordt bestreden.
Ook op menig ander gebied valt er op cjjfers te
wjjzen, die de meening, als zou deze gemeente in
een toestand van achteruitgang verkeeren, logen
straffen.
Zoo bedroeg in 1879 het getal leerlingen aan onze
H. B. School 60 en begon de thans loopende cursus
met 98 leerlingen eu bedroegen die cjjfers voor de
B. Avondschool in 1879 33 en thans 57, aan de
Meisjesschool in 1879 30 en thans 50.
Zoo was de opbrengst der havengelden twintig
jaar geleden 3000 's jaars en beliepen die over
het vorige jaar f 3950, dat wil zeggen, dat de op
deze inkomst door het verdwjjnen der meelfabriek
ontstane achteruitgang (toen zjj ruim f 4000 beliep)
reeds grootendeels weder is ingehaald.
In diezelfde jaren is het aantal vee- en paarden
markten meer dan verdubbeld.
Eindeljjk gaat er hoogst zelden eene wekeljjksclie
vergadering van B. en W. voorbg, waarin niet eene
aanvraag te behandelen valt voor eene grooter of
kleiner plan van stichting van nieuwe of verbetering
van bestaande gebouwen.
Al deze, makkelijk te controleeren cjjfers en feiten,
geven toch allerminst grond voor de bewering dat
de toekomst dezer gemeente er zoo duister zou uitzien.
Het is nu eenmaal voor een goed Nederlander ge
woonte om hoogst ongaarne belasting te betalen en
menigeen heeft door het turen op zjjn belastingbiljetten
de noodige onbevangenheid verloren om eens verder
en rondom zich te zien. Het zou natuurljjk
niet aangaan om te ontkennen dat da belastingen
hier vrjj zwaar zjjn en voor menigeen de nieuwe
belasting op het personeel dezer dagen oene welkome
verlichting heeft aangebracht, evenmin is het
tegen te spreken dat menig inwoner ook van deze
gemeente te worstelen heeft met steeds sterker door
gevoerd wordende concurrentie in zjjn bedrjjf,
maar dat zijn toch werkeljjk geen feiten, die bjj uit
sluiting aan onze gemeente eigen zjjn dat zjjn im
mers tosstanden en lasten, die in de laatste jaren
overal elders in ons land minstens even zwaar drukken
als hier.
Neen, M. HH., van eene gemeente, die in kort
tjjdsbettek een drietal rampen, van den omvang als
ik u zoooven herinnerde, heeft ondergaan en toch
het hooid boven water heeft gehouden niet alleen
hare bestaande ia richtingen heeft weten te hand
haren, maar die ook gestadig sag toenemen en daarbjj
eene gasfabriek overnam en uitbreidde, die uitstekende
resultaten geeftvan eene gemeente, die nog in den
laatsten tjjd een winterlandbouwschool en rjjksproel-
station iu haar midden zag gevestigdterwjjl in
middels het vertier, bljjkeas toenemend gebruik der
haven en vermeerdering harer veemarkten, toenam
van die gemeente kan toch werkeljjk de toekomst
niet als bjjzonder duister worden aangemerkt.
Als men voortgaat op den weg, die door de ge
meenteraden van de laatste 30 jaren ia bewandeld
dan is er geen enkele reden, waarom de langzame,
maar gestadige vooruitgang en ontwikkeling dezer
gemeente niet eene blijvende zou zjjn.
Daartoe is echter één ding onmisbaar en daarop
juist op dit oogenblik ernstig te wjjzen, zal men mij,
vertrouw ik, niet euvel duiden.
Men zal om dat doel te bereiken eens wat meer
belangstelling moeten gaan toonen in de publieke
zaak, die belangstelling toch wordt ook hier in
steeds klimmende mate gemist. Om eene veelraderige
gemeentehuishouding richtig te doen loopen, is de
medewerking, de toewgding van velen ook buiten
de eigenlijke ambtenaren, onmisbaar.
En nu doet zich hier in sterke mate het ver
schijnsel voor dat de meeste inwoners opgaan in hun
eigen zaken, leven voor hun eigen belangen. Ook
hier is in de jongste weken, bjj het opmaken der
nieuwe kiezerslijsten gebleken hoe, juist onder hen
7an wie dit het minst verwacht kan worden, een
volkomen onverschilligheid omtrent de publieke zaak
wordt gevonden. De zoo uiterst geringe moeite, be-
noodigd voor het doen der aangifte, bleek voor de
meeste, ook voor ontwikkelde personen, reeds te
veel. Het bewustzijn dat elk burger geroepen is,
naar de mate zjjner krachten, de gemeenschap te
dienen, wordt, naar mijne overtuiging, ook hier
maar al te zeer gemist. Men praat wel eens over
de publieke zaak, maakt zjjne bemerkingen en
iaat aan anderen over om te doen wat geschieden
moet. Personen, die zich laten vinden om de open
bare betrekkingen te vervullen en daarvoor tjjd en
moeite over te hebbon, desnoods met opoffering van
eigen gemak en eigen belang, men vindt ze zeer
schaarsen de mee9ten van hen, die zich de zooge
naamde lastposten laten aanleunen, schijnen te mee-
nen dat het voldoende is om lid to heeten van deze
commissie of van die vergadering, maar om zich dan
ook flink op de hoogte van het toevertrouwde be
lang te stellen en dat met hart en ziel te bevor
deren, ziet M. HH. het is, behoudens enkele loffa-
ljjke uitzonderingen, slechts zelden dat ze gevonden
worden.
Onze voorgangers, M. HH., die deze gemeente
gemaakt hebben tot wat ze thans neg isdie haar
op menig gebied een eervollen naam hebben doon
verwerven, waren mannen, die tijd, krachten en
moeite met volle toewgding voor hun vaderstad ten
beste gaven, aau bun geest van initiatief hebben
wjj zooveel wat ons hier lief is te danken. Die oude
garde is heengegaan Mogen zi;, die na hen kwameD,
en vooral de jongeren onder de thans levende in
woners, hun roeping en hun plicht om het belang
dor gomeenschap met volle toewgding te dienen
toch niet uit het oog verliezen.
Dan is er ook voor het kleine Goes een
schooue toekomst zonder twjjfel mogeljjk.
En thans, M. HH., een woord van afscheid aan
u allen. Aan u, leden van dezen Raad, van wien ik,
evenals van uwe voorgangers Bteeds ook als onze
opvatting verschilde de meeste welwillendheid bjj
de behandeling der voorkomende zaken heb mogen
ondervinden, waardoor ook steeds deze vergadering
door een aangenamen en vriendschappeljjken toon iB
gekenmerkt. Ontvangt allen mjjn welgemeenden dank
voor de vele bljjken van toegenegenheid en hoog
achting, dia ik van u steeds heb mogen ondervinden.
Ontvangt dien dank ook, vooral gij, oud lid, en gjj,
tegenwoordige leden van het college van Dagel.
Bestuur, wier krachtige steun en medewerking mjj
de uitoefening mjjner betrekking zoo aangenaam
heeft gemaakt, zoo heeft vergemakkoljjkt. Ook
u, mjjnheer de Secretaris, die u zoozeer beg verd
hebt om op de hoogte onzer gemeente-administratie
te komen en u een gewaardeerde steun bij de be
handeling der zaken hebt getoond, breng ik bjj dit
woord van afscheid mjjn hartelg ken dank voor de
van u ondervonden hulp. Dien dank breng ik
ook aan de Heeren der Secretarie en in de eerste
plaats aan den heer Van Dellen, die mjj bjj zoovele
onderdeelen der administratie steeds een jjverige,
accurate en volkomen betrouwbare hulp is geweest.
Ook de verdere hoofd- en andere ambtenaren en
allen, die in de eene of andere betrekking gedurende
de laatste 18 jaren met mjj in ambteljjke aanraking
stonden, zeg ik bjj deze dank voor de groote wel
willendheid en hulpvaardigheid, die ik van u allen
steeds heb ondervonden.
Aan u allen draag ik de belangen dezer gemeente
met gerustheid opuw beproefde toewgding it mg
een waarborg, dat ook in de toekomst Goes op uwe
goede zorgen zal mogen rekenen.
Bjj het neerleggen mjjner betrekking en het ver
laten dezer gemeente beveel ik mij en de mjjnen
in uw aller vriendschappelijke herinnering aan.
Moge het Goes en den Goesenaars voortdurend
De heer Quist, alsnu het woord vragende, xegt
Mijnheer de Voorzitter 1 Het zjj mg vergund, nu
het uur van scheiding is aangebroken, het woord
te vragen, als oudste raadslid. Ik zal wel de tolk
van dezen Raad en van de geheele burgerij zijn,
als ik ons leedwezen uitspreek dat u onze gemeente
gaat verlaten. U te wjjzen op al hetgeen u in uwe
achttienjarige regeering als burgemeester en raads
lid voor de Goesche burgerij hebt gedaan laat ik
rusten ik wil u alleen een woord, een zeer harte
lijk woord van dank brengen voor het vele goede,
door u tot stand gebracht en waarvan de inge
zetenen, zoo ik hoop, nog een tal van jaren de
vruchten zullen mogen plukken. Aangenaam zal de
herinnering aan uw persoon big ven om uwe strikte
rechtvaardigheid en humaniteit tegenover de raads
leden, van welke richting ook, bewezen. Aangenaam
zal het ons zjjn mr. De Witt Hamer, af en toe iets
van u te vernemen uit uwe nieuwe woonplaats ea
onze bede en weDSch is, dat het u en uwe huisge-
nooten, onder Gods zegen, wel zal gaan in elk op
zicht.
De Raad dezer gemeente heeft echter niet van
u willen scheiden, mjjnheer de Voorzitter, zonder
als bljjk zjjner erkentelijkheid en als middel om den
band tusschen u en hem niet geheel te verbreken,
u te verzoeken een souvenir aan te nemen, dat ik
de eer heb, namens de leden van den Raad, ver-
eenigd met den secretaris en den gemeente-ontvanger,
u hierbij aan te bieden.
Het middelerwijl binnengebrachte souvenir bestaat
uit 2 groote fraaie etsen in lijst.)
Na de bezichtiging der etsen vraagt de he6r
Ramondt het woord en zegtik zal het wel niet be
hoeven te zeggen, M. de Voorzitter, dat de wethou
ders zich geheel aansluiten bjj de woorden van den
heer Qaist. Namens collega Lenshoek en zeker ook
namens onzen vroegeren collega Ochtmau, zeg ik u
dank voor de hoogst aangename wjjze, waarop u met
ons in het college van Dagel. bestuur steeds de za
ken dezer gemeente hebt behandeld. Wjj hebben uit
den aard der zaak in die betrekking meer van nabjj
nog leeren waardeeren de groote mate van toewjj-
ding, waarmés door u aan de belangen der gemeente
is gearbeid, en gaarne geef ik u de verzekering, dat
het ons eene eer en een genoegen is geweest met
u op die wjjze aan die belangen te hebben mogen
samenwerken. Wie ook oerlang uwe plaats hier moge
innemen, de herinnering aan u, M. de Voorzitter,
zal ook bjj ons nimmer verloren gaan.
En hiermede verzoek ik u namens de commissie
uit de burgerg wel het woord te willen geven aan
haren Voorzitter.
Dit toegestaan zjjnde, treedt de heer Z. D. v. d.
Bilt la Motthe vooruit en zegt ongeveer het volgende
Mr. De Witt Hamer, burgemeester van Goes, nog
slechts weinige dagen en gjj legt uw ambt neder.
Noch uw'e wethouders, noch de raadsleden, noch uwe
ambtenaren, noch de burgerg hebben daartoe aan
leiding gegeven. Wjj hebben niet het recht uw
vrjj willig besluit te beoordeelen. We hebben alleen
het recht het te betreuren. We zullen u moeten
missen als hoofd der gemeente. Als het regel was
omtrent een vertrekkend ambtenaar een verklaring
te geven, dan zou die verklaring voor u al heel
gunstig zjjn. De Goesche burgerjj kent u als een
stipt eerlgk burgemeester, als eon waardig voor
zitter, als oen ongekend humaan manj voor uwe
ambtenaren, de vriend en raadsman van allen,
geacht en bemind door rijken en armen, door
grooten en kleinen. Ongeveer twintig jaren lang
hebt gjj uwe talrgke gaven gewjjd aan de belan
gen der ingezetenenuwe groote gaven van verstand
hebben vele verbeteringen aangebracht, nieuwe wer
ken uitgevoerd, die alle zijn in het belang der
gemeente en der ingezetenen. Uwe goede gaven
van het hart zjjn menigmaal gebleken door leed te
verzachten en tranen te drogen. Voor al dat
goede, geachte burgemeester, is de burgerg recht
dankbaar. Haar wensch was u een aandenken aan
te bieden als bewjjs van erkentelijkheid en dank
baarheid en zjj doet dit met welgemeende gevoelens
van het hart. Deze commissie heeft aan dien wensch
voldaan. Ik bied u, namens haar, dit aandenken
aanaanvaard het met dezelfde hartelgke gevoelens,
als waarmede het u gegeven wordt, als een aan
denken, waaraan door alle standen der burgerg is
bjjgedragen. Ik wensch dat het u in uwe nieuwe
woonplaats wel moge gaau, dat geluk en voorspoed
daar uw deel mogen zjja. Als gij nu en dan een
blik slaat op het souvenir, beschouw het dan als
een overtuigend bewjjs hoezeer gjj de belangen van
Goes hebt behartigd en gerust moogt gij daarbjj
zeggen>Ik verdiende hun dank, want ik heb
naar mjjn beste weten mgn plicht, gedaan."
(Alsnu overhandigde de heer La Motthe in een
door de vaardige hand van inej. J. Gr. Risseeuw
keurig bewerkten, niet de Goesche kleuren eu
het Goesche wapen versierden album-omslag de
photographie van een zeer fraaie boekenkast, in
welks front bovenaan het wapen van Goes is aan
gebracht. Aangezien deze kast, welke geheel ge
reed is en door tusschen komst van onzen stadge
noot Clement door de firma Pander in den Haag
geleverd werd, hoogst waarschijnlijk naar hier over
gebracht en in de trouwzaal voor de Goesenaars
